A artesanía de APAMP

No artigo da semana percorro a traxectoria de tres décadas de APAMP (Asociación de Familias de Persoas con Parálise Cerebral) a raíz da presentación esta semana do libro APAMP. El mundo de lo hecho a mano. A pesar dos importantes avances acadados, queda moito, moito por facer para obter a igualdade real de oportunidades de todas as persoas con discapacidade, queda aínda camiño por percorrer para atender as súas necesidades ou para que accedan sen dificultade ningunha a idénticos lugares e servizos que o resto dos cidadáns. Algo que non debemos esquecer.

A foto de X.C.G. (La Voz de Galicia) corresponde á presentación do libro celebrada o pasado venres no Verbum. Acompañamos a Daniel Varela (actual presidente de APAMP), Eli Regueira (fotógrafo, deseñador e produtor do libro), María Garrido (artesá, unha das protagonistas, presentadora da obra) e José Gabriel Barral (histórico voluntario de Auxilia e APAMP e colaborador do libro).

Prehistoria da edición de recursos educativos en galego

«A edición de recursos educativos en galego. Achega a unha prehistoria» é o título da intervención que mañá farei no seo das II Xornadas «Os recursos educativos en galego», que organiza a Comisión de Normalización Lingüística da Facultade de Ciencias da Educación da Universidade de Santiago.

O texto completo da intervención pode baixarse en pdf aquí.

50

Hoxe fago cincuenta anos. Agustín Fernández Paz, cando pasou esta liña no tempo, descubriume un poema de Jorge Luis Borges, titulado «Límites», que dende entón tiven moi presente. Permitinme a ousadía de traducilo para recollelo tal día coma hoxe:

Hai unha liña de Verlaine que non volverei lembrar,

Hai unha rúa próxima que esta vedada aos meus pasos,

Hai un espello que me viu pola derradeira volta,

Hai unha porta que eu pechei até o fin do mundo.

Entre os libros da miña biblioteca (estou a velos)

Hai algún que xa nunca abrirei.

Este verán farei cincuenta anos;

A morte desgástame, incesante.

Beizóns a todos e todas polos agarimos. Saúde, amor e liberdade!

Campo do Fragoso LXXXVI

GOLEAN OS DEFENSAS

Dous goles formidables de senllos defensas, Roberto Lago e Catalá, salvaron do cesamento inevitable a Eusebio e, por fin, despois de varios meses, permiten saír ao Celta das posicións de descenso. Despois do triunfo en Girona, esta segunda vitoria consecutiva proporciona un chisquiño de acougo para seareiros e membros do consello de administración ansiosos, ao tempo que debería facilitar ao cadro de xogadores e técnicos afrontar con confianza o remate de 2009, un ano horroroso para o Celta como locatario xa que só conseguiu en vinte partidos de competición ligueira media ducia de vitorias (catro a tempada pasada e dúas na actual). Porén, polo que vimos onte na lameira, superando claramente ao Elxe –un equipo ben clasificado, mesmo con aspiracións de ascenso– o Celta debe e pode saír a lume de carozo das posicións de perigo. Inevitablemente, esta vitoria, a segunda que consegue Eusebio tras retirar do equipo inicial a Roberto Trashorras, o noso xogador con máis e mellor fútbol nas súas biqueiras, acentúa o debate sobre a conveniencia de considerar ao de Rábade como a peza que permite o engrenaxe harmónico do esquema de “fútbol amable” do adestrador vallisoletano. Un debate entre os detractores e os defensores do lucense –por outra banda, unha lideira moi tradicional na bancada nosa (deuse sempre co papel deses xogadores xeniais de presenza intermitente, dende Mostovoi a Canobbio)– que este partido non só non resolveu, senón que incrementou na medida que os goles como a maior parte das xogadas de perigo foron protagonizadas polos nosos defensas. A primeira parte resultou ruín de todo. O Celta foi dominado polos ilicitanos que non souberon aproveitar as súas numerosas oportunidades. Un xutazo de Catalá dende a frontal, aproveitando un rexeite, un caneo de Aspas na área pequena e un remate inocente de Joselu foron as tres únicas xogadas con certa intención dos nosos en todo o primeiro período. Un balance pobrísimo que agoiraba a debacle de Eusebio. Sen embargo, tras a reanudación o panorama mudou completamente. Os nove primeiros minutos celestes deste segundo período foron excelentes. Contamos até seis xogadas claras de gol. Saulo centrou en dúas ocasións dende a liña de fondo e non atopou rematador. A seguir, Roberto Lago (onte un dos mellores e máis comprometidos celestes) percorreu con enorme potencia toda a súa banda sen atopar goleiro para o seu centro; o que non lle impediu, dous minutos despois, aproveitar un rexeite dende a frontal que quedou lixeiramente alto. Teimosía que na xogada seguinte permitiría ao defensa vigués aproveitar outro rexeite da defensa ilicitana, mais esta vez o xute de volea foi cara abaixo, colocando o balón ao pé do pau. Un gol precioso e preciso, que culminaba o mellor período de xogo dos nosos ao longo de todo o encontro. Co marcador por diante, o Celta, a pesar de atemperar a súa intensidade, non perdeu o control do partido. Así, faltando pouco máis dun cuarto de hora o central Catalá, xa o noso káiser do Fragoso, aproveitou un erro de marcaxe da frouxa defensa visitante e rematou de cabeza a pracer un saque de recanto. Co 2-0 por diante, os celestes arrollaron, mais os nosos “pichichis” malograron cinco ou seis deses goles feitos. Nun longuísimo desconto, o Elxe conseguiu o seu tanto e os nosos corazóns volveron acelerarse durante dous minutos. Insisto na miña teima, cun goleador só discreto, onde estaría este Celta?

Rivas, novo discurso para a Academia

Durante hora e media Manuel Rivas condensou no seu discurso de ingreso na Academia Galega boa parte das preocupacions que desenvolveu ao longo de tres décadas de fecunda traxectoria literaria. Foi un discurso memorable, non tanto pola súa fermosa construción (a un xeito de vai e ven), nin sequera polo interese co que foi seguido polo público que ateigada o auditorio da mestranza. Non, o discurso foi memorable e perdurará como referente no tempo na medida que sinalara [no futuro] a data precisa na historia centenaria da Galega na que a nosa primeira institución cultural entrou de cheo no debate cultural do século XXI. Foi a necesaria  inxección de entusiasmo que a institución, que renovaron Del Riego e Barreiro, precisaba. Rivas, con enorme serenidade e convicción, empregando o procedemento de «lembrar relembrando» artellu un relato que abre un novo mapa de esperanza para unha institución, tamén para todo o urdime culural do país, onde xa non é posible o conformismo (mesmo o que moitas veces se expresa na doce melancolía da resistencia que se sabe inútil).

Entre a beleza dos relatos da memoria familiar (esa que o autor da Marola denomina a «memoria intermitente» ou a provocada polas «intermitencias do corazón»); entre a rigorosa contribución que realizou á construción da memoria laboriosa colectiva (e literaria, especialmente da poética); entre o diálogo entre épocas e discursos de aquí e de acolá (citou en varias ocasións a Benjamin para referirse á «presenza do agora» e ao conformismo, a Breton, a Valle, a Beckett, ou a Barthes); entre as homenaxes múltiples á cidade, á Torre, ao Campo da Rata (marabilloso non ter esquecido a Xohán Casal), aos poetas de noso (citou de Códax a Pereiro, de Rosalía e a Pimentel, de Mendinho a Ferrín); entre tantos «tags» extraordinarios («o traballo da luz», «os círculos concéntricos», «o paraíso inquedo», «o manuscrito da terra»…), entre todos eses fios que Rivas foi ennobelando escollo dúas frases que entendo son as que mellor condensan a emoción e o sentido profundamente político deste discurso-manifesto: «A boca da literatura galega, antes e despois, ábrese na vangarda e no universal» e estoutra que Rivas recolle de Walter Benjamin: «En cada época deben realizarse novas tentativas para arrincar a tradición do conformismo que pretende dominala».

Dúas afirmacións con decisivas implicacións de cara ao futuro, xa que sitúan o espazo onde dirimir o futuro da cultura galega, na fertilidade da nosa vizosa tradición, mais tamén cun inconformismo que permita «anovala, ensanchala, transgredila» (foron os verbos que empregou Rivas) no contexto da vangarda e do universal. «Follar co futuro», citando a Patti Smith, mais tamén co pasado, «cando ese pasado é liberador e nos abastece faíscas de esperanza». A derradeira anotación que recollín no meu caderno foi a despedida do discurso, unha modulación moi sutil e relevante: «Saúde, terra e liberdade para sempre».

Moitas máis cousas poderíanse tirar deste texto que, sen dúbida, será estudado e analizado devagariño en contextos académicos e da crítica literaria. Agardamos conseguir que se poida ler, canto antes, na rede xa que verdadeiramente unha peza que paga a pena. A anécdota máis simpática da mañá foi a gralla clamorosa que aparece na portada da edición dos discursos do novo académico e da resposta que lle deu (coa voz a punta de quebrar) Xosé Luís Axeitos. Gralla que os responsables da coordinación da edición e produción do volume (52 páxinas) trataron de disimular cun autocolante que moito afeaba a publicación (algo verdadeiramente incomprensible, xa que nestes casos, e moito máis nunha publicación da relevancia da que comentamos, o que sen dúbida ningunha cómpre é realizar unha nova tirada da cuberta). Unha gralla para a historia da edición en galego. A nosa opinión sobre a ausencia clamorosa do alcalde da Coruña (nun discurso de homenaxe á cidade da Torre no que reclamou que os libros volvan oa escudo da cidade) ou sobre o tratamento informativo dalgún medio sobre o acontecemento xa a sinalamos noutro espazo.

Recomendo visitar a galería de fotos de Casteleiro que sobre o evento publica Xornal de Galicia, así como a que preparou Paco Vilabarros n’ A Nosa Terra.

Outras referencias interesantes sobre o acto que limos esta mañá foron as publicadas por Galicia hoxe, La opinión da Coruña, Faro de Vigo, La Voz de Galicia (moi breve, aínda que cos temas moi ben collidos), El Ideal Gallego, El Progreso e El País Galicia, así como a anotación no blog de Xoán Abeleira.

Abandonados

No artigo da semana abordo a situación das persoas sen teito que deambulan por Vigo, ao tempo que denuncio a inhibición da Alcaldía e da Xunta de Galicia, tras oito meses de debate retórico, para darlle unha solución á ubicación do asilo de emerxencia.

«O Brindo de ouro II», quedei rendido diante desta novela de Xesús Marcos

Dende que hai ano e medio abrimos o blog de Xerais (xa leva preto de mil anotacións) en escasísimas ocasións falamos nestas brétemas de libros publicados pola editorial. Porén, non me resisto a expresar o meu entusiasmo tras gozar estes días da lectura vagorosa da segunda novela da serie O Brindo de ouro de Suso Marcos, hoxe o escritor primeiro do Courel e mestre da literatura de espada e bruxaría na nosa lingua.

Trabúcanse os que minusvaloren esta grosa novela de 416 por ser publicada na colección Fóra de Xogo (dirixida, tamén, a público xuvenil) ou por continuar a serie iniciada con A chamada do brindo, a novela gañadora do Premio Merlín 2004 (daquela de literatura infantil e xuvenil) e do Premio The White Ravens 2005. Como xa sucedeu outras veces con outros títulos publicados nesta nosa exitosa colección, só hai que vencer prexuízos e deixarse levar polos fíos da narración e comprobaremos que esta serie de aventuras de Marcos é unha marabilla! Con todo, hei confesar que con esta segunda entrega, A Táboa da Hospitalidade, quedei absolutamente rendido; penso que non é esaxerado  considerala como mellor novela de fantasía publicada na nosa lingua dende Arnoia Arnoia.

Xesús Marcos nesta segunda entrega consolida o seu espazo literario propio, o das Terras Outas dos arxinas, fronteirizas coa Devesa da Rogueira, coas Terras Érmedas dos alobri da raíña Ildara e coa Abellonenia trasunto na fantasía do Courel dos Tesos cumes que ollan de lonxe e que espreita cada amencer no bicarelo do bico do brelo. Xesús Marcos, ademais, tira moito partido do cadro dos personaxes que deseñara para a serie, sexa ese trío masculino formidable de Selmo (o Gardián do Brindo de ouro que protexe ao pobo arxina dende o Pico do Brío) e os seus amigos Toimil (o alobri que protagoniza a traizón e o romance deste segundo volume) e Oulego (ese fermoso home salgueiro dono das palabras que serven para defender o mundo); sexa ese impoñente cadro de mulleres, vencendo convencións e estereotipos de xénero, aquí sempre poderosas, dende a raíña Ildara ás Xidas e Barxas das que depende cada palabra ou cada decisión que se tome en cada unhas das parroquias arxinas, pasando pola Bruxa dos Broncedos e da Morda Maior que rexe nos territorios da soterra. Tras a batalla da Mina da Toca (episodio central no primeiro volume) será agora a procura do Longo Trabadelo a que enfronte ao pobo arxina co seu destino e co dos seus veciños os mougas do príncipe Proendos.

Unha prosa fluidísima e fermosa (moi fermosa), unha acción trepidante (onde non faltan escenas de loitas de espada e outros episodios bélicos) e un permanente xogo coas convencións propias do xénero (dende o amor cortés ao respecto dos mitos e da tradición) fan desta segunda novela do Brindo unha lectura engaiolante. Para aqueles que gostan da literatura de fantasía, esta é unha novela máis que recomendable. Estou convencido de que esta é unha serie de novelas que se fose traducida ao inglés axiña se situarían nos andeis das librarías a carón das máis valoradas polos afeccionados ao xénero. Como facemos para conseguilo? Velaí un reto.

Suso Marcos é, dende un punto de vista técnico, un dos nosos narradores máis interesantes, ademais de ser dos máis renovadores tematicamente. Tras o Premio Merlín, lembremos que en 2007 obtivo o Terra de Melide con A lúa dos Everglades (unha das mellores novelas que se teñen escrito sobre o fenómeno da emigración), este ano publica este grande Brindo e na vindeira primavera aparecerá A marca da derrota, a súa segunda novela en Xerais Narrativa, protagonizada por un soldado galego en Bosnia. Insisto, recomendo vivamente esta segunda entrega do Brindo.

Galegos de etiqueta

No artigo da semana (desta volta publicado en luns) apoio a campaña «Consumo gusto» promovida polo Foro Enrique Peinador. A etiquetaxe e a publicidade en galego son as dúas grandes vías de promoción do uso da lingua no eido empresarial e comercial.

Imaxe compartida da páxina que sobre a etiquetaxe preparou a profesora Mª Fernanda Padín Ogando (un recurso didáctico interesante).

O caso de Alcorcón, negro sobre branco

Faro de Vigo publica hoxe unha carta ao director moi clarificadora sobre «o caso Alcorcón». Un texto asinado por Manuel López Rodríguez que contesta a outra carta ao director do pasado 27 de novembro na que o doutor Pedro Larrauri aproveita un meu artigo dominical (do 22 de novembro) para atacar a nosa lingua. A verdade é que anoxa esta actitude tan pouco construtiva dos negacionistas, aos que moi pouco parece importarlles o respecto á veracidade dos feitos e o rigor á hora de enxuizalos. Reproduzo o texto de Manuel López Rodríguez, o voceiro da familia, que pon negro sobre branco sobre a situación do caso Alcorcón. A partir de aí que cadaquén valore.

O pasado día 29 de novembro na sección de cartas ó director deste mesmo xornal, publicouse unha resposta de D. Pedro M. Larrauri titulado “Os erros sobre a lingua” a un artigo de opinión de Manuel Bragado titulado “Os dilemas de Feijóo sobre a lingua”.
Nesa carta tócase dun xeito moi desafortunado e errático respeto ó recente caso do auto o cal ameaza a unha nai galega de retirar a custodia por –entre outras cousas “senrazóns”– escolarizar as súas fillas en colexios públicos en Vigo en detrimento da anterior escolarización en centros privados en Madrid con inmersión lingüística en galego, lingua sen ningunha utilidade práctica alén das nosas fronteiras.
Pois ben, acumula vostede unha caterva de erros cando se refire a que es nenas levan un ano a estudar en Vigo e que a sentenza non nega a custodia nin obriga as nenas a irse de Vigo, pois teño que supoñer que sexa só a falla de información o que lle leva a vostede a afirmar iso.
Analizando polo miúdo dito parágrafo non ten desperdizo, en primeiro lugar, é certo que a nena mais vella (17 anos) leva un ano en Vigo para o cal e após a resolución xudicial, tivo que remitir unha queixa formal perante o valedor do menor en Madrid solicitando ficar en Vigo para non interromper os seus estudos xa iniciados, e que tamén a súa irmá menor e nai así o puideran facer, outro conto moi diferente foi o que lle aconteceu: a nai e a nena mais nova que tiveron que retornar a Alcorcón despois do primeiro trimestre, sen entrar en razón o xuíz polo apoio da propia fiscalía e a nai, falando dos riscos académicos e persoais que carrexaría a volta a esas alturas do curso e contra os informes emitidos polos dous colexios informando da perfecta integración das dúas nenas tanto a nivel académico como persoal, por certo en lingua galega tamén. Como resultado a nai tivo que voltar a Madrid en circunstancias moi dolosas para ela mesma e a nena, vivindo en condicións lamentábeis durante 6 meses.
Refírese vostede a “sentenza”, mire vostede que nin nesa acerta -non é unha sentenza, é un auto que non é o mesmo, digo isto porque na súa carta é evidente o seu ar de suficiencia corrixindo os supostos erros do señor Manuel Bragado, de xustiza e que vostede esté debidamente informado do que fala, di vostede que a “sentenza” non obriga a nai a voltar a Madrid, pois ben, non sei moi ben como interpreeta a parte dispositiva o propio auto:
1. …se acuerda la atribución de la guardia y custodia provisional de las hijas menores de ambos litigantes, al padre… que deberá ser efectiva del comienzo del próximo trimestre escolar. Del día 8 de enero de 2009 salvo que concurran las circunstancias que se contemplan en el ordinal siguiente fijando en el régimen de visitas que anteriormente disfrutaba el padre.
2. No obstante lo anterior, tal cambio provisional en la guardia y custodia, podrá quedar sin efecto en la fecha fijada, a condición de que al actual progenitora custodia disponga de forma inmediata, el restablecimiento de la de la residencia en aquella localidad (Alcorcón).
Pídolle que non cause a esta familia mais dor cos seus comentarios, xa sendo suficiente cos actuais circunstancias, o agardar cada mañá a chegada de un telegrama que obrigue o cumprimento do auto coa conseguente retirada de custodia de non voltar a Alcorcón. Agardo que non sexa preciso un avogado para a interpretación do citado anteriormente se o precisara o que escribe retao a que lea o auto na súa integridade e saque as conclusións que se axusten a realidade e non os seus desexos.
Respeito tamén a súa declaración de que o deputado D. Bieito Lobeira adícase a poñer frases falseadas na boca de xuíz, non entendo moi ben esta lectura, pois o que fai señor Bieito é ler textualmente entre outros o parágrafo do auto que fede a racismo lingüístico, vostede saberá porqué o di. Prexuízos tamén?
Fala tamén de que as nenas, se cumprira o artigo nº 13 da LNL, non terían agora case que ningún tipo de problema pedagóxico por causa da lingua galega. Mire vostede, estas nenas dende o seu nacemento teñen escoitado con total naturalidade galego por moi estrano e obsceno que a vostede lle pareza, tanto pola súa familia materna nomeadamente os seus tíos, avós e a súa nai cando estaba en Galicia, como por parte paterna, tamén de ascendencia galega e debido a que pasaban entre catro e seis semanas nunha vila da provincia da Coruña, vila na que afortunadamente aínda se fala moito galego, non tiveron nin teñen ningún tipo de problema de adaptación, aínda que non existira este contact lingüístico, ten vostede en moi pouca estima a capacidade de aprendizaxe propia da condición humana e aínda máis a dos nenos e adolescentes.
Eu mesmo falo aparte do galego tres linguas máis, e isto nunca supuso un trauma para min senón todo o contrario, é un san e gratificante reto de esforzo/recompensa.
É evidente que vostede partilla dos argumentos do xuíz, e supoño que tamén o faría do interrogatorio á que foi sometida a nena mais vella preguntando éste unha e outra vez se entendía o galego, non xa como unha lingua no contexto académico, senón tamén como se a lingua propia e orixinaria da nosa comunidade autónoma fose unha infección a evitar.
Xa para rematar, na solución perante este caso que vostede aporta, saiba vostede que no escenario que no sistema educativo galego se dera ese lamentábel apartheid lingüístico que vostede preconiza, predica e desexa, esta familia galega desexaría que as nenas acadaran competencia lingüística na lingua propia de Galicia e serían outra vez penalizadas do mesmo xeito por un xuíz con tantos prexuízos respeito ó galego como vostede. Manuel López Rodríguez