«Chuva no mar», esta marabilla das miñas admiradas cantoras Marisa Monte e Carminho, sobre texto de Arnaldo Antunes e animación de Nicolau, acáelle coma anel a este tránsito entre o ano vello que remata e o que comeza devagariño.
Os meus votos de esperanza para facermos xuntos o camiño novo, o horizonte aínda está ao lonxe.
Dedico o artigo da semana de Faro de Vigo a Ponte nas ondas, unha experiencia sociopedagóxica modélica de innovación educativa e comunicacións cultural transfronteiriza, merecedora do Premio Ondas 2014 á mellor cobertura informativa.
Dende hai dúas décadas o programa educativo Ponte nas ondas pretende romper as fronteiras mentais existentes entre escolares (e cidadáns) galegos e portugueses de ambas as dúas beiras do Miño. Creada como unha xornada anual de radio interescolar na que participaban colexios miñotos de Primaria, Ponte nas ondas é hoxe unha asociación cultural e pedagóxica consolidada cuxo traballo está centrado na recuperación do patrimonio inmaterial galego-portugués e no emprego educativo das tecnoloxías da comunicación.
A súa traxectoria e o traballo fecundo e innovador deste programa educativo transfronteirizo xustificaron que recibise o mes pasado un dos prestixiosos Premios Ondas 2014 outorgados por Radio Barcelona. Sen dúbida, un recoñecemento extraordinario, para unha experiencia de renovación pedagóxica no eido dos medios de comunicación.
Ponte nas ondas naceu en 1995, coincidindo coa apertura da ponte internacional que une Salvaterra de Miño e Monçao, dúas vilas que medraron da man, mais que tamén viviron viradas de costas durante moito tempo. Un grupo de profesores dos centros educativos de cada unha das localidades ideou unha xornada de radio escolar na que estes estudantes miñotos puidesen ter voz en efeméride tan destacada desenvolvendo un traballo colaborativo a prol da difusión da súa cultura común.
Os alumnos e alumnas dunha escola de Monçao, dende os estudios da emisora Ecos da Raia de Monçao, e os do colexio de Alxén (centro onde xa funcionaba unha radioescolar), dende os improvisados na Casa da Cultura de Salvaterra, inauguraron unha ponte de cordialidade, construída con palabras, músicas e ilusións. Unha ponte radiofónica que dende aquela primeira edición uniría aos rapaces e rapazas de ambas beiras do río que nin se coñecían nin sabían que, a pesar de formar parte de dous estados europeos diferentes, compartían refráns, xogos, costumes, cancións, en definitiva, contaban cunha lingua e cultura común.
Tras a incorporación ao programa de escolas das vilas unidas polas pontes, Tui-Valença do Minho e Arbo-Melgaço, como da Guarda-Caminha, comunicadas por ferri, o traballo escolar común e o intercambio cultural sobardou os límites dun proxecto que cada ano escollía un tema monográfico e no que xa participaban radios comerciais e públicas na súa maratón radiofónica que chegou a superar as trece horas.
Co novo século o proxecto densificouse. As escolas participantes aumentaron e comezaron a traballar de forma sistemática sobre o patrimonio inmaterial común da rexión arraiana e miñota coa intención de presentar a candidatura (2004) para que a Unesco o declarase como obra mestra da humanidade. Ese obxectivo levou a que todas as escolas traballasen sobre a cultura oral, o intanxible, o que non se ve, e se transmite oralmente na cadea xeracional e familiar. Froito desta estratexia recolléronse centos de testemuñas sobre as festas estacionais, romarías e crenzas, e milleiros de textos de cantigas, regueifas, contos, lendas, adiviñas, vivas na memoria das familias de ambas as dúas beiras do Miño. Foi tamén na primeira década do século cando Ponte nas ondas comezou a emitirse por internet (audio e vídeo) e as escolas comezaron a utilizar as novas tecnoloxías da comunicación, o que permitiu a ampliación do programa a centros educativos doutros países do espazo cultural da lusofonía, sobre todo do Brasil, polo que circula o sangue dunha lingua que aos galegos e galegas non nos resulta allea.
A exitosa experiencia de Ponte nas ondas, as súas actividades educativas sobre o patrimonio dunha tradición cultural común galega e portuguesa, apoiadas sobre os lazos lingüísticos da lusofonía e do emprego dos medios de comunicación e tecnoloxías dixitais, contribuíu a dotar de contidos culturais e simbólicos ao proxecto da eurorrexión Galicia-Norte de Portugal, unha iniciativa política que nunca chegara a funcionar máis alá dalgunhas iniciativas económicas intermitentes ou de proxectos políticos tan fráxiles e volubles como os do chamado Eixo Atlántico, que nunca chega a arrincar.
Mais tamén contribuíu Ponte nas ondas a afianzar nas escolas participantes prácticas de renovación pedagóxica, como o traballo cooperativo dos docentes e escolares dentro e fóra da aula, a utilización de medios tecnolóxicos de comunicación a distancia, a apertura de cada comunidade escolar á súa contorna, a participación doutros profesionais e medios no traballo didáctico, a realización de intercambios, a publicación de libros e cedés…
Beizón pois por tan valioso traballo sociopedagóxico á asociación cultural e pedagóxica Ponte nas ondas e aos que son os seus responsables, os profesores Santiago Veloso e Gerardo Feijoo, promotores e animadores tamén da experiencia dende o seu inicio.
Mentres engalamos atopo na revista do avión unha versión d’ A fada Oriana, un conto de fadas da Sophia de Mello Breyner. As fadas para a escritora portuguesa son seres da natureza nacidos da nosa capacidade para atribuir vida, vontade e intencións ao que é natural no mundo. A fada Oriana conta a historia dunha fada a quen a raíña das fadas puxo ao coidado da floresta e de todos os seus habitantes, humanos, animais e plantas. Oriana prometeulle que nunca os abanadonaría, dispoñendo a súa morada no tronco dun carballo. Ao ficar amiga dun peixe, que a convidou a contemplar a súa imaxe reflectida no río, Oriana quedou prendida e marabillada polo seu propio reflexo. A vaidade levouna a abandonar a floresta e aos que precisaban dos seus coidados. Como castigo, Oriana foi privada dos seus poderes, comezando un camiño de reparación daquel dano. Un conto de fadas, que alerta dos perigos da autocompracencia, na que con tanta facilidade caemos.
(Entre Porto e Amsterdam).
Non podemos deixar de destacar que onte foi aprobada por unanimidade do Parlamento de Galicia a chamada «Lei Valentin Paz Andrade» para o aproveitamento da lingua portuguesa e vínculo coa Lusofonía. A pesar de que foi «descafeinada» a proposta presentada pola Iniciativa Lexislativa Popular VPA, a partir de agora o ensino do portugués introdúcese con carácter xeral como materia optativa no noso sistema educativo non universitario, así como se asume o compromiso das institucións galegas de fomentar a relación institucional coa lusosofonía e a recepción das canles das televisións portuguesas. Tan importante como a aprobación unánime da lei será o necesario compromiso do goberno galego para poñela en práctica. A Lei VPA debe contribuír a mudar a nosa ollada (a do conxunto da sociedade galega) cara a lingua e cultura portugesas despois de estarmos tanto tempo virados de costas.
No artigo da semana en Faro de Vigo abordo os contidos da Iniciativa Paz Andrade para o aproveitamento da lingua portuguesa e vínculos coa lusofonía.
Unha ponencia da Comisión de Educación e Cultura do Parlamento de Galicia traballa sobre a proposición de lei de iniciativa lexislativa popular Valentín Paz-Andrade, para o aproveitamento da lingua portuguesa e vínculos coa lusofonía. Apoiada por máis de 17.000 asinaturas, esta iniciativa foi presentada a consideración do pleno polo empresario vigués Xosé Carlos Morell González o pasado 14 de maio, sendo aprobada por unanimidade de todos os grupos políticos, coa participación na votación de todos os membros da cámara, o que constituíu un consenso inédito nas dúas últimas lexislaturas.
Redactada en apenas tres breves artigos, a proposición de lei pretende poñer en valor o que Valentín Paz-Andrade denominaba no seu ensaio “Galicia como tarea” (1959) potencial global “dunha lingua coa que os galegos e galegas podemos entendérmonos con millóns e millóns de persoas, aínda que a falen con distinto acento ou escriban de forma diferente certo número de palabras”. A da lingua portuguesa é unha comunidade formada por 254 millóns de persoas, un 3,6 % da poboación mundial, que alén da súa diversidade cultural, representa un considerable potencial económico. Segundo un estudo recente da oficina de estudos do Banco Espirito Santo supón o 4,6 % do PIB mundial e o 2 % do comercio internacional planetario. Se activamos esas potencialidades de comunicación lingüística que posuímos os galegos e galegas, poderemos con facilidade ser os cidadáns europeos máis capacitados para acadar o maior progreso no menor tempo nunha lingua internacional de referencia, hoxe a quinta máis falada no mundo, máis tamén a terceira máis utilizada nas redes sociais e a primeira máis falada no hemisferio sur do planeta. Unha oportunidade competitiva, sobre todo no eido económico, que non deberiamos estragar no contexto da crise económica, xa que algúns dos países desta comunidade lusófona presentan elevadísimas taxas de crecemento anual como Angola (17 %); mais sobre todo polas oportunidades de negocio e traballo ofrecidas por Brasil, un dos cinco países “brics”, chamados a revolucionar a xeoeconomía do século XXI. Sen esquececer a diáspora portuguesa polo mundo (cinco millóns de persoas) ou as pequenas comunidades como Macao, onde o portugués é lingua oficial xunto ao chinés, na que se están realizando grandes investimentos no eido da educación universitaria, sendo unha porta de acceso á China continental.
O primeiro artigo da iniciativa incorpora a aprendizaxe da lingua portuguesa en todos os niveis do ensino regrado. Ábrese así a posibilidade de aumentar de forma significativa o número de alumnos e alumnas galegas con competencia elevada en comunicación e expresión oral e escrita en portugués. Un obxectivo acadado xa por Estremadura, comunidade que (para a vergonza galega) posúe a sede do Programa de Cooperación Transfronteiriza España-Portugal, na que estudan portugués como segunda lingua máis de dez mil estudantes de Secundaria. Unha incorporación do portugués ao currículum que debería facerse coincidir coa implantación máis que probable dos novos currículums LOMCE no vindeiro curso 2014-15. O segundo dos artigos propón que será un obxectivo estratéxico do Goberno galego a relación a todos o niveis (económico, cultural, deportivo, ambiental…) cos países de lingua portuguesa. Este achegamento institucional suporía unha ollada galega cara o sur, primeiro con Portugal, con quen, como tantas veces sinalou o noso amigo o editor Nelson de Matos, “sempre vivimos tan preto, mais tan virados de costas”. Ollada que cómpre prolongar alén mar, cara os países africanos de lingua portuguesa e cara Brasil, país de oportunidades e horizontes abertos, onde Galicia é recibida con menos prexuízos ca en Lisboa. Por último, o terceiro artigo, propón lograr a recepción aberta en territorio galego das emisións de radio e televisión portuguesas. Unha medida (aparentemente) técnica que abriría por fin a derradeira fronteira con Portugal, a informativa, cultural e deportiva, esoutra barreira invisible que tras dúas décadas cos pasos fronteirizos abertos en Tui, Pontebarxas, no Xerés ou en Feces aínda non foi posible derrubar.
A máis que probable aprobación por parte do Parlamento Galego desta lei para o aproveitamento da lingua portuguesa debería supoñer o inicio dun proceso de achegamento efectivo, inclusivo e recíproco de Galicia con Portugal, Brasil e o resto dos países da lusofonía. Será o momento de recuperar con coraxe iniciativas políticas, económicas e culturais como as do Eixo Atlántico (hoxe moi diminuído na súa actividade) ou a decisiva presenza de Galicia como Observador Asociado da Comunidade dos Países de Lingua Portuguesa (CPLP). Unha magnífica oportunidade para Galicia.
Levei unha alegría cando souben da aprobación por unanimidade do Parlamento Galego da toma en consideración da Iniciativa Lexislativa Popular Valentín Paz Andrade. O ensino preferente da lingua portuguesa no noso sistema educativo non universitario e a promoción da nosa lingua na lusofonia e da cultura portuguesa en Galicia supoñen un feito histórico. Lembrei de contado ao meu amigo Nelson de Matos, que vive uns momentos moi díficiles. Nelson, o editor portugués que máis se ten preocupado pola literatura galega actual (publicou a Rivas, Fernández Paz e Rosa Aneiros, entre outros autores e autoras de noso), adoita definir a relación entre Galicia e Portugal coma a de «dous irmáns virados de costas». A partir da aprobación desta iniciativa política, os irmáns deben recoñecerse de fronte colléndose das mans para percorrer un camiño compartido. Non hai dúbida que dentro da estratexia de proxección exterior da cultura e da economía galega os espazos da lusofonía (tanto o peninsular, Brasil, coma os territorios africanos) constitúen os nosos obxectivos preferentes. Outrosí sucede coa comunicación, transferencia e colaboración coa industria cultural lusófona (cinema, televisión, literatura, música…) onde tamén deberiamos atopar os nosos primeiros parceiros. Parabéns a Morell e ao resto dos promotores duna iniciativa política e económica que abre unha xanela de esperanza para Galicia.
As grandes manifestacións de onte en Portugal amosan a indignación dunha maioría social farta da política de austeridade imposta pola Troika e polo goberno de Passo Coelho. Convocados apenas por internet –utilizando un blog, Fb e Twitter, baixo o hastag #QueSeLixeATroika e os lemas «Queremos as nossas Vidas» e «O povo é quem máis ordena»–, o millón e medio de persoas que ocuparon as rúas das cidades portuguesas, probablemente nas máis importantes manifestacións da súa historia recente, aprobaron unha Moción de Censura Popular, un chamamento á romper coas políticas nefastas de devaluación interna que empobrecen aínda máis aos humildes e remata coa democracia. O que sucedeu onte en Portugal amosa, ademais, a crise da lexitimidade dos partidos de goberno que minten á cidadanía e incumpren sistematicamente o que prometeron. Neste triste proceso, Portugal vai un ano por diante nosa. Aconsello reparar nas fotos e nos vídeos, identificando os textos das pancartiñas, onde non aparecen (ou polo menos eu non os vin) emblemas e insignias dos partidos de esquerda tamén presentes na convocatoria. Emociona escoitar outra volta «Grândola vila morena» no Terreiro do Paço. Dá moito que pensar, un pobo que non se resigna.
Segundo os organizadores da Semana Santa de Vigo a falta de costaleiros, que obrigará á suspensión da procesión do Encontro, débese á «idiosincrasia» viguesa. O alto índice de «inmigración industrial», «a falta de tradición de procesións», «o despoboamento do centro» e, sobre todo, a baixa asistencia á misa dominical dos vigueses explica esta falta de persoas dispostas a sacar as imaxes polas rúas viguesas. Poucas veces lera unha síntese máis sincera, expresada por unha persoa vencellada á igrexa católica, das razóns polas que na nosa abella da ribeira vivimos con entusiasmo moderado as celebracións destes días. Efectivamente, en Vigo, sitio distinto, estes días pode gozarse do Primeiro Festival da rede Europea de Orquestras Folk, que o sábado reunirá no Auditorio de Beiramar un extraordinario programa coa presenza da viguesa Son de Seu, a Sibelius Academy de Helsinki, a Arte Motiva de Turín e a Royal Conservatoire de Escocia. Unha marabilla! No entanto, os vigueses que teñeen moitas saudades das solemnidades da Semana Santa, sempre teñen a posibilidade de acudir a Braga, apenas a unha hora de autoestrada, para ver o desfile dos farricocos, chamando coas súas carracas á procesión da Misericordia.
Recomendo o seguemento nos medios portugueses da noticia do seu falecemento realizada en constante actualización polos nosos amigos do blog Blogtailors. ATÉ SEMPRE, MESTRE.
Chego vía Manolo Gago (obrigado) a esta peza que Anze Perzin preparou para o pavillón de Portugal da Expo de Xangai 2010. Chamoume a atención na música de Rodrigo Leão a importante presenza de gaitas e a escena final de tambores case a ritmo de treboada. Como peza publicitaria pareceume eficaz. Non falta nin a cortiza nin o viño do Porto nin os goles de Cristiano Ronaldo nin a fadista Mariza. Unha imaxe amable de Portugal para proxectarse no mundo.
