Reféns da AP-9

No artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío do incremento das peaxes, reflexiono sobre a dependencia de Galicia e a súa cidadanía da AP-9.

Adoita lembrar Camilo Nogueira que A Coruña e Vigo quedaron unidas por ferrocarril en 1946. Un feito que explicaría a separación histórica entre as dúas grandes cidades galegas que non foi superada case sete décadas despois. Máis de dúas horas tarda hoxe en percorrer o ferrocarril os 159 km existentes entre as estacións de Guixar e San Cristovo, a pesar de que só inviste pouco máis de media hora no treito novo entre Compostela e A Coruña. Até o remate das obras do Eixo Atlántico ferroviario, na hipótese máis favorable en 2014, a principal comunicación entre A Coruña, Santiago, Vilagarcía, Pontevedra e Vigo continuará sendo a AP-9, unha autoestrada de peaxe para a que non existe alternativa ningunha. Completado en 2003 o trazado entre Ferrol e Tui, despois de transcorridos case trinta anos de iniciado o proxecto, a cidadanía galega é refén da concesionaria da Autoestrada do Atlántico, enxergándose escasas posibilidades de quedar en liberdade no futuro.

Non está de máis lembrar que Audasa, a concesionaria da AP-9, foi adquirida en 1983 polo Estado a (CESA) investidores privados, coa intención de incrementar o control sobre a construción e xestión das autoestradas, sendo incorporada a ENA (Empresa Nacional de Autopistas). En maio de 2003, en pleno entusiasmo inmobiliario, o Goberno de José María Aznar vendeu todas as accións de ENA a un consorcio de empresas liderado pola construtora Sacyr Vallermoso, que o ano seguinte, tras a compra de Europistas, crearía Itínere, empresa que sería opada en xuño de 2009 por Citi Infrastructure Partners (CIP), multinacional estadounidense do grupo Citi que controla hoxe o negocio (145 millóns de euros de facturación en 2011) e a xestión do que é a medula da mobilidade interior do noso país.

O Goberno de Aznar, ademais de privatizar a autoestrada galega por apenas 1.568 millóns de euros, foi quen no ano 2000 ampliou a concesión en vinte e cinco anos máis, até 2048, a cambio da finalización dos treitos Neda-Ferrol e Rande-Puxeiros. Dúas decisións que hipotecaron o futuro da AP-9, ás que habería que engadir outras tantas tomadas polo Goberno de José Luis Rodríguez Zapatero. A supresión das peaxes de Rande e A Barcala, dende maio de 2006, a cambio dunha peaxe na sombra (entre 6 e 9 millóns de euros anuais, en función do nivel de tráfico) pagada polo Ministerio de Fomento e a Xunta de Galicia. E o convenio asinado por José Blanco para ampliación da ponte de Rande (obra valorada en 350 millóns de euros), que autoriza á concesionaria o incremento “extraordinario” dun 1% acumulativo das tarifas, que durante vinte anos se sumaría ás revisións anuais de prezos.

O recente incremento das peaxes da AP-9 nun 7,5%, ao que haberá que engadir a suba de tres puntos de IVE, a partir de primeiro de setembro, constitúe un novo abuso da concesionaria, aprobado pola orde do 27 de xullo do Ministerio de Fomento que anula “as compensacións das que viñan gozando as concesionarias” dende 1999 (cando gobernaba José María Aznar). Un suba brutal que supoñerá que dende Vigo, ir e volver á Coruña en automóbil, custará 28,70 euros só de peaxes e, probablemente, outro tanto de combustible. Case 60,00 € (dez mil pesetas), ou case 19 céntimos de euro por quilómetro, un dos treitos de autoestrada máis caros, transitados (22.539 vehículos diarios de media en 2011), rendibles e amortizados de España, para os que non existe alternativa razoable doutro tipo de mobilidade, sexa por autovía alternativa ou por transporte público colectivo. Unha suba máis inxustificable, aínda, cando o deterioro do servizo da AP-9 é un feito innegable para os usuarios frecuentes: colas interminables nas peaxes, tras a supresión de persoal; firme en mal estado nalgúns treitos; escasa información de incidencias… O da AP-9 é o exemplo ideal do que nas facultades de administracións de empresas definirían como “negocio redondo”, aquel que conta cunha clientela cautiva que carece de alternativa para poder abandonar quen lle achega un servizo para ela indispensable.

É triste recoñecer que mentres non contemos cun modelo alternativo de mobilidade, pouco axudará lamentar a escasa xenerosidade dunha empresa como Audasa que nin sequera é capaz de dedicar unha pequena parte dos seus beneficios no eido social, deportivo ou cultural galego. Como magoa asumir que mentres non contemos cun tren rápido de pasaxeiros e mercadorías, que una todas as cidades do eixo atlántico cun prezo, horario e frecuencias atractivas; mentres non contemos cunha rede de transporte metropolitana e intermodal que una, tamén aeroportos e portos (o tráfico nas rías podería ser decisivo); mentres se continúe priorizando o modelo de comunicación coa meseta sobre o da intercomunicación interna Galicia e a súa cidadanía continuaremos sendo reféns da AP-9.

Onte 308: No Circo de Artesáns da Coruña

Presentamos Para unha crítica do españolismo de Camilo Nogueira no Circo de Artesáns da Coruña, unha institución creada en 1847, memoria viva da cidade da Coruña. Xabier Docampo, ao inicio da súa magnífica presentación, sinalou que «hai que defender esta institución con uñas e dentes, xa que foi aquí onde se cantou por vez primeira o himno galego». Antes de iniciar un acto, no que participaron máis dun cento de persoas, o pai de Alfredo Ferreiro lembrou como participara alí en 1965 nun recital de poemas de Celso Emilio Ferreiro, o que constitúe outra valiosa faísca de memoria desta entidade centenaria que tanto ten contribuído á cultura galega e democrática nos tempos máis difíciles. A pesar das súas excelentes instalacións da rúa San Andrés, o Circo de Artesans da Coruña agoniza polas débedas e o seu futuro é dificil, algo que sabemos sucede tamén con outras entidades recreativas que forman parte do tecido civil das nosas cidades e vilas. Nestes momentos de crise, manter o funcionamento pluralista e a independencia con respecto aos poderes públicos destas entidades socioculturais é un reto no que paga a pena implicarse.

Onte 304: A devolución do Códice Calixtino

A cerimonia que montaron Rajoy e Feijoo para escenificar a devolución do Códice Calixtino á Igrexa lembroume os esperpentos do nacional-catolicismo. Policías uniformados nunha banda, a curia compostelá enfatada noutra e os políticos do goberno en primeira fila participaron nun acto que non tiña outra intención que darlle ao presidente a oportunidade de por fin «anunciar» nas televisións unha boa noticia. Rajoy nin sequera reparou na oportunidade que tiña para reclamarlle á Igrexa rigor na protección do patrimonio ao seu coidado e un compromiso por facilitar o seu acceso a toda a cidadanía, sen esquecer as medidas de seguridade que levan faltando na catedral e a xestión transparente dos recursos que recibe dos seus milleiros de visitantes. Esta escenificación, tan innecesaria coma gratuíta, dunha devolución que todos vimos se produciu o pasado xoves, afasta aínda máis á cidadanía duns políticos de foto, obsesionados por vender como propia, diante dos medios, cada unha das actuacións da administración pública. Mágoa que esa escenificación fose tan torpe, amosando, tanto o presidente coma o arcebispo, un descoñecemento do manexo da peza que tiñan entre mans, que deberían ter acariñado con luvas, como merece un tesouro bibliográfico do século XII. Sobre o que pode haber detrás do roubo do Calixino e sobre o que ven sucedendo na catedral recomendo a anotación de Fran Lorenzo, mellor e máis claro non se pode dicir.

Onte 258: Bilbao

Convidado polo Goberno Vasco viaxei a Bilbao para participar nun grupo de debate sobre o futuro do sector editorial e libreiro en Euskadi. Gosto moito desta cidade capaz de darse a volta coma un carpín en menos de dúas décadas, reconvertindo o seu tecido industrial e urbano ao servizo da cidadanía. Quedei abraiado da intervención urbanística da Alhóndiga, onde hai apenas dous anos se recuperou unha gran edificación industrial para transformala en moderna biblioteca municipal (aquí denominada “Mediateca”) e sede doutros equipamentos culturais e sociocomunitarios. Axiña pensei que este podería ser un modelo para a recuperación da Panificadora viguesa. Foi un serán fermoso ruando por Indautxu, ao pé da Catedral, onde non faltaron algunhas saudades celestes. Con todo, o mellor foi a conversa rica, moi rica, cos meus agarimeiros amigos bilbaínos. Gosto de Bilbao. Aúpa Athletic!

Onte 251: Cultura ou barbarie!

Abeizoo «Bares e letras», a iniciativa promovida por Xabier DoCampo e outros artistas para festexar na cidade da Coruña o Día das Letras Galegas sen institucións de por medio. A partir das oito do serán máis de cincuenta «actores, músicos, escritores, poetas, paiasos e artistas en xeral» percorrerán 44 bares e restaurantes da cidade onde lerán, contarán, cantarán ou dramatizarán textos en galego coa intención de denunciar así a falta de programación municipal para este 17 de maio. Para rachar con este tempo de conformismo  é imprescindible a iniciativa cidadá, o exercicio da corresponsabilidade daquelas persoas todas que se negan a asumir como inevitable o durísimo retroceso nas políticas públicas de sanidade, educación, lingua e cultura. Á altura do 50 aniversario da efémeride creada por del Riego como «Día do libro e da lingua galegas», este 17 de maio, no que celebramos o carácter emprendedor e comprometido de Valentín Paz Andrade, reclama en todo o país d enoso un novo pulo por parte da cidadanía galega, organizada tanto en asociacións serodias ou grupos de afinidade como en colectivos efémeros concibidos para crear espazos compartidos de esperanza. Adiante, cultura ou barbarie!

Onte 246: Estranxeiros na súa terra

Ten moita razón Xabier DoCampo cando di que non damos abandonada a situación aquela da Penélope do chairego Xosé Díaz Castro: «Un paso adiante i outro atrás, Galiza, / i a tea ds teus soños non se move». O día no que o concello de Lugo aprobou por unanimidade unha magnífica ordenanza de uso do galego, soubemos pola denuncia do Diario da Liberdade que os nosos dicionarios nun dos centros de El Corte Inglés da Coruña ocupan o espazo das «Lenguas extranjeras». A ordenanza lucense é un importante paso adiante, tanto por artellar un amplo espazo de consenso social arredor do emprego do galego, como polo que supón de modelo, sobre todo no que atinxe ao compromiso de contar cun Gabinete de Normalización Lingüística. Porén, a ubicación inadecuada dos nosos dicionarios no centro comercial coruñés, é un doloroso paso atrás, máis aínda cando sabemos que noutros centros galegos de ECI o libro galego, incluídos os dicionarios, recibe un tratamento profesional e, mesmo agarimeiro, por parte dos responsables e dos profesionais do departamento de Libraría. Indígname e magóame comprobar que o libro e a lingua galega sexan tratados como «estranxeiros na súa terra». Agardo que os responsables de ECI coruñés retifiquen na «Semana das Letras Galegas».

Vigo-A Coruña

No artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío da noticia da campaña «Vigo ama A Coruña. A Coruña ama Vigo», organizada polas asociacións de hoteleiros de ambas as dúas cidades, reflexiono sobre un novo modelo de relación estratéxica entre elas.

Gustei da iniciativa de colaboración entre os empresarios hoteleiros de Vigo e A Coruña anunciada o pasado xoves. Con motivo do día dos namorados, entre o vindeiro sábado 11 e o domingo 19 as parellas viguesas e coruñesas poderán hospedarse na cidade amiga cun 25% de desconto, só con demostrar que residen nalgún dos concellos da outra área metropolitana. Esta iniciativa de mercadotecnia hoteleira, xerada para promocionar en tempos de crise o chamado “turismo de proximidade”, preséntase cun moi suxestivo lema publicitario: “Vigo ama A Coruña. A Coruña ama Vigo”. Recupérase así o fío da memoria das xeracións humildes dos nosos pais e avós que viaxaban á cidade herculina a gozar da noite de vodas ou a xoldra das excursións de domingo, organizadas pola peña Xaburú, a comezos dos anos sesenta, con motivo dos partidos co noso eterno rival.

Esta orixinal iniciativa privada de irmandade entre as cidades da oliveira e da torre, tivo o seu precedente cultural o pasado 15 de decembro na “Acción Urbano Océano Lugrís”, un neocontubernio galaico organizado conxuntamente pola asociación cultural viguesa A Nave das Ideas e pola coruñesa In Nave Civitas. Naquel sábado desenvolvéronse de forma simultánea, en ambas as dúas idades actos de homenaxe ao xenial pintor Urbano Lugrís. Nacido na Coruña en 1908 e finado o nadal de 1973 en Vigo, o que fora alma mater das revistas “Brétemas” e “Atlántida” demostrou nos seus cadros que Vigo (“Xouba City” para el) e A Coruña (“Percalinópolys” na súa terminoloxía) son a fin de contas a mesma cidade atlántica. O pintor máxico da ría nosa, dos portos do Berbés e Bouzas, o autor do cuarto do vello mariñeiro evidenciou na súas cámaras de marabillas e nos seus murais que vigueses e coruñeses respiramos idéntico arrecendo do pedramol mesturado coa maruxía da galerna.

Estas dúas iniciativas privadas, ás que debemos engadir os termos do acordo de fusión do que foron as caixas nosas –hoxe, magoadamente, en perigo inminente de perda irreparable–, demostran que é posible superar os localismos pailáns que dende hai tres décadas dificultan a colaboración fraterna entre Vigo e A Coruña, dúas cidades que, a pesar de ter fasquías moi diferentes, constitúen os motores económicos da Galicia actual. Cooperación estratéxica no proxecto de modernización de Galicia que sabemos non pode impedir unha competencia estimulante entre ambos proxectos urbanos, como a que desenvolven os seus equipos de fútbol no terreo de xogo, unidos esta tempada pola angueira do ascenso a primeira división. Só asumindo esa estratexia de cooperación e competencia os portos de Vigo e A Coruña poderán asegurar o seu futuro no marco da rede portuaria da fachada atlántica europea. Idéntica estratexia deberá levarse na xestión de Peinador e Alvedro, dous aeroportos que, a medio prazo, poden desaparecer se non demostran a súa complementariedade con Lavacolla e a súa capacidade de competir co portuense de Sá Carneiro. Outrosí sucede cos contedores culturais públicos, especialmente os magníficos museos de ambas as dúas cidades, cuxa complementariedade temática permitiría integralos nunha oferta turística única moi atractiva e alternativa á estratexia compostelá do sepulcro.

Ademais, os concellos de Vigo e A Coruña deben cooperar no desenvolvemento da lei das áreas metropolitanas e do novo mapa urbano do país, esixindo que isto constitúa unha prioridade na política autonómica, cando estamos xa ás portas dunha nova lexislatura. Como ambos os dous deben manter a firmeza institucional necesaria para que a prioridade principal da actuación do Ministerio de Fomento en Galicia sexa a finalización no último prazo previsto, ano 2013, do eixo atlántico ferroviario que unirá as dúas cidades de forma permanente en pouco máis dunha hora, o que constituirá un feito case revolucionario para o recoñecemento mutuo de ambas as dúas veciñanzas. O que non debería levalos a esquecer a demanda histórica de que ambas as dúas cidades estivesen unidas por unha autovía gratuíta, alternativa a esa AP-9 que levan décadas expoliando os nosos petos.

Sometida a cidadanía de ambas as dúas cidades ás penurias das políticas de consolidación fiscal, cos niveis de desemprego disparados, co anuncio do atraso das obras do tren e co que foron as caixas nosas na UVI, esta estratexia de competencia e cooperación entre as dúas grandes cidades galegas é unha prioridade política. Vigo e A Coruña deben compartir estratexia para saír da crise no marco dun novo proxecto de autogoberno galego. Deixemos a pacífica rivalidade para o eido futbolístico, mais aínda cando é moi probable que o derbi de abril en Balaídos sexa un encontro decisivo e moi emocionante xa que Deportivo e Celta semellan determinados a loitar entre eles polo ascenso directo.

 

Compostela branca

20100109elpgal_1 (1)

Non tiven a fortuna de vivir a grande nevarada que caíu onte sobre Compostela. Nas fotos presenta a súa faciana menos coñecida, que, con seguridade, alguén acuñará na historia desta cidade de letras e signos fascinante para os escritores: «cidade onde vagan os homes e as horas» (Salvador García Bodaño); «cidade que parece construída o día anterior»  (Gabriel García Márquez); «cidade na que soterraron a semente» (X.L. Méndez Ferrín); «cidade que é un mar de pedra» (Celso Emilio Ferreiro); «cidade onde os sumidoiros son améndoas» (Xavier Cordal, a miña preferida); «labirinto hermético que segue a ser cidade aberta ao país e casa de todos os galegos» (Suso de Toro)… Cal será a frase literaria para fixar a que foi onte a nosa cidade branca?

Foto: Óscar Corral. El País.

«Samparkour», São Paulo

Das grandes cidades do mundo (esas megametrópoles imposibles) que teño visitado ningunha me interrogou máis sobre as posibilidades de chegar ao colapso do desenvolvemento urbano ca São Paulo. Quedei coa impresión de que esta é unha cidade esaxerada en case todo, mesmo na beleza extraordinaria que podes atopar de socato no recanto dunha rúa ou, simplemente, cando miras pola ventá ao mencer e quedas abraiado co espectáculo que se che ofrece.
Este percorrido por algunha das iconas da arquitectura paulista, tras a ollada do parcourista Zico Corrêa, é enormemente fermoso e reafirmoume na sensación que de alí trouxen sobre a enorme beleza da capital paulista. Como debería titularse esta Samparkour, a curta de Wiland Pinsdorf? Unha gozada de apenas sete minutos.

Vía Manolo Gago (moitas grazas, pola descuberta)