Fenómeno Rosalía

/en , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo o Día de Rosalía.

A pesar de non ser incluído no “Calendario do Libro e da Lectura 2014” da Consellaría de Cultura e Educación, a celebración do Día de Rosalía foi un éxito cívico. Ademais da tradicional ofrenda floral en Compostela, lembrando o seu nacemento no Camiño Novo o 24 de febreiro de 1837, precedida dunha alborada gaiteira instituída o pasado ano pola Fundación Rosalía de Castro (FRC), numerosos actos de lectura pública de poemas rosalianos, recitais poéticos, conferencias sobre a vida e obra da autora, realización de grafitis en espazos públicos educativos na súa homenaxe, roteiros, concertos ou accións virais en internet, promovidas pola FRC, Asociación de Escritores en Lingua Galega, por outras asociacións e colectivos culturais e feministas de base, por editoriais, librarías e panadarías (en Ourense) e por algúns concellos (como os de Vigo e Pontevedra), ás que habería que engadir as actividades organizadas polos centros educativos no seu horario lectivo, amosaron que a memoria rosaliana e o interese polos seus textos mantéñense moi vivos e presentes na sociedade civil galega. Rosalía de Castro interesa e mobiliza.

Tras o pulo que supuxo a celebración do sequiscentenario da publicación de “Cantares Gallegos” no prelo de Juan Compañel na viguesa rúa Real, o que podemos chamar “fenómeno Rosalía” tinguiuse coas trazas do século XXI. Á publicación da extraordinaria edición anotada de “Cantares Gallegos” (Xerais), tanto en formato impreso coma dixital, realizada por Anxo Angueira, actual presidente da Fundación RC, uniuse a publicación da edición ilustrada (El Patito editorial) preparada por Pepe Barro e da tradución inglesa (Small Stations Press) de Erin Moure, ademais da tradución dalgúns dos seus poemas a 27 linguas, cos que se engalanaron algunhas rúas do Casco Vello de Vigo. Ademais, Rosalía presentouse nunha modélica web da súa fundación e dialoga con éxito nas redes sociais xa que está presente en Twitter, Facebook e Youtube. As autofotos con algún motivo relacionado con ela (un dos seus libros, unha das súas camisolas ou outros obxectos nos que esta presente a súa imaxe), coñecidas en internet como “selfie”, compartíronse onte a centos nas redes coa etiqueta #euRosalia. Outro fito xaora para unha autora sempre rabiosamente moderna e avanzada.

Outrosí sucedeu coa publicación no último ano de media ducia de libros cedé de temática rosaliana, unha colleita moi vizosa con froitos tan logrados como “Rosalía pequeniña” (Galaxia) de Uxía, “A miña primeira Rosalía” (Xerais) de Xiana e Xosé Lastra, “Nas tardes escuras” (El Patito editorial) de Narf, “A Rosa d’Adina” (Músicas de Salitre) de aCadaCanto, “Cantares para Rosalía” (Consello da Cultura Galega) no que nove poetas galegas de hoxe dialogan con ela, até o recentísimo “De Cantares hoxe” (“Diario Cultural” da Radio Galega) no que 36 poetas recrean na súa voz os poemas de Rosalía. Sen esquecer a achega que para a popularización da autora supuxeron as exposicións de carácter didáctico e divulgativo, sendo especialmente importante a instalada en Vigo pola Fundación Barrié sobre “Rosalía de Castro e o seu tempo”, preparada por Pepe Barro e visitada por milleiros de persoas.

E entre os libros de temática rosaliana publicados no último ano destacan “Cantares gallegos, hoxe. Unha lectura actualizada de Rosalía de Castro” (Alvarellos) da profesora da Universidade da Coruña Pilar García Negro,  “O epistolario de Rosalía de Castro”, que se pode consultar na web do Consello da Cultura Galega, e a biografía plurilingüe de Manuel Lorenzo Baleirón, “Vida de Rosalía de Castro” (FRC) na que se recollen os avances que nas últimas décadas se produciron na investigación sobre a autora de “Follas Novas”.

Particular interese para entender o “fenómeno Rosalía” ten “Rosalía de Castro. Imaxe e realidade” (Xerais 2014) no que Fernando Pereira Bueno, profesor do IES Carlos Casares, analiza a representación icónica da autora a partir de pinturas, debuxos e outras técnicas artísticas. Tras estudar máis de duascentas pezas nas que aparece Rosalía (dende as sete fotografías conservadas e o retrato que en vida lle realizou Modesto Brocos, cedido hai pouco pola Deputación da Coruña á Fundación Rosalía de Castro, pasando pola presenza da poeta nos billetes de 500 pesetas, nos selos e nas vitolas de puros, até os carteis e as camisolas deseñadas por Rei Zentolo), Fernando Pereira considera que Rosalía de Castro é “a icona máis popular de Galicia”, “a primeira marca galega” e mesmo “a imaxe máis universalizada de Galicia”, o que non deben de estrañarnos tratándose do “personaxe predilecto dos galegos” segundo algunha enquisa. Esa unanimidade interxeracional explica o éxito dunha data literaria con vontade de converterse en efeméride nacional.

Onte 894: Rosalía pop

/en , , , , , /por

Na conferencia que onte ditou Fernando Pereira sobre a iconografía rosaliana a peza que máis atención provocou nos asistentes foi a Rosalía pop preparada por Xesús Sanmartín en 1996 para «Galicia dende Salamanca». Nesa Rosalia warholiana iconoclasta, tan semellante a aqueloutra Marilyn, atopamos o precedente das deconstrucións do Rei Zentolo sobre o retrato de Luis Sellier tan exitosas na pasada década e capaces de imprimir o carácter universal e contemporáneo que hoxe acredita a autora de Follas Novas. O éxito das selfies do #euRosalia, unha iniciativa da Fundación Rosalía de Castro, afondan nese proceso de popularización de Rosalía e do seu éxito actual entre as xeracións máis novas coma icona da Galicia contemporánea.

Carlos Oroza, poeta maior

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao poeta Carlos Oroza con motivo da homenaxe que recibiu en Mondariz Balneario.

Na noite do pasado venres no Balneario de Mondariz máis dun cento de persoas abeizoamos a Carlos Oroza con motivo do seu noventa aniversario e da publicación dunha edición popular de “Évame” (Editorial Elvira, 2013). Convocados por Xavier Romero, o editor, amigo e apoio vital do poeta, expresamos a nosa admiración a quen o granadino Tomás Paredes Romero, presidente da Asociación Española de Críticos de Arte, cualificou de “poeta enteiro, integral e universal”, tanto pola “universalidade do que comunica” coma pola “intensidade coa que o fai, dende unha claridade e creación léxica únicas, imprimindo un alento, un ritmo no verso que ningún outro poeta utiliza nin promove coma el”. Foi unha velada literaria pechada por Oroza recitando con coraxe dous dos seus máis grandes poemas, “Évame” e “América”. Inesquecible.

Desde a súa chegada a Vigo, hai máis de tres décadas que coñecemos a Carlos Oroza (nacido en Viveiro o 13 de maio de 1923), o noso eterno poeta peripatético, un camiñante anónimo polas rúas viguesas na procura da inocencia, da grinalda e do poema. Oroza camiña polo rueiro noso coa ollada á espreita, longa e profunda, a propia dun tuareg urbano disposto a abraiarse e sorprenderse. Carlos fixo do paseo conversa e abrazo, lección moral e reflexión política intensa e fugaz. Do Calvario a Príncipe, da Porta do Sol á Laxe, de Beiramar a Bouzas, Carlos Oroza sobe e baixa amodiño, caligrafando cos seu pés un camiñar por Vigo insatisfeito e preciso, vangardista e demorado, coma tamén é o seu poema. “Todas las tardes paseo mi derrota por las calles de Vigo, alguna vez me paro en la orilla y espero algún barco” declarou unha vez para expresar a razón do seu deambular ás ceibas pola nosa cidade revolcada, a quen considera a súa cidade luz, a súa paisaxe nutricia, cidade de cristal, “o lugar máis semellante a miña idea infantil de Galicia”. Afirmacións que expresan a súa pertenza á cidadanía viguesa, a pesar de ser poeta declarado sen patria nin bandeira, a voz de todos nós, capaz de facernos sentir co alento dos seus versos en “Alicia” (1985) o arrecendo da maruxía naquel recital memorable que deu hai dez anos con motivo da inauguración do museo Marco de Príncipe.

Bandido errante, definiuno o poeta Manuel Forcadela, Oroza deixou nos sesenta as súas pegadas de poeta maldito no madrileño Café Gijón, onde fundou a revista “Tropos”, xunto a Víctor Lizárraga e Victoria Paniagua. Da súa estancia en Ibiza en 1969 naceron os versos de “Malú”, máis tarde “Évame Malú”, creando as palabras que faltan, iniciando un proceso de creación léxica e reescrita permanente, dicindo o que non se di, tocando o intocable, achegando o afastado, escribindo cos pés e mans, obsesivo na procura da cerna, da esencia e da finitude. Tras a súa viaxe a Nova York, a primeiros dos setenta, para recoller o premio internacional de poesía underground abrollaron os versos de “América”, unha homenaxe a Poe, mais tamén unha tsunami de palabras medidas, exactas, que expresan a súa concepción da poesía como exercicio físico, respiración e silencio, melodía, cadencia e ritmo, canto e oración, concibido para ser pronunciado e escoitado. Foi Lawrence Ferlinghetti, outro membro da xeración beat, á que se adscribiu a Oroza, quen definiu a poesía como o que “berramos ao espertar nun bosque escuro en medio do camiño da nosa vida” e o poema como “instante fosforescente iluminando o tempo”. Nesa exaltación sitúase Carlos Oroza, cando as palabras soñan que el as nomea (autopoética), escribindo en voz alta, procurando a outredade, organizando o caos, procurando sentido o absurdo da existencia.

Coma segrel camiñante, regresou a Galicia, “En el norte hay un mar que es más alto que el cielo”, asumindo a tradición dos trobeiros galego-portugueses. Coma Mendiño e Martín Codax, desque vive nesta porción de terra gris do Norte, Oroza reside no mar que foi escrito, dignificando a comunidade na que vive, apostando por unha poesía que enxerga futuro, por un texto que anuncia, que avanza o que está por vir, o que escribe unha liña que soña, que pon no pé no aire para ver dende aquel outeiro a nosa cidade iluminada.

Autor dun poema único, escrito a xeito de rolo, miniado coma un códice, corrixido até a extenuación, Carlos Oroza fixo da poesía a súa vida. Pasou necesidades, mais nunca se queixou nin nunca se dobregou. Renunciou a todo, confesou a Rogelio Garrido nunha longa entrevista en “Faro de Vigo”, que “decidiu perder para gañar”. Nunca se rendeu. “No es el orden ni es el tiempo el que nos da el placer”. Con noventa anos continúa reclamando que “o trigo medre nas fronteiras”, sabe que axiña “comenzará a chover e non haberá portais nin recantos para nós”. Carlos Oroza é un poeta maior que merece a nosa gratitude, admiración e afecto. O concello de Vigo débelle unha gran homenaxe.

Onte 863: Con Carlos Oroza en Mondariz

/en , , , /por

Resultou excelente a homenaxe que onte se lle tributou no Balneario de Mondariz a Carlos Oroza con motivo do seu noventa aniversario. Gostei moito da intervención de Tomás Paredes Romero, para quen «un poeta é un acontecemento», o que para o crítico de arte granadino sucede en contados escritores de versos. Tras expresar a súa admiración incondicional pola figura de Oroza, cualificouno como «poeta enteiro, integral e universal», que concibe «a poesía non como un feito literario senón coma un prendimento na esencia das cousas». Tras as intervencións que fixemos outros chufadores, Oroza recitou con coraxe dous dos seus máis grandes poemas, «Évame» e «América». Parabéns a Xavier Romero, editor e apoio vital do poeta, polas magníficas edicións de Évame na editorial Elvira e pola perfecta organización dunha homenaxe conducida con elegancia por Julio Alonso e patrocinada polo Balneario de Mondariz. Unha noite inesquecible.

Centenario do Pergamiño Vindel

/en , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo lembro o centenario do Pergamiño Vindel.

Non debe pasar desapercibido o centenario da descuberta do “Pergamiño Vindel”, peza fulcral do patrimonio bibliográfico galego, conservada dende 1977 na biblioteca Pierpont Morgan de Nova York. Un pergamiño da segunda metade do século XIII, atopado como forro dun códice do século XIV nunha obra de Cicerón polo libreiro madrileño Pedro Vindel. Un pergamiño de 34 cm de longo por 46 cm de ancho, que contén disposto a catro columnas o texto das sete cantigas de amigo atribuídas a Martín Codax, acompañado dos pentagramas musicais de seis delas.

Unha primeira noticia desta extraordinaria descuberta para a literatura galega achegouna o propio Pedro Vindel cando publicou na revista “Arte Español”, no número correspondente a febreiro de 1914, un artigo titulado “Las siete canciones de la enamorada, poema musical por Martin Codax, juglar del siglo XIII”, acompañado cos fotogravados da primeira e da quinta cantiga. Probablemente contando coa asesoría do pontevedrés Víctor Said Armesto, primeiro catedrático de lingua e literatura galego-portuguesa da Universidade Central de Madrid, o erudito máis versado daquela sobre a lírica galego-portuguesa, o bibliófilo Vindel editou en 1915 un folleto de tirada moi reducida (apenas dez exemplares á venda), no que se recollía a totalidade do manuscrito, acompañado de diversas notas e de nove fotogravados en tinta negra. Unha publicación de enorme importancia para a nosa historia literaria xa que, como sinalou o profesor Xesús Alonso Montero, “constituía a proba documental de que as cantigas de tema profano existiran e funcionaran como tales cantigas”. Lembremos que até entón só os máis eruditos coñecían as “Cantigas de Santa María”, un corpus literario e musical de temática mariana elaborado no século XIII na corte de Afonso X O Sabio. Un privilexio o do noso cantor do mar de Vigo que dende 1990 comparte co rei don Denís, tras a descuberta en Lisboa polo profesor Harvey L. Sharrer dun pergamiño que contén a música de sete fragmentos de cantigas de amor do rei poeta de Portugal.

A historia do éxodo e exilio desta peza de ouro do patrimonio galego, reproducida por Xerais no ano 1998, coincidindo co ano das letras galegas dedicado aos cantores do mar de Vigo, merecería ser reconstruída con detalle. Cobizado dende a súa descuberta por musicólogos, bibliófilos e filólogos, parece que Emilia Pardo Bazán intentou convencer a Vindel para que a peza non saíse de España. Porén sería adquirida en 1918 por un prezo de seis mil pesetas por Rafael Mitjana, musicólogo e diplomático español residente en Suecia, que pretendía facer un estudo sobre a música do manuscrito. Tras a súa morte en 1921, o pergamiño quedou na súa biblioteca en Upsala, até que foi vendido polos seus herdeiros en 1961. Adquirido en data incerta polo bibliófilo profesional Otto Haas, foi posto á venda en Londres polo seu colega Albi Rosenthal, e adquirido pola xa citada biblioteca Pierpont Morgan, rexistrado como M979, onde quedou a disposición dos investigadores.

Foi na biblioteca novaiorquina onde Manuel Pedro Ferreira consultou o Pergamiño Vindel devagariño e convertiuse no seu mellor coñecedor. Froito daquelas pescudas o musicólogo lisboeta publicou “O som de Martin Codax” (1986), un libro no que ofrece unha análise exhaustiva do documento orixinal, realiza a transcrición diplomática, a edición integral do texto e da música (na que identifica a dous copistas), inclúe varias figuras ilustrativas e fotografa a totalidade do contido poético-musical. Sería tamén Manuel Pedro Ferreira quen dirixiría a agrupación de música medieval Vozes Alfonsinas na gravación do disco “As melodías de Martín Codax” que Xerais publicou en 1998, dende entón o documento fonográfico de referencia da seis cantigas codacianas.

Álvaro Cunqueiro escribiu que “se Vigo fose unha polis grega, se diría que foi fundada por un poeta, aquel Martín Codax que ‘bailaba no sagrado de Vigo’ e vía a súa amiga bañarse nas ondas”. Para Xosé María Álvarez Blázquez, o trobeiro Martín Codax é “o vigués máis universal de todos os tempos”, tendo Vigo o privilexio de ser coñecida no mundo pola graza dun poeta “para quen a súa vila natal era cifra e suma de todos os seus amores”, facendo da terra nosa vértice da espiritualidade peninsular. Este 2014, ano do centenario do Pergamiño Vindel, o primeiro libro da nosa literatura, é unha oportunidade para volver sobre a proeza dun poeta sen biografía, ese descoñecido Martín Codax de quen por ventura conservamos a alfaia sas súas sete cancións orixinais de raíz popular. O xeito máis brillante de facelo sería organizar en Vigo unha exposición didáctica na que se contase co propio Pergamiño Vindel recuperado durante uns meses do seu exilio transoceánico. Pagaría moito a pena sequera intentalo.

Onte 856: «Rosalía e Castro. Imaxe e realidade»

/en , , , , , /por

A sempre inexplicable providencia laica fixo que o anuncio do inédito de Rosalía de Castro (que non era tanto) coincidise coa chegada do prelo dos primeiros exemplares de Rosalía de Castro. Imaxe e realidade do profesor Fernando Pereira Bueno, o libro co que Xerais celebrará o 24 de febreiro, o vindeiro día de Rosalía 2014. Un ensaio moi novidoso de iconografía documental no que se recollen e analizan con todo detalle máis de dúascentas pezas, outras tantas interpretacións que da imaxe e do espírito de Rosalía fixeron os artistas plásticos ao longo da historia. Dende os retratos fotográficos e o o óleo inconcluso de Brocos comezado en vida da nosa cantora até as caricaturas e aplicacións gráficas máis recentes, no libro preséntase unha Rosalía viva, inusualmente moderna, unha peza fundamental no noso imaxinario colectivo, que funciona xa coma a maior icona visual da Galicia contemporánea. Sei que este vai ser un libro que vai dar moito que ver e debater. Parabéns a Fernando Pereira por tan inmenso e concienciudo traballo documental.

Onte 855: Lembranza en Compostela de Juan Gelman

/en , , , , , /por

Na presentación en Pedreira do Caderno do Nilo, Cesáreo Sánchez Iglesias lembrou en dúas ocasións a Juan Gelman, o gande poeta arxentino falecido esta semana. Ao comezo do seu discurso Cesáreo revelou o que Gelman, que fora declarado pola AELG en 2010 «escritor galego universal», lle escribira no seu derradeiro correo electrónico o pasado mes de novembro contestando a outro no que o poeta de Maside lle daba noticias da nosa defensa da cultura do país nun momento tan duro. «Sin pelear para mejorar las cosas no se puede vivir» foron palabras sabias do poeta que nunca se conformou diante da inxustiza. Na cerna dun discurso centrado arredor da viaxe e das dificultades da aprendizaxe da escrita en soidade, Cesáreo rescatou uns versos de Gelman que iluminan sobre as razóns da viaxe: «Confundirse cos outros / e que os outros non teu ser / te fagan inmenso coma o mar». Poeta proteico, Juan Gelman, beizón!

Onte 812: Première de «Caderno do Nilo»

/en , , , , /por

Magnífica première do Caderno do Nilo de Cesáreo Sánchez Iglesias nas Portas Ártabras da Coruña. As grandes intervencións dos poetas Antía Otero e Xavier Seoane presentaron o que tras trinta e cinco anos de traxectoria supón o décimo sexto libro de poemas do actual presidente da Asociación de Escritores en Lingua Galega.

Comezou Antía Otero o seu discurso salientando «a calidade coa que Cesáreo se achega aos autores e autoras novos, preocupándose pola súa situación». Citou Nilo. Cartas de Exipto, o libro publicado por Flaubert en 1850, no que a viaxe se concibe como camiño común. Insistiu na vontade contar, de deixar rexistro presente en todo o Caderno do Nilo, onde Cesáreo «reconstrúe a viaxe de xeito contundente e dupla, a primeira a das lecturas do lugar, a segunda a da viaxe en si, á que habería que engadir unha terceira, o ronsel que deixa a memoria da crónica». Antía rematou o seu texto sinalando que «Cesáreo vive a arte de ver coa de escribir, nun descubrimento continuo».

Pola súa banda, Xavier Seoane comezou calificando a obra de Cesáreo como «longa e variada». «Traballa en verso libre, ofrecendo libros unitarios. Melómano empedernido posúe unha voz lírica con carácter contemplativo. ademais dunha dimensión ontolóxica, existencial e transcendente. Cesáreo é un poeta telúrico, da paisaxe, interesado polo antropolóxico e etnográfico, iniciático. É un lector e viaxeiro empedernido, interesado pola cultura doutros países, procurando alteridade, interculturalismo, é un galego polo mundo». Referiuse despois a Caderno do Nilo, «un libro no que hai unha filosofía da viaxe, no que se experimenta a transformación do eu, coa intención de ver o descoñecido, o que non somos». «Cesáreo é un viaxeiro documentado, capaz de asumir un certo risco. Viaxa cos ollos abertos, onde teñen moita importancia os sentidos, as sinestesias, os sons, os olores». «Este libro lembroume aquilo que dicía Novalis “a poesía é o real absoluto”, xa que é un intento de verbalización da experiencia vivida na viaxe». «Caderno do Nilo ten unha dimensión narrativa, dietarista, ensaística, coma unha visión de todo un mundo. É un libro que partindo da poesía ábrese xenericamente». Sinalou Seoane o ritmo devalante da escritura, que lle lembrou ao mestre Otero Pedrayo, «unha escritura ao ritmo do río, unha especie de pálpito». Non esqueceu salientar Xavier os aspectos estilísticos do libro, «as descricións son impresionistas, perceptivistas e sensibles», «este é un libro moi de pincelada, de alento». «A adxectivación é moi nutrida e as personificacións expresan a respiración da vida». Citou despois algunhas das metáforas que máis lle aquelaron: «A xeometría crea a divindade», «viaxo ás preguntas»… «No libro hai unha ollada de poeta na que xoga entre o real e o irreal, o aprender e o desaprender, entre o grandioso e a escala do detalle, a beleza fronte a beleza, a soidade impregnando para que todo fecundase». Rematou Seoane a súa intervención salientando que o libro concibe «a viaxe como unha experiencia cultural e creativa na que se crea outro tempo mías humano».

Antes de dar comezo o seu recital, Cesáreo agradeceu  as intervencións dos presentadores e confesou que «sempre viaxou para que a nosa cultura volvese enriquecida, toda viaxe é anterior ao centro da propia soidade».

Cartografías de Xela Arias

/en , , , , , , /por

Dedico a Xela Arias o artigo da semana en Faro de Vigo con motivo do décimo aniversario do seu pasamento.

Pasaron dez anos desque a inxusta ondada dun ataque ao corazón tronzase a existencia de Xela Arias, cando apenas contaba con corenta e un anos. Unha década sen Xela, a poeta, tradutora, editora e profesora que na eclipse das certezas indagou con teimosía na procura de novas cartografías. Agora, no pouso dos afectos, lembramos a súa presenza fráxil, cun aceno de melancolía nos seus ollos grandes, a súa voz dóce iniciando unha conversa intelixente, afastada de calquera banalidade. Lembramos a súa vontade de reinventarse cada día, ao xeito dun Loud Reed feminino, cando escribía textos para “Desertores”, o grupo musical dos irmáns Díaz, ruando por aquel Vigo dos afectados e narcisos oitenta, que ela definiu como “cidade revolcada”, unha das metáforas máis acaídas para definir o noso volcán de dinamismos, que tamén sabemos cidade de fronteira, onde non é difícil esculcar os límites tan imprecisos do pracer cos da dor. Lembramos as súas intervencións literarias nos días de luz con Darío, cando presentou o seu libro (“Darío a diario”, 1996) sobre a experiencia da maternidade, empregando unha palabra decidida e precisa, matizando a súa actitude vital de desesperanza esperanzada, unha resistencia activa que tinguiu a súa obra poética de intuicións intimistas na súa loita contra o desacougo. Lembramos os textos dunha poeta esencial que indagou no territorio incombustible das palabras e nas contradicións do amor, da vida e da sociedade. Lembramos á creadora que asumiu a absoluta incerteza e a fraxilidade da súa empatía co ser humano e co seu destino.

A conmoción inicial que supuxo o seu prematuro pasamento suscitou numerosos artigos literarios e unha emocionante homenaxe en Vigo, o 29 de maio de 2004, organizada pola Asociación Galega de Editores, a Asociación de Tradutores Galegos e a Asociación de Escritores en Lingua Galega. Homenaxe que se prolongou poucos meses despois no libro colectivo “Xela Arias, quedas en nós” (Xerais 2004), cuxa edición correu ao coidado do seu pai, o tradutor Valentín Arias, magoadamente desaparecido hai apenas dous anos.

Homenaxes literarias que salientaron a importancia da dimensión autoral de Xela, comprometida cunha poesía que nas súas palabras “debe indagar e cuestionar a orde das cousas” e das propias linguaxes; poesía que para ela “sempre é temeridade, incendio”, considerando que a función da autora “é cuestionar o que hai precisamente para dar pé a construírnos mellor”. Traxectoria poética individual, singular, desubicada xeracionalmente, rabiosamente urbana e contemporánea, caracterizada por “camiñar ás aforas” na procura do seu propio camiño, en palabras de Ana Romaní, “escrita a golpes como os golpes marcan a violencia do noso existir”. Unha escrita poética na procura da independencia, que asume, como sinalou no seu derradeiro poema (inédito) que “a única dependencia desexable, a tolerar” é “a constelación do afecto”.

Homenaxes que non esqueceron a sua condición de “muller do libro”, traballadora de Edicións Xerais de Galicia durante unha década, enraizando alí na ramallada dos libros que escribiu e traduciu, mais tamén dos libros que foron arxila editorial nas súas mans, detalle, forma e estilo. Referencias que non esqueceron a súa dimensión como esixente tradutora para o galego de textos literarios como “Dublineses” de Joyce, “O derradeiro dos mohicanos” de Cooper, “O bosque animado” de Fernández Flórez, “Drácula” de Stoker ou o “Spleen de París (pequenos poemas en prosa)” de Baudelaire.

Porén, dende aqueles primeiros reencontros de 2004 coas cartografías de Xela Arias, abordados desde a dor e desde a vida, moi pouco se ten feito pola restitución e redescuberta da súa obra literaria. Os seus catro poemarios éditos quedaron xa fóra da voracidade do noso mercado literario actual, “Denuncia do equlibrio” (1986), “Tigres coma cabalos” (1990), “Darío a diario” (1996) e “Intempériome” (2003). Coma “Lilí con pistolas”, o libro que presentou sen fortuna ao Esquío de 1986, que nunca chegou a editar, ou os poemas que publicou en xornais (sobre todo en “Faro de Vigo”), revistas (“Luzes”, “Festa da palabra”, “A Nosa Terra”…) e libros colectivos. Secasí sucede co seu relato “Que si que si”, incluído no volume “Contos eróticos/Elas” (1990), co que iniciou un vieiro tan prometedor na ficción.

Urxe unha edición da poesía completa de Xela Arias, reunindo a súa obra édita e dispersa (e mesmo quizais a inédita). Urxe que as tres facultades de filoloxía galega promovan investigacións e traballos críticos sobre unha autora que non se compraceu, que nunca se aliou, convencida que “vencerse é cousa de se tratar” (un dos seus versos máis inquedantes). A Real Academia Galega debería considerar a súa candidatura para un dos vindeiros 17 de maio.

O excelente retrato de Xela Arias é de Guillermo Cameselle.

Onte 781: «A memoria da choiva», thriller literario

/en , , , , , , /por

Foi este Samaín moi chuvioso na terra nosa e, no meu caso, moi rosaliano. E non só por gozarmos do concerto d’ A miña primeira Rosalía en Compostela, mais sobre todo polas moitas horas que dediquei á relectura no ipad d’ A memoria da choiva. Creo que non erro cando afirmo que con esta segunda novela Pedro Feijoo acadará a súa madurez como narrador de longo alento. O autor d’ Os fillos do mar conseguiu o que os editores sabemos é o máis difícil, ofrecer unha segunda novela que confirma as expectativas creadas cun debut magnífico, no seu caso o de hai apenas un ano e medio, período no que leva cinco edicións en galego, unha tradución ao castelán e o premio San Clemente dos lectores de Bacharelato. Pedro confirma e, por se non abondase, avanza, xa que ofrece un thriller literario sorprendente, orixinal, ambientado en Compostela, sobre o pano de fondo da figura de Rosalía de Castro, dándolle protagonismo á primeira edición do seu libro fulcral, Follas novas. Con esta novela o mundo literario galego entra na serie negra.

Artellada sobre unha coidada estrutura de seis actos, na que se alternan as voces de tres narradores en primeira persoa, así como moi diversas homenaxes literarias, Feijoo relata a trepidante investigación dunha serie de crimes en serie acontecida en Compostela nos dez días anteriores ao 17 de maio; mortes que semellan estar unidas pola relación coa figura de Rosalía de Castro. Unha construción estritamente ficional de xénero negro na que se ofrece un retrato paródico, irónico e desprexuizado da cultura literaria galega e algunhas das súas institucións. Unha novela capaz de engaiolar ao lector ou lectora ao longo de case cincocentas páxinas coa investigación duns crimes de brutalidade extrema realizada por unha parella de investigadores moi pouco convencional, o xornalista Aquiles Vega e a profesora da facultade de Filoloxía Sofía Deneb. Unha investigación paralela (tamén unha perigosa aventura) á que realiza a Policía, que os leva a procurar a relación existente entre cada unha das mortes coa interpretación dalgúns versos de Follas novas e coa peripecia vital dalgúns dos descendentes da parella Murguía-Castro.

Aventuro que os milleiros de lectores da primeira novela (como aqueloutros novos) quedarán entusiasmados con esta segunda aventura, tan diferente temática e espacialmente, mais na que o autor confirma a súa habilidade como construtor de personaxes inesquecibles (Adriano, Aquiles, Sofía, Tino…) e narrador de intrigas complexas capaces de entreter e interesar a públicos diversos. O coidadoso desenlace, medido ao ritmo da marea, é un broche de ouro para unha novela na que se mestura con esmero a poesía coa vida, o amor coa morte, a memoria coa futuro, o mundo e o texto literario coa súa representación na ficción. Por moi diversas razóns, esta novela vai dar moito que falar e escribir. Sei que teremos oportunidades de volver sobre ela. Chegará ás librarías a finais da vindeira semana e será presentada en roda de prensa o 15 de novembro, venres, ás 16:30 no Modus Vivendi, unha das súas localizacións emblemáticas.