Listado de la etiqueta: burla_negra

Vinte anos do «Prestige»

/en , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo aos vinte anos da marea negra do Prestige:

Transcorridos vinte anos da marea negra do Prestige os responsables políticos que escolleron un rumbo suicida para o petroleiro non fixeron trazo ningún de autocrítica, ou sequera de dúbida racional, sobre as decisións adoptadas, ao tempo que minimizan sen rubor o prexuízo ambiental e económico (valorado pola Fiscalía en 4.300 millóns de euros) do vertido de máis de 63.000 toneladas de chapapote que chegou a case tres mil quilómetros de costa, entre Francia e Portugal, unha das maiores catástrofes de contaminación marítima do planeta. Unha vergonzosa ausencia de autocrítica daqueles políticos do Partido Popular, membros dos gobernos de José María Aznar e Manuel Fraga, que non asumiron responsabilidade ningunha, á que contribuíu o tortuoso procedemento xudicial iniciado hai unha década, sobre todo desde que se coñeceu a sentenza de 13 de novembro de 2013 que tras 200.000 folios de sumario concluíu que «non se podía atribuír a ninguén responsabilidade do ocorrido». Unha decisión xudicial decepcionante, emendada de forma parcial polo Tribunal Supremo en 2016 (que fixou 1.573 millóns de euros en indemnizacións) e polo Tribunal de Xustiza da Unión Europea en xuño de 2022, aínda que este proceso xudicial interminable e encerellado continúe aberto nos xulgados de Londres, que dirimen un complexo conflito de xurisdicións, sen que polo momento ninguén recibise un euro de indemnización.

A pesar dos afáns de mariñeiros e mariscadoras e da marea de voluntariado chegado de toda España, que defenderon e limparon de forma altruísta a costa, os efectos do chapapote foron devastadores sobre o ecosistema mariño deixando, como sinalou a xornalista Silvia R. Pontevedra, «un cemiterio mariño imposible de cuantificar», «unha desastre irreversible para algunhas especies». A Sociedade Española de Ornitoloxía (SEO-BirdLife) estimou de forma conservadora en 2005 que a cifra de aves mortas polo chapapote do Prestige oscilaba entre as 115.000 e as 230.000. Apenas a punta do iceberg dun impacto que afectou aos moluscos, peixes e mamíferos mariños, que nunca foron obxecto de estatística na cuantificación do desastre. Sen esquecer a presenza de piche (como lle chamamos na ría de Vigo, desde o vertido do Polycommander en 1970) no setenta por cento dos areais galegos e cantábricos, «galletas de cru» que dez anos despois daquela avalancha, seguían aparecendo na análise dun equipo científico da Universidade de Vigo. Como vítima colateral do Prestige foi Manfred Gnädinger Man, o artista alemán que despois de percorrer a costa atlántica decidiu quedar a vivir en Camelle e morreu de pena cando o chapapote destruíu o seu museo.

Certo é que a catástrofe do Prestige supuxo a reconsideración dalgunhas cuestións relativas á Seguridade Marítima e a loita contra a contaminación. Por ventura as embarcacións monocasco como o Prestige foron prohibidas para o transporte de hidrocarburos pola Organización Marítima Internacional dende 2005. Como por ventura, e non era sen tempo, que o servizo de Salvamento Marítimo conta hoxe con máis medios ca en 2002, o que facilitaría as tarefas de rescate en caso dun novo sinistro, nunca descartable no corredor marítimo galego polo que pasan diariamente varias ducias de buques que transportan mercadorías perigosas. Con todo, e a pesar de contar dende 2014 cun protocolo de emerxencias e resposta ante a contaminación do medio mariño,  hai moi serias dúbidas de que as decisións alí contempladas fosen adoptadas polos técnicos e non por políticos sen coñecemento ningún do mundo do mar, como sucedeu co Prestige. Unha cuestión que, probablemente, se abordaría de forma máis rigorosa se a competencia sobre esta materia fose transferida a Galicia, como propón o BNG ao fío da maior catástrofe medioambiental da nosa historia.

Xaora, dúas décadas despois continúa sendo extraordinaria a mobilización cidadá artellada a arredor das plataformas Nunca Máis e Burla Negra, que polo seu carácter altruísta, transversal, plural e interxeracional superaron calquera pretensión de ser controladas de forma partidaria. Unha expresión da vontade da cidadanía por asumir nunha situación excepcional as responsabilidades, como foi o caso da limpeza de areais e coídos, que non eran asumidas por unhas administracións que se amosaban incapaces, cando non incompetentes, para facerlle fronte a este monstro. Como semellante mobilización en clave inequívoca de país foi decisiva para que entrase en crise a hexemonía cultural que os gobernos de Fraga mantiveran ao longo de máis dunha década, abrindo un espazo inédito para algúns consensos de todo o arco parlamentario sobre temas estratéxicos, como foron o Plan Xeral de Normalización da Lingua Galega (2004) ou a política sobre o libro e a lectura.

Chapapote

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao vinte aniversario da catástrofe do Prestige, ao fío da publicación do libro colectivo Chapapote coordinado e editado por Xosé Manuel Pereiro:

O 13 de novembro ás 15:15 horas fanse vinte anos desde que o Prestige, cando estaba situado a 28 millas (uns 52 quilómetros) de Fisterra, emitiu o seu mayday, a alerta mariña diante dun perigo de naufraxio inminente. O capitán, o grego Apostolos Mangouras, anunciaba así a existencia dunha greta no tanque 3 de estribor no casco do seu buque cargado con 77.033 toneladas de fueloil Mazut M100, en realidade residuos de refinaría de baixa calidade (popularmente chamados como chapapote, piche ou galipote). Unha vella embarcación monocasco abandeirada en Bahamas, procedente de San Petersburgo e con destino a Xibraltar, que dende entón e durante case seis días seguiría un rumbo suicida diante da costa galega, até partirse en dous e fundirse ás 08:00 horas do martes 19 de novembro nunha fosa entre 3500 e 4000 metros de profundidade, provocando un vertido tóxico de 22.000 toneladas que afectou a tres mil quilómetros de costa, inundando as rías galegas e impregnando ás de Asturias, Cantabria, País Vasco e mesmo Francia, unha das maiores catástrofes en contaminación marítima do planeta. Unha marea negra que xa na mañá do sábado 16 emporcara toda a praza de Muxía e salpicara algunha vivendas, fenómeno ao que o entón responsable de Pesca do Goberno de Fraga quitáralle ferro declarando que «non é unha marea negra, son manchas soltas».

Sería o comportamento errático das autoridades sobre o que facer co barco e sobre a escasa e a todas luces enganosa información que proporcionaban sobre o inicio do vertido, durante o tempo que pasou entre o SOS e o afundimento do Prestige, o que provocou a mobilización da cidadanía galega o 1 de decembro de 2002 en Compostela, na que se reuniron en man común até 200.000 persoas con cadanseus paraugas, unha resposta de emerxencia que se convertería en xornada histórica na que de feito naceu Nunca Máis, o seu lema, a súa bandeira (presente en milleiros de fiestras e escaparates) e o seu movemento civil como expresión de dignidade colectiva. Unha mobilización de corazóns petroleados, definición certeira do escritor Manuel Rivas, un dos catro fundadores de Greenpeace España (1984), á que seguirían outras moitas, sempre concibidas con espírito cívico, irónico e inconformista: A Marea Gaiteira do 6 de decembro en Compostela, a Procesión das cruces do día dos santos inocentes na Coruña, a resposta das afeccións no derbi do 4 de xaneiro de 2003 en Riazor, a marcha festiva de Burla Negra que percorreu as rúas Vigo no serán do Día de Reis, a cadea humana de 55.000 estudantes e 3.000 profesores e profesoras nos areais e cantís da Costa da Morte o 22 de xaneiro, os concertos expansivos comezados coa lectura do «Manifesto contra o silencio» en 150 cidades mundo adiante do 1 de febreiro, a Marcha das Maletas da Coruña do 9 de febreiro, a manifestación en Madrid do 23 de febreiro, até a manifestación en Bruxelas o 14 de xuño de 2003, entre outras.

Unha resposta ao chapapote encabezada polos mariñeiros das rías galegas, os primeiros en frear a marea negra coas súas propias mans. Como foi decisiva tamén a achega xenerosa da marea de voluntariado, miles de persoas chegadas de toda a península, que durante varios meses limparon as peores costras contaminantes que penetraron en praias e cantís. Unha resposta da sociedade civil que reclamaba seguridade marítima e medioambiental para que non se repetise nunca máis outra catástrofe como as que periodicamente estragaron a costa galega, marcando a cada xeración, dende o Polycommander (1970) na ría de Vigo, o Urquiola (1976) na baía coruñesa, o Casón (1987) na Costa da Morte ou o Mar Exeo (1992) diante da Torre de Hércules. Unha cidadanía que reclamaba información veraz dos medios públicos, RTVE e CRTVG, controlados ferreamente polos gobernos de Fraga e Aznar e capaces de retorcer a realidade até transformala a conveniencia dos seus responsables.

Vinte anos despois da catástrofe e tras unha década da lectura da primeira sentenza que axuíza os feitos, enredo xudicial que permanece aberto, publícase Chapapote (Libros del K.O., 2022), libro coordinado e editado por Xosé Manuel Pereiro, codirector da revista Luzes, un dos xornalistas que mellor coñece a catástrofe. Un libro no que o fío do relato dos acontecementos, ofrecido por Pereiro de forma moi precisa e detallada, dialoga cos textos doutros xornalistas que o amplían ou interpretan, dende o editorial de Manuel Rivas, pasando polas infografías e datos de Artur Galocha e Lara Graña, até as reportaxes de Arturo Lezcano, Lucía Taboada, Natalia Junquera, Marta Veiga, Xosé Hermida, Gonzo, Brais Cedeira e Silvia R. Pontevedra. Un relato colectivo que aclara o que e por qué pasou todo aquilo e como a catástrofe inflúe no presente e no futuro. Un libro oportunísimo que reivindica o valor do relato do Xornalismo, que recomendamos vivamente.

Respecto para unha estatua

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a reclamar respecto para a estatua de Castro do escultor Jandro:

A comezos de novembro de 2002 apareceu en Príncipe, diante do Marco, a piques de ser inaugurado uns días despois, a estatua en poliéster de Castro, o derradeiro vendedor ambulante de xornais, obra do escultor vigués Alejandro Rodríguez «Jandro», membro da Fundición Nautilus, institución nacida coa intención de achegar as diversas modalidades artísticas ao público. Unha peza de inequívoca intención realista de tamaño natural que homenaxeaba a Manuel Castro, que percorría de forma incansable o centro de Vigo, dende a Porta de Sol a Urzaiz por Príncipe, onde paraba cos seus fardos diante das galerías de La Norma ou das escadas de Almacéns Alfredo Romero, e de alí baixaba até a Alameda por Velázquez Moreno ou Colón, voceando dende moi cedo as noticias máis frescas de «Faro de Vigo», máis tamén dos xornais da tarde, como o deportivo «Meta», «La Noche» de Santiago ou do diario «Pueblo» de Madrid.

Era a de Castro unha figura inesquecible, tanto polo seu carácter adusto e serio como pola súa habilidade para levar baixo o brazo esquerdo un fardo de faros e ao mesmo tempo aguantar os décimos da lotería nacional, mentres sostiña de forma acrobática un faro sobre o índice da man dereita en difíciles equilibrios. Unha proeza dixital esa do baile dos faros documentada por Magar en 1971 nunha fotografía deste quiosqueiro andante na rúa Reconquista á altura dos leóns de Correos ao que, como a Pepiño do quiosco do Paseo de Afonso, que de mociño tamén voceara «Meta» no barrio de Casablanca, lembramos como un deses jichiños humildes e entrañables que humanizaron o Vigo da nosa infancia.

Porén, a aquela aparición da estatua de Jandro á que lle faltaba o bronce, coincidindo coa apertura do Marco que dirixía Carlota Álvarez Basso, foi tan efémera como polémica. Deseñada a iniciativa propia polo autor en 1998, cando residía en Granada, o goberno municipal de Lois Pérez Castrillo encargoulle que a fundise en bronce para a súa instalación diante do museo. Tras as mudanzas da alcaldía dese ano, primeiro en mans de Ventura Pérez Mariño e despois de Corina Porro, a estatua de 300 quilos e dous metros trinta de altura, permaneceu en Madrid case unha década onde foi fundida por partes. Habería que agardar ao día de noiteboa de 2011 para que fose chantada na localización prevista en Príncipe sendo alcalde Abel Caballero.

Un vergonzoso atraso de oito anos ao que non foi alleo un lamentable episodio de censura, denunciado nestas páxinas de «Faro de Vigo» polo xornalista Fernando Franco en 2004 e recuperado do esquecemento neste ano de homenaxe a Xela Arias. O caso é que coincidiu o momento da fundición da estatua coa marea negra provocada polo Prestige e coa resposta expansiva do movemento cidadán organizado na plataforma Nunca Máis e a colectiva do mundo artístico artellada nas intervencións de Burla Negra. Jandro e o seu compañeiro da Fundición Nautilus, o pintor Xosé Guillermo, deseñaron a peza que faltaba á escultura, o exemplar de «Faro de Vigo» que bailaría no furabolos de Castro. Na portada titularon «Galicia berra ¡Nunca Máis!» e na contraportada reproduciron o poema «Dignidade», escrito por Xela Arias para o libro colectivo «Alma de beiramar» (A Nosa Terra, setembro, 2003), que comeza cos versos: «Marea miseria invade global Galicia / Colleita inepta de intereses financeiros / Burla negra…» Ao goberno municipal de Corina Porro non lle gustou esta solución e Jandro negouse a modificar o deseño, do que por ventura o artista conserva o orixinal no seu taller. Confesou que o facía por fidelidade e homenaxe á escritora activista, que pretendía levar a poesía a rúa e faleceu de forma tan prematura o primeiro de novembro de 2003.

Finalmente sería unha axencia quen deseñaría outros contidos para este xornal de bronce, que tras a inauguración da escultura por Caballero (2011), axiña sería obxecto de continuos ataques vandálicos, dende pintadas até arrincarlle en varias ocasións o exemplar do «Faro de Vigo», repetidos este pasado mes de maio, tras o a finalización do toque de recollida, no que a peza apareceu sen o brazo sobre o que bailaba o faro. Ataques denunciados tanto polos comerciantes como polo propio escultor que reclaman ao concello un sistema de videovixilancia eficaz para unha das iconas artísticas actuais da cidade.

Por todas estas vicisitudes a estatua de Castro de Jandro, autor tamén dun proxecto de escultura urbana semellante do poeta peripatético Carlos Oroza, que agarda polo interese do goberno municipal, constituíuse en dúas décadas en icona da liberdade de expresión e en homenaxe ao papel da prensa no desenvolvemento de Vigo como cidade acolledora, dinámica, liberal e cosmopolita. A estatua de Castro merece que se restitúa o deseño orixinal do seu autor e conte co respecto e protección do que carece.