Onte 833: «La Tierra de Ana»

/en , , , , /por

Aproveitei os días de nadal para ler La Tierra de Ana, a novela máis recente de Jostein Gaarder, un dos meus autores preferidos da chamada literatura infantil e xuvenil. Desque no nadal de 1996 lera El enigma y el espejo quedei unido para sempre con este narrador noruegués capaz de propoñer en cada novo libro (xa van dezanove publicados no catálogo de Siruela) unha ollada crítica e reflexiva sobre a realidade contemporánea, mais tamén sobre o que agocha detrás do espello, o mundo dos soños e da imaxinación. En La Tierra de Ana, Gaarder ofrece unha fábula sobre os desafíos medioambientais do planeta, ao fío do cambio climático orixinado polo quecemento global e polo consumo de combustibles fósiles.

Como e adoito nas novelas de Gaarder, o relato está protagonizado por unha heroína adolescente. Ana, unha rapaza a piques de cumprir os dezaseis anos, comeza a facerse preguntas esenciais (eis a conquista da madurez) sobre que é o mundo, que cómpre facer para mudalo, cal será o futuro do planeta en 2082, cando ela poida ser bisavoa. Gaarder ofrece unha narración híbrida, entre a intriga dunha crónica realista sobre a desaparición dunha cooperante norueguesa en Somalia, a fantasía dos contos das mil e unha noite (con anel de rubí incluído) e a distopía propia do xénero da ficción científica.

A coidadosa utilización de diversas fontes de información por parte da parella de protagonistas adolescentes –textos moi ben escollidos entre recortes de prensa impresa e dixital, informes científicos, transcricións de conferencias radiofónicas e escolares sobre a catástrofe medioambiental que vivimos–, así como a exploración do mundo dos soños (Ana posúe unha capacidade extraordinaria de lembrar todo o soñado), son compoñentes esenciais desta apelación a abandonar o consumo de petróleo e a intervir no devalo dun planeta que sofre un quecemento global. «Estamos destruíndo o noso planeta. Estámolo facendo nós e o estamos facendo agora.» Mais a pesar de diagnóstico tan contundente e desolador, Gaarder ofrece nas páxinas finais unha raiola de esperanza. Non está todo perdido, se somos capaces de comprometernos dende agora co futuro do planeta; se cada xeración asume a responsabilidade da súa memoria e entrega a seguinte o planeta en mellores condicións que o recibiu. Un libro moi propositivo, que formula moitas preguntas e promove unha reflexión radical sobre a cuestión medioambiental no entorno da crise económica. A lectura ofrece unha gran oportunidade de aproveitamento didáctico.

Un país en ruínas

/en , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo amplio a miña reflexión sobre a sentenza do Prestige e a miña visión da actual situación crítica para o futuro do país.

Non é doado asumir a sentenza do “Prestige”. A diferenza do que sucedeu tras outras mareas negras –como as do “Exxon Valdez” en Alasca (1989) ou a do “Erika” na costa bretoa (1999), nas que as petroleiras despois das sentenzas pagaron unha parte dos danos, 500 millóns de dólares na primeira e 192 millóns de euros na segunda– na costa galega non existiu delito ambiental ningún nin se coñecen cales foron as orixes dunha catástrofe que provocou danos valorados pola fiscalía en máis de catro mil millóns de euros. A sentenza da Audiencia Provincial da Coruña exime de responsabilidade penal o goberno español e avala a súa decisión de afastar o barco da costa, aquela orde enérxica do ministro Álvarez Cascos de “mandar o barco ao quinto pino”.

Tras unha década de instrucción no xulgado de Corcubión, a xustiza asume o que xa anticipara Ana Botella, “a culpa foi do barco”; mais, iso si, sen establecer responsabilidade ningunha dos seus propietarios. O que supón que non existirá posibilidade de reclamación ningunha por parte daqueles vinte mil mariñeiros e mariscadoras, que apañaron coas súas mans o noxento chapapote, nin das confrarías ás que pertencían nin sequera das administracións públicas, que asumiron os gastos da loita contra o piche e a recuperación dos espazos naturais danados, como o Parque Nacional das Illas Atlánticas.

Esta sentenza enfronta á cidadanía ao espello da indignidade, da incompetencia e da mentira, aquelas que hai once anos mobilizaron a milleiros de persoas tras a pancarta da civilidade de Nunca Máis. Aqueloutro espello de solidariedade que atraeu a máis de 120.000 voluntarios, chegados de todas as comunidades, que durante meses limparon con xenerosidade desbordada praias e cantís. Tras esta sentenza sabemos para a nosa desgraza que aquí non pasou nada. Botouse terra sobre a memoria do “Prestige” e da mobilización cidadán de Nunca Máis, o que hoxe enche de satisfacción á prensa gobernamental da capital e a algúns políticos do Partido Popular protagonistas daqueles días, como Arsenio Fernández de Mesa, entón delegado do Goberno en Galicia, que aventurou que “o destino do fuel no fondo do mar é converterse en lastro”, ou de Enrique López Veiga, o conselleiro de Pesca, que aqueles días prometeu que “a Xunta vai dar ás catro mil familias afectadas o turrón, e se logo pode vir o mazapán por parte do Goberno e da UE, mellor”.

A inxusta sentenza do “Prestige” chove sobre mollado nun país en ruínas, onde cada vez son maiores as razóns para o desacougo. Milleiros dos seus graduados emigran, asumindo que terán moi escasas posibilidades de regresar a traballar na súa terra, mentres as cifras de desemprego xa se achegan a taxa do 25 %. O sector da industria naval leva máis dun ano sen cortar chapa, agardando polos floteis de Pemex, que esta semana volveron adiarse. Tras unha desastrosa xestión empresarial, Pescanova loita por evitar desaparecer, mentres o banco das caixas galegas, a última institución financeira de noso, agarda a venda da súa suculenta cota do mercado antes do Nadal. Non corre mellor fortuna o sector enerxético, onde Galicia a pesar de ser unha potencia produtora, non tira apenas réditos fiscais. Non corre mellor fortuna o eido agrogandeiro, cun sector do leite en crise permanente de viabilidade e un sector forestal sometido aos intereses das políticas do lume. Coma tampouco convida ao optimismo a precaria situación dos servizos da educación pública, a aposta raquítica pola investigación e innovación nin o escaso interese da Xunta de Galicia polo futuro da lingua e da cultura propias.

No último lustro, economicamente Galicia non levantou cabeza nin acometeu ningún dos seus desafíos estruturais. A sangría demográfica intensificouse, o país continúa envellecendo, mentres mantén unha das taxas de nacemento máis baixas de Occidente. No entorno da crise e das políticas de consolidación fiscal (os recortes) adiouse sine die a reforma territorial e administrativa, que obrigaría a posta en marcha de comarcas e áreas metropolitanas e a reconsiderar o papel das deputacións. Tampouco se intentou mellorar o financiamento autonómico, a todas luces insuficiente para un país que sofre unha fenda territorial entre as provincias atlánticas e as do interior e unha importante dispersión da poboación rural.

Diante dunha situación económica tan precaria, diante dun aumento da desigualdade social tan acelerado, a cidadanía galega non pode continuar agochada no conformismo, allea ao devir da súa historia nun momento decisivo. Cómpre recuperar a intención de sermos para reconstruír un país en ruínas. Por moito que nos incomode a sentenza do “Prestige” ou a desaparición do noso sector financeiro, non é este o momento para a desolación e o desánimo. Galicia debe reaccionar.

A foto é de Guillermo Cameselle.

Onte 792: Tras a sentenza do Prestige

/en , , , /por

A sentenza do Prestige, a pesar do fito que supuxo a súa redacción e lectura en galego, devólvenos a máis crúa realidade dun país en ruínas. Da marea negra, daquela desfeita que conmoveu ao mundo, non se tiraron nin responsabilidades políticas nin xudiciais. Non houbo delito ambiental nin culpables nin responsabilidade das empresas que contaminaron máis de 1.200 km de costa galega, cantábrica e francesa nin actuación imprudente do executivo que mandou o barco ao quinto pino e provocou danos valorados pola fiscalía en catro mil millóns de euros nin se sabe tampouco cales foron as razóns que orixinaron un verquido de 70.000 toneladas de chapapote. Aqui non pasou nada, coma se dun fenómeno natural se tratase, botouse terra sobre a verdade. Semella que todo aquilo foi apenas un pesadelo vivido por 20.000 mariñeiros e mariscadoras, por máis de 120.000 voluntarios que durante meses limparon praias e cantís, e por milleiros de galegos e galegas mobilizados hai once anos reclamando dignidade e que nunca máis se repetise unha traxedia semellante. Tras a sentenza, aquí non se pode reclamar un euro nin ninguén vai ser compensado. Non, non foi un acto de xustiza do que sentirse recoñecidos. A sentenza do Prestige devólvenos ao noso punto de inicio, á necesidade de que a cidadanía galega abandone o conformismo e a comodidade, á de teimar no esforzo por recuperarmos a tensión da mobilización cidadá solidaria coa intención de reconstruír un país en ruinas. Por moito que nos incomode esta sentenza, non é este o momento nin para o desolación nin para o desánimo. Cómpre reaxir.

A foto é de Guillermo Cameselle.

Onte 789: Porto Cabral (II)

/en , , , , , /por

A votación dos comuneiros rexeitando a negociación cos promotores de Porto Cabral aventuro que terá importantes consecuencias no concello de Vigo. Non teño dúbida da inconveniencia do proxecto, mais tamén que a súa cerna está, como xa teño expresado hai seis meses, na desafortunada clasificación que dos terreos forestais de Liñeiriños fixo o PXOM de Vigo, que dende a súa aprobación pasaron a ser urbanizables. Unha cualificación da que son responsables todas as forzas políticas que avalaron o documento urbanístico, probablemente asumindo os beneficios que esta actuación supoñeria para o financiamento público doutros desenvolvementos previstos no PXOM, como a Cidade do Deporte de Valadares, a apertura da nova (e polémica) Ronda de Vigo, entre a avenida de de Buenos Aires e o concello de Nigrán, como a recuperación do bosque de Cotogrande. A mudanza de posición sobre o particular do BNG, un dos responsables principais da redacción desta figura no PXOM, vaille ser de moi difícil explicación á cidadanía. Coa perspectiva do desenvolvemento de Porto Cabral, proxecto co que se comprometeu Caballero, é probable que desaparezan as posibilidades de colaboración e apoio futuro entre os socialistas vigueses e os partidos nacionalistas e da esquerda. Por fin, as figuras do taboleiro político vigués comezan a moverse, sen descartar que poidan producirse sobresaltos imprevistos.

Vigo, cidade euroatlántica

/en , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo lembro a experiencia do primeiro goberno tripartito (1991-1995) no concello de Vigo.

Na historia recente de Vigo hai algúns capítulos políticos que deben ser aclarados. Entre eles o do gravísimo conflito pola instalación da empacadora nos peiraos do Guixar, que facilitou a única maioría absoluta coa que contou o Partido Popular en Vigo, a que na primavera de 1995 levou á alcaldía a Manuel Pérez Álvarez. Documentando o libro que publicaremos de Cameselle, o grande fotógrafo de “Faro de Vigo” falecido hai un ano, reparei naqueles sucesos iniciados hai agora vinte anos, que fixeron naufragar aquel ilusionante tripartito vigués presidido polo alcalde socialista Carlos G. Príncipe, coaligado cos nacionalistas do PSG-Esquerda Galega de Suso Costas e do Bloque Nacionalista Galego de Lois Pérez Castrillo. Nas fotos recuperadas do arquivo Cameselle vese unha das grandes manifestacións veciñais baixo o lema “Teis contra a empacadora”, a celebrada o 29 de novembro de 1994, mais tamén o espectacular incendio dun vitrasa, que se produciu o día seguinte. Dúas testemuñas gráficas dun conflito da serie negra, incomprensible dende a nosa ollada hoxe, tanto polos argumentos coma polos métodos contundentes utilizados polos seus protagonistas, no que os medos veciñais sobre o impacto da compactadora foron utilizados nunha estratexia de manipulación e intoxicación política sen precedentes (e nunca aclarada) que pretendía expulsar a socialistas e nacionalistas do goberno da casa do Campo de Granada.

Se non lembro mal, a orixe do conflito de Teis, estivera na valente decisión do tripartito de Carlos Príncipe de pechar e selar o vertedoiro do Zondal no barrio do Freixo, onde durante vinte anos se queimaban cada día as case 300 toneladas de lixo que producía a cidade. Como contrapartida Vigo incorporábase ao sistema de eliminación de residuos da empresa pública galega Sogama, promovido por Xosé Cuíña, entón conselleiro de Política Territorial e Obras Públicas. Unha solución medioambiental que requería a construción dunha planta de compactación dos residuos en Vigo para facilitar o seu transporte á planta incineradora de Cerceda na Coruña. Decisión que dúas décadas despois sabemos foi acertada, tanto pola recuperación do Zondal, non exenta de dificultades pola evacuación de gases e lixiviados, mais transformado hoxe nun miradoiro privilexiado sobre as Cíes, como polo mínimo impacto do funcionamento da compactadora sobre a veciñanza de Teis.

O labor daquel goberno de Príncipe nuns anos de gran entusiasmo (e crise económica) deixou unha profunda pegada no Vigo de entre séculos. Con moita coraxe acometeu proxectos infraestruturais básicos, até entón adiados, como a finalización das obras dos saneamento integral de todas as parroquias viguesas (un fito histórico nunca suficientemente valorado para unha cidade en bisbarra), a posta en marcha da primeira depuradora do Lagares ou a abordaxe de proxectos urbanos estancados durante décadas, como o da apertura da rúa Rosalía de Castro, unindo a Metalúrxica coa Caixa de Aforros. Aquel inédito goberno (de mozos de trinta e tantos), apoiado por unha ampla maioría social, coa que nunca contara o alcalde Manuel Soto durante os seus tres mandatos, puxo ademais os alicerces de moitos dos proxectos municipais inaugurados durante estas dúas últimas décadas. Daquel impulso político naceron as primeiras humanizacións do centro, coa da rúa María Berdiales como prototipo. Nese período xerouse o proxecto de Abrir Vigo o mar, coa reforma integral das Avenidas e o túnel de Beiramar, financiado pola Zona Franca, que sería desenvolvido despois polos gobernos de Manuel Pérez e Lois Pérez Castrillo. No eido do patrimonio e da cultura o goberno Príncipe foi decisivo para a recuperación integral do Casco Vello, co inicio do primeiro plan Urban; para a ampliación da Casa Galega da Cultura, onde se instalarían a Biblioteca Penzol e o legado de don Francisco Fernández del Riego; para a modernización do Museo de Castrelos, a construción do Museo do Mar e da Casa das Palabras de Samil. Outrosí sucedeu coa rede de centros cívicos veciñais que foi impulsada, así como a de instalacións deportivas.

Con todo, entendo que a achega máis importante daquel tripartito dos noventa foi o de introducir o planeamento estratéxico como ferramenta de participación cidadá e veciñal no deseño da cidade futura. Dos documentos do denominado primeiro Plan Estratéxico de Vigo naceu o posicionamento de Vigo como cidade portuaria euroatlántica de carácter metropolitano, cunha posición central no denominado Eixo Atlántico Peninsular que artella unha poboación de máis de seis millóns de persoas. Un proxecto que non perdeu unha miga de actualidade e merece ser posto en valor. Como aquel valioso labor do tripartito de Príncipe, Costas e Castrillo.

As fotos son de Guillermo Cameselle. Forman parte do libro Cameselle. Crónica fotográfica de Vigo (1995-2005), que será publicada en novembro por Xerais.

Onte 732: Do Pindo ao Ézaro

/en , , , , , /por

Esta noite as lapas saltaron o río Xallas e se achegan á fervenza e ás casas do Ézaro. Continúa así un incendio voraz que leva calcinadas dúas mil oitocentas hectáreas, transformando nun volcán o que puido ser un parque natural. Desolador. Xa en 1995 o mestre Xaquín Marín adiantara a solución que para estes casos ten preparada a Consellaría de Incendios. Unha sáida que, como amosa a viñeta do xenial Bichero en Faro, non perdeu nin unha faragulla de actualidade. Mentres escribo esta notiña indignada zoan os hidroavións sobre a ría de Vigo, camiño do incendio de Vincios, onde xa van doce horas de loita contra o lume. Ademais de participar no mitin no Milladoiro, terá previsto Feijóo presentarse este sábado nalgunha das zonas cero onde a veciñanza chora polos seus eidos?

Onte 731: Catástrofe no Monte Pindo

/en , , , , /por

Tremenda catástrofe no Monte Pindo. O incendio declarado o mércores en Cima de Arca arrasou 160 hectáreas, a práctica totalidade do macizo granítico do Olimpo Celta e parte das marismas de Carnota. Así o denuncia a Asociación Monte PIndo Parque Natural que atribúe o desastre tanto as adversas condicións meteorolóxicas como «á carencia máis absoluta de medidas de prevención». Mágoa que a Xunta de Galicia nunca atendese a teimosa reclamación cidadá de declaración de parque natural sobre un espazo patrimonial no que se teñen identificado até 630 especies e endemismos como o «carballo enano, alén da importancia do seu carácter mitolóxico no noso patrimonio inmaterial. Vendo as imaxes de semellante desfeita, é difícil esquecer as secuencias de Costa da Morte, a película de Lois Patiño, gravadas no Pindo, que quedarán como testemuñas do fracaso da actual política forestal e da neglixente xestión dos espazos naturais protexidos. Diante deste fatídico mes de setembro, no que arde Galicia, continúa o presidente Feijóo considerando a actual «campaña de lumes como extraordinariamente positiva»?

Arde Galicia

/en , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo reflexiono sobre a vaga recente de incendios forestais e a súa saída política.

Dos Ancares ao Baixo Miño, de Monterrei ao Barbanza, do concello de Navia de Suarna ao do Rosal, de Ourense a Compostela, de Xinzo a Cotobade, de Cualedro a Boiro, de Lousame ás Neves, de Nogueira de Ramuín a Ribeira, do río Miño ao Xallas, do Sil ao Tambre, da Galicia da montaña á da beiramar, da atlántica á cantábrica, outra volta arde Galicia.

Durante as últimas semanas de agosto, coincidindo coas temperaturas por riba dos 30 graos, a humidade por baixo do 30% e soprando o vento do nordés a máis de 30 km/h repetiuse o temible “triángulo dos 30” que provocara aqueloutra vaga de incendios forestais de 2006 que arrasara segundo datos do CSIC case 92.000 hectáreas. As lapas con inusitada violencia volveron invadir os nosos montes. O lume arruinou outra parte do noso patrimonio natural e histórico, ademais de provocar considerables perdas económicas para as comunidades de montes que os padeceron. Os datos non poden ser máis esclarecedores. En apenas dez días o lume arrasou 6.000 hectáreas (o 75% da superficie perdida ao longo dun ano iniciado cun inverno e unha primavera húmidos) en sete incendios declarados de nivel 1, os de máximo perigo pola súa proximidade a zonas habitadas ou semiurbanas, como os que afectaron a Velle e A Lonia, na proximidade de Ourense ou o rexistrado no polígono industrial do Xarás de Ribeira. Lumes devastadores como os de Oia (1.850 hectáreas calcinadas) ou Cualedro (máis de dúas mil), que afectaron a terreos forestais, mais tamén a eidos agrícolas e a espazos patrimoniais, como a emblemática rota dos muíños do Folón das parroquias de Martín e Fornelos, ou ao petróglifo das Portaxes, no Monte Tetón en Tomiño, que garda o gravado rupestre de círculos concéntricos máis grande de Europa. Lumes que obrigaron a centos de persoas a desaloxar as súas casas e eidos e as veciñanzas a axudar a combater o lume o mellor que puideron en interminables noites coa alma nun fío. Lumes que puxeron a proba durante moitas horas aos cadros de persoal dos dispositivos de extinción, mais tamén que supuxeron a factura elevadísima que conleva o despregue dos seus medios aéreos e terrestres de extinción. Aínda que semelle melindroso repetilo, cando arde o monte perdemos todos e moito.

Diante da impotencia provocada por semellante lacra, arrastrada dende hai décadas, cómpre atopar as razóns que expliquen que non exista aínda unha estratexia compartida por toda a sociedade galega para erradicala de vez, asumida dende as súas elites políticas até a veciñanza de cada unha das parroquias e recantos do país. Cómpre preguntarse se é  inevitable que, ano tras ano, arda o monte en Galicia con semellante fereza? É posible rebelarse contra ese fatalismo paralizante que asume que cada certo tempo os galegos padeceremos unha cota máis de “catástrofe” (en forma de nova marea negra ou incendiaria) até a destrución total do país de noso?

Non son só “tolos pirómanos” e o temible “triángulo dos 30 (temperatura, humidade e nordés)” os únicos responsables desta nova vaga de incendios. As políticas forestais e agrarias, a actual despoboación do medio rural, así como os modelos de prevención e extinción utilizados, teñen tamén o seu peso e importancia nesta desfeita. Máis en concreto, as mudanzas establecidas este ano pola Consellaría de Medio Rural no seu Plan de defensa contra os incendios forestais, que recupera o papel das brigadas municipais (desprofesionalizadas e reclutadas con discrecionalidade polos concellos) e pon en marcha os grupos de emerxencia supramunicipais, semella que están provocando múltiples problemas de descoordinación e fragmentación no dispositivo, denunciados polos sindicatos. Como tampouco axudou moito nas tarefas de combate co lume a diminución drástica do cadro de persoal de Seaga, a empresa pública de servizos agrarios, afectada tamén polos recurtes.

A existencia dun trama incendiaria organizada debe ser desbotada, a pesar de ser citada decote tanto polo actual delegado do Goberno como polo presidente Feijóo, a quen é inevitable lembrar en 2006 fotografado coa mangueira de xardín na man empregando os incendios como parte da súa mercadotecnia electoral. As investigacións independentes amosan que nun 90% a orixe dos lumes radica na acción humana, arraizada na cultura forestal do sistema agrario tradicional de Galicia. Un problema moi complexo, con profundas raíces sociais, que non admite simplificacións nin solucións milagreiras. Razón pola que o monte (como todo o o medio rural por extensión) necesita respostas políticas a longo prazo, que vaian máis alá dos custosos programas de extinción (cen millóns de euros por ano), que comezan a estar xa en mans privadas. Incidir cada vez máis nas medidas orientadas á prevención e á sostibilidade das actividades agrarias semella o camiño imprescindible para evitar que Galicia continúe ardendo.

Onte 709: Arde Ourense

/en , , , , , /por

Tras a fin de semana na que os lumes asediaron Vilamarín, onte atacaron as parroquias de Velle e a Lonia, ao pé mesmo da cidade de Ourense. Horas dramáticas para unha veciñanza que impotente ve en perigo as súas casas e eidos, exhausta de combater un inimigo tan rabudo e perigoso coma o lume. Por máis voltas que lle deamos, a solución á desfeita dos incendios forestais no está só en culpabilizar e perseguir aos insensatos incendiarios da «industria do lume». A sociedade galega no seu conxunto, Galicia como entidade política, ten que enfrontarse de vez con esta lacra, a que non poden ser alleas nin a actual xestión dos recursos forestais nin o abandono que sofre o medio rural. Cómpre un grande pacto (social e político) contra o lume, inserido nunha política territorial e agroforestal estratéxica revitalizadora do medio rural. Temo que se non se acomete con urxencia e determinación, continuaremos estremecéndonos cada verán cos lumes dun territorio cada vez máis devastado e desértico. Neste combate contra o lume, vainos, tamén, o futuro coma país.