Revive o Casco Vello

/en , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo, a raíz da presentación do libro Onde o mundo se chama Celso Emilio Ferreiro na JT Photogallery promovo un exercicio de autoestima sobre a rexeneración urbana que se leva desenvolvendo no Casco Vello vigués.

O serán do pasado venres presentouse «Onde o mundo se chama Celso Emilio Ferreiro», a biografía preparada por Ramón Nicolás para celebrar o centenario do autor de «Longa noite de pedra». Máis alá da importancia desta monumental biografía literaria, que dende o epistolario inédito do poeta e da consulta de milleiros de fontes documentais e orais desvela episodios pouco coñecidos ou polémicos, a novidade de acto foi celebralo no patio da JT Photogallery, inaugurada hai pouco na rúa Abeleira Menéndez. A galería fotográfica de Javier Teniente foi unha agradabilísima sorpresa para case o centenar de participantes –entre os que se atopaba o alcalde Abel Caballero, a deputada Carmela Silva, o cronista da cidade Lalo Vázquez Gil e numerosos escritores– que puidemos comprobar o excelente resultado da recuperación total de dous edificios, cuxos baixos alugados polo Consorcio do Casco Vello están dedicados a actividades culturais e comerciais cunha intención claramente dinamizadora. A rehabilitación moi respectuosa coa tradición do barrio permitíu recuperar para uso público senllos amplos patios, aos que os clientes de “JT Gallery” e “A Tenda do Avó” poden acceder directamente dende as escadas da rúa da Segunda República.

Esta actuación na parte alta do Casco Vello debería presentarse como un modelo a imitar nun proceso de rexeneración urbana que agardamos sexa irreversible. A rehabilitación de vivendas de protección autonómica na parte máis degradada do barrio, nas rúas da Ferraría e San Sebastián, promovida polo Consorcio do Casco Vello desde a súa creación en 2005, como a rehabilitación de edificacións por parte de particulares en todo o perímetro de actuación do Plan Especial de Protección e Reforma Interior (PEPRI) do casco Vello de Vigo, aprobado en 2007, constitúen a cerna dunha estratexia urbana de rehabilitación integral paciente e teimosa dirixida a que o barrio histórico vigués volva ser habitado por familias que queren vivir en outeiro tan fermoso.

Unha estratexia humanizadora á que dende hai unha década contribúe de forma decisiva tamén a recuperación de edificios patrimoniais para ubicar neles servizos públicos e incrementar dese xeito as visitas ao barrio. O pazo da familia Pazos Figueroa e a Casa de Ceta ou Casa Arines, o pazo máis antigo da cidade, construído no século XV, ambas as dúas pezas na praza de Almeida, foron rehabilitadas xa hai máis dunha década para sede do Instituto Camoens. A casa de Pedro Román, coñecida como “edificio Ferro”, construída por Jenaro de la Fuente, na rúa Joaquín Yáñez, foi reconstruída para aloxar a Biblioteca Central de Vigo. O edificio Arte, na praza da Constitución, foi transformado en Centro de Saúde polo Sergas e a Zona Franca hai case unha década. O Pazo Arias Taboada, situado na rúa Abeleira Ménéndez, ao comezo da Ferraría, foi convertido no pasado mandato municipal polo concello en Pinacoteca Francisco Fernández del Riego. O Centro Galego de Fotografía, instalado na rúa Chao con fondos do Concello e do Ministerio de Cultura, aínda está sen inaugurar. O antigo centro parroquial, situado na rúa san Vicente, foi recuperado para Aula da UNED en Vigo. Como o grande caserón do edificio Cambón, ubicado tras da Colexiata, onde se ubicou a primeira reitoría da Universidade de Vigo, foi acondicionado pola consellería de Infraestruturas e Medio Ambiente como centro de interpretación do Parque das Illas Atlánticas, tamén pendente da súa apertura… Recuperacións públicas ás que se deberían engadir os esforzos encomiables realizados polos emprendedores privados que ubicaron no barrio os seus comercios ou negocios de hostelaría.

O proxecto de rehabilitación integral do Casco Vello, no que están implicados tanto o concello de Vigo como a Xunta de Galicia, por medio da súa participación maioritaria no Consorcio do Casco Vello, debería aproveitar as oportunidades xeradas pola crise, incentivando o seu carácter residencial, comercial e cultural como cidade histórica. O Casco Vello é o espazo urbano da memoria viguesa, o celme sobre o que a nosa abella da ribeira xerou durante dous séculos todo os seus dinamismos. Como tal debería ser presentado ás persoas que nos visitan, especialmente aos cruceiristas que poden acceder con enorme facilidade até alí pola pasarela da Pedra. Mais como tal debería ser considerado tamén por todos os vigueses que deben atreverse a ruar sen medo ningún polas súas fermosísimas calellas. Esa é a intención de iniciativas como as «Rutas dramatizadas polo Casco Vello», organizadas os sábados pola asociación Vigovello e pola Agrupación de Centros Deportivos e Culturais de Vigo, coa intención de que os vigueses coñezan de forma divertida a historia da cidade. Por fin, o Casco Vello revive, celebrémolo.

Reforma educativa regresiva

/en , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo analizo o que entendo son as liñas principais de regresión do anterproxecto da Lei Orgánica para a Mellora da Calidade Educativa (LOMCE) paprobada polo Consello de Ministros o venres pasado.

Cumpríronse os peores agoiros. O texto do anteproxecto de Lei Orgánica para a Mellora da Calidade Educativa (LOMCE) non permitirá o acordo parlamentario e da comunidade escolar arredor dun modelo estable e duradeiro de sistema educativo. Pola contra, o Goberno de Mariano Rajoy apostou por unha reforma educativa moi dura, de marcado cuño conservador, que anticipa a segregación temperá do alumnado, profundiza nas desigualdades sociais de orixe, aumenta a centralización das ensinanzas mínimas, ao tempo que consolida a redución de recursos destinados á educación pública, prevista no Programa de Estabilidade 2012-2015, até o 3,9 % do PIB, unha porcentaxe de comezos dos anos oitenta. Eis toda a terapia para un sistema que mantén unha taxa de abandono educativo temperá do 26,5 %, case o dobre da media europea (13,5 %), e uns niveis baixos do seu alumnado nas probas PISA.

É difícil agochar que o obxectivo de Wert é amparar á redución prevista dos investimentos en educación. Unha cifra desacougante, a perda do 1% do PIB en cinco anos (10.000 millóns de euros) que supoñerá a diminución do cadro do persoal docente (estímase en 40.000 persoas), o aumento do número máximo de alumnos por clase e o de horas que dan os profesores, a supresión de programas de apoio, a redución de servizos de comedor e transporte, así como o número de bolsas. Recortes que afectan aos centros públicos, mais tamén aos colexios concertados e ás Universidade públicas, pendentes dunha lei de “profunda” reforma. Recortes que na LOMCE quedan xustificados de forma ridícula, obviando o argumentario da planificación educativa internacional, cando di que “a calidade educativa debe medirse en función do ‘output’ (resultados dos estudantes) e non do ‘input’ (niveis de investimento, número de profesores, número de centros…)”. En contra de toda evidencia, Wert, ministro de talante liberal e moita labia, defende que con menos recursos e menos profesorado pode mellorarse a calidade educativa. Vivir para ver.

O modelo escollido na LOMCE para reducir as elevadísimas taxas de abandono educativo temperá levará a aumentar a desigualdade entre o alumnado. A introdución caprichosa de probas de avaliación en 3º e 6º de Primaria, que poden supoñer a repetición de curso; a segregación a partir dos quince anos, introducindo dous itinerarios curriculares e dúas titulacións diferentes, o académico e o de apliación profesional para a obtención do Graduado en ESO, sen vías de interconexión entre elas; como a dunha Formación Profesional Básica, para os fracasados en 2º e 3º de ESO, “castigados” sen titulación académica ningunha, son medidas que fan retroceder ao sistema educativo ao modelo anterior a LOXSE (1990). Segregación inxustificada, xa que hai países como Finlandia, o mellor colocado nos resultados de PISA, que manteñen o seu tronco común de ensinanzas até os 16 anos, o que amosa que a equidade non é incompatible cos bos resultados dos estudantes. Como tamén sabemos (estúdase nas primeiras clases de Socioloxía da Educación), que canto antes se segrege ao alumnado en itinerarios educativos diferenciados, haberá maior conexión entre o estatus socioeconómico e os resultados escolares. Haberá menos posibilidade de que a educación funcione como un instrumento de mobilidade social e de compensación de desigualdades. Esta segregación educativa que pretende introducir a LOMCE é un erro enorme, probablemente froito ideolóxico dunha dereita que a esta altura da deflacción xa non ten inconveniente en recoñecer como inevitable a división social entre ricos e pobres.

Regresión supón tamén a homoxeinización das ensinanzas mínimas, que a LOMCE pretende aumentar até o 75 % e no caso das comunidades con lingua cooficial, como Galicia, 65 %. Unha medida discutible, xa que colisiona coas competencias recoñecidas nos Estatutos de Autonomía, ao tempo que deseña un modelo educativo centralizado pola vía técnica do currículum e do deseño das “probas diagnósticas” (reválidas) de cada etapa. Regresións tamén presentes no auténtico tecnocidio dos contidos da ESO, no que diminúen o peso de disciplinas como a Tecnoloxía, Plástica, Música e Educación cívica; no recoñecemento da segregación por sexos (a pesar da sentenza do Tribunal Supremo) para subvencionar aos colexios do Opus Dei ou no menor peso dos Consellos Escolares na xestión dos centros, liquidando un modelo exitoso de dúas décadas de participación das familias nas comunidades educativas.

Non está de máis lembrar, como facía Federico Mayor Zaragoza estes días, que o obxectivo principal da educación, sobre a base ética da igual dignidade humana, é “formar a persoas libres e responsables”. Non atopamos referencia ningunha a esta idea no texto LOMCE, nin sequera no limiar. Mágoa!

Prioridade para a cultura

/en , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo reivindico a prioridade da cultura en tempos de crise.

A cultura é un dos sectores que sofre con maior intensidade os efectos da crise económica e dos recortes impostos polas “políticas de consolidación fiscal” esixidas polos socios e prestamistas europeos. A obriga de reducir o gasto e o déficit público levou a baixar os orzamentos de todas as administracións, dende o goberno do estado a cada un dos concellos, alí onde semellaba que menos doería, o que para case todas elas quere dicir na cultura. Un comportamento político ao que non é allea a prexuizosa consideración do sector cultural como ornamental ou accesorio, apenas un mero capricho, iso si, sen menoscabo das gabanzas protocolarias da importancia do seu carácter identitario ou patrimonial.

Todos os sectores da cultura, dende as iniciativas dos poderes públicos (museos, centros de arte e bibliotecas, especialmente) até as industriais culturais privadas, sexa da edición de libros, do cine, das artes escénicas, da música culta e popular, das artes plásticas ou dos novos medios viven hoxe unha situación de emerxencia que ameaza a súa supervivencia. Sectores culturais que non debemos esquecer chegaron a ofrecer en España no seu conxunto 600.000 empregos directos ou indirectos e supoñían un nada desprezable 4% do PIB. Dende o inicio da crise económica, hai xa máis de catro anos, multiplicáronse a redución de fondos, persoal e horarios de numerosos museos e centros de arte por toda a xeografía española; como diminuí a actividade teatral e musical até límites descoñecidos, así como o número de películas producidas, xa que o das estreadas aínda é moito menor, debido ás dificultades das produtoras para atoparlles un oco no mercado da distribución entre as producións estadounidenses.

Unha situación de precariedade que en Galicia adquire tintes absolutamente dramáticos debido á febleza do tecido profesional das nosas industrias culturais como ao dano (xa irreparable) que para a cultura galega supuxo a ruptura irresponsable do goberno de Feijoo co consenso arredor do estatus da lingua na nosa sociedade forxado ao longo de case tres décadas de Autonomía. Precariedade á que tampouco é allea o lastre (a millonada de euros) que supón a finalización do proxecto da Cidade da Cultura do Gaiás e o desenvolvemento nas súas instalacións dunha programación digna que axude a mitigar o enorme fiasco da escultura xigante do arquitecto Eisenman concibida naqueles temos de fartura e disparate megalómano de Manuel Fraga. Hoxe todas as industrias culturais en Galicia (edición, audiovisual, artes plásticas e artes escénicas), que ocupan a 17.000 persoas e supoñen case o 2% do PIB galego, viven o momento máis crítico da súa historia, tanto pola precariedade das políticas públicas, como pola necesidade específica de cada unha delas de acometer profundas mudanzas estratéxicas nas súas cadeas de valor, motivadas tanto polo tránsito cara a novos modelos de creación e distribución dixital como polos novos requirimentos dos públicos actuais e da necesidade da presenza dos seus produtos nos mercados internacionais.

A suba do IVE até o 21%, que afecta a todos os sectores culturais, coa única excepción dos libros impresos, e a paralización da tantas veces prometida lei de mecenado son senllos golpes durísimos do Goberno de Rajoy que poñen ao sector cultural de novo sobre as cordas. Especialmente alporizante resulta o veto do ministro de Facenda a poñer en marcha unha lei chamada a substituír as políticas de subvención polas de desgravacións, incentivación e racionalización dos recursos destinados ás iniciativas culturais, tanto públicas como privadas. Unha lei de mecenado que incrementaría as deducións fiscais, tanto de persoas físicas como de sociedades, das doazóns destinadas á cultura, o que permitiría un maior peso da sociedade civil sobre o futuro destes proxectos, ao tempo que unha maior independencia con respecto ás administracións públicas e aos caprichos e querenzas dos seus responsables.

Coas subvencións baixo cero, co mercado cultural eivado tanto pola brutal subida do IVE como polos efectos do desemprego e recortes aos funcionarios, mais sen posibilidade tampouco de acudir ao mecenado do capital privado, a ninguén pode estrañar que os diversos sectores e empresas culturais se precipiten cara o abismo. Razón pola que non está de máis apelar ás conciencias lembrando que tanto as iniciativas públicas como as industrias culturais privadas deben ser consideradas como sectores produtivos estratéxicos, capaces de crear valor e emprego, ademais de contribuír a proporcionar un maior benestar e cohesión social. A cultura non pode quedar ao pairo dos avatares da crise. Cada euro que se deixa de investir en cultura empobrécenos un pouco máis. Non se pode esquecer esa prioridade para a cultura.

Fito, alma da Roda

/en , , , , , , , , /por

No artigo de Faro de Vigo lembro a figura de Fito Domínguez, alma da Roda, falecido esta semana:

Fomos moitas as persoas que choramos por Adolfo Domínguez Otero, a quen todos coñeciamos por Fito, o fundador, cantor e alma do grupo A Roda. O seu pasamento, como o da súa compañeira Filo Dourado, apenas unhas semanas antes, constitúen senllas perdas desoladoras para a música galega. Galicia enteira, mais sobre todo o Vigo metropolitano e a afección celtista, non vai esquecer a quen foi a voz varuda e rexa que mellor expresou o entusiasmo de compartirmos a vida e a ledicia de formar parte da comunidade galega.

Sei que o tempo recoñecerá o labor xigante que Fito fixo a prol da recuperación da canción do folclore galego dende a creación do grupo A Roda en 1976. Unha epifanía que como contou o sábado Ferrín na columna de “No fondo dos espellos” se produciu na taberna da Viuda, hoxe desaparecida, situada na Travesía da Aurora, a carón da taberna de Eligio. Aí naceu o nome do grupo, desa roda que arredor do mostrador circular daquela tasca, formaban os amigos de Fito e Luís Vaamonde cando para se divertir cantaban con enxebreza cancións populares galegas mentres compartían unhas chiquitas. Aí no repertorio desas cancións de taberna xermolou o espírito do grupo, ese celme inequivocamente popular, obreiro, vigués e galeguista que A Roda, e Fito Domínguez moi en particular, representaron con afouteza e enorme dignidade ao longo de toda a súa traxectoria musical.

Mais o fenómeno popular que, logo, supuxo A Roda debeuse, ademais, á intuición de Gustavo Ramudo e Xerardo Rodríguez, daquela responsables da serie Xeira de Discos Movieplay de Madrid, que souberon da existencia do grupo tabernario por Suso Vaamonde (irmán de Luís) coincidindo coa gravación do seu inesquecible “Nin rosmar un laído”, o 28 de outubro de 1977 no Teatro Cine Veiga de Moaña. Pouco tempo despois Movieplay publicaría o primeiro elepé do grupo, no que incluíron trece cancións, presentadas como adaptacións de temas populares. Un disco que se abría e pechaba con “O andar miudiño”, e no que estaban tamén pezas inesquecibles como “Pousa, pousa”, “Lévame”, “A filla”, “A cantiga de Betanzos” ou “O gato” (composición que se debe a Manuel da Ponte). O éxito popular daquela gravación foi tremendo naquel tempo de entusiasmo e de axitación política, coincindo coa Transición, falándose de que chegaron a vender máis de sesenta mil exemplares. A Roda, ademais, obtivo o Premio da Crítica Galicia, na súa primeira edición, recoñecéndoselle “o traballo de recuperación do folclore”, galardón que compartiron co disco alboral de Milladoiro, aquela primeira formación de Antón Seoane, Rodrigo Romaní e Xosé V. Ferreirós, “polo seu labor na música popular”.

Éxitos que repetiron co segundo elepé, “Falemos galego”, publicado en 1979, que abriron con “Foliada do Celta”, unha canción que uníu para sempre á Roda co equipo celeste, converténdose co paso do tempo no segundo himno celtista. Colaboración co club galego que levaría en 1999 a publicar un disco no que gravaron o himno do Celta, unha versión da rianxeira e a participar nas diversas celebracións do ascenso, a última o pasado 3 de xuño. Outrosí sucedeu con “Falemos galego”, a canción que pechaba e titulaba este segundo disco, onde o grupo exaltaba o noso idioma e afirmaba o seu uso na rúa e na escola, nun momento decisivo do seu proceso de oficialización, anterior á aprobación do Estatuto de Autonomía e da Lei de Normalización Lingüística. Compromiso coa lingua que A Roda mantivo de xeito inquebrantable ao longo da súa historia e da que os seus membros deron testemuña en cada un dos seus centos de concertos por toda a xeografía galega e nas súas viaxes a distintos países europeos e americanos, onde foron recibidos con enorme entusiasmo polas comunidades galegas emigradas.

Fito Domínguez foi o único dos fundadores do grupo que se mantivo ao longo destes 36 anos de traballo, no que gravaron quince discos e no que desenvolveron un repertorio popular, que en moitos casos contribuíron a rescatar do esquecemento. Lonxe da súa orixe amadora, ao longo da súa prolífica andaina, A Roda realizou un traballo musical moi valioso e concienzudo, sobre todo no que atinxe á recuperación e adaptación de foliadas, alalás, panxoliñas e outras cantigas de festa e traballo, pezas do patrimonio inmaterial que hoxe recoñecemos como populares grazas as súas magníficas versións.

Varias xeracións de galegos non somos quen somos, non sentimos como sentimos, non expresamos a nosa ledicia como o facemos sen as cancións que naceron na roda da Viuda, sen eses himnos saudosos que nos unen, identifican ou emocionan até bagoar. Estas cancións permanecerán na nosa memoria como engramas imposibles de esvaecer. Fito Domínguez, como os seus amigos do corazón, os irmáns Suso e Luís Vaamonde, foron, son e serán a voz de todos nós. Beizóns!

 

Luis Torras, o pintor centenario

/en , , , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo lembro a figura do pintor Luís Torras, o decano dos artistas galegos, a piques de cumprir cen anos.

As reviravoltas da vida permitíronme saber hai uns días que o meu avó, o ebanista Suso “Beleiro”, preparou algúns dos marcos dos óleos de Luis Torras Martínez, o pintor centenario, decano dos artistas galegos, co que mantiña amizade. É moi probable que algún deses cadros formen parte da doazón que o artista vigués fixo a súa cidade en 1998, instalada na segunda planta da Casa das Artes.

Nacido o 29 de decembro de 2012, no número 14 da rúa Alfonso XIII, entre a igrexa de Santiago de Vigo e a Estación do ferrocarril, Luis Torras é fillo dun industrial catalán emigrado a nosa cidade a finais do século XIX, que entre outros negocios rexeu a famosa Cerería San José da Praza da Almeida, que logo se trasladaría á praza da Constitución. Alumno dos Maristas, estudou algúns cursos de Comercio até que, antes dos vinte anos, moi influído polo médico e coleccionista Isidoro Reguenga, xa tiña claro que quería ser artista. En 1935 trasladouse a Madrid para estudar na Escuela de Bellas Artes de San Fernando, mais o alzamento de 1936 pillouno de vacacións en Vigo, sendo mobilizado no exército de Franco e ferido na fronte norte por dúas balas, unha delas preto do cerebro, o que provocaría para sempre a súa xordeira. Tras ser licenciado en 1941, rematou os seus estudos e obtivo o título de profesor de Debuxo, profesión que exercería, primeiro, en Madrid e máis tarde, dende 1954 en Vigo, na Escola de Artes e Oficios da rúa García Barbón, onde deixou unha importante pegada en varias xeracións viguesas.

Persoa discretísima, permanceu allea aos ruxerruxes dos círculos artísticos. Pouco amigo de falar da súa vida, desenvolveu unha ampla obra pictórica que ademais de poder visitarse nos museos vigueses, está presente no Museo de Arte Contemporánea de Madrid e en numerosas coleccións privadas. Con escasas exposicións, foi a antolóxica preparada polo Centro Cultural de Caixavigo en 1985, cando xa contaba con máis de setenta anos, a que lle abriu as xanelas do público. Antolóxica que se repetiría en 2008, na Casa das Artes, preparada polo Concello de Vigo, coa colaboración da Fundación Caixa Galicia, coa intención de ampliar con outras 54 obras, o importante Legado Torras, formado por 50 cadros doados e 17 cedidos en réxime de depósito, que con carácter permanente se expón nese edificio.

Probablemente en ambas as dúas antolóxicas recolléronse o que foron os motivos temáticos principais deste pintor singular que evolucionou dende o realismo figurativo de carácter académico a un expresionismo de grande austeridade, que os críticos sitúan achegado ás formas “fauves”. Cun nivel de autoesixencia elevadísimo, no que recoñece que destruíu algunha das súas obras que non lle chistaban, cultivou tanto o retrato, a paisaxe, os bodegóns como as escenas populares e alegóricas. Boa mostra deste último tipo de traballo foi o mural que preparou para as instalacións do primeiro Auditorio de Caixavigo, o que nos anos anos setenta funcionaba no edificio central. Alí, coas súas características figuras escultóricas en primeiro plano, presentou unha alegoría das artes da música, do teatro, da pintura e da literatura sobre unha paisaxe na que ao fondo aparecían unha perspectiva de casas escalonadas na beiramar mariñeira, recortándose con pureza xeométrica sobre unha atmosfera transparente, perfil identificable co barrio do Berbés que repetiría en moitas das súas paisaxes viguesas máis coñecidas. A súa técnica moi achegada ao muralismo; a súa pincelada enérxica, firme, sen veladuras; as súas texturas ásperas e arenosas, nas que a súa paleta cromática máis recoñecible son os vermellos, ocres, negros e azuis está tamén presente nos seus magníficos retratos e na súa obra de temática taurina.

Artista metódico, Torras leva pintando diariamente de forma incansable dende hai máis de setenta anos. Confesoulle a Fernando Franco nunha memorable entrevista dominical que se ergue cedo e logo de realizar unha táboa de ximnasia, almorzar e ler o “Faro”, traballa no seu estudio toda a mañá coa intención de aproveitar a luz natural, para volver ao traballo unhas horas pola tarde. Cunha humildade abraiante e cunha lucidez futurista, Torras confesa que aprendizaxe é un fenómeno permanente que se produce ao longo de toda a vida. Ten declarado en diversas ocasións que “o marabilloso da pintura é que nunca se remata de aprender”, o que lle permite continuar ensaiando novas técnicas e novos produtos, explorando outros temas para ofrecer unha obra aínda máis atractiva e depurada. Unha actitude vital e unha disciplina creativa máis que encomiable en tempos de conformismo como os que vivimos.

Neste ano no que cumprirá os cen anos ben sería que a cidade que tanto ama e continúa pintando lle dedique unha lembranza para sempre no seu rueiro: Rúa Pintor Luis Torras.

Elefante branco, tigre de papel

/en , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo reflexiono sobre o futuro da Área Metropolitana de Vigo.

Os seguidores de Ricardo Darín seguro que repararon durante o mes de xullo no pase fugaz pola sosa carteleira viguesa de “Elefante blanco”, o film máis recente do realizador arxentino Pablo Trapero. Eu son dos tantos que quedou pasmado co formidable plano secuencia en movemento co que arrinca a película, filmando unha panorámica impresionante de Villa Lugano, un barrio marxinal das aforas de Buenos Aires, dende os ollos de dous cregos situados nun dos andares superiores do «Elefante blanco», un enorme esquelete de formigón armado de doce pisos, ubicado en Ciudad Oculta, que puido ser o maior hospital de América Latina. Proxectado en 1923, comezou a construírse en 1938, mais as obras quedaron paralizadas pouco despois. Perón recuperounas, aínda que non foi capaz de inauguralas, sendo abandonadas definitivamente en 1955 tras o golpe militar de Eduardo Lonardi. Dende entón, a estrutura foi ocupada por centos de persoas humildes que constrúen as súas vidas nese xigante bautizado con moita retranca como «Elefante blanco». Hoxe é propiedade da  «Asociación de Madres Plaza de Mayo» que instalou alí un comedor popular e un xardín de infantes para dar servizo ás xentes máis necesitadas de Ciudad Oculta.

Cada vez que paso por diante das obras do novo Hospital de Vigo, é inevitable lembrar as impactantes imaxes da película arxentina. Pregúntome se non estará emerxendo en Valadares o noso elefante branco. Salvando todas as diferenzas, magoa comprobar que durante estes meses de verán se foi ralentizando o ritmo construtivo, até a práctica paralización actual, debida aos problemas de financiamento da UTE adxudicataria da construción e xestión do hospital. Noutras palabras, non hai cartos. As empresas privadas que hai pouco máis dun ano foron adxudicatarias dunha obra na que está previsto un investimento de 315 millóns de euros –que debería estar ocupando a máis de 1.500 persoas, cun prazo de execución de 31 meses– despois de erguer boa parte da estrutura, aínda non solucionaron, en plena treboada do rescate bancario e da crise das caixas de aforro e do sector inmobiliario, como pechar o préstamo que precisan (supoñemos que arredor de 250 millóns de euros). A pesar de que as adxudicatarias dispoñen dun aval de 180 millóns do Banco Europeo de Investimentos, a esta altura a fórmula de construción e xestión privada do novo Hospital de Vigo, presentada por Feijoo como «modelo para a sanidade pública española», naufraga de forma estrepitosa, sen que nin as empresas adxudicatarias nin a consellaría de Sanidade expresen argumentos tranquilizadores para a cidadanía. Sería posible un rescate da adxudicación?

Naufraxio que xa sofríu o proxecto da Área Metropolitana de Vigo (AMV), hoxe apenas un tigre de papel que agarda unha nova oportunidade, a terceira, tras as vindeiras autonómicas. Outro fracaso anunciado polo desinterese do Partido Popular de Galicia de forxar un mínimo consenso sobre tan importante reforma territorial cos partidos da oposición. Todos os actores desta comedia (dende Caballero até Louzán e Domínguez) saben que sen acordo co alcaldía de Vigo sobre o liderado, o financiamento e as competencias da área (incluídas as que deberá ceder a Deputación) é imposible poñer en marcha este proxecto de modernización. O que sucedeu na asemblea de constitución da AMV foi apenas outro entremés da comedia.

Sen consenso político e sen compromiso de redeseño da administración territorial do conxunto do país –falamos do papel das deputacións, mais tamén da redución do número de concellos–, non é viable a posta en marcha con éxito da AMV. Impoñerlle a Vigo a ferro e fariña un modelo metropolitano partidista, como pretenden Feijóo, Rueda e Louzán, é un erro semellante ao que incorreron coa fusión das caixas ou coa paralización do proxecto da nova depuradora, que os populares vigueses pagaron con outra derrota municipal. A creación das áreas metropolitanas é un proxecto que precisa de doses elevadas de consenso e xenerosidade política, como reclamaba aquela interesante «Declaración de Soutomaior» de 1999, consensuada por todas as alcaldías e partidos, cando era alcalde de Vigo Lois Pérez Castrillo. Un espírito a recuperar.

Con todo, o máis magoante é que estes fracasos políticos, sexa o do novo hospital ou o da posta en marcha da AMV, a longo prazo págaos a cidadanía do seu peto. Non deixa de ser un sarcasmo que nesta lexislatura, os beneficios do Plan de Transporte Metropolitano, subvencionado de forma xenerosa pola Xunta de Galicia, non cheguen ao Vigo metropolitano. Unha discriminación inadmisible e inxusta que sufrimos os habitantes do Vigo metropolitano con respecto aos da Coruña, Ferrol, Santiago e Lugo, que se benefician dunha bonificación dos seus billetes. Que opina disto o señor Rueda?

Parques infantís

/en , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo reflexiono sobre a necesidade de incluír o arranxo dos espazos de xogos para a rapazada dentro das políticas de humanización urbana.

Unha das cuestións nas que máis adoito reparar cando visito por vez primeira unha cidade é como están organizados os espazos de xogo para a rapazada. Probablemente na cantidade e na calidade destas instalacións –sexan os “parques infantís, as “zonas verdes” ou espazos deportivos informais– atopemos algúns dos indicadores máis fiables da calidade de vida da cidade e do benestar da súa cidadanía. Por ventura, os espazos deste tipo cos que contamos en Vigo melloraron nos últimos vinte e cinco anos unha barbaridade, imitando ou importando as características e calidades daqueloutros que antes nos asombraban nas cidades do Reino Unido ou nos países escandinavos modélicos nesta cuestión.

A existencia destes espazos urbanos é un dereito da infancia recoñecido na “Convención dos Dereitos do Neno” asinada na ONU en 1989 que estipula que “Todo neno [toda nena] ten dereito ao xogo no fogar, na escola e no ambiente comunitario para que poida despregar as súas actividades lúdicas liberadoras”. Un xeito de expresar a importancia decisiva do xogo como celme definidor da vida infantil en todas as culturas e comunidades. Os nenos e as nenas xogan porque xogando se fan a si mesmos. Xogar é moi importante para eles xa que, ademais de lles proporcionar pracer, é o seu primeiro laboratorio, xa que contribúe a que poidan descubrise a si mesmos, a probarse, a explorar límites, a socializarse e, o que aínda é máis definitivo, a poder comprender a vida.

O arranxo de espazos urbanos especializados para o xogo da infancia –“os parques infantís”– debe formar parte principal das políticas de humanización orientadas para potenciar a convivencia interxeracional e o desenvolvemento urbano sostible. Non está de máis insistir na idea de que humanizar as nosas rúas non pode consistir só en ampliar e empedrar as beirarrúas, renovar as acometidas e sumidoiros, plantar algunhas árbores e xardiñeiras con flores ou instalar novo e máis moderno mobiliario urbano. A pesar da súa necesidade e do pulo que proporcionan á actividade económica en plena recesión estas actuacións por si soas non abondan. Humanizar a cidade tamén é propoñer á cidadanía un novo modelo de mobilidade, que reduza de forma eficaz a utilización do vehículo privado e incite a camiñar polo rueiro. Humanizar é crear máis espazos de convivencia para as persoas adultas, facilitando a instalación de terrazas, colocando bancos ou creando, cando sexa posible, novas prazas ou sendas verdes peonís…

Como humanizar a cidade supón deseñar uns parques infantís que faciliten o desenvolvemento da actividade lúdica, da socialización e da conquista da autonomía dos picariños, un segmento da poboación moitas veces invisible para a clase política. Corresponde aos concellos a responsabilidade de crear espazos de xogo e lecer que, ademais de dispoñer de aparellos para que rapaces e rapazas de diferentes idades poidan arrandearse, saltar, escorregar ou gabear con completa seguridade, conten con elementos naturais (as árbores como a vexetación vizosa son imprescindibles) e cunha topografía irregular (non necesariamente plana) e de diversas texturas que favoreza as actividades lúdicas que desenvolvan a motricidade fina e a discriminación perceptiva dos seus usuarios. Hoxe, máis ca noutrora, cando se sacraliza o sedentarismo do xogo solitario de horas e horas diante das pantallas, as nosas crianzas precisan de saír da casa e vivir no “parque” con outras iguais a experiencia insólita do contacto directo coa terra e auga, enzoufándose con estes elementos ou xogando ao guá, como nós faciamos hai cinco ou seis décadas. En definitiva, a cidade ten a responsabilidade de contar con espazos ao aire libre seguros concibidos para facilitar a diversa tipoloxía de xogos en autonomía de nenos e nenas de diferentes idades, desque comezan a camiñar até que debutan nas actividades predeportivas.

Tras un período de moita preocupación municipal por esta cuestión, na que o concello de Vigo, moi implicado no programa de cidades educadoras, arranxou e modernizou máis dun centenar destes “parques infantís”, tanto do centro como do periurbano, precísase de maior atención no mantemento, seguridade e limpeza dos xa existentes (algúns, magoadamente, en condicións deplorables por mor do vandalismo e da invasión das súas instalacións por parte de cans) como de pulo para a ampliación ou creación doutros novos. Espazos para a infancia que poden ser complementados cos denominados “parques biosaudables”, un tipo de mobiliario urbano que semella facilita o exercicio físico de persoas maiores, e do que existen máis de trinta áreas en Vigo. Atender a esta demanda de picariños e maiores, de netos e avós, é unha aposta pola humanización real da nosa cidade. Paga a pena.

Consumo responsable en galego

/en , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo propoño o consumo reesponsable en galego e a utilización do noso idioma como parte da Responsabilidade Socialda Empresa.

Cando merco un produto ou escollo un servizo, ademais de ter en conta o prezo e valorar as condicións de calidade, gosto de coñecer tamén a súa trazabilidade, esa información imprescindible para saber da súa orixe e do itinerario do seu proceso de comercialización. Utilizando estes criterios de consumo responsable non teño vergonza ningunha en confesar que a miña preferencia primeira está a prol dos produtos alimentarios que teñan a súa orixe en Galicia. Unha opción que nada ten que ver cun chovinismo visceral e si, pola contra, co seu excelente nivel de calidade e co apoio que precisan os seus produtores para facerse un oco nas canles de comercialización cada vez máis pechadas polos intereses do mercado maiorista. Por ventura hai moitos e excelentes produtos galegos, a prezos moi competitivos, onde cadaquén pode escoller en función dos seus gustos.

Consumo leite, queixo, iogures e outros produtos lácteos galegos. Prefiro a tenreira galega e o porco celta. Merco ovos de galiñas ceibes de explotacións galegas. Aposto polo peixe fresco do día, pola enorme variedade das nosas conservas e conxelados das peixarías galegas. Gosto das patacas da Limia e de Coristanco, dos pementos de Herbón e Arnoia, así como da leituga e tomates “país” e dos produtos de tempada da nosa horta tan rica e variada. Devezo polo mel galego e polos nosos viños, tanto os brancos coma os tintos, que hai ben de escoller entre as cinco denominacións de orixe. Prefiro a cervexa producida e embotellada en Galicia e sempre escollo entre a variedade das nosas augas minerais (consideradas entre as mellores da península). Adoito facer a compra nos establecementos populares do barrio de Casablanca, onde teño todo o que precisamos, dende as mellores patatillas (produto cen por cen vigués) a un sabedeiro pan de confección artesanal.

Coñecer a trazabilidade dun produto ou servizo (unha información achegada pola etiquetaxe e a sinalética no punto de venda, complementada coa publicidade e información web), permite ao consumidor valorar tamén a actitude social e ambiental da empresa subministradora, dúas cuestións moi a ter en conta no actual consumo responsable. Hoxe a responsabilidade social empresarial (RSE), asentada na sostibilidade como primeiro valor de desempeño, obriga a que todas as empresas que ofrecen produtos e servizos ademais de manter a súa rendibilidade de forma continuada asuman os impactos e repercusións sociais e ambientais da súa actividade. Hoxe (máis aínda nestes tempos tan difíciles de crise) as empresas son valoradas polos consumidores e polos seus competidores tamén pola súa capacidade proactiva para innovar, polo súa dispoñibilidade para facilitar a conciliación, formación do seu persoal e unhas condicións de traballo dignas, polo seu compromiso para reciclar os seus residuos e diminuír o impacto ambiental da súa actividade, para mellorar a comunicación coa súa clientela e mesmo para promover a súa participación por medio das redes sociais ou para contribuír ao desenvolvemento da comunidade á que pertence nos eidos deportivos, culturais ou educativos. Hoxe as empresas, tanto as grandes corporacións como as pemes, están obrigadas a ser rendibles e socialmente comprometidas.

Asumindo a responsabilidade social empresarial, estou convencido de que aquelas pemes que utilizan o idioma galego na etiquetaxe e na publicidade dos seus produtos e servizos resultan máis atractivas e fidelizan moito mellor coa súa clientela. Como consumidor responsable simpatizo abertamente con esta estratexia que, como está máis que comprobado, a estas empresas non lles vai nin diminuír a súa capacidade exportadora nin provocar resistencias no mercado interior español. Ese é o camiño de responsabilidade social asumido de forma moi intelixente pola Irmandade Galega de Adegueiros, que agrupa a 197 marcas e 400 empresas, o 47% do sector vitivinícola galego, que etiquetan en galego as súas botellas, achegándolles un valor engadido. Ese é o vieiro alentado pola campaña “ConsumoGustos etiquetados en galego”, promovida polo Foro Enrique Peinador coa intención de contribuír a galeguización do sector agrogandeiro. Ese é o obxectivo da iniciativa da plataforma ProLingua “Aquí tamén atendemos en galego” destinada a incentivar o emprego do galego nos bares e comercios. Esa é, tamén, a razón de ser do certificado Abertos ao Galego, xestionado pola Mesa pola Normalización Lingüística, un distintivo para empresas que adopten e desenvolvan compromisos co galego. Iniciativas destinadas a recoñecer o compromiso destas empresas de incluír a utilización do galego e o respecto aos dereitos lingüisticos da cidadanía dentro do seu programa de Responsabilidade Social Empresarial. Merecen as maiores beizóns.

Reféns da AP-9

/en , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío do incremento das peaxes, reflexiono sobre a dependencia de Galicia e a súa cidadanía da AP-9.

Adoita lembrar Camilo Nogueira que A Coruña e Vigo quedaron unidas por ferrocarril en 1946. Un feito que explicaría a separación histórica entre as dúas grandes cidades galegas que non foi superada case sete décadas despois. Máis de dúas horas tarda hoxe en percorrer o ferrocarril os 159 km existentes entre as estacións de Guixar e San Cristovo, a pesar de que só inviste pouco máis de media hora no treito novo entre Compostela e A Coruña. Até o remate das obras do Eixo Atlántico ferroviario, na hipótese máis favorable en 2014, a principal comunicación entre A Coruña, Santiago, Vilagarcía, Pontevedra e Vigo continuará sendo a AP-9, unha autoestrada de peaxe para a que non existe alternativa ningunha. Completado en 2003 o trazado entre Ferrol e Tui, despois de transcorridos case trinta anos de iniciado o proxecto, a cidadanía galega é refén da concesionaria da Autoestrada do Atlántico, enxergándose escasas posibilidades de quedar en liberdade no futuro.

Non está de máis lembrar que Audasa, a concesionaria da AP-9, foi adquirida en 1983 polo Estado a (CESA) investidores privados, coa intención de incrementar o control sobre a construción e xestión das autoestradas, sendo incorporada a ENA (Empresa Nacional de Autopistas). En maio de 2003, en pleno entusiasmo inmobiliario, o Goberno de José María Aznar vendeu todas as accións de ENA a un consorcio de empresas liderado pola construtora Sacyr Vallermoso, que o ano seguinte, tras a compra de Europistas, crearía Itínere, empresa que sería opada en xuño de 2009 por Citi Infrastructure Partners (CIP), multinacional estadounidense do grupo Citi que controla hoxe o negocio (145 millóns de euros de facturación en 2011) e a xestión do que é a medula da mobilidade interior do noso país.

O Goberno de Aznar, ademais de privatizar a autoestrada galega por apenas 1.568 millóns de euros, foi quen no ano 2000 ampliou a concesión en vinte e cinco anos máis, até 2048, a cambio da finalización dos treitos Neda-Ferrol e Rande-Puxeiros. Dúas decisións que hipotecaron o futuro da AP-9, ás que habería que engadir outras tantas tomadas polo Goberno de José Luis Rodríguez Zapatero. A supresión das peaxes de Rande e A Barcala, dende maio de 2006, a cambio dunha peaxe na sombra (entre 6 e 9 millóns de euros anuais, en función do nivel de tráfico) pagada polo Ministerio de Fomento e a Xunta de Galicia. E o convenio asinado por José Blanco para ampliación da ponte de Rande (obra valorada en 350 millóns de euros), que autoriza á concesionaria o incremento “extraordinario” dun 1% acumulativo das tarifas, que durante vinte anos se sumaría ás revisións anuais de prezos.

O recente incremento das peaxes da AP-9 nun 7,5%, ao que haberá que engadir a suba de tres puntos de IVE, a partir de primeiro de setembro, constitúe un novo abuso da concesionaria, aprobado pola orde do 27 de xullo do Ministerio de Fomento que anula “as compensacións das que viñan gozando as concesionarias” dende 1999 (cando gobernaba José María Aznar). Un suba brutal que supoñerá que dende Vigo, ir e volver á Coruña en automóbil, custará 28,70 euros só de peaxes e, probablemente, outro tanto de combustible. Case 60,00 € (dez mil pesetas), ou case 19 céntimos de euro por quilómetro, un dos treitos de autoestrada máis caros, transitados (22.539 vehículos diarios de media en 2011), rendibles e amortizados de España, para os que non existe alternativa razoable doutro tipo de mobilidade, sexa por autovía alternativa ou por transporte público colectivo. Unha suba máis inxustificable, aínda, cando o deterioro do servizo da AP-9 é un feito innegable para os usuarios frecuentes: colas interminables nas peaxes, tras a supresión de persoal; firme en mal estado nalgúns treitos; escasa información de incidencias… O da AP-9 é o exemplo ideal do que nas facultades de administracións de empresas definirían como “negocio redondo”, aquel que conta cunha clientela cautiva que carece de alternativa para poder abandonar quen lle achega un servizo para ela indispensable.

É triste recoñecer que mentres non contemos cun modelo alternativo de mobilidade, pouco axudará lamentar a escasa xenerosidade dunha empresa como Audasa que nin sequera é capaz de dedicar unha pequena parte dos seus beneficios no eido social, deportivo ou cultural galego. Como magoa asumir que mentres non contemos cun tren rápido de pasaxeiros e mercadorías, que una todas as cidades do eixo atlántico cun prezo, horario e frecuencias atractivas; mentres non contemos cunha rede de transporte metropolitana e intermodal que una, tamén aeroportos e portos (o tráfico nas rías podería ser decisivo); mentres se continúe priorizando o modelo de comunicación coa meseta sobre o da intercomunicación interna Galicia e a súa cidadanía continuaremos sendo reféns da AP-9.

Ás portas das Autonómicas

/en , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo reflexiono sobre as dificultades da oposición para artellar unha alternativa real capaz de gañar as eleccións a Feijoo.

Tras o colapso da prima de risco por riba dos 600 puntos e a solicitude de intervención da Comunidade Valenciana e a posible doutras comunidades autónomas como Murcia, non é descartable que o “rescate completo” ao Reino de España se produza nos próximos días, semanas ou meses. Ademais de provocar unha crise da Zona Euro de consecuencias descoñecidas, supoñería enxergar un horizonte horrible de máis recortes sociais, quizais desta volta afectarían ao futuro das pensións, aumentando a indignación dunha cidadanía sometida a un esforzo brutal de deflacción e empobrecemento que non axuda a saír da recesión nin a crear emprego. Mais un posible rescate completo supoñería tamén un punto de inflexión que acentuaría a crise política do actual sistema de representación e poñería en cuestión a viabilidade do modelo do “estado as autonomías”, ao que xa se culpa de forma máis ou menos explícita da incapacidade para reducir o déficit.

Nese contexto de incerteza institucional e aumento da conflitividade social deberá convocar eleccións Feijoo no vindeiro outono ou inverno. Un presidente que non tivo outros méritos de goberno dos que non fosen os recortes das políticas públicas, os anuncios dalgúns posibles contratos e o de carecer dunha oposición que se presentase como alternativa verosímil.  Durante a lexislatura o PSdeG-PSOE e o BNG perderon a oportunidade de renovar os seus proxectos e liderados políticos. Agora, ás portas das Autonómicas, non existe aínda candidatura socialista, mentres que os nacionalistas, tras o fracaso da Asemblea Nacional do BNG de xaneiro, esgazaron en varias forzas. Coa excepción do deputado Francisco Jorquera, candidato elixido polo BNG, descoñécense os outros rivais que terá Feijoo para optar á presidencia da Xunta. Sen dúbida, este escenario de división e fraxilidade da oposición é o soñado polo actual presidente para afrontar a valoración cidadá da que sabe foi a máis ruín lexislatura da Autonomía, tanto para o desenvolvemento do autogoberno como para a calidade de vida da cidadanía.

Pachi Vázquez, o actual secretario xeral e voceiro parlamentario do PSdeG-PSOE, desputará en setembro as primarias, probablemente, fronte ao exministro de Fomento José Blanco –sempre que este consiga a resolución da súa situación como imputado no caso Campión– ou fronte a José Ramón Gómez Besteiro, o actual presidente da deputación de Lugo. Unhas primarias con resultado incerto que amosarán a profunda división do socialismo galego, organizado en califatos provinciais e locais (que en casos como o vigués e o lucense procuran dos seus referentes en Ferraz, poñendo en evidencia a organización galega do partido), e carente dun liderado forte e dun inequívoco proxecto nacional para Galicia. Superar ese localismo doente e desenvolver unha proposta sólida de autogoberno para Galicia son prioridades para o socialismo galego, se non quere caer na irrelevancia.

A división do nacionalismo galego en varias forzas (BNG, ANOVA, Compromiso por Galicia, ademais das minorías independentistas) no mesmo ano das autonómicas é unha estratexia case suicida, mais aínda cando non vai ser doado que todas as tres poidan acadar o difícil teito do 5% que para entrar no Hórreo impón a lei electoral, aprobada a comezos dos noventa pola maioría de Fraga e que daquela forzou o proceso de unidade nacionalista arredor do BNG. Non dubido que esta división do nacionalismo –visualizada nas convocatorias do 25 de xullo– é entendible tanto pola rixidez dogmática marcada na dirección do BNG polo seu partido hexemónico como pola vitalidade que a diversidade ideolóxica achega a un proxecto nacionalista necesitado dun novo pulo programático e organizativo e de liderados atractivos para a sociedade galega do século XXI. Porén, na actual situación de emerxencia para o autogoberno galego e diante da inequívoca oportunidade da febleza do PP crebado pola súa política de recortes e pola traizón ao seu electorado, a comparecencia das diversas forzas do nacionalismo galego nunha única coalición electoral é a solución máis intelixente, eficaz e útil para os intereses de Galicia e para o futuro do proxecto nacionalista. Unha solución excepcional para darlle resposta á necesidade dun momento histórico, unha ampla coalición contra o conformismo que pola xenerosidade e afouteza expresada con este xesto por todos os nacionalistas concitaría simpatía e apoio en sectores moi amplos da sociedade galega.

Sen esquecer que no actual contexto é probable o incremento dos votos a Esquerda Unida, forza que podería ser outra das chaves dunha alternativa de esquerda, cuxo resultado pode depender moito de cómo se presenten os nacionalistas.

Eis as pezas dun difícil crebacabezas para artellar unha alternativa a Feijoo.