O pasado 20 de novembro, día mundial da infancia, celebrouse o vinte e cinco aniversario da “Convención sobre os dereitos do neno” (CDN) aprobada polas Nacións Unidas cando se facían trinta anos da “Declaración dos dereitos do neno” (1959). Documentos internacionais esenciais para o recoñecemento dos dereitos humanos das persoas menores de 18 anos de calquera lugar do planeta, de calquera raza, sexo ou relixión, ou calquera que fose a súa capacidade física ou intelectual.
A transcedencia dos 54 artigos da CDN foi salientada polo pedagogo Francesco Tonucci no prólogo do libro “Os dereitos da infancia” (Xerais, Unicef, 2014) xa que o texto da convención fixa que ao naceren os nenos son cidadáns, non futuros cidadáns, e como todos “teñen dereito a participar, a decidir e a protestar”. Un recoñecemento fulcral da infancia e do seu papel activo na sociedade, xa que esta condición de cidadáns capaces e competentes confírelles responsabilidade na súa defensa, especialmente no que atinxe á participación no eido educativo e familiar. No marco dos catro principios fundamentais da CDN, o da non discriminación, o do interese superior do menor, o dereito á vida, sobrevivencia e desenvolvemento, así como o dereito á participación, o texto recolle con claridade os dereitos económicos, sociais e culturais dos menores: o dereito á saúde, á educación, á protección, á convivencia familiar, a non sufrir abuso, violencia nin explotación laboral, a non ser reclutado para participar en conflitos armados, a presunción de inocencia…
Unha convención, que ten rango de lei e carácter vinculante, elaborada a partir dunha versión do goberno de Polonia en 1978, asinada en 1990 por vinte países e dende entón ratificada por 194 coa excepción dos Estados Unidos e Somalia que só a asinaron, mais que aínda non a ratificaron e, polo tanto, non están comprometidos a acatala. O caso dos Estados Unidos é rechamante xa que foi un dos países máis activos na redacción dun documento, aprobado dez días despois da caída do muro de Berlín. Porén, a pesar de ser asinado pola administración presidida por Clinton e de que o presidente Obama considerase a súa ratificación unha prioridade, non foi aínda enviado ao Senado, onde precisa de dous terzos para a súa aprobación. Os sectores conservadores estadounidenses opóñense a ratificación do documento, como doutros tratados de dereitos humanos, co argumento de “preservar a soberanía estadounidense”, ao tempo que consideran que a CDN minusvalora o papel da familia e dos pais, para eles a única institución que detenta a autoridade sobre a educación e a disciplina dos menores de 18 anos.
Tras vinte e cinco anos da aprobación da CDN, os menores continúan sendo moi vulnerables, millóns de nenos e nenas son vítimas de violacións dos seus dereitos. Organizacións como Amnistía Internacional denuncian que máis dun millón de nenos e nenas son vítimas de tráfico de seres humanos con destino á explotación laboral ou sexual; 300.000 participan como soldados en conflitos en diversos lugares; máis dun millón están en centros de detención e nalgunhas ocasións se lles aplica a pena de morte (tres casos en Arabia Saudí no ano 2013); ou que cada ano dous millóns de nenas corren risco de mutilación xenital. Mais non vaiamos pensar que estas violacións se producen só nos países do mal chamado terceiro mundo. En España, segundo Amnistía Internacional, é particularmente preocupante a situación dalgúns menores con problemas de conduta ou en situación de dificultade social internados en centros de protección terapéuticos. Como tamén o é que se manteñan as taxas de fracaso escolar por riba do 23 % ou a existencia de 2,3 millóns de nenos e nenas por baixo do umbral da pobreza, cifra á que non é allea o incremento da taxa de pobreza infantil que, segundo datos dun recente informe de UNICEF, pasou do 28,2 % ao 36,3 %, entre 2008 e 2012, ocupando así España o posto número 35 entre os 41 da OCDE. Datos escandalosos polos que a loita contra a pobreza infantil e a exclusión social e por unha educación inclusiva e de calidade deberían ser hoxe unha prioridade política.
A situación de precariedade da infancia foi denunciada pola activista paquistaní Malala Yousafzal e polo activista indio dos dereitos da infancia Kallash Satyarthi, que comparten o Premio Nobel da Paz deste anos, dúas figuras que actualizan coa súa testemuña a axenda internacional dos dereitos da infancia. Xaora, como sinala a escritora María Reimóndez, non debemos esquecer que os dereitos humanos son “como unha leira na que cómpre traballar sen desfalecer, un traballo nunca completo porque choca fronte os intereses de quen se beneficia da desigualdade”. En definitiva, os dereitos da infancia continúan sendo espazos para a corresponsabilidade e o activismo.
