Onte 710: O síntoma de Baralla

Non é sorpresa ningunha o sucedido onte no pleno do concello de Baralla. O veterano alcalde non dimite xa que «pedín desculpas ao PP e mas aceptaron», unha forma de recoñecer que a lexitimidade do seu cargo está nos órganos de dirección do seu partido e non na veciñanza que o elixiu. Unha boa lección de democracia orgánica. Como é probable que considerase abondo que durante o pleno expresase unha confusa desculpa («errar é de humanos e de sabios é retificar», dixo) e admitise  a súa «imprudencia» por pronunciar «unhas palabras no fragor dunha discusión». Non debe estrañar a ninguén este comportamento xa que o alcalde de Baralla actúa conforme ao protocolo da «ética dos vencedores», completamente allea ao proceso de recuperación da memoria e da dignidade das vítimas da ditadura franquista (4.600 persoas asasinadas en Galicia), que atribúen ao pensamento esquerdista e republicano. A construción dun relato común sobre o sucedido na Guerra Civil e na Ditadura, unha nova memoria colectiva, precisa un consenso político e social do que aínda carecemos. Só nese novo contexto será posible aprobar unha lei que declare delito a exaltación, defensa ou negación dos crimes franquistas, como sucede en Alemaña cos do nazismo. O sucedido en Baralla é un síntoma dunha doenza cívica moi dolorosa, a da impunidade, que ameaza o sistema democrático.

Onte 709: Arde Ourense

Tras a fin de semana na que os lumes asediaron Vilamarín, onte atacaron as parroquias de Velle e a Lonia, ao pé mesmo da cidade de Ourense. Horas dramáticas para unha veciñanza que impotente ve en perigo as súas casas e eidos, exhausta de combater un inimigo tan rabudo e perigoso coma o lume. Por máis voltas que lle deamos, a solución á desfeita dos incendios forestais no está só en culpabilizar e perseguir aos insensatos incendiarios da «industria do lume». A sociedade galega no seu conxunto, Galicia como entidade política, ten que enfrontarse de vez con esta lacra, a que non poden ser alleas nin a actual xestión dos recursos forestais nin o abandono que sofre o medio rural. Cómpre un grande pacto (social e político) contra o lume, inserido nunha política territorial e agroforestal estratéxica revitalizadora do medio rural. Temo que se non se acomete con urxencia e determinación, continuaremos estremecéndonos cada verán cos lumes dun territorio cada vez máis devastado e desértico. Neste combate contra o lume, vainos, tamén, o futuro coma país.

Onte 708: Outono literario

Co primeiro avance das novidades editoriais de Xerais para os meses de setembro e outubro pechamos a tempada de verán e das súas feiras do libro. A pesar de que aquí este anuncio non ten a relevancia da famosa «rentrée littéraire», constitúe un bo aliciente para retomar o traballo de edición e promoción cun novo pulo. A esta relación de títulos anunciados engadiremos nas vindeiras semanas os que aparecerán ao longo do mes de novembro (os da nosa campaña de Nadal), así como algún outro que a prudencia do editor aconsella non desvelar polo momento. Bo outono literario e editorial!

Campo do Fragoso CXXXIX

ESTADO DE ÁNIMO

Jorge Valdano definiu un equipo como «un estado de ánimo». Utilizando o exemplo dun club de fútbol, referíase así á importancia do estado emocional de cada unha das persoas que forman o grupo (xogadores, técnicos, directivos e seareiros), no que inflúe tanto a intelixencia emocional de cada unha delas como o estilo de dirección e de conduta do seus líderes (especialmente, do adestrador e da presidencia).

Esta referencia ao filósofo arxentino do fútbol é útil hoxe para interpretar o que sucedeu no Celta desque na primavera pasada evitou o descenso in extremis. A comunidade celeste deulle a volta ao seu estado de ánimo coma a dun carpín, un feito no que foi determinante a ilusión provocada pola fichaxe de Luis Enrique, un adestrador que prometía recuperar o «xogo bonito» e a intensidade táctica da que o equipo carecía dende as mellores tempadas de Fernando Vázquez. Porén, a ilusión xerada pola chegada do asturiano transformouse axiña en perplexidade pola coidada dosificación dos seus silencios (non concede entrevistas), virada en preocupación pola ausencia de gol nos partidos de pretempada e, xa na pasada semana, en aberta decepción cando se soubo que non contaba con Andrés Túñez, un dos patrimonios e insignias do Celta actual.

Tras o excelente debut fronte ao Espanyol, no que se percorreu a escala toda dos diversos rexistros do estado de ánimo, a comunidade celeste ten razóns abondas para recuperar o entusiasmo. Da prudencia dos minutos iniciais, o equipo de Luis Enrique pasou a unha excitación ofensiva dirixida polas biqueiras de Álex López, cuxa verticalidade asoballou aos cataláns, proxectando balóns sobre Charles, quen se amosou coma un mestre do xogo de costas e da apertura de espazos. Excitación á que non foi allea un atrevido patrón de xogo, baseado na colocación de Oubiña coma unha rolla que apoia a mobilidade dos centrais. Luis Enrique dispón ao resto do cadro para o ataque puro e duro, dende os laterais, que dobran con cadanseu extremo (Toni con Nolito, Mallo con Augusto), até a parella de medios, Krohn-Dehli e Álex López, cuxo xogo imprime un grao máis de velocidade e intensidade ao que estabamos afeitos na pasada tempada.

A excitación transformouse nun estourido de ledicia coa chegada do gol, nun momento ideal, a piques de rematar a primeira parte. Álex López, en estado de graza, colleu as costas aos rivais e cruzou un xutazo, aproveitando un servizo marabilloso de Krohn, o mestre do pase medido. A ledicia desbordou en euforia, no primeiro minuto da reanudación, cando Charles cabezou á rede un centro perfecto, outra vez do internacional dinamarqués. Unha cabezada cunha fasquía de obra de arte, da que había tempo non gozabamos en Balaídos. A bancada acougaba, o partido semellaba feito.

Mais a euforia transformouse en prudencia. Poucos minutos despois os cataláns acurtaron distancias, cando atoparon unha fenda nunha defensa nosa adiantada un paso de máis. Coa saída a lameira de Rafinha a prudencia revolucionouse en entusiasmo, un delirio electrizante tras dúas xogadas memorables do elegantísimo brasilego. Porén foi nestes minutos dun Celta asoballante e intenso, cando se coceu a igualada. Un lamentable erro de concentración de Fontás abriu unha autoestrada para que Thievy superase con facilidade a un moi inocente Yoel. Decepción tremenda, que case deu paso ao medo polo partido, mais que se transformou en abraio cando, a falta de dous minutos, Casilla voou para evitar que entrase pola escuadra a cabezada de Cabral. Con semellante vertixe de rexistros de estados de ánimo, propia da montaña rusa, o partido para a bancada pasou nun plis plas. Unha gozada.

O Celta de Luis Enrique ofreceu grandes momentos, que abren grandes esperanzas. Mais tamén amosou importantes carencias de axuste defensivo, sobre todo pola banda esquerda e cando procura situacións de superioridade. O equipo non atopou a súa homeostase, ese equilibrio interno e externo imprescindible, entre o que sucede dentro e fóra da lameira, que pode facelo temible en calquera estadio. O equipo de Luis Enrique promete, mais semella precisar axustes e reforzos. Entre os que debería estar que o adestrador recuperase a Túñez para o proxecto. Sería un exercicio de autocrítica que contribuiría a consolidar o seu papel de líder do equipo.

A foto é de José Lores de Faro de Vigo.

Onte 707: Almunia, Rajoy e Novagalicia

Joaquín Almunia, o comisario europeo da Competencia, confesou por escrito á comisión de investigación do Parlamento Galego sobre a fusión das caixas que o Goberno de Mariano Rajoy foi o responsable da decisión de considerar a Novagalicia banco como entidade «non sistémica». Un eufemismo da prosa financeira tras o que se agocha a responsabilidade do Partido Popular de levar o vindeiro outono á que foi a entidade financeira galega de referencia a «unha poxa» (moi incerta) e a súa conseguinte desaparición. Como tamén, segundo o mesmo escrito de Almunia, non existiu por parte dos membros da Comisión Europea límite sobre o número de preferentistas que poderían acollerse ao procedemento de arbitraxe, contradicindo así a versión coa que Goberno Rajoy elude a súa responsabilidade diante dos preferentistas aos que se lles anunciou a liquidación das súas accións. Sexa coma conta Almunia ou como o fixera Rajoy, o que semella certo é que por moito que se esforce en agochalo o presidente Feijoo –convertindo a Almunia no inimigo número un de Galicia, como culpable da tax-lease e deste lea financeira– as previsións liquidacionistas que manexa o Goberno do Partido Popular e o Banco de España sobre o futuro do NGB poden ser outro golpe moi duro para o futuro de Galicia como espazo económico e político de seu. Hai aínda algunha posibilidade para evitalo? Vaia reentrada de outono que nos agarda!

Onte 706: Bóveda, Lorca e Casal

Nesta fin de semana lembramos o asasinato hai setenta e sete anos de Alexandre Bóveda, Ánxel Casal e Federico García Lorca, tres figuras que representan o noso ideal republicano e galeguista. Esta coincidencia fatidica da historia, aparentemente caprichosa, é explicable polo fanatismo fascista que escolleu como opción política o aniquilamento físico dos seus contrarios. Unha estratexia estarrecedora que, dende o alzamento militar, segou a vida (só en Galicia) a 4.600 persoas e vitimou a máis de 14.000 persoas, segundo o reconto do proxecto interuniversitario «Nomes, Voces e Lugares» (magoadamente paralizado pola falta de apoio público). Un xenocidio, que non pode ser esquecido nin agochado, do que estas tres figuras constitúen apenas insignia de dignidade. A recuperación da memoria destas vítimas, como afán colectivo e apartidario, constitúe un alegato contra a impunidade e, tamén, contra a hexemonía da falsa «memoria dos vencedores». Recoñezamos que aínda queda moi lonxe o consenso preciso para construír unha nova memoria colectiva, na que Bóveda, Casal e Federico ocupen o lugar que lles corresponde.

Viaxeiros na propia terra

No artigo da semana en Faro de Vigo propoño unha nova ollada para percorrer os vieiros vigueses.

O meu admirado Xabier P. DoCampo na nota introdutoria d’ «O libro das viaxes imaxinarias» (Xerais 2008) escribiu algúns dos parágrafos máis fermosos e luminosos que teño lido sobre a experiencia da viaxe. «Todas as viaxes son un regreso. Calquera viaxeiro retorna á casa desde o momento mesmo en que puxo un pé fóra dela. Hai que volver para contar para facer da viaxe relato.» «Viaxar é ir ao encontro do que nos emociona na súa contemplación e diante do que abandonamos todo desexo de posesión, porque o gozo está en recibírmolo de xeito gratuíto.» Dúas citas coas que DoCampo expresa a súa convicción de que a viaxe é unha experiencia na que procuramos a beleza ou agardamos atopar ao chou aquilo que nos emociona. Unha experiencia que nos constrúe como seres humanos, facilitándonos aprendizaxes e activando a memoria, axudándonos a madurecer e a compartir coas persoas queridas unha parte das nosas vidas. Eis a importancia da viaxe e do seu imprescindible relato, sexa pola narración oral ou escrita que fagamos sexa polas testemuñas visuais, esas instantáneas que apreixamos roubándollas á fugacidade da luz. Xa non é imprescindible para realizar a viaxe afastarse milleiros, mesmo centenares, de quilómetros do limiar da casa. É posible, tamén, percorrer devagariño as rúas e vieiros da propia cidade coa actitude inocente do viaxeiro, coa ollada á espreita disposta á sorpresa e o abraio.

Nesta semana de san Roque, na que Vigo colle un acougo, atopamos os días máis acaídos para sermos viaxeiros dentro da nosa cidade guindastre. Actitude curiosa que recomendo adoptar para gozar e redescubrir unha cidade que se amosa renovada e fermosa, a pesar da dureza das ameazas provocadas pola crise de corrupción política e de deflacción económica sobre os nosos sectores produtivos.

Con esta actitude recomendo que os vigueses de todos os barrios se acheguen a ruar sen medo polos nosos cascos históricos, tanto o Casco Vello do centro como o de Bouzas, nun proceso xa irreversible de recuperación urbana. Do serán á noitiña as rúas e prazas arredor da Colexiata, incluída agora tamén a da Princesa e a mesma Porta do Sol, son un fervedoiro de xente nova (e non tan nova) nas terrazas coma non lembramos dende os anos setenta da nosa adolescencia. Mais non só hai que reparar nos bares, en todo o barrio, tanto no que se arremuíña arredor do castelo de San Sebastián como no delimitado polas rúas Real e Poboadores, atopamos edificacións recuperadas con respecto á memoria arquitectónica e novos locais comerciais moi xeitosos e orixinais. Non é esaxerado dicir que xa é posible atopar algunha sorpresa en cada praciña, o que non agocha que aínda quede moito, moito por facer, como se pode comprobar coa precariedade das fachadas do Berbés ou coa existencia de varios locais de puterío ao pé da mesma Pinacoteca. Sen dúbida, esta nova fasquía é un éxito da estratexia paciente de rexeneración acometida polo Consorcio do Casco Vello, no que participan Xunta e Concello, así como non foi allea á corresponsabilidade asumida pola asociación veciñal e de comerciantes nas tarefas de animación socio-cultural e participación. Tamén é moi recomendable gozar da peonalización da praza da Independencia e do Calvario, onde o proceso de humanización da rúa Urzaiz foi capaz de darlle a todo o barrio unha volta coma a dun carpín.

Como é moi recomendable camiñar polos paseos da beiramar viguesa, abertos dende a Etea (indigna o estado de desleixo e sucidade das antigas edificacións e instalacións da Mariña) ao esteiro do Lagares, para participar nesa experiencia extraordinaria de solpor sobre as Cíes e a banda do mar. Coa excepción dos peiraos de Guixar, Berbés e Beiramar, aínda pechados a cal e canto ao acceso público pola Autoridade Portuaria, é unha beizón camiñar polos das Avenidas e da Estación Marítima. Como é outra experiencia recomendable percorrer os máis de dous quilómetros abertos no perímetro do recheo de Bouzas, onde é posible, nalgunha ocasión, pasmar diante das manobras das embarcacións do cerco. Como é outra marabilla seguir o vieiro aberto dende a praia de Bouzas á do Matadeiro de Alcabre, ao pé do museo do Mar, para xa logo continuar a camiñada cara a Samil. E non esquezo nin o vieiro aberto na marxe do Lagares de Bembrive a Muíños nin os moitos paseos posibles polos parques urbanos de Castrelos e do Castro, ambos os dous moi mellorados polo concello, nin os existentes na rede de parques forestais da nosa coroa natural periurbana. Nin navegar un día a Cíes ou á illa de San Simón ou a…

Recomendo demorarse nos vieiros vigueses coa mesma curiosidade e emoción do viaxeiro que os pisa por vez primeira. Paga moito a pena gozar da súa beleza e poder contala e compartila como un exercicio de autoestima cidadá. Si, propoño sermos viaxeiros na propia terra.

Onte 705: A marcha de Andrés Túñez

A máis que probable cesión de Andrés Túñez, con quen esta tempada non conta Luis Enrique, é unha pésima noticia para o celtismo. Mentres o central zurdo de Bertamiráns collerá as maletas (quizais cara a Liverpool ou cara unha cidade española, equipos non lle han faltar), o adestrador asturiano procura no mercado atopar outro defensa do seu agrado. Unha tolería, unha decepción, un capricho, unha «mostra de autoridade» de LE que, fronte a querenza da afección, impón o seu «criterio técnico» apartando de Balaídos a quen foi unha das insignias celestes das últimas tempadas.  Imaxina alquén que Tata Martino fixese a súa chegada a Can Barça outro tanto con Piqué ou Carles Pujol? Unha decisión a do adestrador dificilmente xustificable como medida disciplinaria, xa que sabemos do rigor, profesionalidade e da serenidade do internacional venezolano tanto dentro coma fóra do terreo de xogo. Un «capricho técnico» que evidencia o carácter soberbio dun adestrador –non concede entrevistas aos medios vigueses– que, polo visto neste primeiro mes en Vigo, puxo o seu proxecto (e os seus intereses) sempre por diante dos da sociedade celeste. Non adoito ser agoreiro nin pesimista, mais con este comportamento de adestrador vedette, non é difícil agoirar dificultades no futuro, tanto se o Celta de LE funciona coma se fracasa. Agardo que o bo de Andrés Túñez, un rapaz moi riquiño e un futbolista magnífico, teña lonxe de Vigo o éxito que merece nunha tempada decisiva para a súa participación no mundial de Brasil, o que suporía un fito para a súa traxectoria deportiva e para a do conxunto do fútbol galego.

Onte 704: Admirable Rosalía!

A súa vida relatouna co xenio e cos matices precisos o mestre Josito Pereiro. Rosalía Mera merece admiración e respecto por ser capaz de construír dende cero e cos recursos principais do traballo e da creatividade un proxecto empresarial potente como o de Zara. Mais tamén por non ter abandonado nunca nin as súas conviccións de esquerdas nin a memoria da súa orixe humilde do barrio de Monte Alto, tanto antes cando facía as batas de boatiné dos días do tardofranquismo como agora cando xestionaba unha enorme fortuna mobiliaria, promovía empresas de economía social e participaba na industria audiovisual. Coincidimos con ela en diversos actos de presentación de libros. En dúas ocasións recibiunos, acompañada do seu equipo de asesores, no seu despacho da Praza de María Pita, onde ten a sede a Fundación Paideia, Escoitou con moito interese e simpatía as nosas análises e valorou os nosos proxectos. Nunca esquecerei o que aprendimos naquelas xuntanzas. Sei que Mera non foi unha mecenas nin sequera unha filántropa. Abondoulle con ser unha empresaria que, sen suxeitarse a ningún amo nin a ningún home, actuou con criterio propio e responsabilidade social e cívica. Admirable Rosalía!

Onte 703: Reigosa fala de García Márquez

Na presentación de onte en Compostela das edicións d’ A Galicia máxica de García Márquez Carlos Reigosa despexou algunhas das incógnitas da relación con Galicia do autor de Cien años de soledad.

A primeira foi a da existencia dunha «avoa galega» do nobel colombiano, un personaxe perdido na bruma da xenealoxía familiar citado polo autor nas súas declaracións e sinalado nas referencias dos seus biógrafos Plinio Apuleyo Mendoza, Martin ou Dasso Saldívar. Para Reigosa os datos biográficos certos amosan que as avoas e bisavoas de García Márquez son colombianas, mais «as tataravoas son todas españolas. Dentro delas  intúo que unha delas, Josefa Vidal, poida ser de Ourense, xa que o escudo heráldico dos Vidal ten a súa orixe en Verín ou Trives.» «Gabo non acabou nunca de disdicirse da existencia dunha “avoa galega”, que eu entendo constitúe para el un elemento literario. Hai unha inconsciencia literaria na súa afirmación de galeguidade. Ben sabemos que os escritores poden escoller a súa familia literaria, como fixeron Valle Inclán e o propio Cunqueiro.» Relatou Reigosa despois algunhas das conversas que mantivo co colombiano a este mesmo teor.

«En 1968 falei por vez primeira con el, fíxeno por teléfono con el con motivo da publicación d’ El Otoño del Patriarca. Díxenlle que non atopara ningunha referencia a súa avoa galega en Cien años de soledad. Contestoume: “si, na forma de contar. Ela dicíame coa mesma cara de pao ‘come toda a comida’ ca ‘esta noite vin ao teu tío’ (morto hai vinte anos).» Para Reigosa nesa forma de contar «está a raíz da verosimilitude narrativa de García Márquez, nesa seriedade.» Seguiu Reigosa relatando outras conversas que mantivo con Gabo, deténdose naquel día enteiro (31 de outubro de 1991) que compartiron co colombiano na axencia EFE, «onde contou tantas e tantas anécdotas sobre Fidel Castro, así como as súas conspiracións políticas latinoamericanas». «Referíase sempre a Fidel, co que mantivo unha gran amizade, como “gallego”, que para Gabo significa “teimudo”, “que non hai quen poida dobralo”». «Tras aquel encontro de Madrid, no que non puiden preguntarlle sobre as miñas dúbidas sobre a avoa, convertinme nun perseguidor. Collino en Los Ángeles, o 7 de outubro de 1996, onde entre as presas confesoume que a súa irmá Ligia procuraba a historia dos devanceiros galegos. Díxome que avoa Tranquilina era descendente duns galegos que chegaron ao norte de Venezuela» A derradeira referencia sobre a cuestión chegoulle a Reigosa por medio da conversa a través de Plinio Apuleyo Mendoza na que Gabo dixo que «da avoa galega non sabía máis, pero por favor que o descubran, que o investiguen, porque son eu quen necesita sabelo». Para Carlos Reigosa con estas palabras, quizais, chegue a fin desta historia.

A segunda das incógnitas das que falou Reigosa foi das viaxes de García Márquez a Galicia. «Sabemos que realizou tres, existindo constancia documental da realizada en maio de 1983, dúas fotografías de Ramón Vilar de EFE, que aparecen no libro.» Contou Reigosa a orixe desta primeira viaxe: «Tras gañar o Premio Nobel en 1982, García Márquez entrou nunha fase de desesperación, de agobio polos múltiples compromisos que estaba obrigado a asumir. Confesoullo a Felipe González, daquela presidente do Goberno, quen lle aconsellou “regálate unos días a ti mismo”. E así foi. Cumpriu o seu desexo: “Gostaría ir a Galicia e coñecer aos meus ancestros”. Felipe González planificou esta viaxe. Encargoulle a Domingo García Sabell, entón delegado do Goberno, que actuase de cicerone en Compostela mais insistiulle en que “baixo ningún concepto lle presentes a ningún intelectual ou xornalista”. Porén, houbo unha excepción, a dun profesor do Instituto Rosalía de Castro que o identificou na Porta Faxeira.» Reigosa referiuse ao xantar en Compostela, «no piso superior do Restaurante Alameda, no que acompañaron a García Márquez e a súa dona Mércedes Barcha, García Sabell, a súa filla Teresa e os fillos desta Ricardo e Daniel». Referiuse tamén Reigosa o carácter privado e discreto desta viaxe, «na que se aloxaron no Hotel dos Tilos do concello de Teo» e na que Gabo quixo levar un lacón para enviarllo ao seu amigo Fidel Castro.» «Das outras dúas viaxes sabemos que se realizaron en coche e que entraron por Portugal. Non houbo coñecemento público nin encontros con ninguén.»

A terceira das incógnitas ás que se referiu Reigosa foi á relación entre García Márquez e Álvaro Cunqueiro, «dous escritores que se coñecían, mais que se miraron de esguello». «Alvaro Cunqueiro limitábase a dicir: “Eu síntome máis próximo de Alejo Carpentier, Lezama Lima ou Borges ca de García Márquez”. Nunca asumiron que compartían un mundo. Cunqueiro non aceptou o termo de “realismo máxico” como unha definición para a súa obra, xa que prefería o de “realismo fantástico”.»

Xa para rematar as intervencións, Reigosa definiu A Galicia máxica de García Márquez «como unha historia real contada con estratexia de ficción sobre un aspecto até agora descoñecido. Distancieime do que é un estudo académico e do seu rigor mortis, mais todos os datos que aparecen no libro son certos. É un retrato de García Márquez feito desde unha perspectiva literaria. Só lamento que hoxe xa non podo falar con el. Só podo facelo co seu irmán Jaime ou cos seus biógrafos.»

Foron numerosas as referencias desta presentación, mesmo da que se fixo eco algún medio latinoamericano, amosando o interese pola figura de García Márquez: «Carlos Reigosa indaga en la relación de García Márquez con Galicia» (Europa Press); «Reigosa revisa a ascendencia galega de García Márquez» (Camilo Franco, La Voz de Galicia); «Reigosa descobre a “avoa galega” de García Márquez» (María J. Álvarez, El Correo Gallego); «Carlos Reigosa indaga en la relación entre García Márquez y Galicia en su última obra, “elemplo de periodismo”» (20 minutos); «La abuela de García Márquez influyó en su literatura» (El Universal, México); «Reigosa dice que García Márquez le habló sobre la influencia de su “abuela gallega”» (Que!).