Galeguismo sen galego

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao informe do comité de expertos do Consello de Europa sobre o cumprimento por parte do estado español da Carta Europea das Linguas Rexionais ou Minoritarias:

A publicación recente do informe do Comité de expertos do Consello de Europa para a Carta Europea das Linguas Rexionais ou Minoritarias volve a pór en evidencia o fracaso da política lingüística da Xunta de Galicia. Como xa sucedera nos informes de 2012 e 2016 desta organización internacional formada por 47 estados europeos, cuxa finalidade é a configuración dun espazo político e xurídico europeo común, neste quinto informe sobre o cumprimento da Carta por parte do Estado español, os expertos suspenden ao Goberno Galego por «non ter mellorado de forma significativa a súa aplicación» e polo feito de que «a presenza do galego é insuficiente no ensino», sobre todo na educación infantil, subliñando que na Secundaria se limita a docencia na lingua propia xa que non se imparten en galego grandes materias científicas. Un texto clarificador sobre os problemas actuais do galego na infancia que salienta o feito de que a súa transmisión de pais a fillos non estea garantida e que a proporción de alumnado que utiliza o galego na súa vida cotiá caese de forma significativa. Un texto técnico que lembra, ademais, o incumprimento do compromiso asumido na Carta de contar cun sistema de inmersión lingüística, xa que no sistema educativo non existe posibilidade ningunha de ofrecer un currículum en galego en ningunha das etapas educativas non universitarias.

Informe que anima ás autoridades españolas a cumprir os termos  dunha norma de obrigada aplicación, non reformable por unha lei interna, así como a seguir de forma inmediata unha serie de accións por parte das administracións competentes. Entre estas actuacións figura, entre outras, a recuperación da presenza do galego no ensino por parte da Xunta de Galicia, a celebración dos xuízos nas linguas propias, a petición dunha das partes, así como a utilización do galego por parte da administración periférica do Estado. Accións que se estenden a outras autonomías, como no caso do galego de Asturias, na que se urxe unha política lingüística estruturada nas zonas onde se fala, e as de Castela e Extremadura, comunidades onde se detecta un declive de falantes do galego que obriga a unha acción inmediata das súas administracións en colaboración coa da Comunidade Galega.

Sabemos que este informe dunha institución europea independente é incómodo para a política lingüística defendida polos gobernos de Feijoo, baseada na aplicación a ferro e fariña do Decreto 79/2010 de Plurilingüismo, que esnaquizou o amplo consenso político e social arredor da utilización do galego como lingua vehicular no sistema educativo, forxado con múltiples e xenerosas mediacións dende a aprobación da Lei 3/1983 de Normalización Lingüística. Unha política partidista que nesta segunda década de 2000 contribuíu a acelerar o proceso de substitución lingüística na infancia, sendo hoxe, con respecto a apenas unha década –velaí os datos do propio Instituto Galego de Estatística do pasado mes de setembro– moitos máis os rapaces e rapazas de 5 a 14 anos que a pesar de estar escolarizados non saben falar o idioma galego, sendo case a metade os que xa usan só o castelán.

Unha fraca saúde da lingua galega que non parece preocupar ao presidente Feijoo, tan orgulloso do seu decreto de Plurilingüismo, que cando se lle solicita a súa opinión sobre o resultado deste informe identifica os obxectivos da súa política lingüística co estudo, coñecemento e aprendizaxe do inglés por parte do alumnado. Outra ocasión na que o presidente da Xunta enuncia sen vergonza ningunha o seu autocompracente galeguismo sen galego, facendo en aras da indiscutible mellora da ensinanza do inglés caso omiso do establecido na Lei de Normalización de 1983, nos currículums vixentes de Primaria e Secundaria como nesta Carta europea, ratificada por España en 2001.

E se non abondase a desidia co galego, esquésece o presidente, de que o seu goberno non fixo aínda a avaliación anual dos resultados do seu modelo de ensino plurilingüe, que polo que lle escoitamos entende orientado a mellorar a aprendizaxe do inglés. Unha avaliación prevista na disposición adicional quinta do Decreto 79/2010 «para desenvolver cantas disposicións fosen precisas para o mellor cumprimento e adaptación dos seus obxectivos co fin de que poida achegarse gradualmente ao marco do ensino plurilingüe e á plena aplicación da Carta europea das linguas rexionais ou minoritarias» (sic).

Ás portas das autonómicas, é previsible que este modelo de galeguismo sen galego volva ser o utilizado demagoxicamente por Feijoo, como fixera xa naquela campaña noxenta de 2009. E mentres, o amplo debate social e cidadán sobre como recuperar o consenso para salvar ao galego da súa desaparición efectiva como lingua vehicular familiar e escolar, é máis necesario ca nunca.

Con Greta Thunberg

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á activista climatica Greta Thunberg:

O pasado mes de marzo comentabamos con admiración a iniciativa de Greta Thunberg, unha rapaza sueca de dezaseis anos, de promover diante do parlamento do seu país a primeira folga escolar mundial polo clima. Dende entón, o movemento estudantil Friday For Future, que deu pé ao do profesorado Teachers For Future, denunciaron dende centros educativos de diversos puntos do planeta o escaso compromiso dos estados co medio ambiente e reclamaron a redución das emisións de carbono establecidas no Acordo de París (2015), dentro da Convención Marco das Nacións Unidas sobre o Cambio Climático, para manter o aumento da temperatura mundial por debaixo dos 2 graos e proseguir os esforzos para limitalos a 1,5 graos. Mobilizacións escolares intensificadas este curso ao fío da celebración da «Cumbre del clima 2019», coñecida como COP25, convocada polas Nacións Unidas coa intención de acadar un compromiso para reducir de forma drástica as emisións, canto menos nun 7% anual, evitando así o que sería un punto de non retorno na vida do planeta.

Prevista para celebrarse no Brasil e despois en Chile, o cumio abriuse estes días en Madrid coa intervención do secretario xeral da ONU, António Guterres, que recoñeceu que a escala global as emisións continuaban incrementándose, sendo insuficientes os compromisos unilaterais dalgúns estados. Como sinalou Inger Andersen, directora do Programa Ambiental da ONU, se queremos un planeta libre de emisións de carbono en 2050, obxectivo compartido xa por 67 estados, entre eles España, á luz das novas evidencias científicas, cómpre actuar colectivamente e de forma inmediata, o que obriga a profundas mudanzas. Velaí a cerna dos debates deste COP25 no que se confrontan, dentro e fóra dos salóns de IFEMA, as posicións dos activistas climáticos e membros dos movementos ecoloxistas de todo o planeta coas posicións negacionistas sobre o cambio climático abrazadas polos políticos populistas encabezados por Trump, Bolsonaro e polos partidos da extrema dereita europea. Unha durísima lea política e económica sobre a necesidade de «desinvestir» en combustibles fósiles (carbón, petróleo e gas) e facelo en «enerxías renovables». Un debate a gran escala sobre como poñer freo á deforestación, a revisar as políticas agrarias, a protexer as augas dos océanos ou a regular a mobilidade e o tratamento dos residuos das grandes áreas urbanas, entre outros temas.

Nesa tremenda confrontación de intereses, á que non son alleas as presións da industria petroleira nin a ruptura do multilateralismo na resolución de conflitos nin o pobre papel actual da ONU, é onde se encadra o ataque inadmisible por parte dalgúns medios a Greta Thunberg, desde a súa chegada a Madrid para participar na «cumbre» climática. Un tratamento sen piedade nin respecto para unha menor de idade con síndrome de Asperger, ao que ademais dos intereses económicos e políticos citados, semella obedecer tamén a ser muller e neurodiversa, dúas condicións moi difíciles de aceptar nun entorno aínda patriarcal no que se privilexia o modelo masculino e neuronormal. Así o denunciou o Comité para a Promoción e o Apoio para as nenas e mulleres autistas (CEPAMA) para quen «Greta Thunberg ten dereito, como todas as persoas do Trastorno do Espectro Autista (TEA), a participar de forma activa nos diferentes ámbitos da vida social sen ter que agochar nin as súas diferenzas nin disimular a súa capacidade». Greta non padece doenza ningunha, mesmo a síndrome de Asperger nin sequera hoxe existe como categoría diagnóstica no DSM-5 (2013). Cadora, como outras persoas do Trastorno de Espectro Autista, con toda a súa variabilidade, Greta amosa capacidades singulares que a fan unha persoa de sensiblidade extrema, concienciada e comprometida coa causa do cambio climático, mesmo a pesar de recibir por isto rexeitamentos e críticas.

O que algúns non entenden de Greta é que ela, como outras persoas neurodiversas, manexa códigos de comunicación diferentes aos da maioría considerada neuronormal. A súa linguaxe é explícita e directa, sen os matices e eufemismos das convencións sociais; como o seu sistema de comunicación non verbal fai que poida ser percibida como unha persoa anoxada, nalgúns momentos distante, noutros fría ou indiferente. Greta é unha rapaza que está actuando de acordo as súas conviccións máis profundas, o que a obriga a intentar moverse polo planeta utilizando transportes sen emisións (o que non sempre é posible nin doado). Xaora, o feito de que Greta sexa TEA non pode ser utilizado para desmerecer o valor do seu activismo sobre o cambio climático nin de amosar unha forma de vida que pretende ser apenas consecuente coas ideas que defende.

Grazas, Greta, por teimar que é posible outro futuro para a túa xeración e para o planeta.

Un nadal para o galego

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a propór que os responsables municipais de Vigo recuperen o uso do galego como a súa lingua preferente:

Entre a apoteose da inauguración da iluminación de Nadal do sábado, non me pasou desapercibida a utilización das linguas que fixo nas súas intervencións Abel Caballero. Non me sorprendeu nin o emprego in extenso dun inglés fluído, lingua oral adquirida nos seus anos de mestrado e doutoramento nas universidades de Essex e Cambridge, nin tampouco a ausencia do galego, lingua que tampouco estaba presente no texto “VIGO, onde vive o Nadal” do espazo para as fotos e autorretratos da praza da farola, anunciado polo alcalde o día anterior. Ausencia da nosa lingua propia en intervencións institucionais, seguidas por milleiros de persoas nas rúas viguesas e nas redes sociais, que sabemos é intencionada para o rexedor vigués, hoxe xa unha figura de éxito en España, recoñecida na comunicación viral e no humor televisivo.

Unha escolla lingüística pouco satisfactoria co establecido pola vixente Ordenanza de Normalización Lingüística (ONL), aprobada por unanimidade da corporación, o 8 de novembro de 1988, que establece no seu artigo I.1 que «o galego, como lingua propia de Galicia é o idioma oficial do concello de Vigo», e no artigo XI que «os cargos do concello expresaranse normalmente en galego nos actos públicos celebrados en Galicia, sempre que a intervención sexa por razón do propio cargo». Sen esquecer o establecido no artigo X referido ás publicacións editadas polo concello e ás campañas de divulgación e publicidade, que se «realizarán en lingua galega».

Nun acto institucional multitudinario, onde se fixo publicidade dun produto de ficción infantil dunha poderosa empresa audiovisual estadounidense, interpreto a ausencia de uso do galego como expresión dos prexuízos lingüísticos do actual equipo de goberno, o que menos utiliza a lingua nosa dende o primeiro mandato democrático. Prexuízos que xa fixeran explícitos no anterior, cando en 2016 a maioría socialista modificou só cos seus votos o «Regulamento do Pleno» de xeito que nos seus debates se utilizase tamén o castelán, quizais pretendendo xustificar así o comportamento dalgúns dos seus membros que nunca empregan o galego. Prexuízos, como grosas lentes de confusión, que reducen o emprego ritual do galego aos eidos da cultura ou a algúns espazos do periurbano, tratando de diferenciarse ou distanciarse así das opcións políticas nacionalistas.

Este desinterese actual polo cambio das actitudes e pola desaparición dos «complexos lingüísticos presentes na nosa sociedade», razóns nas que se baseou a aprobación da citada Ordenanza de 1988, sendo alcalde Manuel Soto, amósase nos propios orzamentos municipais para o vindeiro ano, nos que se destinan arredor de 250.000 euros para o programa de Normalización Lingüística, dun orzamento total de 267 millóns de euros, o que facendo contas supón que de cada cen euros gastados polo concello de Vigo apenas 9 céntimos van dirixidos ao futuro do galego. Unha cantidade pequena, máis aínda cando sabemos do estado de saúde tan precaria do galego en Vigo, que segundo a enquisa máis recente do IGI apenas utiliza de forma a habitual o 15,20 % da veciñanza, a porcentaxe máis baixa das cidades galegas.

Unha situación preocupante, que sen menoscabo da necesidade de incrementar a achega orzamentaria para reforzar as iniciativas e  as actividades do Servizo Municipal de Normalización Lingüística, obriga a recuperar a estratexia compartida, semellante a que levou hai trinta anos a aprobación da ONL, para o seu fomento por parte de todas as forzas políticas e colectivos sociais e cívicos, hoxe presentes no Consello Social da Lingua. Unha estratexia onde os responsables políticos asumen que a súa actitude xenerosa no emprego preferente do galego nas súas intervencións públicas contribúe a desfacer prexuízos e a crear novos referentes de uso en contextos diversos. Unha actitude proactiva, que non custa cartos, máis que ten un valor extraordinario para preservar o patrimonio máis valioso de toda a veciñanza e para preservar e proxectar a lingua galega nas novas xeracións.

No actual entorno plurilingüe, o galego debería recuperar o seu carácter de lingua referencial para os responsables municipais, sen menoscabo da utilización do castelán, do inglés e do portugués, unha das linguas máis habituais das persoas que nos visitan nos días de Nadal. Como tamén é de xustiza que no marco desta desproporcionada apoteose de contaminación luminosa, nora, mercadiños en xardíns históricos e outras trangalladas propias dunha cidade convertida en parque temático, que o concello de Vigo contribúa en igual medida a preservar a memoria do nadal tradicional galego, a súa música, gastronomía e folclore, que corren o risco de quedar enterradas na irrelevancia da «reserva galeguista».

Estrela Rosalía

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á iniciativa da Agrupación Astronómica Coruñesa Ío de solicitar o nome Rosalía para a estrela HD149143:

Recibimos con entusiasmo a noticia, achegada pola Agrupación Astronómica Coruñesa Ío, da aceptación por parte da Sociedad Española de Astronomía da súa candidatura «Rosalía e Río Sar» para darlle nome ao sistema exoplanetario designado para España pola Unión Astronómica Internacional (IAU), dentro do seu programa «NameExoWorlds», a estrela HD149143 e o seu planeta HD149143b. Unha designación que se producira entre unha ducia de propostas –entre as que está, tamén, a de «Breogán e Ith», presentada polo Observatorio da UAM– en base aos votos recollidos por cada unha delas até o 12 de novembro na web: www.nombraexoplanetas.es. Nomeamento que como parte da celebración do seu centenario realizará a IAU a mediados do mes de decembro, conxuntamente cos nomes das estrelas e planetas doutros países, escollidos todos por medio da participación cidadá.

O sistema proposto para España está na constelación de Ofiúco, chamado tamén Serpentario, da que forman parte estrelas como Rasalhage e Cebalrai. A estrela HD149143 forma parte do catálogo Henry Draper de estrelas, compilado a comezos do século XX pola astrónoma Annie Jump Cannon e as súas colaboradoras do Observatorio de Harvard. É unha estrela anana amarela, semellante ao noso Sol, situada a 240 anos luz da Terra. A súa magnitude relativa é de 7,89, o cal permite que poida ser visible con prismáticos en ceos escuros. Pola súa banda o exoplaneta HD149143b foi descuberto en 2005 polo Observatorio da Alta Provenza coa técnica da espectroscopia Doppler. É un xigante gasoso, un pouco maior ca Xúpiter, moi próximo a súa estrela, que tarda só catro días en dar unha volta completa ao seu redor, sendo o que se coñece por un planeta de tipo xúpiter quente.

As persoas investigadoras e amantes da Astronomía permiten que cada día coñezamos mellor o Universo, nunha extraordinaria procura da Humanidade para explorar os centos de miles de millóns de estrelas. Esta causa incesante da ciencia e da tecnoloxía na esculca astronómica permitiu identificar en 1995 a presenza dun corpo que orbitaba a estrela Pegasi51, confirmando así a existencia de exoplanetas (na actualidade case catro mil), planetas que xiran arredor doutras estrelas. Unha descuberta imparable da comunidade astronómica internacional a que moito contribuíu o desenvolvemento das tecnoloxías de observación que permitiu, tras a invención do telescopio, a observación dos planetas Urano e Neptuno e que obrigou a que IAU aprobase a creación, non sen polémica, de novas categorías como a dos «planetas ananos» do sistema solar onde foron clasificados corpos como Ceres (descuberto en 1801), Plutón (1930) e os novos identificados polo telescopio Hubble da NASA no que vai de século XXI (2005): Eris, Makemake, bautizado co nome dunha deidade do pobo Rapa Nui e Haumea, designado como nome da deusa hawaiana da fertilidade.

O feito de que a estrela HD149143 recibise o nome de Rosalía suporía un recoñecemento universal para quen é a figura primeira da nación e da cultura galega. Anticipada ao seu tempo, convencida feminista, crítica con toda clase de inxustizas, entregada con paixón á reivindicación da paisaxe galega, cantora da terra e da natureza, Rosalía integrou na súa poesía o firmamento e os corpos celestes, nun tempo onde non existía a actual contaminación luminosa e todas as persoas convivían con naturalidade coa noite. Símbolo de soidade e tristeza, a noite será para a autora de Follas novas refuxio e compañía, ao tempo que a Lúa e as estrelas serán interlocutores dos seus sentimentos máis íntimos: «durmo alumada pola lámpada que ós probes lle luz dá».

Esta decisiva designación astronómica (na anterior, realizada en 2015, foi escollido como nome da estrela española, Cervantes, e como os seus exoplanetas Quijote, Sancho, Dulcinea e Rocinante), constitúe unha oportunidade formidable de proxección mundial para que a cultura galega coloque no firmamento os nomes de Rosalía e Río Sar, un dos territorios mais íntimos da nosa cantora, proposta que os membros da Agrupación Ío, a quen se debe tan acertada nominación, engaden os doutros topónimos asociados á vida e obra de Rosalía, como Laíño, Lestrobe, Bastavales, Conxo ou Iria, que serian utilizados no caso de que se descubrisen máis exoplanetas da estrela Rosalía.

Nestes días de Samaín e San Martiño, festa de cabazas, magostos e exaltación da noite, cómpre unha mobilización de toda a comunidade galega de Internet, con atención especial ás tan activas dos centros e bibliotecas escolares, para en man común pór no ceo a estrela Rosalía e o exoplaneta Río Sar: «colleume a noite, / noite brillante, / cunha luniña / feita de xaspes, / cas estreliñas / para guiarme, / que aquel camiño / solo elas saben.»

Os paneis informativos sobre a candidatura elaborado pola Agrupación Ío poden baixarse en pdf aquí.

Podes votar á candidatura Estrela Rosalía aquí.

 

Onte 2046: Antía Yáñez, Premio Agustín 2019

/en , , , , , , , , , /por

Viaxamos onte a Vilalba para participar, xunto a Rosa Aneiros e Xavier Senín, no xurado da terceira edición do Premio Agustín Fernández Paz de Narrativa Infantil e Xuvenil pola Igualdade, convocado polo IESCHA e o concello de Vilalba, coa colaboración de Xerais.

Entre as dez obras presentadas escollemos como gañadora por unanimidade a presentada como «Plan de rescate», que unha vez aberta a plica resultou ser da escritora mariñá Antía Yáñez Rodríguez. Unha novela infantil, narrada por unha rapaza de dez anos en cadeira de rodas e protagonizada por ela xunto aos seus  outros tres compañeiros e compañeiras da aula de PT, que asumen a responsabilidade de liberar ao alumnado e profesorado recluído no comedor do centro.

Chea de humor e ironía, así como construída con situacións de intriga logradas, esta aventura transformará unha escola primaria nun espazo para unha operación de rescate na que cada unha destas persoas con capacidades diversas contribuirá a un afán compartido. Cunha voz en primeira persoa crible e engaiolante, este texto moi orixinal e atrevido propón ao lectorado novo unha reflexión sobre a diferenza e a inclusión.

Magnífico, pois, este terceiro premio AFP, que se une aos que con anterioridade obtiveran as escritoras María Reimondez e Rosa Aneiros. Parabéns a Antía Yáñez, escritora formada como lectora cos libros do mestre Agustín, que sen dúbida, con Plan de rescate consolidará a súa excelente traxectoria.

Na fotografía, Tita Fernández Paz abre a plica da obra gañadora en presenza de Rosa Aneiros e Marisa Barreiro, presidenta do IESCHA.

 

Verán entre a brétema

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo semanal en Faro de Vigo a comentar a aparición do libro Os tempos e o clima de Galicia (Xerais 2019):

Foi este un verán entre a brétema, un fenómeno característico da Ría de Vigo, que os meteorólogos denominan «néboas de advección» e atribúen ao afloramento de augas frías profundas sobre as que se despraza o aire quente e húmido. Un fenómeno de nebulosidade costeira, semellante ao que se produce en California, na baía de San Francisco, razón pola que non é estraño atopar semellanzas entre as fotografías da Golden Gate e as da Ponte de Rande (coma esa tan fermosa de Rogelio Grobas, gañadora do recente concurso convocado por Audasa) emerxendo ambas as dúas entre o neboeiro dunha tarde de verán. Xaora, sabemos que estas brétemas, que por moito incomoden un día excelente de praia, non impiden que a nosa ría sexa considerada pola maioría dos galegos como un dos lugares de Galicia con mellor aptitude climática para vivir.

A ría, como en xeral todo o espazo metropolitano de Vigo, pola súa proximidade co océano, goza dun réxime térmico cuxos valores máximos e mínimos, entre 10º e 25º C, son sempre moderados, sendo a súa amplitude térmica media diaria moi baixa, 7º no verán e apenas 5º C no inverno, e o seu nivel de insolación, 2.553 horas de sol o ano, o segundo máis elevado de Galicia. Datos aos que cómpre engadir que Vigo, a pesar de ser a cidade máis chuviosa de Galicia (1.791 mm de media anual de precipitación) e contar cunha media de 15 días de treboada ao ano, goza dun clima magnífico para vivir.

Cifras todas que escollemos do libro Os tempos do clima en Galicia (Xerais, Básicos Ciencia 2019) de Alberto Martí, Dominic Royé, Juan Taboada e Xavier Fonseca, equipo multidisciplinar formado por dous xeógrafos da Universidade de Santiago, especializados en Climatoloxía, un físico de MeteoGalicia, dedicado á predición meteorolóxica e un comunicador formado na divulgación científica, que por vez primeira ofrecen unha obra para coñecer a realidade e a singularidade meteorolóxica e climática de Galicia, así como os seus notables matices comarcais.

Un libro pioneiro no que se combina de forma equilibrada o rigor científico propio da investigación académica básica cun tratamento didáctico, con afán de alta divulgación, tanto dos factores do tempo e do clima en Galicia como das súas variables: a radiación solar, a insolación, a temperatura, a precipitación, a nubosidade, a humidade do aire e o vento. Sen esquecer responder con moita claridade a preguntas clave e curiosidades do tempo e do clima, como entre outras: «por que no verán está máis fría a auga nas praias das Rías Baixas que nas praias cantábricas?», «que son os veranciños de San Miguel e san Martiño?», «a que cheira a chuvia?» ou «por que se produce o fotometeoro que aquí chamamos arco da vella?».

Sen embargo, é o capítulo dedicado ao cambio climático en Galicia o máis novidoso e inquietante. Pois se algo queda claro na lectura destas páxinas é que ninguén pode pechar os ollos ás evidencias que confirman a enorme responsabilidade dos gases de efecto invernadoiro no cambio climático actual. Nas palabras dos autores: «a humanidade embarcouse nun experimento xeofísico sen precedentes na historia modificando a composición atmosférica e, por ende, o clima xa que este aumento das temperaturas medias arrastran outros factores como a subida do nivel do mar e a variabilidade das chuvias».

Mudanzas que xa identifican en Galicia onde dende 1962 a temperatura media aumentou 0,19º C por decenio, incrementáronse os días de verán, aqueles nos que a temperatura media supera os 25º C, (no caso de Vigo unha media de 4,4 días), adiantáronse os primeiros días de verán (en Vigo 7,5) ou detéctase en Santiago e Vigo nas dúas últimas décadas unha tendencia a diminuír a súa precipitación anual. Sen esquecer que dende 2005 producíronse xa cinco episodios de seca severa en Galicia, gañando importancia os fenómenos de poucos días con moita chuvia.

Aínda que advirten que non é posible contar aínda cun modelo rexionalizado de cambio climático, os autores contemplando dous escenarios, un optimista, se conseguimos mitigar en parte os efectos do cambio, outro pesimista, no que o cambio segue a un ritmo semellante ao que estamos vivindo, non dubidan en que no período 2061/2090 as mudanzas climáticas en Galicia serán moi significativas: as temperaturas medias subirán en Ourense a valores semellantes aos que hoxe teñen Sevilla ou Córdoba e as chuvias diminuirán entre un 20% e un 40%. O que suporá dificultades para o subministro de auga, aumentará o risco de incendios forestais ou modificará as pautas do turismo.

Os tempos e o clima de Galicia é un libro tan singular como necesario para mellor comprender unha cuestión fulcral do noso tempo . Non debería faltar en ningunha das bibliotecas escolares nin tampouco nas dos responsables das diversas administración públicas.

Onte 2044: «Lúa en Ningures» de Beatriz Maceda

/en , , , , , , , , , /por

Estes días de vergonzosa peregrinaxe do Open Arms pola costa de Lampedusa, volvín ler Lúa en Ningures, a estremecedora novela infantil de Beatriz Maceda, ilustrada por Laura Veleiro. Na tradición de narrativa antibelicista galega de obras  como Valados (Xerais 2009) de Agustín Fernández Paz ou O valo de Carlos Labraña (Xerais 2017), como do libro libro antolóxico Educación e paz III. Literatura galega pola paz (Xerais 2008), coordinado polo inesquecible Suso Jares, Beatriz Maceda ofrece unha narración plena de matices sobre a problemática das persoas refuxiadas en tempo de guerra e, en xeral, das migracións no tempo actual. Sen acudir a localización xeográfica ningunha nin a referenciar conflitos bélicos concretos, Maceda afonda no estrañamento e na tráxica precariedade na que son obrigadas a vivir  oito mil persoas refuxiadas, boa parte delas menores, en Ningures, un campo internacional xestionado por unha ONG.

Vidas esnaquizadas, como as da familia de Lúa, a rapaciña narradora, obrigada a abandonar o fogar con apenas tres cousas, a súa caixa de pintura, unha edición d’ O principiño e o paquete que lle metera o seu avó no peto. Vidas para as que non semella existir a esperanza, que non contan con nada ao que poder regresar, vítimas doadas para as infeccións e para as penalidades de veráns e invernos severos, mais que sen embargo serán capaces de reconstruírse mercede os vimbios solidarios das palabras como «solidariedade» e «dignidade» que vividas alí poden adquirir un significado grande, que era imposible abarcar coa vista. Vidas que poden volver enxergar as estrelas grazas á lectura, as artes da ilustración ou da propia edición de libros cartoneiros.

Fronte á desolación de vidas rotas, na máis xenuína tradición exuperyana, Maceda conta a ledicia e a esperanza posibles, para o que se vale dun monllo de fragmentos aprendidos por Lúa de memoria d’ O principiño, libro co que dialoga de forma tan natural como deliciosa: «O que embelece o deserto é que esconde un pozo en calquera parte». Lúa en Ningures é unha novela pioneira na literatura infantil galega, tanto pola súa temática política como pola súa proposta artística, presente tanto no texto de Maceda como nas magníficas ilustracións de Laura Veleiro.

A centralidade do valor da narrativa debuxada como xeito universal de contar ou da expresión do graffiti presentes no texto insírese na atmosfera visual creada por unhas ilustracións cuxos fondos xeométricos proporcionan á obra un contexto alternativo, homenaxeando á cultura mediterránea e ás novas expresións das artes urbanas. Obra moi a ter en conta en calquera catálogo de lecturas inclusivas e de educación para a paz, non pode faltar en ningunha das nosas bibliotecas escolares. Parabéns a Beatriz Maceda e Laura Veleiro por libro tan valioso.

Onte 2042: Aprende Banda Deseñada

/en , , , , , , , , , /por

Pareceume unha excelente iniciativa de Xerais a publicación do libro de Kiko Da Silva Aprende Banda Deseñada con Fiz (2019). Unha obra de grande utilidade didáctica na que o autor vigués e director e fundador da Escola de BD «O Garaxe Hermético» presenta ao vivo os conceptos fundamentais dunha das belas artes nacida como tal no século XX. Un libro que, inevitablemente, actualiza e supera a outros dous de intencionalidade semellante de Agustín Fernández Paz, Os cómics nas aulas (1992) e Facermos cómics (1991), ambos os dous publicados en Xerais nun momento no que coa LOXSE comezaba a recomendarse a utilización educativa do cómic. Un tempo no que Xerais fixo o seu primeiro intento de ampliar a comicteca en galego para o público infantil e xuvenil, despois chegaría a creación da revista Golfiño(1999), traducindo varias serie de BD de liña clara, entre elas Lucky Luke, Franka e Jerome K. Jerome.

Xaora, Kiko Da Silva válese de Fiz, o seu popular personaxe infantil máis escatolóxico, «o neno máis porco do mundo», para explicar os temas básicos da narrativa debuxada, dende as súas orixes nas pinturas rupestres, pasando polos Códices Maias e Códices Medievais até os pioneiros da historieta a comezos do século XX. A seguir, detense nos superheroes americanos e na «invasión manga», para despois ir debullando cunha grande habilidade didáctica os procedementos para a creación dun cómic: as técnicas da creación de personaxes, a invencións de gags, o deseño e tamaño das viñetas, o valor da elipse narrativa, a utilización dos diversos planos, a escritura do guión… Remata o libro, concibido como un álbum, cun epílogo no que Da Silva ofrece un «decálogo para ser autor de cómics», un texto moi logrado que sintetiza os conceptos da obra e amosa a gran capacidade didáctica do autor deste álbum tan tan útil como necesario na actual educación literaria e artística.

Aplaudo, tamén, de forma entusiasta a convocatoria do 1º Premio «O Garaxe Hermético» de Banda Deseñada, presentado estes días pasados en Viñetas desde o Atlántico,  creado pola escola Profesional de Banda Deseñada «O Garaxe Hermético» e por Xerais. Un galardón que sei estimulará a creación e a excelencia da comicteca galega dirixida ao público infantil e xuvenil, un proxecto no que Xerais está na actualidade moi comprometida, tanto pola publicación dos títulos de Merlín Cómics, con series tan exitosas como Marcopola de Jacobo Fernández Serrano e Animalia de Xosé Tomás, a publicación das novidades de Astérix e a ampliación do seu catálogo galego, como por outros títulos de BD e novela gráfica de creación propia. Parabéns a Kiko Da Silva, activista da cultura galega e peza principal no proceso de normalización da BD en Galicia, tanto por realizar esta publicación didáctica como por promover este premio dirixido a nosa canteira de autores e autoras de narrativa debuxada.

Bases do 1º Premio «O Garaxe Hermético» de Banda Deseñada.

Onte 2030: Educación lenta en galego

/en , , , , /por

Pechei onte o primeiro curso da miña segunda vida como mestre. Vivino cun puntiño de emoción e saudade por abandonar o claustro do CEIP Lope de Vega, que me acolleu de forma tan profesional como agarimosa. Foi un curso de reciclaxe onde sei que aprendín moito máis das miñas compañeiras  que das horas de formación como orientador nas que participei. Un curso no que, como agardaba quedei prendido emocionalmente do que sucede nas aulas e nos patios, onde –roubándolle a frase a María Victoria Moreno– renacín como mestre nesa dialéctica misteriosa, un puxilato entre, por unha parte, o pensamento infantil e a construción das aprendizaxes e, por outra, as esixencias e os logros prescritos no currículum.

Foi un curso no que como orientador comprobei as dificultades para acadar unha escola que poida ser cualificada de inclusiva, onde cada alumno ou alumna reciba a axuda que precisa. Para o tratamento da diversidade na Educación Primeira aínda fan falta máis mestres e mestras que acrediten neste enfoque, fan falta máis espazos nas aulas para realizar apoios e reforzos integrados, como fan falta máis horas para a colaboración dos equipos docentes nunha perspectiva integradora que afecta a todo o centro e que reporta beneficios a todas as participantes.

Tras este curso reafirmei a convicción polos principios da educación lenta, acuñados por o meu admirado Joan Domènech, moi tinguida para min dun forte contido emocional. Creo imprescindible desacelerar os ritmos educativos baseados na velocidade e banalidade dalgúns contidos curriculares para adaptalos aos ritmos de aprendizaxe do alumnado. Acredito na revolución da educación tranquila que ten moito que ver con recuperar a importancia da motivación, con darlles o peso que merecen aos dominios cognitivo e emocional ou coa valoración da madurez e autonomía persoal como prerrequisitos das aprendizaxes académicas. Fronte a aprendizaxes efémeras de avaliar e esquecer, na Educación Primaria acredito na consolidación dos procedementos de comprensión e expresión oral e escrita como sillares sobre os que construír as aprendizaxes básicas. Escoitar, reflexionar, argumentar, debater son estratexias fundamentais para construír aprendizaxes sólidas. Como creo que esta educación calma é capaz de focalizar a atención para realizar actividades concretas e outorgar maior importancia ao traballo e conciencia corporal nun entorno de ensino colaborativo, no que o alumnado traballa en grupo, interactuando, axudándose e favorecendo a comunicación nun entorno rico de aprendizaxe.

E o galego na escola? Esa é a pregunta que máis me teñen feito este curso as amizades galeguistas. Cuestión á que respondo co optimismo no que acredito: «moito mellor do que agardaba». Este curso nunha escola de Infantil e Primaria  do centro de Vigo deume moito para cismar nesta cuestión. No meu cole, un centro bautizado como plurilingüe, fálase moitísmo máis galego ca no conxunto da cidade, utilizándose o galego con absoluta normalidade como lingua vehicular. Dá moitos azos coñecer alumnas de orixe marroquina, chinesa ou colombiana que utilizan un galego oral de maior calidade e fluidez co das súas compañeiras procedentes do periurbano vigués ou de familias galeguistas do centro. E iso ten que ver coa utilidade e cos prexuízos sobre o seu uso que as crianzas identifican dende educación infantil, así somos de precoces.

Adianteino na intervención que fixen hai unhas semanas no CEIP Paraixal e escríboo agora: o dilema do estatus do galego na escola está hoxe entre escoller entre o monolingüismo en castelán e un plurilingüismo restitutivo de catro linguas (galego, castelán, portugués e inglés), onde o galego teña un emprego referencial. Este primeiro curso axudoume a reafirmar a idea de que un novo modelo normalizador para a nosa lingua ten que urdirse sobre a revolución lectora (textual e hipertextual) promovida por cada biblioteca escolar, a primeira aula do centro, o laboratorio de acceso á información, tamén albeiro da lectura e escritura literarias. Da asociación do uso do galego coas hipertextualidades dixitais, coa robótica, coa ciencia e coas diversas expresións creativas debería agromar unha nova oportunidade para a nosa lingua na escola.

Reitero a gratitude e expreso os meus afectos a toda a comunidade educativa do Lope de Vega, levareina sempre no meu corazón. A partir de setembro, continuarei como orientador nunha praza definitiva compartida  entre o CEIP Laredo de Chapela e o CEIP Cedeira de Redondela.

Onte 2027: Lirio do Xurés

/en , , , , /por

Entre os descubrimentos da nosa visita á Serra do Xurés o que máis me impactou foi a beleza do lirio do Xurés ou lirio do monte (Iris boissirei), un endemismo deste espazo natural, do que hai algunhas testemuñas tamén no Monte Pindo. Desque vin unha fotografía desta planta na visita o centro de interpretación da flora do Parque Natural do Xurés na porta de Lobios non teño dúbida que debería constituír a insignia desta Reserva da Biosfera Transfroiteriza.  Planta bulbosa, considerada especie ameazada, ten a singularidade de que cada talo fica rematado nunha soa flor de cor violácea, con divisións externas  cunha flor central amarela e pelos tamén desta cor. Unha marabilla, unha beleza.

Lirio do Xurés é tamén o nome dunha asociación sen ánimo de lucro nacida coa intención de dinamizar e impulsar a comarca do Xurés dende os principios de conservación da súa cultura e natureza. Organiza actividades como rotas fotográficas e de ecotursimo que axudan a coñecer, dinamizar e a pór en valor un territorio esquecido do mundo rural que como a flor do lirio do Xurés constitúe outro tesouro galego agochado.

Lirio do Xurés, unha marca con futuro.