Vigo e a «Colina Encantada»

/en , , , , /por

Dediquei o artigo da semana no Faro de Vigo a reflexionar sobre a arquitectura de papel deseñada en períodos preelectoriais:

Os anos inmediatamente anteriores ás eleccións municipais alentaron sempre a imaxinación dalgúns políticos vigueses capaces de inaugurar entón as maquetas máis extraordinarias. Foi un clásico deste xénero de arquitectura non construída a «Colina Encantada» que o candidato Manuel Pérez incluíu no programa co que o Partido Popular gañaría as eleccións en 1995, no entorno do estraño conflito veciñal da empacadora de Guixar, que desbancou a Carlos Príncipe da alcaldía. Vendíase a «Colina Encantada» como a recreación do mundo medieval en douscentos mil metros cadrados da parroquia de Candeán, onde se arranxarían seis espazos temáticos dunha vila medieval de cartón pedra. A da «Colina Encantada» foi unha maqueta espectacular diante da que se fotografou Manuel Fraga, daquela presidente da Xunta, converténdose dende entón no modelo de ocorrencia fantástica viguesa.

Tras semellante éxito, durante o seu mandato (1995-1999), o único no que o Partido Popular gozou de maioría absoluta, Manuel Pérez recuncou na estratexia encargando un pavillón multiusos a Álvaro Siza, o arquitecto portugués do CGAC de Compostela, mais do que só quedou o rastro do anuncio nas hemerotecas. Xaora, coa excepción de 1991, ano de auténtica gloria para identidade do Vigo de entre séculos, no que o benquerido alcalde Manuel Soto inaugurou monumentos extraordinarios como os Cabalos de Oliveira, o Sireno de Leiro, os Redeiros de Conde e a Porta do Atlántico de Silverio Rivas, a política das ocorrencias xa fora o eixo da axenda de «concelleiros independentes» como Agustín Arca que instalou os volcáns acuáticos que el mesmo deseñara no paseo de Coia e inzou a cidade de canastras de baloncesto por un «Vigo millor».

Xaora, non é doado esquecer as contribucións que fixeron a este xénero de arquitectura virtual as «alcaldías do porto», tanto a de Abel Caballero (2005-2007) como a de Corina Porro (2009-2011). Sendo Caballero presidente da Autoridade Portuaria presentou en 2006 as infografías do Centro Beiramar, un edifico transparente, acristalado, contiguo ao do Auditorio, que dende alí ocuparía catrocentos metros da fronte marítima até os estaleiros de Barreras. Unha edificación destinada a biblioteca (un clásico dende hai dúas décadas), artes e novas tecnoloxías, que se dicía contaría cun planetario, cines, piscina cuberta, pistas de xeo, xardín cuberto e outras marabillas que quedaron no papel. Sen esquecer que tamén foi Caballero en 2007 quen convocou un concurso de ideas para a reforma do eixo central do porto que sería gañado polo arquitecto francés Jean Nouvel. Un proxecto que quedou no caixón do esquecemento, mais que sempre será lembrado pola proposta de construír no extremo do peirao unha torre para un hotel, de idéntica fasquía a dun menhir, mais que tamén propoñía o prolongamento da rúa Colón até o mar cun tratamento de bulevar, o que non perdeu actualidade. Proxecto desbotado de raíz por Corina Porro durante a súa presidencia da Autoridade Portuaria, nun dos seus clásicos desencontros co dende entón alcalde Caballero.

Máis recente é a maqueta da recuperación da Panificadora, a nosa catedral laica en perigo de completa desaparición, aínda que non perdimos as derradeiras esperanzas de que sexa recuperada decontado para dominio público como centro cívico e cultural. Como tamén confiamos que se convertan axiña en realidade outros proxectos da alcaldía como o de construción da Biblioteca do Estado (prevista tamén na Panificadora) nos terreos expropiados para Cidade da Xustiza e as peonalizacións da praza de América e da Porta Sol, esenciais para transformalas en espazos de encontro nos corazóns dunha cidade policéntrica. Secasí, sucede outro tanto cos proxectos de ascensores do Vigo vertical previstos para o parque Camilo José Cela de Torrecedeira e para unir Urzaiz con Pizarro, que se demostraron tan eficaces xa na rúa Segunda República e Camelias.

Actuación do Vigo vertical, porén, que non compartimos en absoluto na Gran Vía, onde a instalación prevista de ramplas mecánicas de Urzaiz á Praza de España malogrará o primeiro bulevar construído en Vigo hai setenta anos e obrigará ao traslado do Monumento ao Traballo, concibido expresamente polo seu autor para o arranque encosto da avenida. Unha intervención tan irreversible como polémica, na que tamén están afectadas as castiñeiras de indias de ambas as dúas marxes da Gran Vía, que amosa a necesidade de establecer canles de participación veciñal e cidadá que con seguridade evitarían males maiores. Por ventura, xa pasou o tempo das ocorrencias de volcáns urbanos, colinas encantadas e megaproxectos de arquitectura de papel, tanto de iniciativa pública como privada, que ocupan varios volumes na historia do urbanismo vigués.

Centros comerciais

/en , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo aos plans de instalación de novos centros comerciais en Vigo:

Non fai falta ser un experto en urbanismo para comprender que a cerna da deboura sobre a ubicación da cidade deportiva do Celta reside na posibilidade de construción dun gran centro comercial e de lecer anexo ás instalacións deportivas. Esa é a intención expresada por Carlos Mouriño na súa máis recente intervención na que lamenta que «o que se lle negou ao Celta se lle está dando a outra xente que non é de Vigo, como está pasando cos proxectos comerciais que hai previstos na cidade», referíndose, sen dúbida, aos centros comerciais Vialia, Recaré, Valadares ou mesmo o máis que controvertido de Porto Cabral, anunciados nalgún caso pola propia alcaldía. Unha polémica protagonizada polo primeiro accionista do Celta, que moi pouco ten que ver con cuestións deportivas, nin sequera co carácter do Celta como insignia viguesa polo mundo, mais que reabre un interesante debate político e cidadán sobre as dimensións, ubicacións, características e criterios de autorización urbanística do novo equipamento comercial previsto na área metropolitana e o seu impacto sobre o pequeno comercio e a propia mobilidade interior no Gran Vigo.

Unha polémica aínda máis complexa de abordar cando Vigo, tras a caída do Plan Xeral de 2008, carece de planeamento actualizado (o vixente é de 1996), o que obriga a acudir a lexislación específica, como a Lei 3/2016 aprobada pola Xunta de Galicia para desbloquear obras de excepcional interese público, como foi a ampliación das instalacións do grupo PSA Citroën. Contexto no que se entenden os máis que razoables argumentos técnicos da concelleira de Urbanismo advertindo que o Celta podería atopar terreos no concello de Vigo para instalar a súa cidade deportiva, pero non para a súa pretensión de promover unha das maiores áreas comerciais do sur de Galicia, como a que anuncia construír en Mos, entre o Mercantil e o Rebullón, de 120.000 metros. O que é román paladino quere dicir que aos propietarios do Celta o que realmente lles interesa é contar con terreos e autorización urbanística para promover un gran centro comercial na área metropolitana. Como sucedera, tamén, coa reforma de Balaídos, nos espazos comerciais está o miolo do litixio entre os intereses (privados) do club e os (públicos) do concello.

Mais abonda con repasar o publicado no Faro de Vigo nas últimas semanas para comprender que nos próximos catro ou cinco anos vaise producir unha auténtica revolución no equipamento comercial en Vigo. No verán de 2022 e cun investimento de 83 millóns de euros Vialia abrirá na estación intermodal de Urzaiz un centro comercial de 90.476 metros cadrados deseñado polo arquitecto Thom Mayne, xirando arredor de Alcampo e Primark como marcas principais. Con anterioridade, probablemente na segunda metade de 2020, o Grupo Eroski poderá inaugurar en Bembrive o centro comercial de Recaré, no que ten previsto construír 70.980 metros cadrados e investir 45 millóns de euros. Xaora, quizais un ano antes, a Zona Franca poida abrir a ampliación prevista do Parque tecnolóxico de Valadares, uns 250.000 metros, a carón do Hospital Álvaro Cunqueiro, onde se poderían instalar firmas como Ikea. Sen esquecer, a posibilidade de recuperación do megacomplexo de Porto Cabral, que afectaría a 300 mil metros cadrados do monte veciñal de Liñeiriños, se fose incluído no novo PXOM, que en ningún caso e sendo optimistas sería aprobado antes de finalizar o ano 2022.

Coas excepcións do exitoso centro Gran Vía e da sempre concorrida área do Meixueiro, que funcionan con carácter metropolitano, estes novos proxectos comerciais periurbanos semellan alleos ás dificultades que atravesan os centros comerciais urbanos construídos no período de entre séculos, como os da Praza Elíptica, Travesas ou mesmo da Laxe, cuxa oferta actual, aínda no entorno da crise de 2008, moi pouco ten que ver coa que ofrecían os días esperanzosos da súa inauguración. Como tampouco parece considerar esta nova onda viguesa de grandes superficies comerciais, que pretende construír mais de medio millóns de metros cadrados, a crise que este tipo de espazos comeza a  vivir nos Estados Unidos, onde nos próximos cinco anos se estima pechen un 25 %, motivada polo incremento das vendas por internet ou pola saturación desta oferta comercial e de lecer, como xa sucedeu na Coruña onde a apertura do Centro Comercial Marineda supuxo o peche posterior do bautizado como Centro Dolce Vita. Sen esquecer tampouco, coa excepción do pulo comercial das cadeas de vestiario instaladas en Príncipe e Urzaiz, a situación precaria do «comercio tradicional», hoxe case desaparecido das rúas do centro. Considerar todas estas circunstancias e tendencias axuda a entender unha polémica onde é tan doado deixarse levar polas aparencias e confundir allos con bugallos.

O túnel de Elduayen

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a proposta de peonalizar a rúa Elduayen:

Na presentación de «Camiñar no Vigo vello», o novo libro de Pedro Feijoo, que na sexta feira pasada reuniu a un cento de persoas na Casa-Torre de Pazos Figueroa, unha das marabillas máis antigas da cidade, situada na antiga praza Vella, ao fío da descrición das case descoñecidas catacumbas viguesas suscitouse dende o público a posibilidade de que o traxecto do túnel previsto na rúa Elduayen, que permitirá peonalizar a Porta do Sol, se alongase até o Paseo de Afonso, o primeiro miradoiro sobre a Ría. Unha medida que, sen dúbida, revolucionaría a intervención urbanística que dende hai tres décadas o Consorcio do Casco Vello ven acometendo con éxito desigual sobre o Vigo vello xa que permitiría suturar de vez a ferida existente, desde a apertura da Travesía da Porta do Sol  á estrada de Baiona (a actual rúa Elduayen), entre o Barrio alto e o perímetro urbano comprendido entre a Porta do Sol e o Berbés. Unha ampliación do túnel que, ademais, permitiría recuperar o Paseo de Afonso e a contorna da Oliveira como o salón de estar de privilexio do Vigo do novo século, sempre que fosen adiante os proxectos de recuperación da Panificadora e do Barrio do Cura, espazos (para a vergonza de todos) hoxe abandonados e cada día máis deteriorados e marxinalizados.

Dos túneles vigueses falou Feijoo na presentación lembrando o que se abriu a finais do século XIX para evitar o paso pola Porta do Sol, o famoso túnel dos Caños que conectaba para os peóns o antigo barrio do Salgueiral, onde hoxe ten a súa sede o Colexio de Arquitectos, coa rúa Vitoria. Unha catacumba da que hoxe quedan vestixios na boca cegada ao remate do canellón dos Caños, esa praciña existente á esquerda do teatro García Barbón, como outra no canellón de Juan Nogueira Alonso, nas inmediacións da Alameda. Como tamén citou Feijoo os túneles existentes baixo as rúas de Santiago, do Pracer e o Paseo de Granada, unha galería que conecta co túnel que baixaba dende o Monte do Castro até a batería da Laxe, fronte ao Náutico. Como non esqueceu tan magnífico cicerone, que tras a presentación guiou a un numeroso grupo de persoas pola rúa Real, describir o túnel do «Tren do Peixe», eses apenas douscentos metros que unían a rúa Afonso XII e a actual de Rosalía de Castro, pasando por Santiago de Vigo, itinerario polo que circulou o tren que sacaba o peixe do Berbés até a clausura das vías en 1963. Relación de túneles vigueses aos que hai vinte anos se uniu o de Beiramar, que sacou o tráfico das Avenidas na controvertida actuación de «Abrir Vigo ao Mar».

A prolongación do túnel da Porta do Sol até o Paseo de Afonso permitiría peonalizar a rúa Elduayen, que fora concibida en 1879, unha vez derrubadas as murallas, no proxecto de apertura de Manuel Fernández Soler, como un vial para aliviar o tráfico no interior da cidade, que entón saía pola rúa Sombreireiros (moito máis longa de como a coñecemos hoxe) e facilitar, en definitiva, a saída cara ao barrio da Falperra e a estrada de Baiona. Travesía de Vigo, que dende 1887 leva o nome de Elduayen, tamén o principal valedor desta primeira avenida viguesa, que unha vez aberta dividiu á metade a vella cidade. Dúas partes moi diferenciadas que, como sinala Pedro Feijoo, co paso dos anos por desgraza acabarían por correr sortes moi dispares.

Xaora, Elduayen, a pesar do seu carácter de vía de circunvalación, por onde sempre pasou o tranvía e un tráfico cada vez máis denso, coñeceu até hai catro décadas unha actividade comercial e residencial vizosa que moi pouco ten que ver coa precariedade actual, a pesar de existir unhas poucas edificacións ben recuperadas. Coa excepción de El Buen Gusto, a Corsetería Imperio e a Farmacia de Crespo, que se manteñen abertos dende hai décadas, non é difícil lembrar que nesta rúa estiveron abertas as galerías de Asefal, a moblaría de Cambón, máis de media ducia de tendas de vestiario como Paños Vergas e Confecciones Gallego (a mítica tenda de don Benjamín), o establecemento de electricidade de Santiago Vidal, librarías como Pax e a editora Cíes de Eugenio Barrientos, así como varios bazares, zapatarías e algunhas reloxarías (como a mítica de Valderas) nos baixos da praza de Argüelles.

De alongarse o túnel de Elduayen, reactivaríase a actividade comercial nesta rúa centenaria e os peóns contariamos coa posibilidade de camiñar sen o bulir dos vehículos dende o Paseo de Afonso até a Farola de Urzaiz. Un fito que alongaría o eixo comercial de Príncipe até a Oliveira, o que previsiblemente contaxiaría, como sucedeu en Pontevedra, a outras rúas próximas, tanto cara o Barrio alto, a Ferrería e a rúa San Sebastián, como cara as rúas que abrazan o barrio do Berbés. Pagaría a pena que a alcaldía valorase as posibilidades de acometer este proxecto que podería ser estratéxico para a recuperación total do Vigo vello.

Tendas con historia

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao programa da Cámara Municipal do Porto de protección aos establecementos comerciais con máis de cincuenta anos de historia:

favoritabolhao_small11

A Cámara Municipal do Porto identificou as primeiras 37 tendas históricas da súa cidade, que estarán protexidas no programa “Porto de Tradição”. Establecementos todos cun mínimo de 50 anos de actividade, entre os que se inclúen algúns tan coñecidos polos galegos como a ourivesaría Coutinho (1859), a papelaría Modelo (1921), as librarías Lello (1869) e Académica (1912), a vidraría Fonseca (1908), a padaría Ribeiro (1878), a confeitaría Arcadia (1933), os cafés Majestic (1921) da rúa Santa Catarina e Guarany (1933) da avenida Aliados, a mercearía A Favorita do Bolhão (1934), a xastraría London Style (1918) ou a farmacia Lemos (1780). Xaora, alén desta lonxevidade, sexa pola especificade do seu produto ou servizo como pola súa ubicación, decoración ou estilo, todos posúen un significado para a historia e a memoria da cidade portuense. Son, en definitiva, tendas con historia, que forman parte do patrimonio histórico material e inmaterial e como tales merecen ser apoiadas e conservadas.

“Porto de Tradição”, programa semellante ao de “Lojas con História” da Cámara de Lisboa, naceu para contribuír a preservar e facer sostible as actividades económicas destes establecementos e afrontar a “Lei do Arrendamento Urbano”, que en Portugal supuxo un aumento desorbitado dos alugueiros e fixo perigar a viabilidade do comercio tradicional. Lonxe de calquera saudosismo dun tempo que nunca regresará ou do perigo da súa fosilización como “tendas museo”, este programa municipal portuense establece medidas de protección e apoio económico (incluídos beneficios fiscais para os propietarios dos inmobles das tendas distinguidas), tanto no que atinxe a autorización de intervencións no interior ou exterior como da divulgación e promoción da súa actividade económica. Preténdese, pois, que estas tendas de comercio tradicional, integradas como patrimonio da memoria colectiva e da identidade da cidade, sexan ademais trabes no proxecto da súa rexeneración urbana.

Magoadamente en Vigo un programa de conservación de tendas con historia como o portuense chegaría xa moi tarde debido a que nas últimas catro décadas se produciu unha desfeita do tecido comercial vigués do século XX. As tendas do centro son hoxe apenas nomes que quedaron na memoria de noso: as mercearías como A Favorita e Amalia; os cafés como Derby, Goya ou Flamingo; as cervexarías como Joaquín ou Eusco; as librarías como Cervantes ou Barrientos; as papelarías como a Española ou a Comercial; a tenda de música de Manrique Villanueva de Velázquez Moreno; as zapatarías como Miami, Segarra, Novus, Cruces, Bar, Chavalín ou Layton; xoiarías como Resende ou Arosa; as pastelarías como As Colonias e Arrondo; os comercios como as Tres BBB, El Louvre, o Sport, Esmar, Gladys, Vigobazar, Cividanes, Joperi, Ropal, Blancazul, Galerías Romero, A Norma, Kadete, Gervasio, Karina, Barros ou Pousa; as farmacias como a de Carrascal ou Sanchón; quioscos como o Perrete; os almacéns como El Pilar, El Príncipe, Simeón, Olmedo, Asefal e Alfredo Romero; as xoguetarías como Tobarís e Moya; os bazares como Reguera ou A Ideal… Unha relación interminable que a memoria de cadaquén pode engrosar coa dos cines, hoteis, restaurantes, pubs, clubs, discotecas e mesmo algúns centros educativos borrados da xeografía de noso. Tendas con historia reemprazadas polas das cadeas de vestiario e polas oficinas de bancos e caixas, caídas arestora en desgraza, como se ve na desoladora rúa Policarpo Sanz, con boa parte dos seus baixos a barbeito.

Decote gabámonos de vivir nunha cidade marabillosa e temos razóns abondas para facelo. Mais non podemos negar que o Vigo actual é unha cidade capaz de devorarse a si mesma, incapaz de singularizarse e conservar boa parte da súa arquitectura pétrea e tecido comercial que fixo daquel Vigo de hai cincuenta anos unha cidade probablemente máis cosmopolita e moderna do que é na actualidade. Por ventura, aínda quedan abertas algunhas tendas con historia, auténticas mohicanas que merecen ser catalogadas  e protexidas polo concello, como se está facendo en Porto, a cidade atlántica da que tanto temos que aprender. Unha nómina que comezaría coa xoiaría de Ramón Fernández de Príncipe, a esmaltaría dos Hernández de Gran Vía, a armería a Naval Viguesa de Carral, a farmacia de Díez de Castrelos, a pastelaría Ramos de Pi e Margall, a libraría Librouro de Eduardo Iglesias, as ferraxarías Iturmendi de Progreso e Julio Rico da praza de Almeida, a tenda de electrodomésticos Carbón Radio de Camelias, a viñoteca Arjeriz de Carral, o Herbolario Vanara de Sanjurjo Badía… Relación na que non poden faltar outros moitos establecementos do Vigo Vello, de Teis, Travesas, Bouzas e o Calvario abertos de 1960 en diante. Poñer en valor estas tendas con historia é un exercicio pendente.

Unha biblioteca para Navia

/en , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo reclamo a creación dunha biblioteca pública na nova cidade de Navia.

Navia

O pasado venres presentamos na Librería Hobbit da rúa Teixugueiras Jules Verne e a vida secreta das mulleres planta (Xerais 2016), a novela máis recente de Ledicia Costas, coa que a escritora de Brea Muiñeira obtivo o Premio Lazarillo de literatura xuvenil. A libraría de Navia quedou pequena para acoller ao máis de medio cento de persoas que acudiron a escoitar as intervencións da autora e do escritor Daniel Landesa, ambos os dous veciños do novo Navia e membros do colectivo Poetas da Hostia. Un acto literario memorable, no que celebramos a publicación dunha obra que explica, dende o territorio da ficción, as verdadeiras razóns da segunda visita a Vigo (o 21 de maio de 1884) do autor de 20.000 leguas baixo os mares e da súa amizade co empresario Antonio Sanjurjo Badía, o famoso “Habilidades” de La Industriosa. Un acto sorprendente no que para o noso abraio coñecimos, grazas o haqueo do xenial Daniel Landesa, a correspondencia secreta intercambiada o pasado ano entre Jules Verne e Ledicia Costas, correos electrónicos esclarecedores sobre a xínea viguesa das mulleres planta que os editores deberíamos incluír, se fósemos afoutos, como apéndice de futuras edicións desta novela cen por cen viguesa.

Ademais do interese literario do acto e das risas alí compartidas, a presentación do libro de Ledicia convertiu á pequena librería Hobbit no principal espazo cultural da nova Navia, transformando así un espazo comercial en auténtico motor cultural dunha comunidade en proceso de constitución. Un feito aínda máis salientable no caso de Navia, unha cidade deseñada sobre o plano en 1995 (o chamado “PAU de Navia”), que hoxe conta, probablemente, con máis de dez mil habitantes, na súa maioría menores de corenta anos, sendo case o trinta por cento menores de vinte, unha porcentaxe de poboación xuvenil inédita en Vigo, unha cidade que tamén envellece e perde poboación como o resto do país. Unha Navia (poboación do Val do Fragoso que xa aparece no mapa de Fontán de 1834), cuxos primeiros edificios foron habitados apenas hai doce anos e que por ventura vai collendo o seu pulo cívico, ao que non é alleo nin o dinamismo que imprime unha poboación tan xove como algunhas carencias denunciadas pola súa veciñanza.

Hoxe Navia conta con equipamentos deportivos excelentes e cun dos maiores parques de Vigo (80.000 metros cadrados), inaugurado hai ben pouco. Ao longo da última década na avenida Teixugueiras, o eixo desta nova cidade de rañaceos de promoción pública, foise desenvolvendo un tecido de pequenos comercios e establecementos de restauración hoxe en moitos casos consolidados. Como tamén é de xustiza recoñecer o esforzo do movemento veciñal e de comerciantes capaces de botar adiante, dende hai cinco anos, o proxecto do Vicus Spacorum, un evento de ambientación histórica que convida a recrear a veciñanza a época na que galaicos e romanos convivían na vella Gallaecia, coa intención inequívoca de facer comunidade. Porén, a nova Navia arrastra importantes carencias nas súas conexións de entrada e saída, que a afastan aínda máis de Coia e da avenida de Europa, e nos seus recursos educativos, que obrigan aos seus escolares a desprazarse lonxe do barrio. Urxe a ampliación do colexio Afonso Castelao de Primaria, xa en marcha, como a construción dun instituto de Secundaria, para a que non existe aínda compromiso da Xunta. Como imprescindibles son as dotacións sociocomunitarias para unha poboación, hoxe a que máis crece de Galicia, que non conta nin con biblioteca pública nin cun centro para maiores.

A presenza na nova Navia da Escola Superior de Arte Dramática e das instalacións das asociacións Cogami, Alento e Apamp, que achegan servizos a persoas con discapacidade e necesidades educativas especiais, constitúe unha oportunidade que non debería ser desaproveitada para integrar ao seu carón unha biblioteca pública de nova xeración, que facilite o acceso á información nos máis diversos soportes e formatos e contribúa ao fomento da actividade lectora, dende un enfoque inclusivo, en toda a poboación, tanto a fixada como a transeúnte. Unha biblioteca municipal concibida como espazo interxeracional capaz de integrar as demandas lectoras dunha poboación moi nova, case un terzo, con programas socioliterarios para persoas adultas (clubes de lectura e debate, cursos de alfabetización informacional…). Unha biblioteca pública dinamizadora, á semellanza da Xosé Neira Vilas, que funciona con éxito no Calvario, capaz de tecer comunidade e contribuír a arraizar a unha veciñanza que precisa de sinais de pertenza e identidade. No actual proceso de hibridación informacional, a biblioteca pública constituíuse na primeira institución cultural das comunidades locais. A nova Navia precisa unha biblioteca con urxencia.

Arquitectura industrial en Vigo

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a comentar o libro de Francisco Pérez Fernández  Arquitectura industrial en Vigo (1898-1939), editado polo Instituto de Estudios Vigueses.

978848959961Nestas páxinas xenerosas de Faro de Vigo reiteramos o carácter industrial de Vigo, unha marca do ADN da nosa abella da ribeira. Dende a fundación en 1861 da primeira conserveira, “Hermanos Curbera”, e doutras de fomentadores cataláns como Massó e Barreras, instaláronse na ría de Vigo outras industrias relacionadas coa pesca, como as da maquinaria naval ou cordelaría, que serviron de motor para o desenvolvemento demográfico e do tecido urbano do que apenas era unha vila mariñeira dun porto corsario. A orixe do Vigo contemporáneo arraizou no sector pesqueiro, conserveiro e da construción naval.

Unha pegada daquela industrialización que quedou fixada no crecemento do porto cara a Guixar e do ensanche urbano fóra das murallas, sacrificando a praia do Areal e a Fonte do Galo, onde se estableceu a maior parte desta industria naval e conserveira. Un proceso de crecemento estudado polo xeógrafo Xosé Manuel Souto, polo arquitecto Xaime Garrido e polo historiador Xosé Ramón Iglesias Veiga, cuxas numerosas publicacións permiten hoxe reconstruír a memoria da arquitectura civil viguesa da primeira metade do século XX e defender a conservación e posta en valor deste patrimonio.

Xaora, faltaba un traballo sistemático sobre a arquitectura fabril en Vigo, anterior á instalación en 1958 de Citroën en Vigo, factoría que mudará a nosa fisionomía industrial cara ao dunha cidade do automóbil. Un proxecto asumido por Francisco Pérez Fernández que acaba de publicar no Instituto de Estudios Vigueses un magnífico libro titulado Arquitectura industrial en Vigo (1898-1939). Unha obra de investigación histórica na que apoiándose en abondoso material gráfico (planos, fotos e prensa) fai un completo inventario da arquitectura fabril en Vigo durante o seu primeiro período de esplendor industrial.

Francico Pérez Fernández recupera do fondo dos espellos as pezas da arquitectura fabril desaparecida e as describe no contexto artístico dunha época na que en Vigo se desenvolveron primeiro as correntes da arquitectura eclecticista e modernista e máis tarde emerxeron as do Rexionalismo e inicios do Racionalismo. Así aparece estudada no libro a fábrica de fariñas “La Molinera Gallega” (1898), un enorme edificio de catro alturas, situado en García Barbón, na liña das grandes fariñeiras do momento, onde se estableceu en 1916 o primeiro colexio dos xesuítas en Vigo e despois o colexio privado Mézquita, derrubado a finais dos anos setenta, cando aínda non existía nin conciencia cidadá nin normativa de protección de edificios históricos. Como tamén se describe a edificación que estaba no recanto de García Barbón coa rúa Porto, o taller e marmoraría de Juan Baliño (1901), durante moitos anos o edificio de arquitectura modernista máis antigo de Vigo, obra de Benito Gómez Román. Como tamén se describen as desaparecidas fábricas de conservas de Antonio Alonso, fundada en 1887 na Barxa, ampliada en 1902 por Jenaro de la Fuente utilizando tamén un espírito modernista, a de conservas de Barreras, ao pé da praia de Bouzas, e a de Cervexas de Santander (1925) da Barxa, onde se fabricaba a famosa cervexa Cruz Blanca.

A investigación de Pérez Fernández detense naquelas instalacións fabrís históricas que dunha ou doutra maneira permanecen como testemuñas da nosa arquitectura industrial. Son os casos da fábrica de envasado de follalata da Metalúrxica, a primeira empresa de litografía que funcionou en Galicia, da que apenas se conserva unha parte da fachada en García Barbón, e da Artística, empresa de fabricación de latas, magnífico edificio hoxe abandonado, situado preto da praza de Eugenio Fadrique, que recibiu o nome do que foi o seu xerente durante ben tempo. Como baleira está en Bouzas a fábrica de conservas de Alfageme (1925), unha das mellores pezas industriais de Manuel Gómez Román, cuxo destino é unha incógnita. Como incerto é o da Panificadora (1923), a auténtica catedral laica viguesa, que se vai arruinando devagariño ao pé da casa do concello, allea ás promesas de instalación da Biblioteca do Estado para a que xa non hai consignación orzamentaria.

Obras como as de Pérez Fernández son imprescindibles para que esperte esta cidade desmemoriada incapaz de poñer en valor ningunha das pezas do seu patrimonio fabril. A Artística, a Metalúrxica, a Panificadora, Alfageme non son só nomes evocadores para os milleiros de obreiros e obreiras que alí traballaron. Son tamén pezas dun patrimonio histórico que os poderes públicos están obrigados a protexer, conservar e divulgar. Non é esta unha reivindicación nin nostálxica nin saudosa para recrearse na Vigopedia ou nas páxinas de Facebook. Moi ao contrario. Asumir o recoñecemento deste patrimonio fabril é unha oportunidade que Vigo non pode desaproveitar. Grazas a este libro oportuno podemos volver poñelo sobre a mesa.

A fuga de Marín

/en , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao conflito do porto de Guixar.

guixarO anuncio da marcha de Maersk, a empresa armadora dinamarquesa con actividade en todo o mundo, que move máis dun terzo dos contedores do porto de Vigo, da terminal de Guixar a de Marín-Pontevedra pon en evidencia as importantes dificultades de competitividade da terminal marítima viguesa. Unha medida traumática que suporá para o porto vigués a perda anual de 400.000 toneladas, mercadorías valoradas en 1.680 millóns de euros, mentres que para o porto da ría de Pontevedra un máis que apreciable incremento do 20 % da súa actividade. Unha decisión tomada despois dunha poxa entre empresas terminaristas privadas, no marco de competitividade entre portos de interese xeral, sobre a que, porén, non é descartable que teñan influído dunha ou doutra maneira decisións e designacións políticas e mesmo a interpretación da execución de sentenzas xudiciais. Unha importante e sorprendente fuga de tráficos portuarios que quebra a liña de crecemento ininterrumpido da terminal viguesa, tanto de vehículos a bordo dos buques Ro-Ro como de contedores, que até agora supoñían o 70 % da súa actividade comercial.

A pesar de que a medida adoptada por Maerks é dificilmente reversible, xa que a empresa anuncia o comezo da súa actividade en Marín para o 16 de maio, non é doado entender para os profanos como é posible que se produza un traslado de tan importante dimensión, que afecta as liñas semanais de Maersk de Algeciras e Namibia, ao porto de Marín, sobre o que o Tribunal Supremo ditou unha sentenza firme pola que se anula a ampliación e o recheo onde foron ampliadas unha parte das súas instalacións. Abonda con consultar internet e comprobar como o Supremo ordenou en 2009 destruír un recheo de 300.000 metros cuadrados e obrigou a retrotraer a situación do entorno á Autoridade Portuaria de Marín, presidida por José Benito Suárez Costa, o home da ministra de Fomento en funcións, da que depende a entidade Puertos del Estado. Unha sentenza que nunca se ten cumprido, e que semella ben difícil que algún día se execute, mais que estando recorrida á última instancia pola propia Abogacía do Estado aconsella, canto menos por prudencia xurídica e política, até que non haxa outra resolución xudicial en sentido distinto, ser considerada como un factor condicionante do desenvolvemento do porto da ría de Pontevedra.

A pesar de que Jorge Llorca, presidente de Puertos del Estado asegure que o traslado de Maerks a Marín nada ten que ver co conflito deste recheo portuario, os cidadáns traducimos este galimatías xurídico-técnico nun paradoxo sen aparente resolución lóxica: “mentres as sentenzas do Supremo e do TSXG ordenaron a demolición do recheo do porto de Marín, nese mesmo porto a actividade portuaria increméntase de forma moi significativa”. Un oxímoron que nos leva a unha reflexión pesimista sobre o alcance destas complexas sentenzas sobre cuestións urbanísticas e medioambientais.

O traslado de tráficos portuarios a Marín terá, previsiblemente, consecuencias negativas e incomodidades, xa que ralentizará algúns procedementos das xestións de tránsito e seguridade aduaneira, ademais de incrementar o tráfico terrestre na rede viaria metropolitana, xa que afectará a mercadorías de sectores económicos da área, o que constitúe un prexuízo para a cidadanía do concello de Vigo e do Morrazo por onde circularán máis camións. Xaora, a que bautizamos para a historia como “a fuga de Marín” pon sobre a mesa a necesidade de deseñar un desenvolvemento estratéxico para o porto Vigo, coa intención de gañar competitividade, especializar os seus tráficos e reordenar e optimizar os seus espazos en relación co tecido urbano metropolitano e co dereito da cidadanía viguesa de acceder ao perfil portuario. Neste contexto non semella crible que os custes elevados da colla viguesa poidan ser a única razón desta perda de conexións marítimas de Guixar, mesmo a pesar de que o actual procedemento de estiba puidese ser obxecto de profundas modificacións para facer, insisto, a actividade portuaria viguesa máis competitiva e atractiva para as empresas terminaristas e armadoras.

Como sucede con outras infraestruturas básicas de mobilidade, o aeroporto de Peinador, as estacións do ferrocaril ou a futura intermodal de Urzaiz, o futuro do porto de Vigo é unha cuestión estratéxica que afecta tanto aos seus usuarios como ao conxunto da cidadanía metropolitana. Razón pola que o porto, a pesar da longa reixa de Areal a Barreras, non pode ser considerado un estado alleo á cidade nin tampouco un espazo opaco de privilexios. Esta fuga de contedores a Marín é un síntoma de que algo non funciona como debera no porto de Vigo, obriga a reconsiderar colectivamente tanto o seu futuro como o seu papel como un dos principais motores da nosa abella da ribeira.

Cluny desaparecido

/en , , , , , /por

No artigo da semana no Faro de Vigo lamento o derrubo do edificio de Cluny do arquitecto Antonio Cominges.

clunyO edificio do colexio Cluny da Gran Vía, proxectado en 1929 polo arquitecto vigués Antonio Cominges Tapias, acaba de ser derrubado a gran velocidade. Unha peza histórica menos e outro capítulo máis para ese groso volume da arquitectura do século XX desaparecida nunha cidade un chisco desmemoriada e pouco reflexiva. A sociedade Ballesol –que se quedou con esta propiedade da Sareb (o banco público “malo”), que a súa vez lla rescatara á (desaparecida) Caixa de Aforros, tras os impagos do préstamo que lle concedera á inmobiliaria do futbolista ruso Valery Karpin para un proxecto residencial e comercial, que con anterioridade lla comprara a Inversiones Canaima– construirá unha residencia xeriátrica para 110 maiores, con cinco plantas na fachada de Gran Vía (retranqueada vinte metros da rúa) e sete na de Hernán Cortés, o que, sen dúbida, modificará de xeito notable esta parcela do número 10 de Gran Vía.

Despois de quince anos do traslado do antigo centro escolar á Estrada Provincial, despois de proceso tan rocambolesco e complexo de vendas e compras (en plena crise do sector inmobiliario e do rescate das caixas de aforro), foi a aprobación do Plan Xeral de 2008, quen rematou coa longa polémica urbanística e xurídica sobre o alcance da catalogación da parcela do vello Cluny como “dotacional educativa” suavizando a catalogación a “outros usos dotacionais” e incorporando unha cautela de protección, que deixaba a decisión definitiva sobre o seu grao de conservación a criterio da Comisión de Seguimento do Plan Especial de Edificios a Conservar (PEEC). Comisión que primeiro concedeulle unha protección preventiva, mais que despois, tras unha consulta formulada pola actual propietaria á Xerencia de Urbanismo, retiroulla xustificando que “o proxecto orixinal de Cominges fora desvirtuado e sucesivas obras posteriores aínda lle restaran máis valor”. Quedou así expedita a posibilidade do derrube e a concesión da licenza paradoxicamente moi pouco antes de que o mes pasado fose derrogado o Plan Xeral na súa totalidade.

Segundo Xaime Garrido e Xosé Ramón Iglesias, o edificio de Cluny, cuxa construción rematou en 1931, seguiu o proxecto orixinal de Cominges no corpo lonxitudinal, concibido para uso escolar e residencia da comunidade de relixiosas, pero foi reformado en 1943 polo arquitecto Fernando Molíns Soto no que atinxe á fachada da capela e a construción (por certo, pouco afortunada) da cuberta da terraza. A do colexio Cluny foi unha das primeiras mostras da arquitectura escolar da cidade, continuando coa renovación que José Franco Montes introducira no Colexio Apóstol dos xesuítas no predio de Bellavista e anticipando as que Jenaro de la Fuente introduciría en 1931 nos grupos escolares públicos de Picacho e Granxa de Peniche, hoxe desaparecidos. O colexio de Cluny, ademais, foi o primeiro gran inmoble construído no primeiro tramo da Gran Vía, entre Urzaiz e o Couto, razón pola que gardaba unha aliñación distinta dos demais, construídos durante a posguerra, desta rúa do ensanche trazada por Ramiro Pascual e aprobada polo concello de Vigo en 1907.

Antonio Cominges deseñou un edificio funcional, renunciando a súa decoración de espírito rexionalista e a utilización do granito como material construtivo, tan característica doutras obras súas, como as do Fogar e Clínica San Rafael da rúa Tomás Alonso, o edificio de vivendas de Colón 10, o chalet de Enrique Lorenzo da Praza de España ou o edificio de vivendas de Gran Vía 4 e 6. Plenamente consciente do que pretendía, na edificación de Cluny o arquitecto Cominges procurou sobre todo a luz e a eficacia como características das máis avanzadas construcións escolares da década de 1930, impregnadas do aroma da renovación que pouco despois suporía a chegada á cidade da arquitectura racionalista.

A desaparición de Cluny, que por ventura coincide coa recuperación integral dun edificio de Jenaro de la Fuente na Porta do Sol, supón un paso atrás na política viguesa de protección do patrimonio construído do século XX, que fora capaz de parar os derrubes dos edificios a conservar. É, tamén, o fracaso da iniciativa pública incapaz de ofrecer un proxecto alternativo que permitise conservar un edificio valioso e manter a súa catalogación como equipamento educativo. Mesmo a pesar de que se propuxeran usos tan viables como escola de educación infantil (non esquezamos que na rúa Hernán Cortés mantéñense tres aulas públicas nun baixo) ou como Escola de Arte Dramática. E, se isto non abondase, con este derrube ábrese un precedente para outros inmobles en proceso de inevitable ruína e degradación, como os da Panificadora ou os do Barrio do Cura, que coma sucedeu cos de Cluny non é difícil afirmar “que perderon a pegada do seu arquitecto” e da súa fasquía primixenia.

Onte 1484: Dispensadores literarios

/en , , , , , , /por

grenoblehistoires1-810x506Lin onte unha noticia de fomento da lectura que me pareceu moi curiosa. O concello de Grenoble, a capital dos Alpes franceses, instalou en varios espazos públicos oito máquinas dispensadoras de textos literarios coa intención de fomentar a lectura entre a súa cidadanía. A iniciativa naceu nunha pequena editora dixital, Short Edition, que coa intención de imitar o funcionamento das máquinas dispensadoras de bebidas ou chocolatinas, desenvolveu unha impresora que funciona como un dispensador literario de textos cuxa lectura estimada está entre os tres e os cinco minutos. Este distribuidor de historias curtas, mais que tamén poden ofrecer poemas ou mesmo cómics breves, ofrécese como alternativa de lectura pública e gratuíta ao emprego dos soportes dixitais. Por ventura, aínda non está todo inventado en cuestión de fomento da lectura. Esta de Grenoble é unha iniciativa a desenvolver e da que tirar partido en espazos públicos como as consultas externas dos hospitais, transportes públicos, bibliotecas e outros espazos de lectura.

Vigo, a cidade amurallada

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a recomendar o libro de Basilio Cegarra sobre o Casco Vello de Vigo.

centro-historico-de-vigoBasilio Cegarra acaba de publicar unha excelente guía visual sobre o Centro histórico de Vigo (Galaxia 2015). Un libro que actualiza os que o historiador vigués xa publicara en Edicións Nigra (1998) e en Edicións A Nosa Terra (2001) sobre o espazo urbano, coñecido agora como “Casco Vello”, constituído pola antiga muralla e por aqueloutros recantos extramuros con ela vinculados. A pesar de que non queden apenas outros testemuños que as portas efémeras de cartón pedra das festas da Reconquista, Vigo foi unha cidade amurallada. Sobre unha orografía encostada, no territorio delimitado pola muralla, entre a Ribeira do Berbés e o monte do Castro, durante dous séculos xermolou o núcleo urbano moderno de Vigo, onde en 1840 chegaron a vivir cinco mil habitantes.

A construción da muralla e do Castelo de San Sebastián comezou en 1656, en plena guerra fronteiriza con Portugal, na que participaron os membros do Terzo de Valadares e que afectou a todos os concellos da provincia de Tui. Segundo a descrición moi didáctica de Cegarra, o trazado daquela muralla descendía pola liña recta que vai do castelo, situado entre a fortaleza do Castro e o que despois foi o Campo de Granada (o noso campo da feira), até as actuais rúas da II República e Carral; continuaba detrás das praias da beiramar, dende a Laxe ao Berbés, e dende alí, ascendía até o castelo, á altura do que hoxe é o paseo de Afonso, onde se chantou a Oliveira, símbolo da continuidade e pulo da cidade. A muralla tiña sete portas e como fortificación militar que era estaba protexida por once baluartes e baterías como as da Pedra e da Moreira. Tres das portas daban acceso a beiramar, a do Berbés (chamada tamén da Pescadería), a da Laxe e a do Mar, a única de acceso acuático. Pola da Gamboa saía o camiño cara a Redondela; pola do Pracer e pola do Salgueiral (a mais achegada ao que hoxe é a porta do Sol), onde estaba a torre da Pulguiña, os camiños cara Porriño e Fragoso; mentres que pola da Falperra, abríase o de Camposancos, cara Bouzas e Baiona.

Na metade do século XIX á que até entón fora vila corsaria amurallada foise transformando nunha cidade portuaria con vontade cosmopolita. Vigo rebentou, comezou a medrar, expandiuse fóra das murallas e mesmo comezou a gañarlle espazo á ría. Xosé María Álvarez Blázquez no seu inesquecible calendario histórico de Vigo, A cidade e os días (Xerais 2008), relata a expansión da poboación viguesa extramuros “cara o barrio fabril e navieiro do Areal, polo Roupeiro, pola rúa de Santiago e pola do Pracer de Afora”. Nese contexto de crecemento, o derrube das murallas, que cinguían a cidade primeira, foi un dos empeños principais do deputado José Elduayen no seu afán de ensanchamento urbano e modernización viaria. Cando en 1861 o concello acordou o seu completo derrube Vigo contaba con 8.212 habitantes. Decontado comezou o trazado das rúas do ensanche, como as do polígono da Alameda, a de Príncipe (na zona do Salgueiral), a de Circunvalación (hoxe Policarpo Sanz), a do Ramal (Colón), a do camiño da Estación (Urzaiz), a da Travesía (Elduayen), a da estrada de Pontevedra (García Barbón). Abríase así o que sería o deseño do Vigo extramurado, pétreo e burgués da segunda métade do século XIX.

O libro de Cegarra propón ao lector que realice un paseo devagariño polo Casco Vello, reparando en cada un dos recantos, rúas, prazas, edificacións, vistas e actividades que alí se desenvolven. Esta é desas obras onde o importante son os detalles, razón pola que cada unha das fotografías conta cun texto de erudición equilibrada que as contextualiza. É moi de agradecer o esforzo do autor por recuperar do esquecemento a toponimia histórica do barrio, explicándoa con breves anotacións da tradición popular, como sucede no caso da Bancadas dos Contos da rúa Pracer, na descrición da rúa Real (a antiga rúa da Faixa) ou na descuberta da miña querida fonte da Barroca, agochada no barrio do Cura, nos antigos campiños de Poboadores. Tamén é de grande interese a identificación da autoría das edificacións principais ou a localización das esculturas, escudos, brasóns, cruceiros, petos de ánimas, farolas, reloxos ou placas máis relevantes do barrrio.

Valores dun libro moi atractivo chamado a converterse tamén en recurso didáctico para que os estudantes poidan coñecer a orixe e os alicerces da cidade na que viven. Xaora, esta guía de Cegarra é, tamén, unha reivindicación en toda regra do Casco Vello como un lugar para vivir, como un espazo urbano histórico que tras un proceso de xentrificación merece outra oportunidade. No Casco Vello, pois, atópase o celme do tecido urbano actual, o ADN do Vigo contemporáneo que medrou a velocidade de vertixe durante as sete primeiras décadas do século XX. Nas rúas da cidade amurallada xerouse a cidade revolcada e contraditoria na que hoxe vivimos.