Listado de la etiqueta: a_volta_dos_nove

A volta dos nove

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao 87 aniversario da volta dos nove de Baredo:

Hai apenas un mes cando lembramos o 87 aniversario da saca da curva de Puxeiros rematabamos anticipando aqueloutra do 16 de outubro de 1936 de nove persoas do Val Miñor sacadas dos cárceres de Vigo, cuxos cadáveres apareceron na curva de Bombardeira de Baredo lembradas como «a volta dos nove». Vítimas case anónimas, case todas afiliadas ao Sindicato de Industrias Pesqueiras o Espertar de Panxón e ao Sindicato de Mariñeiros de Baiona, vinculados ambos os dous á CNT, recordadas esta fin de semana con varios actos cívicos en Nigrán e Baiona polo Instituto de Estudos Miñoráns (IEM) que lembra a súa memoria reconstruíndo o seu relato en base a fontes orais e á consulta da documentación existente.

Relato dunha infamia que tivo a súa orixe na persecución que dende o 13 de outubro sufriron Luis e José López Luis, coñecidos como os «Ineses», irmáns moi queridos en Baiona, coma o fora a súa nai Inés Luis, de aí o seu alcuño, regresados da Arxentina a comezos dos anos trinta, o primeiro socialista, o outro anarquista, ambos os dous modernos e progresistas, promotores de cooperativismo, da educación e da ciencia, un deles profesor de esperanto, a lingua que se pretendía universal. Persecución que levou ao cabo da Garda Civil Manuel González Pena e aos falanxistas Luis Refojo Mariño e Emilio Carrera González  a asaltar a tiros a casa na que se refuxiaron os Ineses, dun seu veciño de Sabarís, un home cego, Ventura Pérez, atendido por unha muller de 71 anos, Dolores Samuelle Álvarez «Perfeuta». Os Ineses emprenderían unha infrutuosa fuxida, despois de que José Pérez ferise mortalmente a Refoxo dun disparo, non tardando en ser abatidos polos carabineiros, falanxistas e gardas civís que foran na súa procura, como tamén a Ventura e Perfeuta por dar acubillo aos refuxiados, sendo enterrados na mesma fosa.

Desquite fulminante de brutalidade, escarmento e terror continuado polo cabo Pena e os camisas azuis de Baiona que se dirixiron ao cárcere de Vigo coa intención de sacar aos irmáns Villafines, destacados republicanos, un deles alcalde de Baiona, o que impediu un oficial da Garda Civil e os levou ao Frontón de María Berdiales, convertido en cárcere provisional, de onde sacaron (desta volta aparentemente ao azar) a nove presos miñoráns que meteron nunha camioneta que volveu a Baiona. A pesar de que as fontes orais (nunha historia silenciada durante décadas) non coinciden ao sinalar a hora da saca, en todo caso foi na madrugada do 16 de outubro de 1936 cando nove persoas foron torturadas e logo asasinadas no quilómetro 58 da estrada Pontevedra-Camposancos no barrio de Baredo. Non houbo testemuñas oculares, aínda que os tiros foron escoitados por mariñeiros que faenaban no mar e por uns traballadores que acudían a unha canteira. Sete mariñeiros de Panxón e Baiona, un ferreiro e un labrador de idades comprendidas entre os trinta e os cincuenta e un anos, que deixaron nove viúvas e trinta e un orfos. Unha relación encabezada polo máis novo, Manuel Barbosa Durán, o «Ferreiro do Burgo», mecánico, casado en Panxón, e por Elías Alejandro Gonda Alonso, o «Ghonda», labrador da Ramallosa de 36 anos, casado en Sabarís, á que seguen os catro mariñeiros de Panxón, Manuel Aballe Domínguez, Felicísimo Antonio Pérez Pérez, Modesto Fernández Rodríguez, o «Rei Chiquito», e Generoso Valverde Iglesias, e os tres de Baiona, Manuel Francisco Lijó Perez, Fidel Leyenda Rodríguez, «Tío Félix», e José Rodríguez González, o «Pelonio».

Dende aqueles fusilamentos da terrible saca de Baredo e até ben entrados os anos setenta unha ou varias persoas marcaron unha longa liña cruzada con nove pequenas no lugar das execucións, primeiro gravadas sobre a terra, despois, tras a construción da estrada, debuxadas en vermello sobre unha rocha. Son esas marcas anónimas, coñecidas como as «Cruces de Baredo», cuxa autoría a Garda Civil nunca soubo identificar e os falanxistas pretendían borrar inutilmente, xa que aparecían decontado, unha resistencia social silenciosa e simbólica que durante catro décadas mantivo a memoria daqueles acontecementos dos que ninguén podía falar. «Quen gravaba as cruces que rompían o silencio do sucedido na Bombardeira?» foi unha pregunta a que se chegou a responder mesmo acudindo á lenda e ao relato mítico e sobrenatural. Xaora, foron estas cruces as que mantiveron prendida a memoria subversiva duns acontecementos dos que os familiares das vítimas comezaron a falar cando se foi perdendo o medo, derrubando o muro da impunidade da que gozaron os executores.

Desde 2005, grazas á iniciativa do IEM, afóndase cada ano na recuperación da memoria das vítimas de Baredo e de Sabarís daqueles días de outubro de 1936. Un exercicio de memoria imprescindible para vítimas que reclaman aínda a verdade, a xustiza e a reparación que merecen.

A saca da curva de Puxeiros

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á saca da curva de Puxeiros do 15 de setembro de 1936:

Como é de xustiza, o 27 de agosto lembrouse no cemiterio de Pereiró aos dez executados contra o seus muros tal mañanciña de 1936. Execucións tras a causa 124/1936, pola que foron levados a xuízo sumarísimo os responsables do socialismo vigués, acusados de oporse ao golpe de estado e repartir armas entre a veciñanza: o alcalde de Vigo, Emilio Martínez Garrido; o impresor Enrique Heraclio Botana, responsable da UXT en Vigo durante catro décadas; o mestre Apolinar Torres López, presidente da agrupación socialista e responsable da «Página Pedagógica» de Faro de Vigo; o médico e veterano concelleiro Waldo Gil Santostegui; o concelleiro Ramón González Brunet; o panadeiro e candidato da Frente Popular Ignacio Seoane Fernández, así como Manuel Rey Gómez, delincuente común coñecido como «Vilagarcía». Fusilamentos aos que se engadiron os da causa 140/1936, pola que o 22 de agosto foron xulgados o alcalde de Lavadores, José Antela Conde e os irmáns Antonino e Demetrio Bilbatúa Zubeldía, membros dunha familia socialista fortemente castigada polos sublevados.

Dous consellos de guerra moi rápidos e sen garantías ningunhas, que despois dos máis de corenta mortos na Porta do Sol, tras a lectura o 20 de xullo do bando de guerra polo capitán Carreró, e dos combates nas barricadas de Lavadores, sinalaron o comezo do terror en Vigo e na súa bisbarra. No libro recomendabilísimo, O soño crebado. Da República á Guerra Civil en Vigo e na súa bisbarra (IEV, 2019), o historiador Xoán Carlos Abad, presidente do Instituto de Estudios Vigueses, estima que só no período que coincide coa duración da Guerra Civil en Vigo foron fusilados preto de 100 veciños, 48 en Tui e outro en Nigrán. Vítimas ás que habería que engadir as provocadas, ademais dos coñecidos como «paseos», polas «sacas» criminais de grupos de presos seleccionados que agardaban pola investigación das súas posibles responsabilidades, mais que unha noite serían sacados do cárcere da rúa do Príncipe ou do Frontón de María Berdiales ou das cortes da Garda Civil da rúa Magallanes por un grupo armado composto decote por gardas civís e falanxistas para aparecer ao día seguinte asasinados en lugares afastados.

Para Xoán Carlos Abad, a primeira daquelas «sacas» foi especialmente sinalada, «xa que foi dirixida contra un grupo de reclusos que tiñan unha especial relevancia dentro da cidade». Tratábanse de sete presos sacados sen explicación ningunha do cárcere vigués na madrugada do 15 de setembro de 1936, cuxos corpos baleados na caluga foron atopados de mañanciña na estrada por un grupo de leiteiras de Mos nunha curva inmediata ao cemiterio de Puxeiros. Cadáveres identificados como os do xinecólogo Eugenio Arbones Castellanzuelo, impulsor do Ateneo vigués e deputado socialista nas Cortes constituíntes; do médico Adolfo Morgade Pazos, militante de esquerdas; de Segundo Echegaray García, fillo do primeiro presidente de Tranvías Eléctricos de Vigo, tesoureiro da Federación Galega de Atletismo e considerado masón; do funcionario Luís Bilbatúa Zubeldia, xefe do servizo de Telégrafos, cuxos irmáns Antonino e Demetrio foran fusilados en Pereiró apenas dúas semanas antes; do empresario Inocencio Taboada Montoro, exportador de peixe; do palentino Abraham Muñoz Arconada, funcionario de prisións e socialista e do metalúrxico Marcial Araújo Conde, sindicalista comunista.

A saca da curva de Puxeiros, que coincidiu con varios sinistros «paseos» froito nalgúns casos de vinganzas persoais, quizais polo feito de tratarse de persoas moi coñecidas en Vigo, nalgúns casos con amizades entre os sublevados que impuñan o novo réxime, obrigou a que as autoridades militares xustificasen as sete mortes. E o fixeron, como demostra Xoán Carlos Abad, falsificando un documento no que «atribuían as defuncións ao resultado dun tiroteo sufrido polos vehículos policiais cando estes pasaban pola zona de Cabral, por parte duns descoñecidos, momento que aproveitaron os presos para tentar fuxir; e como lamentablemente non fixeron caso ás ordes de deterse, a forza viuse na obriga de ter que disparar contra eles». Sinistra falacia, que non puido agachar que a nai de Segundo Echegaray, Inocencia García fose sancionada economicamente e axudada en tan difícil transo polo industrial Eugenio Fadrique. Saca de Puxeiros que precedería aqueloutra do 16 de outubro de 1936 de nove persoas, case todas afiliadas ao Sindicato de Industrias Pesqueiras o Espertar de Panxón e ao Sindicato de Mariñeiros de Baiona, vinculados ambos os dous á CNT, sacadas por vinganza dos cárceres de Vigo, cuxos cadáveres apareceron na curva da Bombardeira de Baredo, lembrados de forma subversiva durante o franquismo con nove cruces vermellas gravadas na terra, coñecida agora como «A volta dos nove».

Ilustración Frontón de María Berdiales: Evaristo Pereira. Moitas grazas.