Balaustres da memoria

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo a reflexionar sobre o esquecemento e a construción da memoria na cidade:

Ao fío da desaparición recente da balaustrada das rúas Lepanto e Afonso XIII, lembrei o artigo extraordinario de Ferrín, «Ubi sunt?», publicado nas páxinas do «Faro de Vigo» de 17 de abril de 2000, no que con motivo das obras de «Abrir Vigo ao mar» lamentaba a desaparición na cidade de partes da propiedade pública. «Onde foron parar tantas cousas comunais? Quen roubou tanta memoria colectiva e privou a Vigo dos apoios da lembranza?» preguntábase lamentando a desaparición, entre outras pezas patrimoniais, da varanda centenaria ou balaustrada de ferro do longuísimo banco de pedra da dársena do Náutico diante do que se fixeron milleiros de retratos familiares vigueses e fotos de emigrantes antes de ser engulidos nos transatlánticos. «U-los seus ferros venerábeis?, onde foi parar ese vestixio de máis de cen anos de vixencia, de referencia, de querenza, de presencia nun lugar da nosa emoción?», escribía hai vinte anos apesarado o mestre Ferrín.

Vestixios da memoria viguesa que continuaron estragándose dende entón coa xustificación sempre do seu deterioro ou da necesidade da súa desaparición co argumento da realización de actuacións urbanísticas imprescindibles ou renovacións do viario, bautizadas como «humanizacións». Aquela primeira relación do artigo de Ferrín (a varanda do Náutico, a fonte da praza de España doada por Cesáreo González, a fontana de granito da praza de Portugal…) cómpre completala con perdas, abandonos ou extravíos máis recentes doutras propiedades públicas viguesas algunhas delas parece que amoreadas no parque municipal de Santa Cristina: o pavimento tradicional da praza da Princesa substituído en 2009; as pedras do colexio Alemán, desmontado hai trinta anos coa promesa de ser reinstalado na Bouza como centro social; as pedras do chalet Agarimo de Manuel Gómez Román, desmontado en Peniche coa intención de reconstruílo en Beade, onde hoxe están abandonadas nunha finca… Sen esquecer nin a fachada da primeira estación do ferrocarril (1878), un ben protexido que, despois de tres décadas, se promete recompoñer de forma decorativa diante do muro da Estación nin a relación de espazos industriais abandonados dende hai décadas como a Panificadora, a conserveira de Alfageme, a manufactureira de folla de lata da Artística ou das cerámicas de Álvarez en Cabral.

Desaparición ou abandono doutros vestixios da memoria máis sutís, non por iso menos relevantes, como o referido ao patrimonio gráfico urbano, unha parte do patrimonio inmaterial, conformado polos rótulos, sinais, e tipografías comerciais que contan tamén as historias da transformación da cidade e constitúen apoios para a construción de memorias colectivas de barrios e comunidades. Un eido no que en Vigo está case todo por rescatar xa que apenas se conserva protexido o anuncio cerámico de viños e coñac de Pedro Domecq e o seu león en tres dimensións tan emblemático na paisaxe urbana de Policarpo Sanz, instalado probablemente nos anos corenta e hoxe por ventura catalogado como ben de interese cultural. Un patrimonio gráfico do século XX en grande medida desaparecido, como o daquel «Tinglado General de Empaque», que lembramos como referencia visual da vella lonxa do Berbés dende o miradoiro do Paseo de Afonso, daqueloutro anuncio de «Decano» que coroaba o edificio do Hispano na Porta do Sol ou tantos letreiros comerciais desaparecidos da rúa do Príncipe, mais dos que apenas se conservan algúns poucos vestixios no rueiro como o letreiro do escaparate superior de Mantequerías Arjeriz da rúa Carral, os carteliños forxados do paseo central da Alameda ou a fermosa placa de cerámica da rúa López Mora en Peniche, por citar algúns.

Xaora, como demostran as talas das árbores veteranas das beirarrúas da Gran Vía, dos cedros sesaxenarios da Ronda, do traslado das palmeiras da Estación ou da tala do monumental salgueiro chorón do Parque de Castrelos, o episodio máis recente dese incomprensible pesadelo arboricida vigués, o patrimonio natural tamén contribúe na cidade a referenciar espazos e querenzas da memoria. Como tamén o fan os medios de transporte urbano, como a rede de tranvías e de embarcacións marítimas de ría, singularidades da memoria do noso espazo metropolitano, das que só contamos coa memoria gráfica dos fotógrafos locais e a conservada na colección histórica de «Faro de Vigo», alfaia da historia viguesa. Balaustres todos da memoria colectiva dunha cidade que cada vez renuncia de forma máis explícita aos seus apoios de memoria e a súa singularidade para deitarse na comodidade aparente dos brazos sen xeito do esquecemento. Cada vez que desaparece unha balaustrada histórica, un letreiro de época ou se tala unha árbore catalogada, ampútase outro anaco da memoria viguesa que somos.