Listado de la etiqueta: chalot

O descoñecido Carolo

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á figura do descoñecido Carolo, primeiro heroe da Reconquista:

Da fértil representación da Reconquista, celebrada a pasada fin de semana, foi o lance máis emocionante (como ven sucedendo todos os anos) o da morte de Carolo, o heroico protagonista do derrubamento a machadazos da porta da Gamboa, das mans de quen tomou Cachamuíña a macheta para proseguir tan temeraria apertura. Un acontecemento presente en todos os relatos da proeza viguesa do serán do 27 de marzo de 1809, mais tamén un nome (Carolo) que polo que sabemos pertence máis a lenda que a historia local, xa que non aparece recollido como tal en documento ningún. Paradoxo ao que xa se refería en 1978 Xosé María Álvarez Blázquez no prólogo de Reseña de la Reconquista de Vigo, o libro monumental de Félix Estrada Catoyra, destacado médico militar, que agardou case setenta anos para ser publicado polo Banco Industrial de Bilbao, despois de que o texto fose premiado en 1909 en Compostela, coincidindo coa celebración do centenario da Reconquista.

No relato daquelas horas decisivas, Catoyra detalla o proceso e as cláusulas de capitulación da praza e forte de Vigo, asinada ás seis da tarde entre Chalot, comandante das tropas francesas, e doutra parte, por Crawford, comandante da fragata inglesa Venus, e polo coronel Morillo. Mais non esquece relatar a impaciencia coa que o Abade de Valadares e o seu exército popular agardaba fóra das murallas; espera rota ás oito e media da tarde cando comezaron a asaltar as portas da muralla, a pesar de contar cuns poucos fusís e carecer de canóns. Chegada esta hora, Catoyra salienta o heroico comportamento de todos os asaltantes e, mais en concreto, que «houbo episodios admirables, como o dun ancián mariñeiro do Berbés que comezou a destruír a machadazos a porta da Gamboa e caeu morto cribado a balazos polo inimigo, heroe anónimo cuxo nome sentimos non ter podido atopar en ningún dos documentos que manexamos mais cuxo feito é citado por todos os historiadores».

Continúa Catoyra o seu épico relato, que segue o do informe militar de Pablo Morillo, sinalando que o ataque foi dirixido polo afouto capitán Bernardo González del Valle «Cachamuíña» «quen ao ver morto ao mariñeiro tomou das súas mans a machada e coa forza hercúlea que o caracteriza fixo saltar as estelas da porta, mais cando esta cedía xa para dar paso aos seus soldados recibiu catro balazos que o fixeron caer en terra». Remata precisando que o tiroteo nas murallas cesou ás dez da noite, hora na que se presentaron dous oficiais franceses coa ratificación da capitulación, que se levou a cabo o día seguinte, 28 de marzo, cando a partir das dez da mañá diante das tropas do Abade de Valadares, Tenreiro e Almeida desfilaron os franceses desarmados en número de 46 oficiais e 1.213 sarxentos, cabos e soldados, antes de ser embarcados en lanchas que os transportaron ás fragatas inglesas fondeadas diante da Laxe.

Relato moi semellante ao da representación actual, que difire pouco do publicado en 1810 por José Fernández Neira en Proezas de Galicia, a primeira obra de autor coñecido impresa en lingua galega, como por Manuel Pardo de Andrade (1814), outro xornalista pioneiro, que rebaixa a tres os balazos recibidos por Cachamuíña, e engade «a quen lle mataron o machadeiro». Como ten grande valor documental a proclama titulada «Habitantes de Galicia»,  asinada o 9 de abril de 1809 polo vicealmirante inglés G. Berkley, conservada no Museo de Castrelos, a primeira referencia impresa do acontecemento da Reconquista, na que se remarca que «as mellores tropas [referíndose ás de Napoleón] poden ser vencidas e aniquiladas polos esforzos unánimes dun pobo determinado a ser libre [Vigo]». Anos máis tarde a figura deste mariñeiro do Berbés sería citada por José de Santiago na súa Historia de Vigo (1896) e polo cronista Avelino Rodríguez Elías, que chegou a identificalo con José Ovelleiro, o que parece dubidoso, xa que como afirma Eduardo Rolland no seu libro de referencia, Reconquista. Vigo en armas (Xerais 2009), este nome non aparece documentado nos libros de defunción.

En todo caso, a pesar de que non hai rastro de papel do alcumado «Carolo», ese mariñeiro de nome descoñecido é o maior e primeiro heroe do Vigo popular, encarnando, como sinala Rolland, «ao pobo común, esforzado e traballador». Unha figura, como a de Cachamuíña ou a dos abades das alarmas do Fragoso, necesarias para fixar o relato da Reconquista como o mito fundacional da cidade da oliveira, recoñecida como leal e valorosa en 1810, que adquire, por fin, o ano seguinte certa autonomía política, tras a abolición dos señoríos da mitra compostelá e a súa declaración como porto franco para as embarcacións inglesas. Tres consecuencias políticas moi relevantes para a historia, representadas no mito dos machadazos de Carolo, dunha cidade que dende entón nunca perdeu a súa ansia cívica.

Ansia insatisfeita

/en , , , , , /por

Non lle sentou todo o ben que debera o parón de dúas semanas ao Celta que non conseguiu máis que empatar cun Almería moi necesitado e sorprendentemente competitivo. Unha primeira parte na que foi a remolque, sobre todo tras dous erros de concentración defensiva clamorosos, e unha segunda na que dominou e dominou, mais coa pólvora mollada e escasa inspiración na puntería, caracterizaron un partido que deixa aos celestes a medias na táboa clasificatoria entre aqueles que loitan por escapar da queima do descenso e aqueloutros que procuran engancharse a derradeira esperanza europea, esa cobizada sétima praza da Conference League. Mais o Celta quedou a medias, tamén, e iso pode ser o máis decepcionante da tarde da Reconquista, no equilibrio entre a disciplina defensiva e a eficacia goleadora do seu xogo, virtudes que até agora caracterizaron a remontada encabezada no banco do Fragoso polo profesor Carvalhal.

Dende os primeiros minutos, o Celta amosouse inusualmente incómodo e impreciso na súa saída de balón, diante dun Almería que se presentou en Vigo con escasos complexos e cunha presión moi adiantada. Xa no minuto 2 de xogo os de Rubi avisaron a Iván Villar que non viñan de excursión a participar como espectadores na cerimonia do embarque do comandante Chalot na Laxe. E cinco minutos despois, Babic furou pola escuadra a portería viguesa cunha cabezada soberbia que calou a bancada viguesa. Un erro de marca nun balón lateral que había moitos meses non viamos en Balaídos. Co marcador a remolque, os de Carvalhal non se abaixaron e apenas transcorridos dous minutos Seferovic empurrou as redes unha asistencia precisa (e preciosa) de Gabri Veiga en carreira tras unha das súas galopadas vertixinosas pola banda dereita.

Co marcador igualado, o Celta tivo vinte minutos de dominio, nos que se amosou determinante a facilidade de Carles Pérez para superar as dúas liñas andaluzas. Mais como os centrais celestes non tiveron o seu mellor día, o primeiro duelo que perdeu Aidoo en moito tempo facilitou que Arnau volvese a adiantar aos almerienses no 32´. E co marcador outra vez a remolque, foi Carles quen aproveitou unha perda andaluza en segunda liña para igualalo, poucos minutos antes do descanso, cun xutazo en carreira dende a frontal.

Tras a continuación, o Celta saíu decidido a resolver o partido, mais por moito que o intentou ao longo de 53 minutos non o conseguiu. E iso que dispuxo de múltiples oportunidades, algunhas auténticos goles feitos nas biqueiras de Aspas (cun pao no tempo engadido), de Gabri (a porta practicamente baleira), de Carles (onte outra vez o mellor dos nosos), do incansable Beltrán (dende a frontal) ou de Larsen e Paciencia (que tamén no engadido guindou un remate doado á grada de Gol), os dous dianteiros que entraron sen éxito para refrescar a puntería que continuaba mollada tamén para eles. Diante de semellante avalancha e insistencia viguesa, os de Rubi non perderon a orde e procuraron con continúas (e antipáticas) interrupcións do xogo romper o ritmo da vertixe no que se movía o cadro celeste. E mesmo tiveron as súas oportunidades aproveitando algunha fraxilidade da defensa viguesa, que nalgún despexo brandiño estivo a piques de estragar aínda máis o resultado.

O Celta teimou na posibilidade da remontada, confiou nas súas posibilidades até o derradeiro minuto, nunca baixou os brazos, o que é moi encomiable, mais foi incapaz de acadar o terceiro gol. O partido celeste foi unha ansia insatisfeita, unha proba de que o éxito no fútbol non se consigue só coa vontade, sendo precisos tamén outros ingredientes como a oportunidade e a inspiración propia e dos rivais, aos que ademais non son alleas outras variables do azar, que onte non acreditaron os de Carvalhal en cantidade idéntica a de partidos anteriores.

Con todo, semellante empate tan esforzado e traballadiño no primeiro partido de primavera permite continuar con todas as esperanzas, a primeira delas a de obter os sete puntos (dúas vitorias e un empate) suficientes para asegurar a categoría na primeira das tempadas do centenario. Velaí o obxectivo irrenunciable para o cadro do profesor Carvalhal.

Publicado en Faro de Vigo: 03/04/2023

Reconquista, mito fundacional da cidade

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao carácter da Reconquista como mito fundacional da cidade de Vigo:

Unha das razóns polas que a batalla da Reconquista comezada ás oito e media da noite do 27 de marzo de 1809 é o mito fundacional da cidade de Vigo foi o seu carácter de rebelión de multitudes organizadas saldada cun número reducido de vítimas, tanto por parte da veciñanza e da Milicia Honrada viguesas e doutras milicias das terras do Fragoso, como das forzas das fragatas inglesas Lively e Venus, que entraran na ría o 23 de marzo e permaneceron á espreita no peirao do Berbés, e dos 1.300 invasores franceses expulsados da vila amurallada despois de 56 días de ocupación.

No combate decisivo por abrir a porta da Gamboa morreron sete dos valentes voluntarios vigueses, abatidos pola fusilaría francesa, entre os que estaba un vello mariñeiro do Berbés, que a trataba de romper a machadazos e a quen Rodríguez Elías identificou como un tal José Ovelleiro e despois Álvarez Blázquez bautizaría como Carolo. Nome que en realidade é un mito, como tamén o da valente Aurora, cos que os vigueses e viguesas anónimos, artífices da liberación, reivindicaron o seu papel, por riba dos méritos que logo a historia repartiría entre cregos como Juan Rosendo Arias Enríquez, abade de Valadares, ou Frei Andrés de Villageliú, morgados como Joaquín Tenreiro Montenegro e Cayetano Prada, alcalde do Fragoso, e militares como Bernardo González del Valle “Cachamuíña”, que recibiu tres balazos nunha perna cando recolleu a machada de Carolo, o tenente do exército portugués João Batista Almeida ou Pablo Morillo, un mal becho que regresaría á cidade en 1823 para sufocar o levantamento liberal.

Un relato do que tamén forma parte como antecedente a emboscada que os mariñeiros do Berbés, do Areal e Coia fixeran o 30 de maio de 1808 á Atlas do inocente capitán Rolland, fragata francesa que ostentaba a aguia de ouro de Napoleón, que o propio emperador regalara  ao navío en 1805, valioso estandarte, mostra da afouteza viguesa que na actualidade forma parte dos fondos do Museo Naval de Madrid. Como tamén o tráxico episodio sucedido o 20 de marzo de 1809 na taberna de Xoana Rial, situada nun dos extremos do canellón do Xuanelo, recreado por Pedro Feijoo no novela Os fillos do lume (Xerais 2017), no que tres soldados franceses asasinaron cos seus fusís e baionetas a tres vigueses humildes, Joaquín Silva, Antonio Salgado e o mociño Juan Antonio Salgado, criado dun chocolateiro, para logo enterralos baixo a area da praia do cabo da Laxe. Crime, que diante das protestas do alcalde Vázquez Varela levou a Chalot, gobernador daquel Vigo ocupado, a prometer xustiza contra os seus propios soldados.

Grave episodio que, segundo o historiador Eduardo Rolland no seu libro Reconquista. Vigo en armas (Xerais 2009), formou parte da apaixonante partida de estratexia que xogaron o coronel Jacques Antoine Chalot, un condecorado e brillante militar do exército de Napoleón, e Francisco Javier Vázquez Varela, o alcalde e xuíz da vila de Vigo, que asumiu unha intelixente estratexia de desgaste formulando ao ocupante todo tipo de queixas, ao tempo que organizaba a resistencia, recollida nas súas memorias, un dos documentos de referencia sobre o acontecido naqueles días. Varela, considerado o mellor alcalde de Vigo da historia, mandou taponar as fontes da vila para privar de auga ao exército ocupante, agochar os víveres e facer desaparecer a forraxe, tratando de impedir a alimentación dos cabalos dos franceses, ao tempo que estableceu unha rede de comunicacións de entrada e saída da vila, na que participaron os freires franciscanos, que serviu para o intercambio de municións e mensaxes.

Como non pode esquecerse neste relato a negociación da capitulación entre Chalot e Morillo a bordo dunha das fragatas inglesas ou enigmas como os do paradoiro descoñecido do botafumeiro saqueado na catedral, cando pasaron por Compostela as tropas do exército de Napoleón, as mesmas que entraron en Vigo o 1 de febreiro ao mando do xeneral Jean Baptiste Franceschi, ou como tras a liberación se xestionou o contido do furgón no que ía o tesouro francés,  tanto as riquezas acumuladas como a caixa do exército, onde viaxaba o diñeiro para pagar os soldados e soster as tropas durante a campaña.

Sen esquecer as consecuencias políticas ás que a Reconquista deu pé, o recoñecemento de Vigo como porto franco para as embarcacións inglesas e a declaración o 27 de outubro de 1810 como cidade fiel, leal e valorosa.  E o que sería aínda máis relevante, desde agosto de 1811, tras a desaparición dos señoríos, a deixar de formar parte do dominio do arcebispo de Santiago. O que suporá a desaparición da vieira no seu escudo, incorporándose a oliveira que medraba no adro da Colexiata. Daquela a cidade, moi minguada económica e comercialmente pola guerra, comezaba con apenas 2.500 habitantes a súa andaina no século XIX.