Onte 361: Un ghichiño dos grandes

Impactoume o pasamento de Fito Domínguez, a voz e alma de A Roda. O tempo recoñecerá o labor de xigante que fixo pola recuperación da música popular galega e por alicerzar o futuro da lingua galega, que defendeu como patrimonio de todos por riba de muros e valados. Non somos quen somos, non sentimos como sentimos sen as súas cancións, sen eses himnos saudosos que nos unen, identifican ou emocionan até bagoar. Fito representa o Vigo xenuíno e popular, obreiro e fachendoso da nosa galeguidade. Celtista de corazón aberto, xeneroso até o lirismo, non esqueceremos a súa Foliada do ascenso. A súa voz, as súas cancións permanecerán na nosa memoria como engramas imposibles de esvaecer. Fito, como o seu amigo Suso Vaamonde, foi, é e será a voz de todos nós. Lembrámolo con gratitude e saudade. Foi un ghichiño dos grandes.

Onte 360: «La semilla inmortal»

Relín algúns dos capítulos de La semilla inmortal. Los argumentos universales en el cine, un ensaio de Jordi Balló e Xavier Pérez, que hai unha década me recomendou Agustín Fernández Paz. Dende entón, frecuento as páxinas dun libro que é para min unha gozada . Máis de trescentas páxinas nas que se fai un repaso aos vinte argumentos fundacionais da ficción, presentes nas obras literarias canónicas e logo desenvolvidas polo cinema ao longo do século XX. Vinte argumentos nos que para os autores residirían a cerna de calquera ficción literaria ou cinematográfica nas súas máis diversas variacións. Aquí aparece «a viaxe na procura dun tesouro», sementado na historia de Jasón e os argonautas na procura do vellocinio dourado e desenvolvido na pantalla por Spielberd en Indiana Jones ou nas road movie e outros filmes de fronteira. «O retorno do expatriado», nacido da Odisea, desenvolto en películas tan diferentes como Paris, Texas ou Centauros del desierto. «A fundación dunha nova patria» presente nos versos da Eneida, desenvolta en tantos westerns, concibidos como instrumento de afirmación nacionalista. «A experiencia do intruso benfaitor», o Mesías bíblico, presente en epifanías fílmicas de Pasolini ou Bergman. A outra cara: «a intromisión do maligno», aparecido do mito da serpe que agocha o espírito do mal, levado á ficción en Drácula e Nosferatu. «A venganza», argumento que provén da Orestíada, presente en tantas vaqueiradas. «A loita dialéctica de contrarios», representada pola historia de Antígona, desenvolta en tantas películas que denuncian a guerra e a represión institucional… E así ate vinte. Un libro fascinante para achegarse ao cinema dende os territorios máis literarios onde están as sementes inmortais, as palabras que para Platón achegan o máis alto grao de felicidade para o ser humano. Un ensaio dos que paga a pena revisitar. As persoas afeccionadas ao cinema e a novela moito gozarán.

Onte 359: Comeza o curso

Hai xornadas de arrinque, coma de onte. Abrente de esperanza para as persoas máis queridas. Limiar dunha carreira electoral aínda aberta, a pesar das dificultades para recompoñer as pezas da trabe nacionalista. Soleira da ilusión celtista cunha traballada e sólida vitoria, da que non puidemos participar no estadio. Mais tamén inicio de días máis difíciles para a cidadanía que sofre outro duro recorte coa suba do IVE e coa perda dunha das maiores conquistas da sociedade en igualdade, a da sanidade universal. Este 1-S adianta o regreso ás nosas rotinas. Comeza o curso.

Onte 358: Asonada

Hai máis de trinta anos que un membro do exército non realizaba un pronunciamento político tan contundente. Segundo o coronel Francisco Alamán Castro, se Catalunya proclamase a independencia, sería inevitable unha intervención do exército español. «¿A independencia de Cataluña? Por riba do meu cadáver.» Máis claro, auga. A entrevista publicada en Alerta digital, un medio de extrema dereita, recolle opinións do coronel sobre o Estado das Autonomías claramente anticonstitucionais, incompatibles coa súa condición de servidor público. No obstante, máis desafiantes son aínda algúns dos comentarios anónimos á entrevista, no que se destilan os vellos tópicos do neofascismo español vestido de medidas de austeridade e de discurso antipolítico. Temo que a partir de agora, a medida que se consoliden os procesos soberanistas de Euskadi e Catalunya e se profundice na actual crise económica e política, poden ser máis frecuentes estas «asonadas» de militares de extrema dereita. Preocupante.

Onte 357: Camiño do Ézaro

A etapa da Vuelta que rematou no Mirador do Ézaro foi espectacular. Despois de xantar, apampei diante do televexo (como dícían Manuel María e Celso Emilio Ferreiro) seguindo un dos meus percorridos preferidos do país, o que vai dende os vieiros da ría de Muros, para logo pasar por Louro, Lira, Carnota e subir ao Pindo, paisaxes de beleza desbordada, máis aínda nunha tarde tan luminosa como a de onte. Dende a ollada do helicóptero, esta Galicia atlántica é unha auténtica golosina visual. Unha marabilla! Coa excepción da lamentable utilización partidista dalgúns políticos, especialmente de Rafael Louzán pillando cámara canto pode, as etapas da Vuelta desta semana contribúen á promoción turística de Galicia. No entanto é unha mágoa que a transmisión do treito final dunha etapa moi dura e moi emocionante quedase un chisco ensombrecida por algúns comentarios pouco afortunados, froito dos escasos coñecementos xeográficos e dos prexuizos dos comentaristas de TVE. Como tamén é de lamentar a ausencia nas estradas de ciclistas galegos, debido á inxusta sanción de Ezequiel Mosquera (a quen se lembrou nas rampas do 25% camiño de Ézaro) como á desaparición do equipo profesional galego, liquidado a comezos da lexislatura de Feijoo. Ademais, a etapa foi unha oportunidade ideal para reivindicar outra vez o Monte Pindo como Parque Natural. Ben feito!

Onte 356: «El sueño del Rey Rojo», novo libro de Manguel

Estou enguedellado co novo libro de Alberto Manguel, El sueño del Rey Rojo, outra entrega do arxentino-canadiano arredor da lectura, que concibe como «a máis humana das actividades creativas». Desque en 1998 lin Una historia de la lectura, sigo con enorme interese cada un dos seus libros que publica con excelencia e agarimo Alianza. El sueño del Rey Rojo enlaza coa paixón carrrolliana de Manguel que expresara hai máis dunha década En el bosque del espejo,do que recolleu algúns ensaios. Ambos os dous títulos quedan unidos, ademais, en cadanseu subtítuo que fai referencia ás «palabras e o mundo», sintagma co que Manguel reivindica a dimensión ética da lectura e a súa condición intrinsecamente humana: «considero que somos, en esencia, animais lectores e que o arte da lectura, no seu sentido máis amplo, defínenos como especie». Para Manguel é a palabra impresa a que lle «dá coherencia ao mundo» sendo a experiencia da lectura a que permite que o libro mude de forma nas mans de cada lector ou lectora. A finalidade da lectura, unha das reflexións claves do volume, é «descubrir nun libro o rexistro da propia experiencia». Para Manguel «ler é a capacidade de entrar nun texto e exploralo ao máximo das nosas habilidades persoais, tomando posesión súa nun acto de reinvención». El sueño del Rey Rojo é un libro fermoso, que para min precisa dunha lectura a sorbiños, atenta e demorada. Moi recomendable para letraferidos e amantes da metalectura.

Onte 355: Adianto do libro de ensaios de Márkaris

O adianto que publicou El País do libro de ensaios (La espada de Damocles) de Petros Márkaris, dá moito que pensar sobre as consecuencias sociais da crise económica grega durante os tres últimos anos. Máis alá das similitudes e do carácter anticipatorio que puidese ter para nós o relato do que está sucedendo en Atenas, impresionoume que Márkaris insista na fractura social como primeira consecuencia desta auténtica guerra pola superviviencia que sofre un país sometido á ruína, á precariedade e ao desánimo colectivo. Alén das formacións políticas, o autor de Con el agua al cuello identifica indignado na sociedade ateniense catro partes (partidos): o 1º, o dos beneficiarios da crise (algúns grandes empresarios e banqueiros); o 2º, o dos honrados ou mártires («eses gregos que traballan duro, explotados por todas partes», autónomos e pequenos empresarios, dende taxistas a comerciantes); o 3º, o dos funcionarios, sindicalistas e pensionistas; e o 4º, o dos desesperanzados e desesperados (a maior parte universitarios sen traballo). Un panorama social desolador, froito deste proceso deflaccionario de empobrecemento provocado polo fracaso da unión monetaria e da política corrupta. Unha situación de emerxencia capaz de comezar a conmover á propia Angela Merkel que confesou onte que lle «doe o corazón» cando contempla os recortes nas pensións dos funcioanrios e traballadores helenos. Estaremos moi atentos á aparición do libro de Márkaris que os editores anuncian para o mes de setembro.

Onte 354: Adianto

Tras a conversa con Rajoy, o presidente Feijoo decidiu adiantar as Autonómicas. Péchase así unha lexislatura desoladora na que se dinamitaron algúns consensos básicos forxados ao comezo da Autonomía, singularmente o do estatus da lingua no sistema educativo, e na que se producíu un retroceso das políticas públicas de igualdade, como sucedeu nas referidas á educación, ao libro e á lectura, eidos nos que eu traballo e mellor coñezo.

Entendo que o adianto electoral está motivado pola intención do Partido Popular de anticipar a convocatoria aos novos recortes que o goberno Rajoy anunciará a finais do ano, nos que é posible poidan estar afectadas as pensións, a derradeira liña vermella que lle queda superar aos populares. Mais tamén creo que Feijoo pretende aproveitar co adianto as bazas que para o seu partido supoñen tanto a actual fragmentación do nacionalismo como a febleza do liderado no PSOE. Unha decisión que de carambola beneficiará os liderados dos seus contrincantes, Pachi Vázquez e Jorquera. Así é de paradóxica a política galega. Con todo, como ven sinalando o benquerido profesor Fermín Bouza, un optimista da vontade do que moito debemos aprender, Feijoo non as pode ter todas consigo xa que o balance desta lexislatura da crise e da austeridade selectiva («austericidade», gústame chamala) non é para botar moitos foguetes. A esta altura Galicia acadou as taxas de desemprego máis altas da súa historia, así como uns niveis aberrantes de emigración da súa mocidade. Ao longo desta lexislatura volveron baixar os índices de natalidade e aumentou a débeda a súa maior cota histórica. Non se resolveu a fusión das caixas nin se chegou a investigar este proceso no Parlamento, quedando aberto o conflito das preferentes, que afecta a case 100.000 pequenos aforradores galegos. Tampouco se produciron avances decisivos na finalización das infraestruturas ferroviarias (tanto o Eixo Atlántico como a conexión coa Meseta) nin se lle atopou unha saída á rémora megalómana da Cidade da Cultura, que pon en risco o futuro do conxunto das industrias culturais en Galicia. Balance no que tamén computan na columna vermella os recortes nas políticas de saúde, educación, dependencia e outros servizos sociais.

Na capacidade da oposición de socialistas, nacionalistas e membros de Esquerda Unida para artellar unha alternativa crible ás politicas conservadoras –en definitiva, un novo proxecto ilusionante para o país, que sexa recoñecido pola maioría social como verosímil– estará a cerna do resultado do 21-O. Unha tarefa difícil, moi difícil, para a que apenas se dispón de tempo, que require de doses elevadas de intelixencia, xenerosidade e patriotismo. Non hai dúbida que co anuncio do adianto Feijoo sae cunha certa vantaxe, porén haberá que ter en conta que até a xornada electoral respiraremos a atmosfera de inevitable pesimismo provocado polas condicións do memorando europeo do rescate bancario –con certeza, novas penalidades para a cidadanía– e xa non digo nada se chega a anunciarse un segundo rescate total, con consecuencias políticas imprevisibles. Non vexo o resultado do 21-O aínda pechado.

Foto © Parlamento de Galicia

Onte 353: Collarte

Probablemente a entrevista estaba dirixida a minar a Manuel Baltar, mais a sinceridade desbordada de Guillermo Collarte levou a que o escandalo estourase na mesa de Feijoo, cando se debatía entre adiantar ou adiar as Autonómicas. A entrevista (parabéns para o xornalista Miguel Ascón) é un retrato esclarecedor do papel dunha parte dos deputados/as do PP e do PSOE (sabemos que hai moi honrosas excepcións): apenas uns «ben mandadiños» premebotóns sen iniciativa nin responsabilidade política ningunha. Efectivamente, ten razón Collarte cando confesa que as pasa «canutas con 5.100 euros (netos)», cando debe facer fronte a dúas hipotecas por un importe superior aos 342.000 euros. Menos mal que en Ourense vive na casa da nai e cobra os 1.824 euros en concepto de indemnización por gastos de aloxamento. Asi vai, arranxando, meu pobre! Con todo, o máis preocupante da entrevista non son as opinións deste veterano político (cunha ampla folla de servizos nos gobernos Fraga). O alarmante é que denota que outros deputados, a pesar de non confesalo, compartan a súa análise e semellantes cargas hipotecarias. Aí pode estar a cerna da profunda crise de representación politica que vivimos, ese malestar cidadán coa «clase política». Sen unha mudanza moi profunda das formas do exercicio da actividade política dos membros das diversas cámaras, non se vai recuperar a confianza no seu labor. Non abonda xa con expresar desculpas e continuar no machito. O PPdeG non ten outra saída que convidar a Collarte a que deixe a súa acta de deputado.

Onte 352: Neil Armstrong

O pasamento do astronauta Neil Armstrong activoume a memoria daquel verán de 1969 no que asfaltaron as nosas rúas, tras a desaparición dos tranvías. Daquela na miña casa non tiñamos aínda nin televisión nin teléfono e seguiamos os grandes acontecementos pola Telefunken do primeiro piso, onde vivían os de La Favorita, ou polas noticias de Faro de Vigo que traía meu pai cada noite. Pensei moitas veces que os membros da miña xeración tivemos a enorme fortuna de ser contemporáneos dalgúns «momentos estelares da historia», sobre todo da proeza da conquista da Lúa, un tempo de plenitude e de enorme esperanza para toda a humanidade. Quizais foi esta razón pola que a carreira espacial entre rusos e americanos, onde se sementou a confianza case cega nas posibilidades da ciencia e da tecnoloxía, idea na que sempre acreditamos, nos marcou sentimentalmente. A noticia da morte de Armstrong activa a memoria daquel tempo de abraios e descubertas, xusto antes de comezar o primeiro de bacharelato, cando na máquina de discos de La Cosechera escoitabamos a de The Beatles e as primeiras cancións de Simon and Garfunkel.