Onte 386: Cifras críticas para o libro galego (I)

/en , , , , , , , , , /por

Coñecimos onte o contido de senllos informes –Comercio Interior del libro en España 2011 (versión definitiva, impresa) e El sector del libro en España 2010-2012) que amosan a actual situación crítica da edición do libro en Galicia e en galego. Varios son os indicadores recollidos en ambos os dous informes de referencia para o «Observatorio de la Lectura y el Libro» do Ministerio de Educación, Cultura y Deporte, que amosan o retroceso do sector tanto no seu volume de edición e facturación como na perda de empregos directos e indirectos.

A edición en Galicia baixou o último ano un 28,8% pasando de editar 4.754 títulos en 2010 a 3.384 en 2011, mentres que en comunidades como Madrid e Cataluña, que concentran o 60% da edición,  aumentou e no conxunto do estado incrementouse nun 2,1%, até os 116.851 títulos, fenómeno en boa medida explicable debido á edición en soportes distintos ao papel. No entanto, o número de títulos editados polos membros da AGE increméntase nun 2,03 % pasando dos 2.115 (1.566 en galego, 520 en castelán e 27 noutras linguas) do ano 2010 aos 2.156 de 2011 (1.587 en galego, 540 en castelán e 28 noutras linguas); tendencia que se mantén no incremento do 0,14 % do número de exemplares fabricados que en 2011 acadan os 3.360.000. Cifras que permiten que a tirada media baixe apenas un 1,76 %, pasando dos 1,589 exemplares por títulos en 2010 aos 1.561 de 2011.

A edición en galego diminuíu no mesmo período, segundo a Panorámica de Edición Española de 2011 en 16,3% (2.130 títulos) e segundo o Comercio Interior del Libro nun 5,22 %, pasando de 2.028 (1.566 en Galicia, 320 en Madrid, 139 en Cataluña e 4 noutras comunidades) en 2010 a 1.922 os títulos publicados polos editores privados en 2011 (1.587 en Galicia, 265 en Madrid, 67 en Cataluña e 3 noutras comunidades). Datos que amosan que os editores privados galegos manteñen o seu nivel de edición en galego, mentres que baixa o número de títulos na nosa lingua editados fóra de Galicia. A pesar de non contar con datos comparativos con respecto ao ano anterior, é salientable que en 2011 foron editados en galego por editores privados 2.497.000 exemplares, o que supón o 74,31 % dos publicados en Galicia, sendo a súa tirada media de 1.573 exemplares por título.

A facturación do comercio interior do libro en España en 2011 diminuíu nun 4,1 % con respecto ao ano anterior, situándose nos 2.772, 34 millóns de euros, dos que estima corresponden o 5,8 % a Galicia, 160,79 millóns de euros. A facturación das editoras privadas galegas foi de 26,86 millóns de euros, o que supón un decrecemento do 13,3 %, o maior sufrido polos diversos gremios pertencentes a FGEE. Decrecemento que dende 2009 –ano que marcou o teito da facturación do noso sector (33,68 millóns €) coincidindo co inicio da lexislatura que agora finaliza– supón un 25,42 % e dende 2010 o 20,25 %.

O estudo do comercio interior estima en 21,43 millóns de euros a facturación do libro editado en galego en 2011 polas editoras da AGE, cifra que só se pode comparar cos 21,98 millóns de euros do estudo de comercio interior do libro galego de 2007, até agora o último dispoñible. Cifra que amosa un claro estancamento do sector dende entón, que de ser corrixida a prezos constantes amosaría, tamén, un significativa retroceso superior aos dez puntos. Tanto no caso do libro editado en Galicia (26,86 millóns €) como o editado en galego (22,50 millóns €), as librarías independentes  continúan sendo a canle de facturación privilexiada, nun 55,8 % no primeiro caso e nun 53, 6 % no segundo. Convén reparar que relacionando as cifras, obtemos que a cota do mercado do libro en galego foi en Galicia no ano 2011 do 14 %.

O estudo de Comercio Interior de 2011 estima a perda de emprego no sector editorial privado galego nun 5,2 %, sendo 249 persoas as que forman parte dos cadros de persoal das empresas; diminuíndo de forma significativa o número de colaboradoras externas, que se reduce de forma moi significativa dende 2009, pasando das 14 de media por empresa até as 8 na actualidade.

Nunha segunda anotación, debullaremos os datos dispoñibles nestes informes estatais sobre a edición e facturación por xéneros do  libro editado en Galicia, agardando a próxima publicación do Estudo do Comercio Interior do libro en galego 2011, encargado pola AGE e a Secretaria Xeral de Cultura da Consellaría de Educación e Cultura.

Onte 371: The Joy of Books

/en , , , , , , , , , , /por

Tras tres xornadas seguidas do intenso Seminario sobre edición de libro electrónico, impartido por Antón Lado e no que participamos trinta editores galegos, é inevitable para os que gozamos co arrecendo dos libros expresar un aceno de perplexidade, entre unha doce melancolía e un ilusionante entusiasmo. Vivimos un momento de tránsito, onde a pesar das incertezas sobre o modelo da cadea de valor do sector do libro debemos desenvolver un catálogo de lecturas, tanto impresas como electrónicas. No obstante, preparar unha oferta de referencia en lingua galega en formato dixital é hoxe un dos retos principais do sector da edición privada en Galicia. Sen dúbida, o excelente ciclo formativo de Antón Lado moito axudará en impulsala e orientala. O noso maior recoñecemento para el.

Onte 368: Libro electrónico

/en , , , , , , /por

Andando ás voltas estes días co traballo sobre os nosos libros electrónicos, ven ao caso esta peza polaca na que se homenaxea o Manifesto  de El Lissitzky 1923, nacido nun momento de tránsito, tamén, como o que hoxe vivimos. Cal é o modelo de libro electrónico que queremos? Serán as posibilidades técnicas, tamén posibilidades creativas?

Onte 362: Por unha nova axenda para o sector do libro

/en , , , , /por

Comparto a preocupación de Joaquín Rodríguez sobre o futuro do sector do libro. Dende hai meses, a crise de consumo comeza a bater de forma desoladora sobre as vendas de edición xeral nas librarías, as devolucións increméntanse (un feito que xa recoñecemos todos os editores e libreiros), aumentando a dependencia de ambos os dous sectores profesionais dos resultados da campaña de libro de texto e das lecturas prescritas polos centros escolares. Se non abondase, as previsións da campaña de Nadal non poden ser moi alentadoras, cando máis de dous millóns de funcionarios, onde está unha parte do mercado de lectores máis comprometidos, quedarán sen paga. Como é un feito incuestionable que o ecosistema de lectura dixital muda os protagonistas na cadea do libro, ao tempo que o mercado da distribución dixital se concentra nun 85 % arredor dos dous xigantes estadounidenses que operan en España (Amazón co 38 % e Apple co 20 % xa hexemonizan o mercado de e-books) e das tres cadeas de librarías (FNAC, Casa del Libro e El Corte Ingles), deixando apenas un 15 % ao resto de plataformas dixitais e iniciativas de editores e libreiros independentes. Neste entorno de mudanza e incerteza, a apelación de Joaquín Rodríguez de procurar unha saída cooperativa para poñer en valor o procomún dos sectores do libro semella debe ser atendida. Neste momento de tránsito imparable as estratexias individuais, como mesmo as sectoriais, amósanse insuficientes para sobrevivir e para facer fronte aos novos retos. O sector do libro no seu conxunto precisa deseñar unha nova axenda (non me gusta iso de «folla de rota»), que vaia máis alá das lexitimas preocupacións sobre a propiedade intelectual ou sobre a necesaria homoxenización da fiscalidade do libro. É o momento de pararse a reflexionar rachando límites coa intención de deseñar unha estratexia intersectorial (edición, libraría, distribución, autoría e mediación) e transversal (iniciativas públicas e privadas) que chante novos alicerces para o futuro de cada un dos sectores e das políticas de lectura.

Onte 356: «El sueño del Rey Rojo», novo libro de Manguel

/en , , , , , , /por

Estou enguedellado co novo libro de Alberto Manguel, El sueño del Rey Rojo, outra entrega do arxentino-canadiano arredor da lectura, que concibe como «a máis humana das actividades creativas». Desque en 1998 lin Una historia de la lectura, sigo con enorme interese cada un dos seus libros que publica con excelencia e agarimo Alianza. El sueño del Rey Rojo enlaza coa paixón carrrolliana de Manguel que expresara hai máis dunha década En el bosque del espejo,do que recolleu algúns ensaios. Ambos os dous títulos quedan unidos, ademais, en cadanseu subtítuo que fai referencia ás «palabras e o mundo», sintagma co que Manguel reivindica a dimensión ética da lectura e a súa condición intrinsecamente humana: «considero que somos, en esencia, animais lectores e que o arte da lectura, no seu sentido máis amplo, defínenos como especie». Para Manguel é a palabra impresa a que lle «dá coherencia ao mundo» sendo a experiencia da lectura a que permite que o libro mude de forma nas mans de cada lector ou lectora. A finalidade da lectura, unha das reflexións claves do volume, é «descubrir nun libro o rexistro da propia experiencia». Para Manguel «ler é a capacidade de entrar nun texto e exploralo ao máximo das nosas habilidades persoais, tomando posesión súa nun acto de reinvención». El sueño del Rey Rojo é un libro fermoso, que para min precisa dunha lectura a sorbiños, atenta e demorada. Moi recomendable para letraferidos e amantes da metalectura.

Onte 327: Un concepto sinxelo de edición

/en , , , , , /por

Agradezo a Xabier P. Igrexas que tuitease unha clarificadora definición do concepto actual de edición. Efectivamente, neste período de tránsito, se falamos de ficción, o produto da edición é a «historia» («relato» tamén valería); e, se falamos en termos xerais, acoutando a definición de Bob Mayer, o produto da edición é o contido (o texto ou hipertexto de lectura). O contido. Non o libro en papel, nin o electrónico, nin o audiolibro. O contido. O consumidor da edición é o lectorado. Non as librarías nin as as plataformas nin os distribuidores nin os departamentos comerciais. O lectorado. Os autores e autoras producen o contido. O lectorado consume o contido. Quen se coloca entre os autores e autoras e o lectorado ten obriga de engadir algún valor nesa intermediación. Eis o papel do editor.

Onte 319: A editora de Lumen

/en , , , , , /por

O pasamento de Esther Tusquets, a editora de Lumen durante corenta anos, provocoume un chisco de melancolía. Membro dunha extraordinaria xeración barcelonesa de editores representa a concepción cultural e artesanal da edición, ese oficio que, segundo as súas palabras, «se vive todas as horas do día e no que se soña con libros a maior parte das noites». Unha editora que asumía a necesidade de manter unha relación persoal con cada un dos títulos que publicaba, dende a lectura do orixinal ou a concepción do proxecto até que atopaba sobre a súa mesa os primeiros exemplares de control de calidade da edición. Unha editora que asumía como outra das súas responsabilidades elixir títulos e descubrir novos autores e autoras para intentar poñelos en valor, unha tarefa moi arriscada e traballosa. Esther Tusquets apostou pola edición de coleccións, como «Moby Dick» e «A favor de las niñas» de Adela Turín, que moito influíron sobre a emerxente literatura infantil e xuvenil en España. Ademais, publicou a serie «Mafalda» de Quino, que ela recoñeceu como ese golpe de sorte que necesita cada editor para consolidar o seu proxecto. Tivo a intución que convertiu El nombre de la rosa de Umberto Eco nun dos primeiros best-sellers de calidade da edición española. Foi a editora dunha impresionantes nómina de autores e autoras literarias –Ana María Matute, Cela, Delibes, Vargas Llosa ou Carmiña Martín Gaite, entre outros– cos que mantivo unha conversa permanente sobre libros e literatura, as súas dúas grandes paixóns. Temo que a concepción cultural da edición na que acreditaba Esther Tusquets é a que está desaparecendo polo tsunami da edición industrial.

Onte 312: Daniel Pennac e a literatura industrial

/en , , , , , , , /por

Grazas a unha anotación de Txetxu Barandiarán cheguei a unha interesante entrevista en Clarín co meu admirado Daniel Pennac. Impactoume o titular, «O 99% da literatura industrial é lixo», máis pola clarificación que supón este sintagma novidoso («literatura industrial»), sen dúbida para referirse aos libros non literarios de lectura e venda rápida e masiva, ca pola súa valoración, que podería admitir matizacións e honrosas excepcións. Pareceume, tamén, valiosa a diferenciación que o autor de Mal de escola introduce entre os conceptos de «lector» e «ledor» («aquel que mantén unha relación intelectual co que le, que pode cuestionar»), así como a súa crenza na existencia da fisioloxía do lector («no acto de ler hai algo fisicamente delicioso») para explicar o tantas veces citado «pracer da lectura». Porén, entendo que a cerna do que está sucedendo co proceso imparable de frivolización e homoxeinización da edición internacional, denunciado por Pennac, non radica na perda do seu carácter artesanal –algo que ven sucedendo dende hai máis de tres década– nin sequera na evidente redución do espazo do literario no mundo do libro nin no tránsito cara o paradigma dixital. O fulcral reside en que o libro perdeu a súa condición de «ben cultural», sendo considerado agora coma outro produto de consumo máis das industrias do lecer. Un fenómeno que algúns editores expresamos como «o tránsito da industria editorial dos departamentos de Cultura e Educación ao de Lecer e Espectáculos». Unha mudanza decisiva.