Orzamentos para un devalo

/en , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo aos Orzamentos Xerais do estado e a súa incidencia en Galicia e na Área metropolitana de Vigo:

A pesar de que o PP non ten garantidos os apoios suficientes para aprobar os Orzamentos Xerais do Estado para 2018, o documento entregado no Congreso polo ministro de Facenda expresa a escasa importancia que Galicia ten para o goberno de Rajoy. Lonxe de agravios comparativos entre comunidades, a proposta orzamentaria de Montoro supón, probablemente, as peores contas para Galicia dos últimos quince anos, tanto polo feito de que se reducise o investimento do Estado por baixo dos mil millóns de euros, o que dende 2004 só sucedeu o pasado ano, como polo feito de que esta cantidade de 936,79 millóns de euros supoña unha redución de case un terzo dos 1.363,9 millóns consignados no documento de 2016. Devalo que leva a que Galicia se sitúe entre as comunidades nas que menos se incrementa o investimento real territorializado (apenas un 1,3%), cando esta porcentaxe media é do 15% e acada incrementos en Andalucía do 27%, Madrid do 24% ou no País Vasco do 33,4%, cifra á que non é tampouco allea á contribución decisiva que as cinco actas do PNV puidesen ter á hora da aprobación dos Orzamentos.

Devalo orzamentario do Estado en Galicia no que moito ten que ver a diminución das partidas que o Ministerio de Fomento destina á finalización das obras do AVE (406 millóns de euros), investimentos ferroviarios que supoñen case á metade das achegas para Galicia. Diminucións que se consideramos o investimento real, o efectivamente gastado, se veñen producindo xa dende 2013, e que aventuran que unha vez rematadas ás obras do AVE até Ourense (a data actual prevista de finalización deste tren rápido é 2020), as cantidades orzamentarias para Galicia regresarían aos niveis dos Gobernos de Aznar, anteriores á crise do Prestige. Abonda para prevelo repasar as cantidades previstas por Fomento para outras obras como a finalización da Autovía Lugo-Santiago (47 millóns), a continuidade do polémico Porto exterior da Coruña (30 millóns) e do Porto Seco de Salvaterra-As Neves (13 millóns) ou as partidas do Ministerio de Defensa destinadas á construción de novas fragatas F-100 por parte de Navantia, nun exercicio no que os programas especiais de armamento teñen asignada unha partida de 2.164 millóns de euros e o gasto militar superará os 9.000 millóns, o que supón unha suba do 6,9% con respecto ao ano anterior.

Repaso das partidas asignadas por Montoro para 2018 nas que se detecta que os novos proxectos de infraestruturas galegas, como as actuacións imprescindibles a acometer nas contornas metropolitanas de Vigo, Pontevedra, Santiago, A Coruña e Ourense quedan adiadas para os exercicios de 2019 ou 2020, mesmo a pesar de anuncios estridentes con intención electoral como a prolongación da A-52 do Porriño até Vigo por medio dun túnel ou da A-8 pola Mariña Lucense até o porto de San Cibrao, que reciben partidas pequenas apenas para iniciar os estudos previos. Como tamén se adían outras infraestruturas ferroviarias, longamente demandadas, como a mellora do tren a Lugo, a mellora do Feve na costa norte, ou a liña entre Ourense en Vigo por Cerdedo, cuxo custe de máis de dous mil millóns de euros, semella obrigará a deixala como «asignatura pendente» no cartafol dos proxectos adiados sine die, mesmo a pesar da insistencia das forzas sociais e cidadás en reclamala como estratéxica para o desenvolvemento da Galicia sur.

Secasí, o que o documento orzamentario de Montoro asigna á Área Metropolitana de Vigo para 2018, coa excepción dos 24 millóns previstos para o Porto de Vigo, os 32 para diversas actuacións da Zona Franca e os cinco destinados ao remate da nova depuradora, semella propio dunha pedrea destinada a que os xogadores non desistan na ilusión de recibir algún día un dos premios gordos. Así debemos considerar os 20.000 euros destinados polo Gobierno de España á recuperación da muralla do Castro ou os 35.000 euros para o Marco, cantidades ridículas destinadas a proxectos culturais, onde se bota en falta sequera algunha partida simbólica para a construción da Biblioteca do Estado, fose na Panificadora ou nos terreos das Travesas na zona actual dos Xulgados.

Cifras en devalo do goberno Rajoy para Galicia que sabemos serán aínda máis baixas no proceso real de execución orzamentaria, como demostran os estudos da execución na última década das partidas nos diversos treitos do AVE, nas que poucas veces se superou o gasto do 50% do orzamentado, o que obrigou a súa prórroga, desenvolvéndose así un endiañado exercicio de política orzamentaria de ficción. Un proceso moi pernicioso que acumula á débeda histórica que o Estado mantén con Galicia, mais que tampouco é reclamada coa convicción requerida polo Goberno Galego presidido por Feijoo, que non quere incomodar a Rayoy nin acaba de decidir se pretende ou non dar o salto a Madrid.

Centros comerciais

/en , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo aos plans de instalación de novos centros comerciais en Vigo:

Non fai falta ser un experto en urbanismo para comprender que a cerna da deboura sobre a ubicación da cidade deportiva do Celta reside na posibilidade de construción dun gran centro comercial e de lecer anexo ás instalacións deportivas. Esa é a intención expresada por Carlos Mouriño na súa máis recente intervención na que lamenta que «o que se lle negou ao Celta se lle está dando a outra xente que non é de Vigo, como está pasando cos proxectos comerciais que hai previstos na cidade», referíndose, sen dúbida, aos centros comerciais Vialia, Recaré, Valadares ou mesmo o máis que controvertido de Porto Cabral, anunciados nalgún caso pola propia alcaldía. Unha polémica protagonizada polo primeiro accionista do Celta, que moi pouco ten que ver con cuestións deportivas, nin sequera co carácter do Celta como insignia viguesa polo mundo, mais que reabre un interesante debate político e cidadán sobre as dimensións, ubicacións, características e criterios de autorización urbanística do novo equipamento comercial previsto na área metropolitana e o seu impacto sobre o pequeno comercio e a propia mobilidade interior no Gran Vigo.

Unha polémica aínda máis complexa de abordar cando Vigo, tras a caída do Plan Xeral de 2008, carece de planeamento actualizado (o vixente é de 1996), o que obriga a acudir a lexislación específica, como a Lei 3/2016 aprobada pola Xunta de Galicia para desbloquear obras de excepcional interese público, como foi a ampliación das instalacións do grupo PSA Citroën. Contexto no que se entenden os máis que razoables argumentos técnicos da concelleira de Urbanismo advertindo que o Celta podería atopar terreos no concello de Vigo para instalar a súa cidade deportiva, pero non para a súa pretensión de promover unha das maiores áreas comerciais do sur de Galicia, como a que anuncia construír en Mos, entre o Mercantil e o Rebullón, de 120.000 metros. O que é román paladino quere dicir que aos propietarios do Celta o que realmente lles interesa é contar con terreos e autorización urbanística para promover un gran centro comercial na área metropolitana. Como sucedera, tamén, coa reforma de Balaídos, nos espazos comerciais está o miolo do litixio entre os intereses (privados) do club e os (públicos) do concello.

Mais abonda con repasar o publicado no Faro de Vigo nas últimas semanas para comprender que nos próximos catro ou cinco anos vaise producir unha auténtica revolución no equipamento comercial en Vigo. No verán de 2022 e cun investimento de 83 millóns de euros Vialia abrirá na estación intermodal de Urzaiz un centro comercial de 90.476 metros cadrados deseñado polo arquitecto Thom Mayne, xirando arredor de Alcampo e Primark como marcas principais. Con anterioridade, probablemente na segunda metade de 2020, o Grupo Eroski poderá inaugurar en Bembrive o centro comercial de Recaré, no que ten previsto construír 70.980 metros cadrados e investir 45 millóns de euros. Xaora, quizais un ano antes, a Zona Franca poida abrir a ampliación prevista do Parque tecnolóxico de Valadares, uns 250.000 metros, a carón do Hospital Álvaro Cunqueiro, onde se poderían instalar firmas como Ikea. Sen esquecer, a posibilidade de recuperación do megacomplexo de Porto Cabral, que afectaría a 300 mil metros cadrados do monte veciñal de Liñeiriños, se fose incluído no novo PXOM, que en ningún caso e sendo optimistas sería aprobado antes de finalizar o ano 2022.

Coas excepcións do exitoso centro Gran Vía e da sempre concorrida área do Meixueiro, que funcionan con carácter metropolitano, estes novos proxectos comerciais periurbanos semellan alleos ás dificultades que atravesan os centros comerciais urbanos construídos no período de entre séculos, como os da Praza Elíptica, Travesas ou mesmo da Laxe, cuxa oferta actual, aínda no entorno da crise de 2008, moi pouco ten que ver coa que ofrecían os días esperanzosos da súa inauguración. Como tampouco parece considerar esta nova onda viguesa de grandes superficies comerciais, que pretende construír mais de medio millóns de metros cadrados, a crise que este tipo de espazos comeza a  vivir nos Estados Unidos, onde nos próximos cinco anos se estima pechen un 25 %, motivada polo incremento das vendas por internet ou pola saturación desta oferta comercial e de lecer, como xa sucedeu na Coruña onde a apertura do Centro Comercial Marineda supuxo o peche posterior do bautizado como Centro Dolce Vita. Sen esquecer tampouco, coa excepción do pulo comercial das cadeas de vestiario instaladas en Príncipe e Urzaiz, a situación precaria do «comercio tradicional», hoxe case desaparecido das rúas do centro. Considerar todas estas circunstancias e tendencias axuda a entender unha polémica onde é tan doado deixarse levar polas aparencias e confundir allos con bugallos.

Ledicia e Antonio, Vigueses Distinguidos

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo ao nomeamento de Ledicia Costas e Antonio García Teijeiro como Vigueses Distinguidos:

O nomeamento de Ledicia Costas e Antonio García Teijeiro como Vigueses Distinguidos constitúe para eles como poetas e narradores vigueses unha merecida honra da corporación do seu concello, que moito orgulla a Vigo na celebración da Reconquista 2018. Galardoados co Premio Nacional de Literatura Infantil e Xuvenil outorgado polo Ministerio de Educación, Cultura e Deporte, o maior recoñecemento que pode recibir unha obra publicada, Ledicia Costas en 2015 por «Escarlatina, a cociñeira defunta» (Xerais 2014), e Antonio García Teijeiro en 2017 por «Poemar o mar» (Xerais 2016), este primeiro agarimo da cidade onde naceron e na que escriben e publican a súa obra literaria supón, probablemente, para eles un emocionante exercicio de xustiza poética. Xaora, esta distinción constitúe ademais a constatación do éxito colectivo de todas as participantes nos proxectos da literatura infantil e xuvenil e do fomento da lectura en lingua galega, tantas veces agochados ou inxustamente minusvalorados, a pesar de constituír un exemplo da achega formidable da diversidade acuñada polas minorías, en todo caso fantasías realizables das que Ledicia e Antonio son activistas e destacados promotores.

Con esta honra Vigo recoñece popularmente a unha autora e a un autor en lingua galega de xeracións distintas. Ledicia Costas pertence á Xeración da Esperanza, a das autoras que comezaron a publicar coa mudanza de século, no seu caso en 2000, ano no que apareceron no catálogo de Xerais tanto a súa primeira novela xuvenil «Unha estrela no vento», escrita en plena adolescencia, como o seu relato «Negrita» no volume colectivo «Narradoras», publicado na serie Abismos xunto a outras 24 narradoras. Pola súa banda, Antonio García Teijeiro forma parte da Xeración dos fundadores e fundadoras da Literatura Infantil e Xuvenil Galega, a dos autores e autoras que comezaron a súa actividade nos oitenta e noventa do século pasado. Décadas desde as que García Teijeiro é incansable e teimoso promotor da causa da poesía infantil, tanto como autor («Aloumiños» foi en 1988 o seu primeiro poemario), editor (codirixiu a colección «Árbore» da editorial Galaxia, tamén desde 1988, xunto a María Victoria Moreno e David Otero), crítico (desde 1980 colabora nas páxinas de «Faro de Vigo») e docente durante tres décadas no Colexio Possumus. Un labor extraordinario de divulgación e fomento da poesía para a infancia que Antonio foi capaz de estender fóra de Galicia e da propia península, especialmente en Colombia e México, converténdose nun dos referentes internacionais desta angueira literaria.

Mais non esquezamos que Vigo recoñece tamén esta Reconquista a dous dos seus poetas primeiros, pertencentes a unha nómina iniciada hai oito séculos por Martín Codax e Meendiño, fundadores de Vigo como cidade literaria. Non hai dúbida que García Teijeiro é un dos nosos poetas maiores, xa con medio cento de libros de poemas publicados, boa parte deles traducidos, desde que hai xa tres décadas apareceran «Parolando coa vixencia» e «Retorno ós lamentos» (Xerais) até a súa recente e  extraordinaria «Triloxía do Mar» da que forma parte «Poemar o mar», a obra pola que obtivo o Nacional, ademais de «En la cuna del mar» (Creotz 2015) e «Palabras do mar» (Embora 2015). Como tamén é poeta Ledicia Costas, fundadora do colectivo de renovación Poetas da Hostia, xunto a outros poetas vigueses da súa xeración, como Daniel Landesa, María Lado ou Xabier Xil Xardón, creadores dos recitais combate, ademais de autora de «Xardín de inverno» (2012), o conmovedor poemario escrito desde a desolación provocada pola morte da avoa.

Vigo agarima e agradece o traballo de dous dos seus escritores cabezaleiros en lingua galega, desa (para a nosa ventura) longa relación de contemporáneos que teñen localizado en Vigo a súa obra literaria, iniciada por María Xosé Queizán e Xosé Luís Méndez Ferrín, e continuada por Pedro Feijoo, Fran P. Lorenzo, Manuel Esteban, Fran Alonso, Cid Cabido, Domingo Villar, entre outros. Como poeta vigués do mar, Teijeiro dialoga ao longo de toda a súa obra coa tradición milenaria de Martín Codax, mais tamén con outra voces viguesas como as de Xohana Torres de «Estacións ao mar» e «Tempo de ría», María do Carme Krukenberg ou a da inesquecible Xela Arias de «Denuncia do equilibrio». Outrosí acontécelle a Costas como narradora, que reconstrúe nas páxinas de «Jules Verne e a vida secreta das mulleres planta» (Xerais 2016) aquel Vigo cosmopolita que visitou Verne en 1884, xermolo da cidade en estrépito, a abella da ribeira e a cidade revolcada ao longo do século XX.

O nomeamento de Ledicia e Antonio como Vigueses Distinguidos honra a quen outorga a distinción e á xenerosidade da cidade que os recoñece de forma unánime. Parabéns para eles e para as outras persoas e institucións distinguidas.

O Marco de Caballero

/en , , , , /por

No artigo de Luzes da semana reflexiono sobre a crise do proxecto do Marco como Museo de Arte Contemporánea:

Foi a do Marco unha morte anunciada desde que Iñaki Martínez Antelo, o director deste proxecto museístico durante máis dunha década, anunciou a súa marcha. Non abondaron a recollida de seis mil sinaturas da Agrupación Amigos do Marco nin a indignación dos artistas vigueses para convencer ao alcalde Abel Caballero e ao seu concelleiro de Cultura Cayetano Rodríguez da intención de transformar o máis visitado dos museos vigueses nunha sala de «grandes exposicións» e de actividades sociais no corazón da cidade comercial.

Mentres o museo se mantén pechado e baleiro e o padroado da súa Fundación, no que tras a modificación de estatutos ten maioría o concello de Vigo, non ten previsto convocar a praza de dirección, o goberno municipal  anuncia que no mes de abril recalará alí a exposición «Julio Verne. Los límites de la imaginación» da Fundación Telefónica, para a que se encargaron a fume de carozo contidos vigueses, coincidindo coa efeméride literaria do 150 aniversario da chegada do Nautilus a ría de Vigo. Programación municipal que se completará no vindeiro ano e medio cunha retrospectiva de Colmeiro, un proxecto de investigación sobre os estaleiros e unha mostra de artistas galegos contemporáneos. Un anuncio que supón a desaparición do Marco como proxecto de museo de arte contemporánea denunciada polo manifesto «Marco #Asi Non» no que medio millar de artistas reclaman a recuperación do proxecto fundacional e a elección dunha nova dirección do museo por concurso público.

Esta debacle de Marco ten que ver, en primeiro lugar, co fracaso do seu modelo de financiamento interinstitucional, con participación pública e privada. Tras a retirada das achegas de Afundación, do Ministerio de Cultura e da Deputación de Pontevedra, como da diminución moi considerable das da Xunta de Galicia, o concello de Vigo quedou en solitario sostendo un orzamento que hai dez anos duplicaba os 740.000 euros de 2015, moi por baixo do utilizado por institucións de características semellantes. Crise á que tampouco foi allea a incapacidade da concellaría de Cultura viguesa para artellar un plan estratéxico para as infraestruturas culturais básicas, tanto dunha rede municipal de bibliotecas da que a chamada «capital editorial de Galicia» aínda carece, como dunha rede de museos municipais, boa parte deles, como o Verbum ou o Centro Arte Fotográfica de Vigo,  tamén baleiros e pechados. Mais seriamos inxustos, se agochásemos o conformismo con este estado de cousas dos grupos municipais da oposición, para os que a política cultural tampouco merece unha atención preferente na súa axenda.

Como sucedeu co conflito do Alfageme na Ronda de Coia, da Dinosebe na Porta do Sol, non é difícil para o grupo de Caballero utilizar na crise do Marco os argumentos da discriminación da Xunta de Galicia con Vigo e, sobre todo, o da súa lexitimidade para tomar as decisións que considera oportunas outorgada por unha maioría contundente (17 actas sobre 27), que non sería estraño se incrementase en 2019. Lexitimidade popular que se enfronta aos intereses duns culturetas elitistas, neste caso uns poucos artistas plásticos, que organizados como lobby pretenden conservar a toda costa os seus privilexios nunha institución que cómpre reconducir cara «o popular» xa que até agora resultaba allea para o resto da cidadanía. Sen dúbida, unha versión actualizada daqueloutro clásico do populismo de Xesús Pérez Varela dos 90, que nunca deixou de ser utilizado por boa parte dos poderes públicos en Galicia: «Quen paga, manda». Unha desas afirmacións de pé de banco, tan difíciles de rebater na política galega. Cómpre pagar a un profesional da xestión cultural na dirección do Marco, se quen mellor sabe facer a programación do museo é quen foi elixido polos cidadáns para ofrecerlles o que a eles lles gusta?

No caso do Marco de Vigo estrágase todo o texto do protocolo de boas prácticas en Museos e Centros de Arte, elaborado polo Ministerio de Cultura en 2007, sendo ministra Carme Calvo e asumido dende  entón por todas as administracións públicas, no que se recomenda contar co maior consenso posible entre os expertos e interlocutores do mundo da arte na definición do proxecto artístico de cada institución, así como a presenza na composición dos patronatos de membros da sociedade civil e de expertos e científicos, e a utilización dun concurso entre profesionais para a elección da dirección. Como tamén, ao fío da crise do Marco de Vigo, se pon de manifesto a necesidade de reclamar en todos os concellos a constitución de Consellos Municipais de Cultura, ao abeiro do establecido no artigo 69 da Lei Reguladora de Bases de Réxime Local de 1985, como organismos de participación e información cidadá dos diversos sectores da industria e da creación cultural e de seguimento das actuacións dos concellos nos eidos da cultura.

No entanto, estas recomendacións de boas prácticas de xestión e participación no eido da cultura non rexen para o Vigo actual. Xaora, non e difícil agoirar que o do Marco de Vigo non vai ter arranxo, xa que como anuncia Abel Caballero na entrevista que para o Luzes 53 preparou Suso Iglesias: «Non vou ceder nunca a grupos de presión. Nesta cidade mandan os cidadáns, non mandan os grupos de presión». Este é o Marco de Caballero.

O túnel de Elduayen

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a proposta de peonalizar a rúa Elduayen:

Na presentación de «Camiñar no Vigo vello», o novo libro de Pedro Feijoo, que na sexta feira pasada reuniu a un cento de persoas na Casa-Torre de Pazos Figueroa, unha das marabillas máis antigas da cidade, situada na antiga praza Vella, ao fío da descrición das case descoñecidas catacumbas viguesas suscitouse dende o público a posibilidade de que o traxecto do túnel previsto na rúa Elduayen, que permitirá peonalizar a Porta do Sol, se alongase até o Paseo de Afonso, o primeiro miradoiro sobre a Ría. Unha medida que, sen dúbida, revolucionaría a intervención urbanística que dende hai tres décadas o Consorcio do Casco Vello ven acometendo con éxito desigual sobre o Vigo vello xa que permitiría suturar de vez a ferida existente, desde a apertura da Travesía da Porta do Sol  á estrada de Baiona (a actual rúa Elduayen), entre o Barrio alto e o perímetro urbano comprendido entre a Porta do Sol e o Berbés. Unha ampliación do túnel que, ademais, permitiría recuperar o Paseo de Afonso e a contorna da Oliveira como o salón de estar de privilexio do Vigo do novo século, sempre que fosen adiante os proxectos de recuperación da Panificadora e do Barrio do Cura, espazos (para a vergonza de todos) hoxe abandonados e cada día máis deteriorados e marxinalizados.

Dos túneles vigueses falou Feijoo na presentación lembrando o que se abriu a finais do século XIX para evitar o paso pola Porta do Sol, o famoso túnel dos Caños que conectaba para os peóns o antigo barrio do Salgueiral, onde hoxe ten a súa sede o Colexio de Arquitectos, coa rúa Vitoria. Unha catacumba da que hoxe quedan vestixios na boca cegada ao remate do canellón dos Caños, esa praciña existente á esquerda do teatro García Barbón, como outra no canellón de Juan Nogueira Alonso, nas inmediacións da Alameda. Como tamén citou Feijoo os túneles existentes baixo as rúas de Santiago, do Pracer e o Paseo de Granada, unha galería que conecta co túnel que baixaba dende o Monte do Castro até a batería da Laxe, fronte ao Náutico. Como non esqueceu tan magnífico cicerone, que tras a presentación guiou a un numeroso grupo de persoas pola rúa Real, describir o túnel do «Tren do Peixe», eses apenas douscentos metros que unían a rúa Afonso XII e a actual de Rosalía de Castro, pasando por Santiago de Vigo, itinerario polo que circulou o tren que sacaba o peixe do Berbés até a clausura das vías en 1963. Relación de túneles vigueses aos que hai vinte anos se uniu o de Beiramar, que sacou o tráfico das Avenidas na controvertida actuación de «Abrir Vigo ao Mar».

A prolongación do túnel da Porta do Sol até o Paseo de Afonso permitiría peonalizar a rúa Elduayen, que fora concibida en 1879, unha vez derrubadas as murallas, no proxecto de apertura de Manuel Fernández Soler, como un vial para aliviar o tráfico no interior da cidade, que entón saía pola rúa Sombreireiros (moito máis longa de como a coñecemos hoxe) e facilitar, en definitiva, a saída cara ao barrio da Falperra e a estrada de Baiona. Travesía de Vigo, que dende 1887 leva o nome de Elduayen, tamén o principal valedor desta primeira avenida viguesa, que unha vez aberta dividiu á metade a vella cidade. Dúas partes moi diferenciadas que, como sinala Pedro Feijoo, co paso dos anos por desgraza acabarían por correr sortes moi dispares.

Xaora, Elduayen, a pesar do seu carácter de vía de circunvalación, por onde sempre pasou o tranvía e un tráfico cada vez máis denso, coñeceu até hai catro décadas unha actividade comercial e residencial vizosa que moi pouco ten que ver coa precariedade actual, a pesar de existir unhas poucas edificacións ben recuperadas. Coa excepción de El Buen Gusto, a Corsetería Imperio e a Farmacia de Crespo, que se manteñen abertos dende hai décadas, non é difícil lembrar que nesta rúa estiveron abertas as galerías de Asefal, a moblaría de Cambón, máis de media ducia de tendas de vestiario como Paños Vergas e Confecciones Gallego (a mítica tenda de don Benjamín), o establecemento de electricidade de Santiago Vidal, librarías como Pax e a editora Cíes de Eugenio Barrientos, así como varios bazares, zapatarías e algunhas reloxarías (como a mítica de Valderas) nos baixos da praza de Argüelles.

De alongarse o túnel de Elduayen, reactivaríase a actividade comercial nesta rúa centenaria e os peóns contariamos coa posibilidade de camiñar sen o bulir dos vehículos dende o Paseo de Afonso até a Farola de Urzaiz. Un fito que alongaría o eixo comercial de Príncipe até a Oliveira, o que previsiblemente contaxiaría, como sucedeu en Pontevedra, a outras rúas próximas, tanto cara o Barrio alto, a Ferrería e a rúa San Sebastián, como cara as rúas que abrazan o barrio do Berbés. Pagaría a pena que a alcaldía valorase as posibilidades de acometer este proxecto que podería ser estratéxico para a recuperación total do Vigo vello.

Memoria do Vigo vello

/en , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a aparición de Camiñar o Vigo vello, o novo libro de Pedro Feijoo:

Lendo nas páxinas de «Camiñar o Vigo vello» (Xerais 2018), o paseo pola historia da cidade que propón o escritor Pedro Feijoo, lembrei cantos domingos baixei os cento dezaseis chanzos das escaleiras de pedra da Baixada ao Forte, a rúa que vai desde o Paseo de Afonso XII ata a rúa Poboadores, para mercar tres barras na Barroca, cando estaba de panadaría de garda. Como lembrei o itinerario de regreso por Poboadores arriba, deténdome no lavadoiro da fonte da Barroca e axexando no Bar Baiona e nos quioscos agochados baixo a beirarrúa voada do paseo de Afonso, para rematar esculcando nos tebeos e nos libros raros das cristaleiras do quiosco de Pepe «O Coxo», a miña primeira libraría. Como lembrei, inevitablemente, os días nos que levaba a tarteira á panadaría do Barrio do Cura do noso veciño o señor Domingos, a da Oliva, a máis moderna da rúa, ou á Primavera, xusto detrás da casa nosa, situada tan cerquiña da fonte da Falperra, onde co garrafón de cinco litros agardei a miña quenda tantos días de verán, nos que se pechaba o subministro a partir do mediodía.

Lendo neste singularísimo libro de Pedro Feijoo lembrei os regresos furtivos do colexio, atravesando o Barrio Alto, cando non se construíra a casa do concello ao pé do Campo de Granada. Viaxes prohibidas nas que percorriamos (nunca me atrevín a facelo só) a rúa Pracer, pasabamos por diante do que hoxe chamamos o «Banco dos Contos» (onde os feirantes de gando do Campo de Granada sentaban para facer os números do día) e cruzabamos todo o barrio chino, seguindo a rota do Cacholís («Café, chocolate e licores; Ca, Cho, Lis»), os tres bares dos Soto, o Cacholí da rúa San Sebastián, o Cholica da Ferraría e o Lichoca da rúa Abeleira Menéndez, para saír case a correr ao paseo de Afonso, á altura da drogaría La Única. Regresos furtivos que outras veces faciamos pola rúa de Santiago, daquela chea de tabernas mariñeiras moi animadas, camiño que colliamos na entón moi empinada rúa Cachamuíña, á altura da de Víctor, un rapaz tetrapléxico que vendía lotaría e vivía nas casoupiñas máis humildes acaroadas á Panificadora. Itinerario que só nalgunhas ocasións variabamos camiñando a carón do forte de San Sebastián e baixando polas escaleiras da actual Subida ao Castelo, onde aínda se mantén en pé un pequeno pano da muralla de Vigo, preto da antiga porta da Falperra.

Lembranzas activadas pola lectura dun libro suxestivo que propón ao lector que se poña a camiñar de forma calma e serena e se converta en viaxeiro curioso na súa propia cidade. Feijoo suxire adoptar a actitude do «flaneur», defendida por Balzac e Flaubert, a da persoa camiñante que vagamundea sen deriva precisa disposta a sorprenderse e a interrogarse sobre o que sucede ao seu arredor. Actitude hedonista que o pensador francés David Le Breton considera, en ensaios recentes como «Elogio del caminar» (Siruela 2017), tamén unha das formas actuais de resistencia política. Así camiñar polo labirinto de rúas do Vigo vello, tanto do Barrio Alto como aqueloutro que procura o abrazo da ría, permite valorar a fermosura de determinadas edificacións respectadas pola historia, como a casa-torre dos Pazos-Figueroa, a alfaia viguesa do século XVI, como da beleza das cores dun solpor sobre as Cíes contemplado dende as varandas do Paseo de Afonso. En definitiva, camiñar polo Vigo vello como unha forma de entender o mundo, ruar sen interese ningún en mercar cousa ningunha, só polo feito de vivir a experiencia de descubrir e de construír memoria da cidade namorada.

Un libro este novo de Feijoo que, ademais, compila moi valiosa información textual e visual sobre o Vigo vello, unha denominación quizais máis acaída que a de «Casco vello», espazo que identifica co da cidade amurallada (1665) con sete portas e dez baluartes durante douscentos anos. Un libro que se converte tamén en arca da memoria do Vigo desaparecido, dende as edificacións estudadas polo mestre Xaime Garrido aos viguismos da fala e da memoria, recuperados en narracións engaiolantes como as referidas aos muros e castelos perdidos e catacumbas da cidade (Vigo conta até tres galerías e pasadizos ocultos baixo o seu chan), as fontes de Vigo, os bares da Ferraría, a historia da Oliveira, a presenza da Inquisición e  até outros máis novelescos como as da Casa da Collona (o famoso club Abanico da rúa San Sebastián) ou a visita de Mata Hari, que se hospedou en 1916 até en catro ocasións no hotel Continental da Laxe.

Na liña de clásicos de divulgación da historia de Vigo –como esas fermosuras que son «La caracola de piedra» (1982) e «Noutronte» (1994), ambos os dous de Pedro Díaz, ou os tantas veces aquí citados «A cidade e os días» (1960) de Xosé María Álvarez Blázquez e «As rúas de Vigo» (1991) de Lalo Vázquez Gil– o libro de Feijoo ten vontade de obra aberta que sementa no tempo esta nosa cidade de pedra e sombra, luz e auga. Para ler e camiñar o Vigo vello.

Olimpia Valencia e outras pioneiras

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo a figura de Olimpia Valencia e outras pioneiras:

Reparo con frecuencia na placa colocada en Príncipe nº 11 na que se lembra que alí tivo a súa consulta a xinecóloga Olimpia Valencia López, a primeira muller galega en obter a licenciatura de Medicina na Universidade de Compostela en 1925, cun expediente inzado de matrículas. Nacida nas terras arraianas do concello de Baltar en 1898 e veciña de Vigo dende os doce anos, especializouse en Madrid, onde se doutorou cunha memoria sobre a colesterinemia no sangue, e despois, grazas a unha bolsa da Junta de Ampliación de Estudios, trasladouse a Alemaña e Suíza onde ampliou formación científica na especialidade que exerceu en Vigo desde 1928 até case o seu pasamento en 1987. Profesión que desenvolveu na Seguridade Social, até a década de 1960, e na consulta particular que a súa chegada abriu en Príncipe, que trasladaría despois á rúa Velázquez Moreno e, finalmente, á rúa Uruguai, onde a Irmandade da Sanidade Galega e o Colexio Médico de Pontevedra colocaron en 2016 unha placa que a recorda: «Olimpia Valencia: especialista en doenzas da muller».

Vinculada ao galeguismo republicano de Vigo, polo tanto a figuras como as de Valentín Paz Andrade, a doutora Valencia tivo a afouteza de encabezar en 1931 o chamamento de apoio aos candidatos da provincia de Pontevedra do Partido Galeguista e en 1936 outro que reclamaba o Si no Plebiscito do Estatuto, ambos os dous documentos asinados só por mulleres. Sempre estudosa, inqueda e comprometida coa súa profesión e coa causa da igualdade («as mulleres podemos namorarnos por algo máis que casar», confesoulle nunha entrevista ao xornalista Johán Carballeira), participou en Vigo na fundación de entidades como a Academia Médico-Quirúrgica (1930) e a Alianza Francesa. Compromisos cívicos que lle pasarían factura en 1937 cando foi detida, acusada de pertencer ao Partido Galeguista e manter relación con xentes de esquerdas, e máis tarde nos dífíciles anos de posguerra, cando foi acusada de «roja» e mesmo boicoteada a súa consulta. Recoñecida hoxe como pioneira, unha desas mulleres que pelexaron por ocupar espazos até entón masculinos, dona Olimpia conta cunha rúa co seu nome na zona de Cabo Estai e a Universidade de Vigo escolleuna, tamén, para identificar o seu Centro de Investigacións Médicas. Apenas dous recoñecementos para unha das pioneiras viguesas máis afoutas.

A apaixonante biografía de Olimpia Valencia, que merece un lugar destacadísimo na historia de Vigo, é unha das incluídas no álbum «Pioneiras» (Xerais 2018) escrito por Anaír Rodríguez e ilustrado por Nuria Díaz, protagonizado por unha ducia de mulleres galegas que conseguiron vencer as barreiras impostas ao seu xénero e dar os primeiros pasos por vieiros transitados até ese momento só por homes. Mulleres de épocas e ámbitos sociais e profesionais ben distintos, dende Exeria, a primeira muller escritora de toda a Hispania Romana no século IV, e Isabel Barreto, a primeira almiranta do mar, participante a finais do século XVI na expedición para colonizar as Illas Salomón; pasando por Isabel Zendal, a primeira enfermeira en misión internacional, participante na expedición da vacina da varíola do doutor Balmis, e Sofía Casanova, a primeira correspondente de guerra; até Celia Rivas, a primeira condutora de camións, Marcela e Elisa, as mestras que quixeron casar, Irene González, a primeira futbolista nun equipo masculino, Áurea Rodríguez, a primeira gaiteira, María Luz Morales, a primeira muller directora dun xornal de ámbito estatal («La Vanguardia»), e Ángeles Alvariño, a primeira científica nun buque de investigación internacional, que traballou un par de anos no Instituto Oceanográfico de Vigo.

Unha ducia de pioneiras, como as doutoras Valencia e Alvariño, ou como tantas outras mulleres viguesas que abriron camiño, cuxas historias merecen ser coñecidas e postas en valor. Recuperacións biográficas esenciais para a súa utilización didáctica nas aulas e para a formación nos valores da igualdade, mais tamén para as actividades do propio movemento feminista neste seu irreversible proceso de empoderamento emancipador, caligrafado nas rúas viguesas o pasado domingo por milleiros de mulleres, unha lumieira esperanzadora para erradicar as lacras do feminicidio, do acoso e das desigualdades social, laboral e económica, como raíces da sociedade patriarcal.

As conquistas do movemento feminista foron sempre conquistas para toda a humanidade; como sabemos que mudar a historia obriga a mudar as voces da historia. Secasí, se recuperamos os nomes e restauramos a memoria destas pioneiras, até agora invisibles na historia, contribuiremos a acuñar modelos e figuras femininas valoradas socialmente. Eis a necesidade de poñer en valor á doutora Olimpia Valencia e a outras pioneiras.

Ferrín co Laxeiro

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao premio Laxeiro que recibiu Xosé Luís Méndez Ferrín:

O xoves na roda de prensa celebrada no concello de Vigo na que se anunciou a celebración o 24 de febreiro do xantar no que a Fundación Laxeiro entregou o seu premio de 2018 a Xosé Luís Méndez Ferrín, o autor de «Con pólvora e magnolias» confesou que o mestre Laxeiro, a quen coñeceu cando o pintor regresou da Arxentina na década de 1970, subministráralle material para a súa imaxinación en forma de soños. Desde que na súa adolescencia coñecera na sala de billar do café Moderno de Pontevedra aquel mural de Laxeiro titulado o «Outro Mundo», aquelas figuras grotescas que danzaban ao son dun laúde cuadrangular, Ferrín tivo numerosos soños dentro dos seus cadros, «nunca puiden saír fóra da súa pintura», xa que o artista de Lalín «ofrecía en cada cadro ou en cada mural unha mensaxe oculta, xa que en todos se agochaba algún misterio, xa que todos eran dunha ou doutra forma narrativos, xa que todos contan unha historia».

Unha débeda artística con Laxeiro que Méndez Ferrín xa recoñecera en 1996 nun texto moi fermoso incluído no catálogo publicado polo CGAC con motivo da exposición antolóxica dedicada á obra do lalinense, sendo directora artística do museo Gloria Moure, no que lembra aquel día pontevedrés no que descubriu o «Outro Mundo», mural que define como «festival transgresor de toda severidade, unha pintura que convocaba á transgresión e o riso universal, a un país de Ningures que Ninguén visitara». Unha noitiña de invernía na que Ferrín confesa sentiuse chamado a penetrar no interior do propio cadro, sentíndose «recoñecido polas máscaras a participar no folión». Unha experiencia marcante para o autor de «O crepúsculo e as formigas» xa que recoñece que «desde aquela festa nunca deixei de soñar, de vez en cando, imaxes ocres con figuras carnavalescas dotadas da capacidade de me alegrar o ánimo e, simultaneamente, de me amosar as extremas da loucura e as marxes do terror».

No xantar do sábado no que recibiu o seu merecido Laxeiro, Ferrín tivo moi presente aquela experiencia pontevedresa e orgullouse de que os cadros e os murais do pintor de Botos contribuíran á formación da súa sensibilidade estética contemporánea e do seu universo literario: «Teño pensado moitas veces que o meu traballo poético fundamental foi darlle nomes descomunais a algúns bonecos ideados por Laxeiro». Como recoñeceu a seguir que «as figuras, formas, cores, liñas, silencios ópticos que me atraían e desconcertaban sendo rapaz dos cadros de Laxeiro, formaban parte dos meus propios soños e se prolongaban nas miñas fantasías diurnas». Como escribira en 1996, «Laxeiro tamén me ensinou a aprezar as calidades da textura, a soñar nelas e, consecuentemente, a deixarlle paso a Burri, a Tápies e a Fautrier nos territorios dos meus pesadelos, facéndoos máis tráxicos, máis materiais, máis terrestres, máis sórdidos». Como tamén daquela gabara a capacidade de Laxeiro de entregarse á abstracción con idéntico espírito, «coa consciencia de pura procura plástica, co aviso permanente da fronteira e do medo que lle eu dera coñecido en Pontevedra cando entrei no seu cadro».

Moi emocionantes foron as palabras de Ferrín o sábado cando no seu discurso reivindicou a súa condición de «laxeirano militante» e a adscrición de Laxeiro ao Vigo literario e plástico, o que o autor de «Estirpe» ten acuñado nos seus artigos de «O confín dos espellos» de «Faro de Vigo» como o «Vigo de Manuel Antonio», outro dos compoñentes do ADN vigués, como o do Vigo obreiro que curta chapa de aceiro nos estaleiros de Beiramar. Laxeiro forma parte do Vigo plástico, como o pintor Serafín Avendaño, que asegurou estaba presente na sala en forma de «querido fantasma», e outros pintores «como Urbano Lugrís, Carlos Maside, Manuel Colmeiro, en diversas partes das súas vidas, con outros e outras, contribuíron a facer desta nosa cidade a capital artística de Galicia, labor que [enfatizou] continuarán algúns artistas aquí presentes». Unha referencia sutil á continuidade do protagonismo de Vigo na cultura galega contemporánea, sobre todo no eido das Artes Plásticas, cando está en perigo de desaparición o MARCO, como peza clave na promoción da súa creación e difusión.

Ademais de constituír un merecido recoñecemento a quen é figura cimeira da cultura e política galega contemporáneas, dun ourive da peza da esperanza resistente, desa alfaia de ouro coa forma dunha espiral ou dunha trabe, este premio Laxeiro a Xosé Luís Méndez Ferrín contribúe a reparar na relación entre dous dos mestres da cultura do noso tempo. Laxeiro e Ferrín son dous grandes narradores de soños, tamén, dúas figuras da creación que empregando as ferramentas de disciplinas artísticas distintas contribuíron a ampliar o relato da nación dos galegos e das galegas. Merecidas beizóns ao premio e á Fundación Laxeiro.

Onte 1955: «Os Megatoxos e a Batalla de Rande» de Anxo Fariña

/en , , , , , , /por

A Casa do Libro de Vigo acolleu onte a presentación de Os Megatoxos e a Batalla de Rande de Anxo Fariña. Esta sexta entrega da que xa é a serie máis extensa da literatura infantil e xuvenil galega, dirixida ao lectorado na fronteira entre infancia e preadolescencia, viaxa aos acontecementos da Batalla naval de Rande que se produciron na ría de Vigo o 23 de outubro de 1703. Unha nova entrega na que os personaxes principais coñecen elementos da cultura maia e sofren un proceso de maduración obrigados a enfrontarse a unha serie de dilemas morais complexos e a unha reflexión sobre o alcance do amor e da amizade. Os catro Megatoxos (Faísca, Ruxe, Lúa e Serea), despois dunha excursión do instituto na que visitaron o faro e as instalacións de Cabo Silleiro, coñecen a existencia dun galeón, O Indomable, que non figuraba nos rexistros, que levaba un arma que podía facer mudar o rumbo da historia. Na súa viaxe no tempo deben responder ao dilema de se é posible e xusto modificar os acontecementos o pasado para mudar o presente?

De Vigo a Lugo

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo a supresión da liña diaria de autobús entre Lugo e Vigo:

O feito de que se suprima a conexión diaria e directa por autobús entre Vigo e Lugo, para a que non existe tampouco alternativa ferroviaria razoable, amosa a profunda mudanza (e, tamén, o fracaso) do sistema público de mobilidade interior en Galicia, apenas outro síntoma das dificultades de ofrecer servizos públicos básicos en todo o país como das propias mudanzas que sobre o noso territorio provoca o proceso de urbanización e o devalo demográfico que sofren, sobre todo, as provincias de Lugo e Ourense.

Unha nova que inevitablemente actualiza na memoria nosa a imaxe daqueles ómnibus preciosos e un chisco vangardistas da empresa Gómez de Castro, estacionados hai cincuenta anos na rúa García Barbón, preto da igrexa de Santiago de Vigo, que durante décadas se responsabilizou dun servizo con paradas en Pontevedra, Lalín e Monterroso, onde tiña a sede esta liña transversal que unía por estrada a Galicia atlántica coa cantábrica, superando as pontevedresas comarcas de Terra de Montes e do Deza e a lucense do Val da Ulloa. Unha das viaxes máis longas e fermosas que se podían facer dende Vigo atravesando as máis diversas paisaxes no corazón do país.

A perda desta unión é consecuencia da reestruturación das liñas establecida no polémico plan de transporte público por estrada aprobado pola Xunta de Galicia, tras a folga das empresas concesionarias. Un plan que levou a que a empresa Monbus, o operador das liñas que unen as cidades atlánticas, renunciase a varias das concesións que explotaba, entre elas a diaria Lugo-Vigo, argumentando falta de rendabilidade. Xaora, é paradóxico que no actual prego de concesións a Xunta admitise no traxecto Lugo-Vigo o transbordo en Pontevedra, a pesar das incomodidades que esta solución supón para os viaxeiros obrigados agardar por un novo vehículo cando están apenas a trinta quilómetros da área metropolitana de Vigo, a maior rexión urbana de Galicia, onde viven máis de medio millón de habitantes. Inconvenientes que prexudicarán a todo tipo de usuarios, dende os numerosos universitarios aos turistas e visitantes, dun servizo público para o que hoxe case non hai outra alternativa que a utilización do vehículo privado ou dun servizo de blabacar.

A desaparición desta liña diaria e directa entre Vigo e Lugo ten un aquilo de ruptura simbólica, de esgazadura fortuíta entre dous territorios e dúas comunidades con notables transferencias ao longo do último século. É de todos coñecida a importante comunidade lucense en Vigo, ben é certo que non tan numerosa como a ourensán, mais moi significativa nos eidos dos profesionais da medicina, da docencia, do deporte como da función pública. Como é de todos coñecida a impronta que deixaron en Vigo figuras lucenses que algún día chegaron nos ómnibus de Gómez de Castro dende pintores como o propio Laxeiro, a quen lembramos esta semana, a xenial Xulia Minguillón, a creadora da “Escola de Doloriñas”, que viviu durante unha década en Vigo co viveirense Francisco Leal Insua, director de “Faro de Vigo” de 1949 a 1961; pasando por escritores como Francisco Fernández del Riego, que chantou raíces en Vigo durante sete décadas, Álvaro Cunqueiro, instalado en Vigo dende 1961, director tamén de “Faro de Vigo” de 1964 a 1970; até o notario de Becerreá Ánxel Casal Rivas, vencellado ao grupo Galaxia, ou o empresario sarriano José Fernández López, creador de Frigolouro e de Pescanova en 1960. Nómina de destacados lucenses vigueses na que non pode deixar de citarse ao escritor Agustín Fernández Paz, ao tradutor Valentín Arias ou a súa filla a poeta Xela Arias, tan identificada coa cultura viguesa da movida dos oitenta, como ao que foi alcalde de Vigo Manuel Pérez Álvarez, ao senador Carlos Mantilla ou, entre outros, ao xornalista Xosé María Palmeiro, tan vinculado aos medios radiofónicos vigueses.

A perda desta conexión directa de autobús entre Vigo e a cidade da muralla, unha liña histórica que comezou a ser cuberta con coches de cabalos, é desas noticias que nos obrigan a enxergar con outros ollos o horizonte do país. Sabemos que por parte dos prestadores deste servizo público, a redución do servizo a un par de conexións de fin de semana pode ser explicada con criterios de estrita rendabilidade económica. Máis tamén sabemos que para abordar a complexa problemática demográfica e territorial que supón o feito de que o 76 % da poboación galega se concentre nas provincias atlánticas, os servizos de transporte teñen a obriga de ofrecer unha rendabilidade social, responsabilidade á que non poden ser alleos os poderes públicos, neste caso a Xunta de Galicia, administración con competencias en transporte interior. Non debería ser tan difícil alongar desde Pontevedra a conexión diaria que continuase unindo Lugo coa área metropolitana viguesa.