Listado de la etiqueta: coruxo

Santa María de Castrelos

/en , , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao atentado gráfico que sufriiu a igrexa románica de Santa María de Castrelos:

Dúas das pezas máis sorprendentes da exposición «Vigo no tempo» (2023) foron a antefixa da igrexa de Santa Cristina de Lavadores e unha metopa do tímpano da igrexa de Santiago de Bembrive, datadas ambas as dúas no século XII e custodiadas no Museo Catedralicio Diocesano de Tui, que representaban o elevado número de igrexas románicas da comarca viguesa, testemuñas dunha densa ocupación e estruturación do territorio no Vigo medieval. Igrexas das que temos noticias documentadas dende 1136 cando Afonso VII lle concede ao bispo de Tui, don Paio Meléndez, a igrexa de Santiago de Vigo, situada no Areal, e ao cabido da catedral de Tui a igrexa de Santa María de Vigo e anos despois as de Santiago de Bembrive e as de Santo Estevo de Beade. Daquela primeira igrexa de Santiago de Vigo consérvase a espectacular imaxe do Cristo Salvador –sen dúbida, unha das iconas da cidade e a figura máis expresiva que deixou o románico en Vigo, hoxe formando parte dos fondos do Museo Arqueolóxico de Madrid–, tallada sobre un antiga columna romana, probablemente por un membro da escola do mestre das Pratarías, representa o triunfo de Cristo sobre o pecado, con claro ton apocalíptico, estimándose que formaría parte da portada principal diante do adro e do seu cemiterio.

Daquela rede de igrexas románicas parroquiais viguesas, das que están documentadas entre os séculos XII ao XIV até quince templos, consérvanse hoxe apenas tres: a de San Salvador de Coruxo (1185), que inicialmente foi un mosteiro dependente do de Celanova; a de Santiago de Bembrive (1185), construída sobre unha estrutura altomedieval e a de Santa María de Castrelos (1216), de ascendencia castrexa, que pola súa conservación e características sen apenas sufrir modificacións –unha soa nave unida a unha ábsida semicircular, arcos de medio punto nas portas, presenza da flor sexifolia como motivo ornamental–, constitúe unha peza modélica da arquitectura románica galega. Tres pezas primeiras do patrimonio vigués que representan o pulo do Vigo medieval, cunha presenza sobre o territorio parroquial conservada na actualidade. Aquel Vigo que cantaron os poetas Martín Codax (1230) e Mendinho descrito en varias monografías de referencia, como O Vigo das igrexas románicas (Concello de Vigo, 1993) de Eduardo Bragado Rodríguez e Rafael Sánchez Bargiela ou Martín Codax, o gran poeta e cantor de Vigo, século XIII (Concello de Vigo, 2010) de Xesús Alonso Montero.

Alfaia arquitectónica de Castrelos, peza patrimonial moi singular na que nunha única igrexa se xuntan unha das manifestacións máis depuradas do románico do século XIII, mostras da pintura mural relixiosa do século XVI nas paredes interiores (restauradas hai décadas) e a presenza dun interesante retablo barroco, acaba de sufrir un duro golpe ao ser vandalizada por unha pintada realizada cun spray sobre o muro da sancristía na que en letras maiúsculas reza o nome DAMIAN. Un grave atentado á integridade dunha peza arquitectónica estudada por un grupo de historiadores do Instituto de Estudios Vigueses, Mercedes Bangueses, Elisa Pereira, Fernando Costas Goberna e Xoán Carlos Abad, autores dunha fermosa monografía didáctica, ilustrada por Evaristo Pereira, Igrexa románica de Santa María de Castrelos e o seu tempo (IEV,2018), con motivo da celebración dos oitocentos anos do templo, no que entre outros aspectos se salienta a súa vinculación coa Orde de Malta, cuxa cruz aparece en diversos lugares do monumento, desvelada en 2006 polos estudos epigráficos do investigador Pablo Otero do Instituto de Estudios Gallegos Padre Sarmiento.

Por desgraza os ataques ao patrimonio arquitectónico e artístico no espazo público vigués son máis frecuentes do que cabería agardar nunha cidade amante das artes e orgullosa do seu pasado. Abonda con lembrar as pintadas nas pezas do «Nadador» de Leiro nas avenidas, os ataques ao conxunto escultórico de Buciños, «A familia», instalado en Urzaiz ou a absurda teimosía de non se sabe quen de quitarlle o faro a Manuel Castro, na escultura de Jandro da rúa do Príncipe. Sen esquecer a gravísima vandalización con simboloxía nazi que o pasado mes de agosto sufriu no monte do Castro o monólito que lembra as 136 persoas alí fusiladas tras o 18 de xullo de 1936. Secasí, pouco importa a motivación de quen fixera a pintada de grandes dimensións en Castrelos, para lembrar o nome de Damian,  o santo dominador, xemelgo de Cosme, que celebramos cada 26 de setembro con mel e noces, larpeiradas de comezo de outono. No entanto, en todos os casos anteriores, como neste atentado gráfico que hoxe denunciamos sobre un monumento cunha antigüidade de oito séculos, identificamos a doenza colectiva dunha insuficiente educación sobre a conservación, o respecto e protección do patrimonio e da memoria democrática.

A reconquista de Toralla

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á recuperación da illa de Toralla para uso público:

Unha das causas viguesas pendentes é a recuperación da illa de Toralla como espazo público. Encabezada polas asociacións veciñais de Coruxo e de San Miguel de Oia e apoiada polos colectivos ecoloxistas, tras a pancarta «Únete á Reconquista de Toralla» denúnciase tanto o incumprimento flagrante dos límites establecidos na Lei de Costas 22/1988 e na súa modificación de 2013, como se reclama a recuperación do proxecto de construción dunha senda perimetral polo dominio público marítimo terrestre da illa viguesa, aprobada e orzamentada en 2008 sendo ministra de Medio Ambiente Elena Espinosa, mais que por desgraza quedou esquecido nun caixón. Normativa de Costas, non o esquezamos, que garante o libre paso de cidadáns e vehículos de vixilancia e salvamento por este paseo público peonil de seis metros de ancho ao longo da costa, medidos a partir da máxima pleamar rexistrada, tamén nas zonas de servidume de tránsito de vinte metros e en varias zonas de acceso público e de balde ao mar. Acceso a unha illa privada, no caso de Toralla limitado a dúas praias ás que se chega atravesando a ponte que a une aos areais do Vao.

O caso de Toralla é unha clara anomalía nas rías galegas, xa que é a única illa privada, desde que en 1836, ao abeiro da desamortización de Mendizabal, o bispado de Tui a vendeu ao Marqués de Valadares, Francisco Javier Martínez de Arce y Enríquez, cuxos herdeiros o fixeron en 1885 a Enrique Lameiro Sarachaga que, coa colaboración de Tomás Mirambell Maristany, instalou alí a empresa Cordelería Ibérica de Toralla, en marcha até 1903 utilizando maquinaria inglesa na fabricación de redes e materiais de pesca. Propiedade da illa que daría outra volta en 1910 cando foi mercada por Martín Echegaray, empresario que fixera fortuna na Arxentina, para establecer alí a súa residencia de verán, Vila Gioja, onde o 11 de agosto de 1911 se celebraría a histórica xuntanza de emprendedores vigueses, que se comprometeron a formar parte do accionariado da Compañía Tranvías de Vigo, un fito para o Vigo metropolitano moderno.  Tras o pasamento do indiano, a propiedade da illa quedou dividida en mans de trinta herdeiros, participacións adquiridas todas en 1965 por José Manuel Kovalski Fernández e Mercedes Peyrona Díaz, que xunto a outros socios constituíron a empresa Toralla S.A., coa intención de construír un complexo residencial de luxo de diversas dimensións.

Futuro da illa de Toralla, que de inicio formaba parte da estratexia do proxecto turístico promovido, xa dende 1963, pola empresa Playas Blancas del Atlántico S.A., propiedade de empresarios vinculados a Faro de Vigo, que comezou a urbanizar a xunqueira do Vao, onde ergueu un muro e paseo, coa intención de construír, a pé de praia, edificios de apartamentos e hoteis de até seis andares. Proxecto inmobiliario que, como se da Costa del Sol se tratase, contaría co apoio de Manuel Fraga que, como ministro de Información e Turismo, o declarou o 20 de marzo de 1967 «centro de interese turístico nacional». Tras dura polémica, os proxectos correron fortuna moi distinta. O do Vao, paralizado polo alcalde en 1966 e dous anos despois rexeitado definitivamente polo concello, transformaría os terreos en canchas da competición de fútbol praias organizada por Leri. O de Toralla, aprobado por unanimidade pola corporación de Portanet, supoñería a construción en 1969 a cargo de Toralla S.A. da ponte de 200 metros, que restrinxiu dende entón o acceso a illa, así como o comezo dos 34 chalés e da torre de 70 metros, 21 andares e 136 vivendas, proxectada polo arquitecto Xosé Bar Boo e rematada en 1975. Illa de Toralla que dende aquela permanece pechada á cidadanía cun vixía e unha barreira, baixo o eufemismo de establecer un «acceso controlado». A  cesión en 2006 por parte de Toralla S.A. dunha parcela anexa á torre para instalar a Estación de Ciencias Mariñas da Universidade de Vigo constitúe unha fenda para a súa recuperación como espazo público, antes da finalización en 2046 da concesión que goza a empresa.

Se non abondase coas razóns da lei de Costas e o seu indubidable interese paisaxístico, o acceso público libre á illa de Toralla está máis que xustificado pola importancia do seu patrimonio arqueolóxico. Abonda con lembrar que en 1938 nas primeiras escavacións descubriuse na illa unha necrópole romana e restos dun castro, escavado na campaña arqueolóxica de 1970, onde dúas décadas despois foi atopado un cipo púnico, testemuña da interacción comercial na ría co mediterráneo, xa 500 anos antes de Cristo. Sería lóxico que o concello liderase as reclamacións legais pendentes como solicitase á administración do estado a recuperación do proxecto de senda litoral e á Xunta que aclarase que repercusión vai supoñer para Toralla a Lei 4/2023 de ordenación e xestión integrada do litoral.