Listado de la etiqueta: padroso

O carballo de Padroso: memoria e amizade

Árbore sagrada das culturas celtas atlánticas, tamén o é de Inglaterra, Alemaña, o carballo atlántico, Quercus robur, é a insignia verde de país de noso. Dende época romana, tamén o foi do País Vasco, onde o carballo, en éuscaro haritza, forma parte do escudo da Euskaltzaindia, Academia da Lingua Vasca, ademais do carácter político do carballo de Gernika-Lumo, símbolo das liberdades do territorio de Bizcaia e por extensión de toda a sociedade vasca.

Árbore que pola súa presenza monumental e resistencia centenaria á intemperie e ao paso do tempo é considerada en Galicia depósito de vida e, polo tanto, tamén de memoria. Xosé Luís Méndez Ferrín considérao o símbolo da liberdade colectiva e total dos galegos e galegas por acoller a presenza humana e a salvaxe de vacalouras ou escornabois, ambas as dúas convidando comunidades.

Carballo con presenza milenaria no territorio galego, como testemuña o Carballo grande de Cartelos, no municipio de Carballedo, Lugo, monumento natural de Galicia, na que se contaron dous mil aneis de crecemento anual, cuxo porte foi reducido en 2018 por un temporal. Velaí o grande Carballo de Cerracín, na parroquia de Vilalvite, en Friol, tamén en Lugo, do que se di ten mil anos e un perímetro de dez metros.

Como temos o Carballo do Bosque do Banquete de Conxo que fascinou a Rosalía de Castro, con 250 anos de antigüidade, que formou parte dun cofre botánico excepcional dun bosque que chegou a contar con mil carballos dos que se conservan apenas corenta. Carballo de Conxo, onde a nosa primeira escritora localizou a súa última novela El primer loco (1881), arredor dos que se xuntaron o 2 de marzo de 1856 estudantes, artesáns e obreiros, converténdose así no símbolo dos valores democráticos e republicanos galegos.

Símbolo político, coma a da árbore de Gernika, á que recorreu Ramón Otero Pedrayo para reclamar o seu son coral como expresión de solidariedade coas vítimas do franquismo na persoa do mártir Alexandre Bóveda.

Carballo que en Padroso, territorio onde se confunde a Limia co val do Ambía, ao pé da grande chaira da Limia, devalando polas terras da parroquia de Abeleda, onde outrora se localizaba a lagoa de Antela, adquire unha formidable presenza nun exemplar de 250 anos de idade. Próximo á aldea de Padroso, a carón do camiño da fonte e ao pé do Camiño Mozárabe, ten un perímetro de 4,35 metros e 17 metros de altura, este carballo, chamado “da fonte” xunta cada ano, no segundo sábado de xullo, ás amizades do editor Bieito Ledo Cabido, cuxa memoria do porvir quedará impresa na cerna desta árbore senlleira por centos de anos.

Carballo de Padroso que deita sombra e agarimo, como a que noutrora precisaban os druídas para os seus rituais, a todas aquelas persoas que en asemblea poética aberta procuran o seu acubillo, tamén os efectos de serenidade e acougo que ampara. Amizades de Bieito que compartimos a crenza fundamentada de que abrazar o carballo de Padroso constitúe unha necesaria tarefa colectiva que proporciona o agasallo de impregnarse coa enerxía centenaria acumulada na súa cerna, o que provoca un entusiasmo contaxioso perdurable, entre outros beneficios espirituais e corporais.

Foi Bieito Ledo creador de grandes proxectos culturais enraizados na lingua galega polos que forma parte das páxinas máis brillantes da edición galega de entre séculos. Non esquezo a libraría Ir indo das galerías de Príncipe, onde merquei boa parte dos meus primeiros libros en galego, nin a creación dos Premios da Crítica de Galicia, dos que termou case cincuenta anos. Como conservo os cincuenta volumes da primeira Biblioteca da Cultura Galega, publicada cando foi xerente (e modernizador) da editorial Galaxia, e a Enciclopedia Galega Universal (EGU), hoxe de acceso público na rede, entre outras grandes obras publicadas pola editorial Ir indo, o seu proxecto editorial e empresarial.

É Bieito Ledo pasados os oitenta, varudo e orgulloso avó, que non perdeu un ápice do seu entusiasmo de mocidade e da súa teimosa vontade de madurez, capaz de crear arredor do carballo de Padroso, a súa aldea natal do concello ourensán de Xunqueira de Ambía, un xuntoiro laico de espírito druídico, que non renuncia ao dionisíaco, no que se exaltan os valores da amizade, da natureza e a paisaxe, da lingua como patrimonio da humanidade ao noso cargo e da fidelidade inquebrantable coa conservación da memoria, a cerna do país noso.

Antón Pulido, compañeiro inseparable de Bieito Ledo dende hai case sete décadas, bautizou o de Padroso como “carballo das apertas” e a reunión ao seu arredor como “xuntoiro das apertas”, como símbolo da amizade fonda e lealdade amigable. Afortunadas definicións do pintor maior de Amoeiro, á que nos unimos as participantes nestas páxinas impresas coa tinta imborrábel dos afectos e das complicidades emocionais.

É este outro libro das amizades do editor Bieito Ledo que recende a pan recén enfornado. Beizón, Bieito, por esoutra nova argallada!

Texto lido en Padroso, 12 de xullo de 2025

As cavilacións de Bieito Ledo

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo a Cavilacións, o libro de memorias literarias do editor Bieito Ledo:

Bieito Ledo acaba de publicar «Cavilacións» (Ir Indo, 2018), un fermoso libro de memorias que continúa o rego aberto hai unha década de reivindicación literaria de Padroso, a súa aldea natal, situada na parroquia de Abeleda do concello de Xunqueira da Ambía na comarca da Limia. Como sucedera coa súa primeira entrega, «Aconteceres» (Ir Indo, 2006), na que o editor debutaba como narrador, o incansable presidente da Asociación Premios da Crítica de Galicia, reconstrúe co alento popular, a destreza retranqueira e o galego de festa dun narrador oral formado ao carón da lareira o mundo máis íntimo e máis entrañábel desta aldea que hai cincuenta anos contaba cunha ducia de lumes, sesenta e oito habitantes, máis de corenta vacas, ovellas, burros, algún cabalo, cans, galiñas e mesmo escola unitaria con mestra nacional a oitocentos metros, mais que na actualidade ten apenas sete habitantes e cinco tractores manexados por catro xubilados.

Dous libros de memoria viva, urdidos por Bieito Ledo cos vimbios dos afectos e das lembranzas, capaces de explicar dende a experiencia familiar –quizais con maior claridade que o fan as investigacións da antropoloxía cultural e da socioloxía campesiña– a mudanza histórica vivida neste medio século na que a milenaria Galicia da labranza pasou de traballar a terra co arado romano e a utilizar o carro de vacas xunguidas á mulida a quedar ás portas da súa práctica extinción. No relato desa profundísima mudanza da cultura agraria, acontecida en tantas outras das nosas aldeas, reside a cerna destes relatos de lectura veloz, capaces de rescatar o latexo máis primixenio da vida en Padroso como o paraíso de Bieito, o territorio da súa infancia (das palabras, dos olores, dos sabores, das paisaxes), mais tamén o da cultura dos afectos e dos valores máis puros, eixos da súa concepción do mundo.

Eis o relato dos traballos compartidos nos montes comunais, onde se levaba o gando e se rozaban os toxos, que se aproveitaban para estrar as cortes onde durmía a facenda e tamén para quentar o forno mancomunado, que cocía cada doce días. Unha cerimonia a don pan relatada por Bieito de forma tan detallada que emociona e leva a sentir todo o seu arrecendo: «O primeiro en cocer tiña que avisar cando facía a quenta, xa que gastaba moita máis leña ou toxos. O segundo facía a requenta, momento no que o forno xa conservaba a calor, polo que os seguintes ata os doce ían precisando menos material…». Para seguir contando como se facía aquel pan de centeo moído nalgúns dos muíños de auga (que, como tantas outras cousas, xa non existen), amasado na artesa e levedado preto da borralleira. Sen esquecer citar a empanada que acompañaba a enfornada e o pracer compartido de comer os primeiros «cachiños», esa palabra que tanto lle gustaba a outro limiao como era Carlos Casares.

«Cavilacións» é, ademais, un manual de sabedoría popular protagonizado por Francisco Ledo e Secundina Cabido, os pais do autor, capaces de acuñar frases memorables que condensan aquela forma de vida. Así, para expresar a cantidade necesaria para ofrecer un bo xantar a convidados ou familiares, Secundina sempre facía comida de abondo, o que xustificaba cunha sentenza incuestionable: «É que se non sobra non sabes que chegou». Como Francisco aseveraba, cando despois de moitos días de seca comezaba a chover manseniñamente: «hoxe médranos o capital», unha frase que expresa con toda a viveza o espírito gramsciano do optimismo da vontade no que algúns acreditamos. Como aqueloutra de Maricarmen, a filla de Olguita, unha veciña de Padroso, que cando se lle pregunta como anda a súa nai respondía: «Mal, mal non anda, pero ben, ben tampouco», unha expresión de relativismo dificilmente mellorable.

«Cavilacións» é tamén o libro da memoria dun activista da causa da cultura e do país de noso. Bieito Ledo rememora aquí tanto os seus días de formación no seminario de Ourense, onde forxou grandes amizades, como a do seu inseparable Antón Pulido, como aqueloutros tempos do temible monseñor Temiño Sáez no que formaba parte dos chamados «Curas Comunistas», que pretendían espantar o medo en parroquias da Raia Seca como Arzádegos, preto de Verín. Como lembra Bieito a súa chegada en 1975 a Vigo, a cidade que tanto ama, onde abriu a libraría Ir Indo e comezou a experiencia de activismo do Círculo Ourensán Vigués. Sen esquecer, tampouco, o seu oficio de editor, iniciado en 1979 como director xerente da editorial Galaxia, onde puxo os alicerces para a súa modernización, e xa en 1985 como fundador da editorial Ir Indo, na que editou a «Enciclopedia Galega Universal» (1999), en dezaseis volumes, unha das trabes de ouro da edición galega de entre séculos.

Recomendo vivamente estas gorentosas «Cavilacións» de Bieito Ledo, libro que mañá mércores presentaremos no Club Faro.