Onte 1972: «Mar adiante», fermosa edición facsímile do Consello da Cultura Galega

/en , , , , , , /por

O meu amigo, o editor Xosé García Crego, ensinoume a valorar as edicións facsímlies como un xeito de homenaxear á creación e á edición a un tempo. Ao coidado de Crego, director de Produción de Xerais durante máis de tres décadas, saíron algunhas das mellores edicións facsimilares de libros galegos da historia, respectuosas co formato, coa composición e cos materiais das orixinais, como as que preparou de Galicia de Manuel Murguía, hoxe unha alfaia en Amazon, ou de Longa noite de pedra de Celso Emilio Ferreiro, na que conservou a reprodución das imaxes de Picasso e Miro, que fixemos en Xerais con motivo do corenta aniversario da publicación do poemario en Salnés.

Nesta tradición moderna de edicións facsímiles insírese a que case todos os anos ofrece o Consello da Cultura Galega con motivo do 17 de maio. Desta volta coa recuperación da de Mar adiante. Historia de nenos pra nenos, o primeiro libro de María Victoria Moreno, publicado por Ediciós do Castro en 1973. Un facsímile ben xeitoso do que se fixo unha tirada numerada de 500 exemplares no que se reproduce a escala lixeiramente reducida a impresa na editorial Celta de Lugo con portada de Carmen Arias «Minina» e ilustracións da autora. Recuperación que se enriquece con tres textos magníficos: un prólogo de Ramón Villares, o presidente do Consello; un oportuno limiar de Xesús Alonso Montero, que moito axuda a entender os anos lugueses de María Victoria Moreno, esenciais na súa revelación como escritora e cidadá galega; ademais dunha carta fermosa que Sara Alonso Pimentel escribe corenta e cinco anos despois á autora.

Edición de Mar adiante, o libro esencial para entender a traxectoria de MVM como escritora galega e fundadora da nosa literatura infantil e xuvenil, que se completa cun segundo facsímile, o do mecanoscrito de «Crarisca», tamén con debuxos da autora, dedicado a Sara Alonso Pimentel, incluído como capítulo sete na noveliña, recoñecido ademais co segundo premio de contos para nenos convocado pola agrupación «O Facho» da Coruña en 1972, o que constitúe outro engado máis desta valiosa edición. Parabéns ao Consello da Cultura Galega por unha iniciativa que agaradamos teña continuidade no futuro.

 

Onte 1970: «Un home estraño» de Antonio Tizón, presentación na Coruña

/en , , , , , , /por

Case un cento de persoas participaron onte no salón de actos da ONCE da Coruña na presentación d’Un home estraño, segunda novela de Antonio Tizón, obra gañadora do Premio de novela curta «Cidade centenaria de Riveira». Quedarei sempre coas palabras tan agarimosas coas que o alcalde Xulio Ferreiro lembrou a Domingos Merino, o alcalde que retomou despois de corenta anos a lexitimidade democrática de Alfredo Suárez Ferrín. Como tampouco será doado esquecer a emoción que se foi creando no salón durante a interpretación que o cantor Miro Casabella, o bo amigo do tempo barcelonés de Agustín Fernández Paz, fixo d’ «O meu país», canción coa que pechou un serán literaria e musical inesquecible.

Xaora, centrou o interese do público a intervención de Antonio Tizón que tras palabras de gratitude se referiu primeiro ao contexto histórico do período da Transición na Coruña, para despois reflexionar sobre a presenza da doenza dunha novela que confesou comezara a escribir hai corenta anos, como ao carácter do protagonista, o chamado como «un home estraño», un cantor rebelde, libre e salvaxe. Antonio insistiu en que a chamada Transición non foi nin moito menos unha etapa pacífica, pola contra «foi violenta e convulsa». Como tamén o fixo en que pretendeu desmitificar a visión romántica e prexuizosa da loucura: «eu pretendo en todas as miñas novelas normalizar a visión da doenza mental, que debe ser diagnósticada e tratada». Xustificou, ademais, que escollera o verán do ano 80 para desenvolver a obra porque foi entón cando se comezou a falar de trastorno bipolar e cando se negociou o Estatuto de Autonomía de Galicia, «unha época ilusionante, aínda que a sociedade logo acabara desencantada».

Onte 1966: «O lobo con botas»

/en , , , , , , , /por

Unha das sorpresas recentes da nosa lix é a irrupción dos álbums de El Hematocrítico e do ilustrador Alberto Vázquez subvertindo coa ferramenta da retranca os contos tradicionais do gato con botas e o lobo feroz. Tras o extraordinario debut de Feliz Feroz. O lobiño riquiño (2016), ao que seguiu Axente Riciños (2016), os coruñeses regresan este mes ás librarías coa súa versión d’ O lobo con botas, un conto precioso sobre os perigos do consumismo. Os plans tan bos do Lobo Feroz levarano a facer magníficos negocios entre os pequenos de cinco a doce anos. O gato con botas, o rei do bosque, axiña quere participación pola utilización da súa imaxe, o que provoca importantes problemas. Xaora, coa axuda do seu sobriño, o lobiño riquiño, Feroz vaille dar unha boa volta a este bosque onde habitan xigantes, dragóns, bruxas e outros mangantes. Utilizando o recurso da deconstrución do conto popular e achegándose a un humor nonsense de orixe carrolliana El Hematocrítico e Alberto Vázquez ofrecen un relato engaiolante que vai dar moito que contar, rir e pensar.

Onte 1964: Referentes xeracionais

/en , , , , , , /por

Como sucedera a pasada semana na libraría Moito Conto da Coruña, a conversa que mantiveron onte en Librouro Ledicia Costas, Antonio Manuel Fraga e Jacobo Fernández Serrano expresou a madurez e plenitude creativa acadada polos membros da Xeración da Esperanza que por ventura está anovando dende a raíz a nosa literatura infantil e xuvenil.

Reunidos co propósito de presentar as edicións comerciais recentes en Sopa de libros de dous títulos publicados con carácter non venal polo Salón do Libro de Pontevedra, As peripecias de Extravaganzza Pérez de Ledicia Costas, ilustrado por Óscar Villán, e Escaquis e Romeu de Antonio Manuel Fraga, ilustrado por Jacobo Fernández Serrano, afondaron nesta conversa interesantísima nas intencións creativas de dúas obras protagonizadas –en palabras de Ledicia– por «xente máis ben rara, que se afasta do normal», cuxa intención en todo caso foi facer visible que «a diversidade é a maior riqueza para construír o mundo que queremos». Unha conversa na que se lembrou con respecto e emoción ao mestre Agustín Fernández Paz, un referente para a nova xeración, ao fío da homenaxe que Antonio e Jacobo lle fixeron co personaxe de Romeu, o barbeiro que «simboliza –en palabras de Toni Fraga– a inocencia e a bondade», representando como Agustín os mellores valores da humanidade.

Devoción agustinista que levou aos tres participantes a ir debullando outros referentes e iconas creativas que compartían todos tres, dende o Xabarín Club e Songoku, pasando por toda a obra de Roald Dahl, autor que lembraba que «en cada páxina dun libro infantil había que incluír sempre unha referencia humorística», e a serie Stranger Things, até o cinema do Hayao Miyazaki e a súa obra emblemática O meu veciño Totoro, definida onte por Jacobo Fernández Serrano como «o mellor filme de animación da historia». Conversa que rematou coas referencias gastronómicas presentes nuns libros «gorentosos» e que «sempre arrecenden».

Un serán que tivo o seu cabo cunha grande asinatura na que se incorporou á mesa Andrés Meixide, o ilustrador d’ A señorita Bubble, membro tamén destacado da nova xeración. Había razóns abondas para saír de Librouro felices e moi orgullosos, a nova xeración emproa a deriva a toda máquina.

Onte 1963: «A noite das bicicletas» de Teresa González Costa

/en , , , , , , /por

Acompañamos onte no Grove á nosa admirada Teresa González Costa na presentación d´ A noite das bicicletas. Transcorridos oitos anos da publicación d’ A filla do ladrón de bicicletas, este sétimo libro de Teresa no catálogo de Xerais constitúe unha precuela daquel extraordinario premio Merlín, un dos mellores libros infantís desta década, no que como aqueloutro afonda na cultura do circo e do espectáculo escénico protagonizado por unha familia extraordinaria de saltimbanquis, acróbatas, actores e músicos. Homenaxe explícita á Commedia dell’ Arte, mais tamén ao teatro clásico, á opera, ao cinema clásico (Buster Keaton e Vittorio de Sica), mais tamén ao deporte (especialmente ao ciclismo), ás costureiras de vestiarios imposibles, ás adiviñadoras e contadoras como ás persoas que esculcan no coñecemento (marabilloso o personaxe de Elías Bricamán).

A noite das bicicletas constitúe un canto á liberdade, unha loubanza da vida como conquista individual («nós somos vento, déixate levar»), na que os animais falan e as bicicletas teñen nome (Celerífera, Vancouver…). A noite das bicicletas homenaxea tamén aos contos clásicos de Hansel e Grettel e ao frautista de Hamellin, unha marca hipertextual presente en todas as obras de Teresa; como aparecen tamén aquí referencias intertextuais, como ao seu personaxe Leopolda Diéguez, a narradora de Fred Quincalla, o nómade do mar, presentada como ilusionista. Xaora, A noite das bicicletas é, sobre todo, unha historia de amor e de exaltación dos valores da amizade na que o espírito de superación constante e o esforzo nos ensaios e adestramentos constitúe o eixo de calquera actividade deportiva ou artística. Outra excelente entrega dunha das autoras con maior proxección internacional da literatura infantil e xuvenil galega actual.

Mapa Literario de Vigo

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana de Faro de Vigo ao Mapa Literario de Vigo deseñado na Biblioteca Pública Xosé Neira Vilas:

Escribiu o mestre Agustín Fernández Paz que «onde hai unha biblioteca hai unha luz», xa que nesa casa de liberdade que é a biblioteca pública, «onde se respira un aire que non sabe de fronteiras», hai sempre «un punto de luz brillando con intensidade maior, como un aleph que contén a memoria e os soños da humanidade». A biblioteca como espazo de privilexio para os libros, onde habitan a inmensa variedade de sentimentos e experiencias da humanidade, ríos de palabras que gardan a memoria e precisamos para  entendermos o mundo e para entendernos a nós mesmos.

Lembrei este texto que Agustín publicou con motivo do Día da Biblioteca de 2008, efeméride celebrada cada 24 de outubro para non esquecer a destrución da Biblioteca de Saraievo, incendiada en 1992 durante a guerra dos Balcáns, ao fío da magnífica iniciativa da Biblioteca Pública Municipal Xosé Neira Vilas do Calvario de elaborar o Mapa Literario de Vigo. Un proxecto que abre a biblioteca cara o mundo da creación literaria co que se pretende amosar a importancia de Vigo dentro da literatura. Un mapa que deseña dez liñas literarias (como se dun metro urbano se tratase) con setenta e oito paradas bibliográficas (correspondentes a outros tantos títulos) de máis de medio cento de autores e autoras que localizaron en espazos concretos de Vigo os seus contos, novelas, poemas e textos dramáticos. Un mapa literario da cidade nosa aberto á colaboración activa do lectorado para completalo con algunha obra que quedou atrás ou sumando algunha nova localización que non está incluída ou se vaia creando.

Un mapa literario que se ofrece como proposta para que os lectores e lectoras relacionen espazos vigueses con títulos e autores e autoras. Así a liña 01 de Cabral a Lavadores localiza no que foi a fábrica de cerámica de Álvarez algúns dos relatos de Cemiterio de elefantes de Fran Alonso, no Calvario escenas da novela Cabalos e lobos de Fran P.Lorenzo ou de El invierno de las almas desterradas, unha das novelas do alcalde Abel Caballero. Na liña 02, a que percorre o Casco Vello, o mapa localiza na Pedra unha das escenas de En vías de extinción, a novela de María Reimóndez, na Casa Bárcena Os fillos do lume de Pedro Feijoo, na rúa Real Cardume de Xina Vega, na rúa Triunfo Os novelistas utópicos de Manuel Veiga ou na Praza da Constitución Jules Verne e a vida secreta das mulleres planta de Ledicia Costas. E así poderiamos seguir con cada unha das dez liñas e as súas paradas nas que se van relacionando espazos urbanos con referencias literarias identificadas en cada obra nun traballo utilísimo para a  conformación do Vigo literario.

Proposta tan orixinal como a da Biblioteca Municipal Xosé Neira Vilas, presentada coincidindo co Día do Libro, expresa a capacidade extraordinaria dos textos literarios para fixar lugares da memoria, espazos onde cristaliza e actúa de forma colectiva. Un feito que no caso de Vigo identificamos en múltiples espazos como os da Porta do Sol ou ao pé do Sireno de Leiro, presente en tantos acontecementos vividos por cada un de nós, dende manifestacións, festas a referencias privadas, mais tamén en libros como Sireno, Sireno de An Alfaya, Amor de tango de María Xosé Queizán ou Días contados de Cid Cabido. Como sucede outro tanto con edificios ou establecementos concretos, cristalizados en obras literarias concretas, como é o caso da taberna de Elixio (xa pechada) en A praia dos afogados e Ollos de auga de Domingo Villar, o Marco en Amor de serea de Jaureguizar, o colexio Alemán en Izan o da saca de Xabier Quiroga, o Quiosco das Almas Perdidas do Berbés en O señor Lugrís e a Negra Sombra de Luís Rei Núñez e no poemario Estirpe de X.L. Méndez Ferrín, o cine Roxy en Xeración perdida de Francisco Castro, a cafetaría Van Gogh en O único que queda é o amor de Agustín Fernández Paz, a praza de España nalgún dos relatos de Un millón de vacas de Manuel Rivas, as Bodegas Bandeira en A ira dos mansos de Manuel Esteban ou o castelo de Rande en Os Megatoxos e a batalla de Rande de Anxo Fariña, por poñer só algúns exemplos.

Empregando este Mapa Literario de Vigo a cidade nosa convértese en espazo de lectura, un escenario fascinante de soños, imaxes e lembranzas. Mais tamén axuda a coñecer a nosa propia historia e fomenta a lectura das obras dos nosos autores e autoras, boa parte da nosa veciñanza, o que constitúe tamén un orgullo. Xaora, como bo mapa que é orienta na descuberta da propia cidade, nesa actitude de flaneur, do viaxeiro na propia cidade, que tantas veces aquí reivindicamos, utilizando como guía estas seis ducias de obras literarias e como cicerones aos seus autores e autoras. Non hai dúbida que unha biblioteca municipal como a Neira Vilas deita o torrente de luz que gababa Agustín Fernández Paz. Moitos parabéns para os promotores e colaboradores deste mapa que dá tanta e tan boa lectura.

Onte 1962: «Segredos no Solpor»

/en , , , , , /por

Presentamos no serán de onte no Casino de Sabarís e diante de oitenta persoas Segredos no Solpor, a segunda novela de Iria Misa. Un acto emocionante no que a autora sinalou que con esta obra –a primeira que escribira, que resultara finalista na mesma edición que gañara o Premio Jules Verne con Xa non estou aquí– fora a súa intención abordar o tema das violencias visibles e invisibles sobre as mulleres nunha novela de intriga na que están tamén presente a memoria familiar. Tanto o presentador, David González, como a propia autora sinalaron a importancia da localización da novela nunha xeografía precisa, a de Sabarís (na novela Bico), Baiona e o Val Miñor, o que supón a creación dunha atractiva rota literaria. Insistiu a autora que intentara demostrar o carácter tóxico de moitas relacións adolescentes baseadas no modelo do amor romántico, xerme de moitas das violencias machistas: «A novela revisa as violencias que vemos e aquelas que non. Cómpre educar a rapazada sobre as violencias machistas. A miña intención foi trasnmitir algo de esperanza. Eu son optimista. As cousas poden mudar se o intentamos, os pequenos poden aprender a querer mellor». Ao remate desvelou que no vindeiro mes de setembro aparecerá a súa terceira novela O meu nome é Ziggy Stardust na colección Sopa de Libros, obra finalista no Premio Agustín Fernández Paz 2017.

Onte 1961: Baixa

/en , , /por

Foron moi dificiles os últimos días. A petición propia, onte deixei de ser director de Xerais. Foi unha decisión meditada coa que pretendo volver á escola a comezos do vindeiro curso e continuar colaborando con Xerais e coas outras empresas do Grupo Anaya na súa estratexia de edición en Galicia. Hoxe non podo expresar máis que a miña máis fonda gratitude a todas persoas coas que colaborei neste vinte e oito anos intensos e inesquecibles nos que tiven a fortuna  de formar parte do cadro de profesionais de Xerais, ao tempo que ofrezo as miñas desculpas polos erros, probablemente moitos, que puidera ter cometido. Sei que este é un momento de esperanza nun tempo de incerteza. Xaora, sei que está asegurada a continuidade anovada do proxecto editorial de Xerais como piar e líder da edición en lingua galega. Con todos os abrazos para todas as persoas coas comparto azos e esperanzas. Beizón!

Onte 1960: Boloña 2018

/en , , , , , /por

Regreso da Feira do libro de Boloña coa convicción de que o libro galego pode atopar o seu espazo no mundo. O feito de que as editoras da AGE déramos o paso histórico de acudir a Boloña con espazo propio, compartindo gastos e esforzos e sen contar con axuda ningunha da Consellaría de Cultura e Educación, testemuña a madurez do noso sector editorial ao tempo que pon en evidencia a incapacidade da administración autonómica galega de entender que o seu papel debería ser apenas o de apoiar a presenza das editoras galegas nas feiras internacionais.

Abondaba situarse no espazo da AGE para comprobar que este era o modelo discreto e profesional asumido dunha ou doutra maneira polas diversas administracións. A Federación de Gremios de Editores contaba co seu espazo, apoiado polo Gobierno de España. O Gremio de Editoras de Euskadi contaba cun espazo de dimensións idénticas ao galego, mais co apoio do Goberno Vasco. A lingua catalá contaba cun espazo amplísimo dunha actividade frenética xestionado polo Gremi d’ Editors de Catalunya e apoiado polo Institut Ramón Llull e por dúas administracións autonómicas, a de Catalunya e a das Illas Baleares. Como tamén as editoras valencianas estaban presentes, no seu caso escolleron o espazo da Federación de Gremios de Editores de España, mais contanto co apoio da Generalitat Valenciana.

Modelos diversos, mais todos eles centrados sobre o protagonismo das editoras, ás que lles corresponde xestionar o espazo expositivo e as axendas de traballo dos participantes, xa que a fin e o cabo o que se pretende nestas feiras internacionais do libro é o intercambio de proxectos entre editoras ou axencias. Modelos estritamente profesionais, que contan en todos os casos co apoio dos poderes públicos, nos que se establece unha clara diferenza entre a actividade das editoras privadas e os programas de internacionalización e apoio a tradución das administracións públicas. Un modelo que agardo sexa o utilizado para artellar a participación do libro galego en feiras internacionais futuras.

Tras varios anos sen acudir, percibín que esta Boloña dedicada a China, contou cunha notable participación de público (máis de trinta mil persoas), ao que probablemente contribuíu o protagonismo do país convidado, mais tamén o peso crecente do subsector da edición infantil e xuvenil que semella resistir mellor ca ningún outro o proceso de hibridación dixital. O escaso peso da oferta dixital nos corredores da feira e as mil e unha maneiras de reinvención do formato impreso do álbum ilustrado expresan a importante capacidade de resiliencia do libro infantil e xuvenil, unha das mellores expresións da diversidade cultural no mundo e do valor da infancia e da educación. Xaora, fronte a tendencia anterior, o polo da globalización homoxeinizadora intenta invadir o sector do lecer infantil no chamado «mercado das licenzas», sobre todo de produtos audiovisuais, que xa conta cun pavillón específico para presentar os seus produtos e heroes rexistrados. Unha tendencia a ter moi en conta.

Como tamén percibín que o proceso de empoderamento das mulleres convertiuse en produto editorial de éxito, o que é moi de celebrar. Álbums de mulleres rebeldes e pioneiras expresan esta tendencia que agardamos se consolide nos catálogos e nas preferencias e recomendacións lectoras. Como tamén foi unha ledicia comprobar a consolidación de proxectos editoriais especializados neste sector como os de Kalandraka (parabéns por eses primeiros vinte anos), Planeta Tangerina ou Tecolote, que recibiu o premio ao mellor proxecto editorial do Centro e Sudamérica, que demostran como é posible que grupos pequenos fagan viables editoras independentes publicando libros infantís de calidade.

Ledicia e Antonio, Vigueses Distinguidos

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo ao nomeamento de Ledicia Costas e Antonio García Teijeiro como Vigueses Distinguidos:

O nomeamento de Ledicia Costas e Antonio García Teijeiro como Vigueses Distinguidos constitúe para eles como poetas e narradores vigueses unha merecida honra da corporación do seu concello, que moito orgulla a Vigo na celebración da Reconquista 2018. Galardoados co Premio Nacional de Literatura Infantil e Xuvenil outorgado polo Ministerio de Educación, Cultura e Deporte, o maior recoñecemento que pode recibir unha obra publicada, Ledicia Costas en 2015 por «Escarlatina, a cociñeira defunta» (Xerais 2014), e Antonio García Teijeiro en 2017 por «Poemar o mar» (Xerais 2016), este primeiro agarimo da cidade onde naceron e na que escriben e publican a súa obra literaria supón, probablemente, para eles un emocionante exercicio de xustiza poética. Xaora, esta distinción constitúe ademais a constatación do éxito colectivo de todas as participantes nos proxectos da literatura infantil e xuvenil e do fomento da lectura en lingua galega, tantas veces agochados ou inxustamente minusvalorados, a pesar de constituír un exemplo da achega formidable da diversidade acuñada polas minorías, en todo caso fantasías realizables das que Ledicia e Antonio son activistas e destacados promotores.

Con esta honra Vigo recoñece popularmente a unha autora e a un autor en lingua galega de xeracións distintas. Ledicia Costas pertence á Xeración da Esperanza, a das autoras que comezaron a publicar coa mudanza de século, no seu caso en 2000, ano no que apareceron no catálogo de Xerais tanto a súa primeira novela xuvenil «Unha estrela no vento», escrita en plena adolescencia, como o seu relato «Negrita» no volume colectivo «Narradoras», publicado na serie Abismos xunto a outras 24 narradoras. Pola súa banda, Antonio García Teijeiro forma parte da Xeración dos fundadores e fundadoras da Literatura Infantil e Xuvenil Galega, a dos autores e autoras que comezaron a súa actividade nos oitenta e noventa do século pasado. Décadas desde as que García Teijeiro é incansable e teimoso promotor da causa da poesía infantil, tanto como autor («Aloumiños» foi en 1988 o seu primeiro poemario), editor (codirixiu a colección «Árbore» da editorial Galaxia, tamén desde 1988, xunto a María Victoria Moreno e David Otero), crítico (desde 1980 colabora nas páxinas de «Faro de Vigo») e docente durante tres décadas no Colexio Possumus. Un labor extraordinario de divulgación e fomento da poesía para a infancia que Antonio foi capaz de estender fóra de Galicia e da propia península, especialmente en Colombia e México, converténdose nun dos referentes internacionais desta angueira literaria.

Mais non esquezamos que Vigo recoñece tamén esta Reconquista a dous dos seus poetas primeiros, pertencentes a unha nómina iniciada hai oito séculos por Martín Codax e Meendiño, fundadores de Vigo como cidade literaria. Non hai dúbida que García Teijeiro é un dos nosos poetas maiores, xa con medio cento de libros de poemas publicados, boa parte deles traducidos, desde que hai xa tres décadas apareceran «Parolando coa vixencia» e «Retorno ós lamentos» (Xerais) até a súa recente e  extraordinaria «Triloxía do Mar» da que forma parte «Poemar o mar», a obra pola que obtivo o Nacional, ademais de «En la cuna del mar» (Creotz 2015) e «Palabras do mar» (Embora 2015). Como tamén é poeta Ledicia Costas, fundadora do colectivo de renovación Poetas da Hostia, xunto a outros poetas vigueses da súa xeración, como Daniel Landesa, María Lado ou Xabier Xil Xardón, creadores dos recitais combate, ademais de autora de «Xardín de inverno» (2012), o conmovedor poemario escrito desde a desolación provocada pola morte da avoa.

Vigo agarima e agradece o traballo de dous dos seus escritores cabezaleiros en lingua galega, desa (para a nosa ventura) longa relación de contemporáneos que teñen localizado en Vigo a súa obra literaria, iniciada por María Xosé Queizán e Xosé Luís Méndez Ferrín, e continuada por Pedro Feijoo, Fran P. Lorenzo, Manuel Esteban, Fran Alonso, Cid Cabido, Domingo Villar, entre outros. Como poeta vigués do mar, Teijeiro dialoga ao longo de toda a súa obra coa tradición milenaria de Martín Codax, mais tamén con outra voces viguesas como as de Xohana Torres de «Estacións ao mar» e «Tempo de ría», María do Carme Krukenberg ou a da inesquecible Xela Arias de «Denuncia do equilibrio». Outrosí acontécelle a Costas como narradora, que reconstrúe nas páxinas de «Jules Verne e a vida secreta das mulleres planta» (Xerais 2016) aquel Vigo cosmopolita que visitou Verne en 1884, xermolo da cidade en estrépito, a abella da ribeira e a cidade revolcada ao longo do século XX.

O nomeamento de Ledicia e Antonio como Vigueses Distinguidos honra a quen outorga a distinción e á xenerosidade da cidade que os recoñece de forma unánime. Parabéns para eles e para as outras persoas e institucións distinguidas.