Onte 504: Todo OK con Ameixeiras

/en , , , , /por

No serán de onte, o xornalista Fran P. Lorenzo conversou durante case unha hora con Diego Ameixeiras sobre Todo OK. Presentábase así na Libraría Couceiro de Compostela a sétima novela do narrador ourensán, coincidindo coa reedición de tres das súas obras anteriores, a segunda de Baixo mínimos, coa que debutou en 2004 e na que creou ao detective Horacio Dopico, a terceira edición de Tres segundos de memoria, coa que obtivera o Premios Xerais en 2006, e a cuarta de Asasinato no Consello Nacional, desta volta prologada por Xosé Manuel Beiras. Antes de comezar a conversa, Fran P. Lorenzo definiu Todo OK como “unha reflexión sobre a xustiza, a verdade e os medos profundos da sociedade actual encarnados nun personaxe da forza de Inés Landeira, A Coxa, acompañándoo no seu desconcerto no devalar da vida”. Salientou despois a economía expresiva incrible da escrita da novela, “sendo moi difícil chegar a ese punto no que se logra a esencia dun relato artellado sobre unhas tramas mínimas e uns personaxes moi potentes”.

A conversa comezou sobre a forza do personaxe de Inés, a protagonista da novela. Diego confesou que quixo que o personaxe principal da novela fose unha muller, sendo consciente que “dentro do xénero da novela negra non se lle fixo demasiada xustiza ao pepel da muller”. Salientou que “Inés ten unha enfermidade, vive unha situación familiar límite e busca unha solución para evitar entrar na cadea. Pretendín que o personaxe non fose tratado con ningún tipo de diferenza se fose un home”. Despois Lorenzo e Ameixeiras abordaron a utilización dos tópicos da novela negra. Para Diego “a posibilidade de etiquetar unha novela como negra non é relevante á hora de comezar a escribir unha novela”, porén recoñeceu que “teño sempre a obriga de intentar que o meu seguinte libro sexa mellor co anterior”. “As miñas primeiras novelas, as protagonizadas polo detective Horacio Dopico, especialmente a primeira, Baixo mínimos, agora reeditada e escrita en 2002, considéroas de aprendizaxe, mesmo un axuste de contas con moitas novelas negras que lera daquela, como me comentou Andreu Martín, un dos mestres da novela negra europea, que el fixera. Unha vez que te liberas dos tópicos e convencións do xénero, vas procurando os teus propios camiños. É o que intentei e intento facer dende entón”.

Proseguiu a conversa, preguntando Lorenzo sobre se os diálogos da novela, moi cribeis e nada banais, podían ter que ver co coñecemento de Ameixeiras do medio audiovisual, así como sobre o exercicio tan complexo de “expresar o máximo co mínimo”. Diego recoñeceu que non “podía negar a influencia do medio na escrita dos diálogos”. “Pretendín que toda a información se achegase por medio dos diálogos. Estou convencido -dixo- que es mellor escritor polo que calas que polo que escribes. Cómpre deixar espazo á intervención do lector. Ademais, para o escritor é moi importante escoitar como fala a xente. Como buscar a esencia do que queres dicir con poucas palabras. Isto para min é clave”.

Finalizou a conversa, abordando a cuestión dos nexos existentes entre a novela negra e a actualidade. Diego recoñeceu que “quixen sempre que esta novela tivese unha dimensión tráxica, mais que non existise unha liña divisoria entre o que está ben e o que está mal”. Por último, adiantou a primicia de que rematara unha primeira versión da próxima novela na que introducirá “temas de moita actualidade como o dos bancos”.

Onte 502: Pardo de Cela

/en , , , , /por

O achado do testamento do mariscal Pardo de Cela cuestiona a lenda de quen foi considerado pola historiografía galeguista como o derradeiro noble galego resistente. Segundo o historiador Eduardo Pardo de Guevara y Valdés, o mariscal nin foi partidario de dona Xoana a Beltranexa nin foi irmandiño nin foi degolado o 17 de decembro de 1483 (senón o 3 de outubro do mesmo ano) e, por riba, deixou un fillo bastardo. Mi madriña! Esváense así entre a brétema da historia algúns dos compoñentes principais do mito forxado arredor do heroe decapitado na praza Maior de Mondoñedo (por mandato do gobernador do Reino nomeado polos Reis Católicos), case un mártir do que sería unha Galicia tardomedieval independentista dirixida pola súa nobleza. Mito acuñado, en boa medida, polos historiadores románticos do século XIX, primeiro por Benito Vicetto (Los hidalgos de Monforte) e logo Manuel Murguía, recollido no século XX por Vicente Risco, Castelao, Leiras Pulpeiro ou por Ramón Cabanillas e Antón Vilar Ponte na súa traxedia en verso O Mariscal, e que chega aos nosos días. No obstante non debemos chamarnos a engano, xa hai tempo, o historiador Carlos Barros puxera en evidencia algunha das falsidades que se teceron sobre a figura do mariscal como dalgúns outros mitos da historiografía galeguista alicerzados no tránsito decisivo entre a Idade Media e a Moderna. Abandonar de vez o enfoque decimonónico (mítico) da historia política de Galicia e ofrecer un relato alternativo baseado en datos e fontes contrastadas é unha condición imprescindible para desenvolver no século XXI o discurso de Galicia como nación europea.

Onte 501: Día George Orwell

/en , , , , /por

Sempre tiven presente que foi George Orwell quen propuxo crear un ministerio da verdade en 1984. No seu ensaio Politics and English Language, no que estudaba as viaxes de Gulliver (1946), afirmaba que «a linguaxe política –que a pesar doutras diferenzas é igual en todos os partidos, desde os conservadores aos anarquistas– está deseñada para facer que as mentiras semellen veraces e respectablemente asasinas». Sentenza que non perdeu, magoadamente, actualidade ningunha e que coincide coa celebración do primeiro Día de George Orwell, creado pola Asociación Premio George Orwell e a editorial Penguin para lembrar cada 21 de xaneiro o pasamento do autor de A revolta dos animais. Unha historia fantástica (edición galega de Positivas, 1992) ou Homenaxe a Cataluña, entre outras obras memorables. Un autor que merece ser recuperado.

Onte 499: Fina académica

/en , , , , , , /por

Aledeime da elección de Fina Casalderrey como membro da Real Academia Galega. Unha magnífica noticia para a institución de Tabernas 11 que reforza o seu plenario cunha recoñecidísima escritora do xénero infantil e xuvenil, ao tempo que recupera o número de académicas de 2010, o que debería supoñer tamén o inicio do seu imprescindible proceso de feminización.

Casalderrey ten méritos de máis para asumir a súa condición académica. Nas dúas últimas décadas, nas que tiven a grande fortuna de colaborar con ela como editor, desenvolveu un catálogo narrativo para lectores de todas as idades nas que aborda temas esenciais da condición humana, nalgúns casos moi pouco frecuentados pola literatura infantil. A morte, a soidade, a emigración, a exclusión, a diferenza, a vellez, a doenza son algunhas das cuestións abordadas por Fina en libros inesquecibles como O estanque dos parrulos pobres (unha das miñas obras preferidas) ou Eu son eu, pequenas alfaias da narrativa galega. Fíxoo, ademais, empregando procedementos narrativos complexos e unha prosa de coidadosa sinxeleza, consciente de que con eles contribuía á formar un criterio literario nos seus lectores e lectoras novas. Mestra comprometida coa galeguización educativa, formidable narradora oral, ocupouse tamén da escrita de textos dramáticos, que nun principio preparou para representar cos seu alumnado de Moraña, e máis recentemente do guión e da dirección cinematográfica. Sen esquecer que durante este período traballou co seu compañeiro Mariano García na investigación da gastronomía popular galega, recollida en volumes como O libro da empanada ou Repostería en Galicia, por citar os máis veces reeditados.

Fina achegará á Academia o seu talento como ficcionista todo terreo e a súa actitude agarimeira e integradora, a súa defensa inquebrantable da lingua e o seu coñecemento profundo da escola galega e da infancia, o seu traballo educativo renovador e o seu talento didáctico capaz de conectar con todo tipo de públicos. Parabéns á Academia por tan oportuna elección. Beizóns a nosa benquerida e admirada Fina.

Onte 494: O home novo

/en , , , , , , , /por

Acompañei a Xesús Alonso Montero na presentación do seu libro máis recente no Liceo de Ourense. Diante dun centenar de persoas, o que foi definido polo doutor Manuel Peña Rei como “o mellor orador contemporáneo de Galicia, sucesor de Ramón Otero Pedrayo” debullou durante hora e cuarto as teses principais do seu ensaio sobre o Castelao filocomunista que viaxou a Unión Soviética de Stalin en 1938. O profesor relatou a súa viaxe á Unión Soviética hai cincuenta anos, cando participou no Congreso Mundial da Paz formando parte dunha delegación do PCE, xunto a outros intelectuais como José Agustín Goytisolo. Don Xesús confesou que regresara de Moscú pouco entusiasmado, mais convencido de que no capitalismo non se podería construír “o home novo” que procuraba o humanismo marxista. Moito máis decpecionante foi a súa viaxe a usia en 2005, cando foi convidado a ditar unhas conferencias polo Instituto Cervantes, na que aproveitou a preparar algúns materiais deste libro sobre Castelao. “Encontreime coa realidade das mafías, dos ricos e cunhas desigualdades que non se ven en ningún outro país. Ese é o peor rostro do capitalismo”. Rematou Alonso Montero reafirmando o seu compromiso co “home novo”, coma fixera hai cincuenta anos cando ingresou no Partido Comunista, e chamando a participar nos actos do centenario do nacemento de Santiago Álvarez que se celebrarán en San Miguel de Outeiro no vindeiro mes de febreiro.

Os alicerces de don Paco

/en , , , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo ao fío da celebración do centenario do nacemento de Francisco Fernández del Riego lembro a súa primeira década en Vigo.

Hai unha semana celebrabamos o centenario do nacemento de Francisco Fernández del Riego, o home luz da cultura galega do século XX. Coa presentación dun libro colectivo, “Francisco Fernández del Riego. Vigo dende o corazón de Galicia”, coeditado pola Fundación Penzol, a editorial Galaxia e o concello de Vigo abríuse o programa de actividades deste ano do centenario no que se poñerá en valor o legado de don Paco.

Nacido en Vilanova de Lourenzá, dende 1939 don Paco asentouse en Vigo, cidade na que durante sete décadas desenvolveu a súa inxente actividade e á que tanto amou e gabou nos seus discursos. Recibíu a Medalla de Ouro da Cidade de Vigo (1988), foi nomeado o primeiro Doutor Honoris Causa pola Universidade de Vigo (1992) e a Praza Elíptica, onde se colocou un busto de Álvaro Fernández de la Vega, tomou o seu nome en 2000. Por ventura Francisco Fernández del Riego recibíu en vida o recoñecemento e agarimo das institucións e da cidadanía viguesas ás que con grande xenerosidade doou en 1995 a súa valiosa colección de libros e cadros, reunidos hoxe na Biblioteca-Museo Francisco Fernández del Riego da primeira planta da Casa Galega da Cultura, debaixo da Biblioteca Penzol, a máis importante do mundo no que atinxe a cultura galega, que dirixíu de forma altruísta durante décadas até o seu falecemento en 2010.

Os libros, sempre os libros, foron o cordón umbilical que uniron a del Riego coa cidade de sal á que Valentín Paz Andrade o convidou a traballar. Cóntao o propio don Paco nun dos capítulos do seu libro de memorias, “O río do tempo. Unha historia vivida” (Ediciós do Castro, 1990): “Cando collín o tren para Vigo [outubro de 1939], en Compostela, levaba comigo unha maleta con roupa e libros”. Cando o tren parou en Redondela, baixou para mercar o “Faro de Vigo”, onde leu que fóra encarcerado o seu amigo Valentín. “Non podía voltar a Santiago, e en Vigo non sabería a quen me dirixir” relata para expresar a incerteza daquela súa chegada a Vigo, terra de oportunidades, onde lixeiro de equipaxe pretendía subsistir e fuxir das ameazas daqueles durísimos primeiros días de posguerra e terror. A previsión de Paz Andrade, que lle fixo chegar dende a cadea algunhas instrucións, permitíulle encarreirar as primeiras xornadas viguesas. Dispuña dun cuarto nunha pensión da rúa do Príncipe e comezou a traballar na rúa da Ronda, no bufete do propio Valentín, onde tamén escribía para a revista “Industrias Pesqueras”. Tarefas que máis tarde simultanearía coas de profesor de Literatura e Filosofía, primeiro no Colexio Mezquita e, logo, tamén no Colexio Labor.

Tras aqueles primeiros meses, del Riego xa comezaba a participar nas tertulias do Café Derby e visitaba con certa frecuencia a casa da rúa Cuba de Enrique Peinador Lines, o fundador do Balneario de Mondariz. Paseaba e xantaba co seu amigo Carlos Maside, en días de fame, de restricións, de prato único (“servíannos na mesa un guiso e tres anaquiños de pan”), no Bar Mundial da rúa Velázquez Moreno ou no Bar América da rúa Eduardo Iglesias. Despois, na primavera de 1940, casou con Evelina Herbella, instalándose na primeira casa viguesa de seu, un piso da rúa de Pi e Margall que lles cedeu o doutor Ovella, que acabara de inaugurar no Porriño a empresa Zeltia para aproveitamento do cornello.

Naqueles anos vigueses escuros, moi difíciles, don Paco desenvolveu unha actividade política clandestina intensa, que culminaría coa celebración en Coruxo, no mes de xullo de 1943, da Asamblea reconstituínte do Partido Galeguista, onde se implicarían no seu primeiro Comité Executivo. Don Paco desenvolvía, ademais, unha intensísima actividade epistolar, que como home ponte o mantiña permanente unido á Galicia do exilio e da diáspora americana, que lle permitiu o inicio do seu labor como correspondente da revista “Galicia”, editada polo Centro Galego de Buenos Aires, onde publicou máis de douscentos cincuenta artigos e cinco mil noticias referidas a accións culturais galegas, asinadas como Salvador Lorenzana, un dos seus coñecidos pseudónimos, xunto a outros como Cosme Barreiros, Adrián Solovio ou Adrián Soutelo.

Como home rede que foi, del Riego soubo tecer acordos, aglutinar vontades, contaxiar alento para acometer tarefas colectivas a prol da reconstrución do proxecto galeguista. En 1949, argallou o primeiro suplemento de artes e letras do compostelán diario “La Noche”, recabou e redactou cantas colaboracións foron precisas para o programa que en galego emitía, dende Londres, xa en 1947, a sección española da BBC. E xunto a Xaime Isla Couto, soubo atopar a fórmula idónea, a dunha sociedade mercantil, que permitise constituír unha empresa, prescindindo da oportuna autorización gobernativa, ao servizo dunha nova política cultural, a editorial Galaxia. Eis como se chantaron en Vigo os alicerces do labor hercúleo que del Riego desenvolvería nas seguintes seis décadas. Ben é lembralos ao comezo do seu centenario.

Onte 487: Don Paco

/en , , , , , , , , , , /por

Conmemoramos onte o centenario do nacemento de don Paco, o home luz da cultura galega do século XX. Lembramos a Del Riego, o home ponte, o patriota que mantivo o fío coa Xeración Nós, asegurando así a continuidade do relato da nación nacido con Faraldo, Anón, Murguía e Rosalía. Homenaxeamos a Francisco Fernández del Riego, o home lente, o Salvador de Lorenzana que como editor disciplinado, escritor e lector compulsivo sostivo o proxecto da editorial Galaxia, da revista Grial e da Biblioteca Penzol durante décadas, alicerzando un sistema cultural galego que permitise desvelar a literatura galega e desenvolver unha industria editorial na nosa lingua. Gabamos ao home rede, que soubo tecer acordos, aglutinar vontades, contaxiar alento para acometer tarefas colectivas. Como abeizoamos ao home de aceiro que deu a súa vida toda por unha única causa “a de que os galegos falasen a fala que rezumaba da súa terra”. Ao longo deste ano do seu centenario, tempo haberá de volver sobre o inmenso legado de don Paco, creador de institucións culturais coma o 17 de maio, rosaliano de corazón e cidadán galego sempre crítico e inconformista.

Onte 486: Isaac

/en , , , , , /por

É inevitable asociar a ledicia e ilusión infantil do día de reis con Isaac Díaz Pardo xa que hai un ano que o acompañamos na súa derradeira viaxe. Pareceume unha excelente idea que no acto do seu cabodano se utilizase para lembralo un verso do seu amigo Lorenzo Varela «Unha cesta de pombas e mazás». Isaac foi o noso Leonardo do século XX, o forxador da Galicia moderna, o soño de varias xeracións de galeguistas. Isaac foi editor afouto e xeneroso, comprometido coma ningún outro na recuperación da memoria republicana de Galicia. Precisamos da vixencia de modelos de dignidade moral e de resistencia cívica como o acuñado por Isaac ao longo da súa vida. Isaac inesquecible, imprescindible. Con todos os abrazos.

Onte 477: The World Needs More Canada

/en , , , , , /por

Saquei esta foto na libraría !ndigo do centro comercial Eaton, no corazón de Toronto. Unha relación de escritores e escritoras, dende Margaret Atwood, Saul Bellow a Michael Ondaatje, músicos (Neil Young ou Celine Dion) e outros artistas constitúen o reclamo para expresar a creatividade e produtividade da industria cultural canadiana. Unha iniciativa concibida, tamén, para desenvolver a autoestima colectiva arredor dos produtos culturais propios, ao tempo que un reclamo para a súa maior presenza no mundo. Unha estratexia, escasamente novidosa, mais que sei compartimos os que traballamos nas industriais culturais galegas. Ben estaría que nas escaleiras dalgúns dos centros comerciais galegos (fose As Cancelas, Marineda ou A Laxe) aparecese o rótulo «O mundo necesita máis a Galicia» impreso en negriña sobre unha relación de creadores e creadoras de noso. Éche ben doado de emular.

Onte 476: #IdleNoMore

/en , , , , , /por

Margaret Atwood, a nosa admirada narradora canadiana, veciña de Toronto, apoia dende o seu moi activo perfil de Twitter a difusión do hashtag #IdleNoMore a prol da defensa das comunidades indíxenas das primeiras nacións canadianas. O pasado 10 de decembro, milleiros de persoas mobilizáronse nas rúas das principais cidades canadianas baixo o lema «Idle No More» para protestar polos efectos das políticas actuais sobre os pobos índíxenas. Estas manifestacións, que tiveron ampla difusión nas redes sociais e moi escasa nos medios de comunicación, foron as máis importantes das celebradas en Canadá dos últimos anos, até ser consideradas como «native winter», á semellanza das das chamadas «primaveras árabes». O episodio máis impactante das mobilizacións está sendo protagonizado pola xefa Attawapiskat Theresa Spence que comezou unha folga de fame que pretende alongar até que o primeiro ministro Harper e a raína Sabela II acepten reunirse cos líderes das «primeiras nacións». A xefa Attawapiskat confesou «estar disposta a morrer até conseguir maior respecto para os membros do seu pobo». O movemento Idle No More xurdíu a raíz dos acontecementos do 4 de decembro, cando se impedíu acceder aos representantes das primeiras nacións ao parlamento de Ottawa onde se debatía a Lei C45, que eles entenden debilita protección da terra e das augas, ademais de violar tratados xa existentes. #IdleNoMore configúrase como un movemento cidadán de empoderamento, promovido dende a rede, que achega novos puntos de vista no eido político, ao tempo que é capaz de mobilizar a sectores mozos e outros até agora pouco representados. Pode seguirse a evolución deste interesante movemento cidadán dende o seu blog e espazo en Fb.

Na foto a xefa Theresa Spence.