Onte 392: Antón Reixa, ghicho distinto

Divertida e un chisco melancólica foi a presentación en Librouro de Antón Reixa. Ghicho distinto, o libro de conversas preparado por Manuel Xestoso e Xosé Cid Cabido. Conduciu a mesa o xornalista Xosé Manuel Pereiro que soubo utilizar as doses necesarias de sal e pementa para que os autores e o protagonista do libro falasen con escasa inhibición. Xestoso confesou que o libro naceu polo seu interese polo grupo Rompente, «quizais a ruptura maior na poesía galega dende Manuel Antonio». Cid salientou que o libro «é unha reivindicación dos disidentes da cultura galega». Reixa expresou a súa gratitude polo libro que chegou «nunha época da miña vida moi reflexiva, a pesar de que son un tipo disperso». Desvelou o texto do correo electrónico que lle mandou Ferrín tras as eleccións da SGAE: «Irmán Reixa: noraboa por esa ocupación da Presidencia da asociación española de autores».  Confesou que «a perplexidade é a forma que teño de coñecer o mundo» e que «a vida lle foi moi xenerosa, polo que lle estou moi agradecido». Rematou salientando que «o único que é permanente na miña vida é escribir, nunca deixei de facelo», para a continuación ler «Un poema ben intencionando», un peche brillantísimo para o serán vigués.

Onte 391: Liber e Frankfurt

A Xunta de Galicia e a AGE non contarán este ano con estand nin no Liber de Barcelona nin na Feira Internacional do Libro de Frankfurt. Rómpese así unha tradición de máis de dúas décadas de participación institucional conxunta da administración galega e do sector editorial privado nestas dúas citas, que até hoxe semellaban ineludibles. Outro efecto desolador dos recortes sobre as políticas públicas de lectura que amosa, ademais, a inexistencia dunha política estratéxica de promoción do libro e da lingua galega no mundo. O sector editorial privado galego estará presente en ambas as dúas feiras por medio dos editores que contrataron os seus propios espazos e pola viaxe comercial, organizada pola Cámara de Comercio, que a vindeira semana se realizará a Frankfurt. Agardamos que o vindeiro ano, o sector privado e a Xunta de Galicia recuperemos a colaboración no marco dun desenvolvemento estratéxico para o sector do libro que pasa neste eido pola creación dunha Oficina de promoción da literatura e do libro galego no mundo. Unha entidade pública privada que se responsabilizaría da difusión das axudas á tradución de obras publicadas en galego a outras linguas, de organizar a presenza institucional nas feiras internacionais do libro e da información web sobre o libro e a literatura galega. Agardo que vivamos tempos mellores.

Onte 390: Cifras críticas para o libro galego (III)

Unha panorámica sobre a situación actual do sector editorial galego, como que vimos facendo estes últimos días, non pode ocultar a redución dos fondos destinados pola Xunta de Galicia ás políticas públicas de lectura e ás destinadas ao fomento da lingua galega, entre o 50% e o 65% de todas as súas partidas, que se produciu dende 2009. As compras de novidades editoriais en lingua galega destinadas a bibliotecas públicas, reducíronse de 1.250.000 euros (2009) a 500.000 euros (2012), o que supuxo un recurte do 60% ao longo da lexislatura. Redución moi significativa cando pola contra a produción editorial en galego aumentou en número de títulos no mesmo período, debido ao esforzo de dixitalización dos catálogos acometido polos editores galegos sen ningún tipo de axuda por parte da Xunta de Galicia. A resolución da compra de novidades editoriais, correspondente á produción editorial de 2011, amosa que se precisarían triplicar os fondos destinados pola Secretaría Xeral de Cultural para cumprir o compromiso establecido pola Lei 17/2006 do Libro e a lectura de Galicia a este respecto. Outrosí sucede coas axudas convocadas, ao longo de dúas décadas, pola desaparecida Consellaría de Cultura destinadas a Grandes Proxectos Editoriais (non convocadas xa en 2012) e a Tradución de obras para o galego e dende o galego que tras a redución ao 50% do seu importe, sufriron o alongamento do pagamento dos seus importes a un terceiro exercicio. Outrosí acontece coas axudas para a edición de materiais didácticos impresos e dixitais dirixidos ao sistema educativo non universitario convocadas pola Secretaría Xeral de Política Lingüística que pasaron dunha dotación superior ao millón de euros en 2009; a unha redución de case o 50% en 2010 (501.617 euros); a unha inaudita supresión no mes de setembro da adxudicación da convocatoria de 2011 (400.000 euros); á adxudicación da convocatoria de 2012 (350.000 euros), o que supón unha redución do 65% ao longo da lexislatura.

Onte 389: O caderniño de Galicia

A desaparición do caderniño de Galica de El País nada ten que ver co magnífico exercicio de xornalismo da redacción dirixida por Xosé Hermida. O traballo deste equipo constituíu un modelo de información plural e independente, referente durante o último lustro da axenda política, económica e cultural de Galicia. Como tamén o foron as páxinas do suplemento «Luces» dos venres, auténtico facho para a cultura galega contemporánea, e as colaboracións literarias de Suso de Toro, Manuel Rivas, Xosé Manuel Pereiro ou Antón Baamonde, entre outras figuras primeiras do noso xornalismo literario. Sei que a desaparición do caderniño nada ten que ver co magnífico traballo dos profesionais da redacción compostelana nin sequera coa proximidade da convocatoria electoral. A onda imparable de homoxeinización centralizadora é a que arrasa sen consideración ningunha en Galicia, País Valenciano e País Vasco co modelo de «caderniños autonómicos», unha medida xustificada polos executivos de PRISA para acadar aforros (supresión de postos de traballo) que permitan afrontar este período de recesión publicitaria e de tránsito profundo nos modelos de negocio xornalístico. Recortes presentados pola dirección do xornal co eufemismo da «integración das noticias locais nun xornal máis global e coherente». A desaparición do caderniño de El País empobrece xa até a desolación o pluralismo do panorama informativo galego, que perde outra trabe do pensamento progresista e galeguista. Con noticias coma este non é doado afrontar o futuro do xornalismo con optimismo. Toda a miña solidariedade co equipo de profesionais de El País en Galicia.

Onte 388: Cifras críticas para o libro galego (II)

A edición impresa que manexamos do estudo de Comercio Interior del libro en España 2011 amosa que o volume da edición e as vendas nas linguas cooficiais (catalán, éuscaro e galego) concéntrase entre o 80 % e o 90 % nos libros de Literatura, Texto, Literatura Infantil e Xuvenil e Ciencias Sociais. Así no caso dos libros editados en galego polos membros AGE o número dos publicados en 2011 destes catro xéneros (1.433) representa o 90,30 %, mentres que a súa facturación supuxo o 87,50 %.

A edición literaria en galego (399 títulos, 509.000 exemplares) supuxo o 25,10 % dos títulos e o 20,40 % dos exemplares fabricados, mentres que as súas vendas (2,84 millóns de €) supuxeron apenas o 13,20 % do total das do libro en galego.

A novela, cunha tiraxe media de 1.632 exemplares, continúa sendo o xénero privilexiado da edición literaria en galego, tanto en número de títulos (218, o 13,70 %), de exemplares (356.000, o 14,30 %) como na súa facturación (2,13 millóns de €, o 9,90 %). É interesante comparar estes datos do mercado da novela en galego cos do conxunto deste subsector de ficción en España, que en 2011 editou 12.642 títulos, imprimiu 56 millóns de exemplares e facturou 507 millóns de €. Se desagregamos máis as cifras, comprobamos que a edición de novela en castelán facturou 461 millóns de € (o 18,70 % do seu mercado), en catalán 41 millóns de € (o 16,90 % do seu mercado total), sendo en galego apenas os citados 2,13 millóns de €. Noutras cifras, o número de novelas en castelán multiplica as galegas por 50, o número de exemplares por 148 e a súa facturación por 216. Se facemos esta comparativa coa edición en catalán, o número de novelas editadas (1.038) quintuplica o das galegas, o número de exemplares fabricados (2.748.000) multiplícaas por oito e a facturación case por vinte. Ademais, se comparamos o mercado da novela en galego (2,13 millóns de €) co total do mercado libro en Galicia en 2011 (160,79 millóns de €) obtemos que a súa cota real no mercado galego do libro é do 1,32 %. Cifras que representan unha pelexa tan desigual como a que desputou David contra Goliat.

A edición de poesía e teatro en galego con 63 títulos en 2011 supuxo o 4,00 % do total, o 3,10 % dos exemplares editados e o 1,30 % da facturación. Mentres que a edición de ensaio e estudos literarios en galego, cunha tiraxe media de 647 exemplares, con 118 títulos representou o 7,40 % do total, o 3,10 % dos exemplares e o 2,00 % da facturación.

A edición infantil e xuvenil en galego con 439 títulos en 2011 supuxo o 27,70 % do total, o 26,10 % dos exemplares editados e o 18,90 % da facturación.  Mentres que a edición de libro de texto en galego con 487 títulos en 2011 supuxo o 30,70 % do total, o 37,20 % dos exemplares editados e o 53,00 % da facturación.

A edición de Ciencias Sociais en galego con 108 títulos en 2011 supuxo o 6,80 % do total, o 4,30 % dos exemplares editados e o 2,40 % da facturación.  Mentres que a edición de libros Científico técnicos en galego con apenas 30 títulos en 2011 supuxo o 1,90 % do total, o 1,40 % dos exemplares editados e o 0,70 % da facturación.

Paga a pena comparar estes datos de 2011 cos dispoñibles no estudo sobre comercio interior do libro galego en 2007. Neste período aumentou a produción de novela en galego, case duplicándose o número de títulos, que pasaron dos 113 de 2007 aos 218 de 2011, como tamén se triplicou o número dos exemplares producidos, que pasaron dos 113.000 de 2007 aos  356.000 de 2011; porén a facturación só se incrementou apenas nun 8,10 % (sen contar a suba de prezos), pasando de 1,97 millóns de € de 2007 a 2,13 millóns de 2011. No caso do libro Infantil e Xuvenil aumentou o número de títulos nun 17,95 %, que pasaron dos 418 de 2007 aos 493 de 2011, diminuíu o número dos exemplares producidos nun 15,00 %, que pasaron dos 759.000 de 2007 aos  652.000 de 2011; manténdose a facturación, en ambos ous dous exercicios arredor do 4 millóns €. Por último, no caso do libro de texto o número de títulos decreceu lixeiramente nun 2,60 %, pasando de  500 de 2007 aos 487 de 2011, aumentou o número dos exemplares producidos nun 16,83 %, que pasaron dos 796.000 de 2007 aos  930.000 de 2011; incrementándose a facturación nun 22,36 %, pasando dos 10,91 millóns de € de 2007 aos 11,35 millóns de 2011.

Agardamos contar axiña cos datos proporcionados polo Estudo do Comercio Interior do libro en galego 2011, encargado pola AGE e a Secretaria Xeral de Cultura da Consellaría de Educación e Cultura para poder interpretalos máis acaidamente.

Onte 387: Día da Tradución

Na mesa redonda que AGPTI organizou no Kunsthalle de Compostela con motivo do Día Internacional da Tradución insistiuse na necesidade de ampliar a base de lectorado en galego e de promover as políticas públicas de fomento da lectura que faciliten a visibilización da oferta editorial e permitan vencer os prexuízos existentes sobre a lectura na nosa lingua. A diminución das axudas públicas á tradución, a desaparición dos patrocinios das caixas e a inexistencia dun plan de tradución de clásicos universais para o galego (previsto na Lei do Libro e da Lectura de 2006, aínda vixente) foron outras cuestións que se puxeron sobre a mesa. Gustei da atmosfera que se respiraba neste foro profesional no que a pesar das incertezas provocadas pola crise agromaron faíscas contaxiosas do optimismo da vontade. A miña gratitude ás organizadoras polo convite.

Onte 386: Cifras críticas para o libro galego (I)

Coñecimos onte o contido de senllos informes –Comercio Interior del libro en España 2011 (versión definitiva, impresa) e El sector del libro en España 2010-2012) que amosan a actual situación crítica da edición do libro en Galicia e en galego. Varios son os indicadores recollidos en ambos os dous informes de referencia para o «Observatorio de la Lectura y el Libro» do Ministerio de Educación, Cultura y Deporte, que amosan o retroceso do sector tanto no seu volume de edición e facturación como na perda de empregos directos e indirectos.

A edición en Galicia baixou o último ano un 28,8% pasando de editar 4.754 títulos en 2010 a 3.384 en 2011, mentres que en comunidades como Madrid e Cataluña, que concentran o 60% da edición,  aumentou e no conxunto do estado incrementouse nun 2,1%, até os 116.851 títulos, fenómeno en boa medida explicable debido á edición en soportes distintos ao papel. No entanto, o número de títulos editados polos membros da AGE increméntase nun 2,03 % pasando dos 2.115 (1.566 en galego, 520 en castelán e 27 noutras linguas) do ano 2010 aos 2.156 de 2011 (1.587 en galego, 540 en castelán e 28 noutras linguas); tendencia que se mantén no incremento do 0,14 % do número de exemplares fabricados que en 2011 acadan os 3.360.000. Cifras que permiten que a tirada media baixe apenas un 1,76 %, pasando dos 1,589 exemplares por títulos en 2010 aos 1.561 de 2011.

A edición en galego diminuíu no mesmo período, segundo a Panorámica de Edición Española de 2011 en 16,3% (2.130 títulos) e segundo o Comercio Interior del Libro nun 5,22 %, pasando de 2.028 (1.566 en Galicia, 320 en Madrid, 139 en Cataluña e 4 noutras comunidades) en 2010 a 1.922 os títulos publicados polos editores privados en 2011 (1.587 en Galicia, 265 en Madrid, 67 en Cataluña e 3 noutras comunidades). Datos que amosan que os editores privados galegos manteñen o seu nivel de edición en galego, mentres que baixa o número de títulos na nosa lingua editados fóra de Galicia. A pesar de non contar con datos comparativos con respecto ao ano anterior, é salientable que en 2011 foron editados en galego por editores privados 2.497.000 exemplares, o que supón o 74,31 % dos publicados en Galicia, sendo a súa tirada media de 1.573 exemplares por título.

A facturación do comercio interior do libro en España en 2011 diminuíu nun 4,1 % con respecto ao ano anterior, situándose nos 2.772, 34 millóns de euros, dos que estima corresponden o 5,8 % a Galicia, 160,79 millóns de euros. A facturación das editoras privadas galegas foi de 26,86 millóns de euros, o que supón un decrecemento do 13,3 %, o maior sufrido polos diversos gremios pertencentes a FGEE. Decrecemento que dende 2009 –ano que marcou o teito da facturación do noso sector (33,68 millóns €) coincidindo co inicio da lexislatura que agora finaliza– supón un 25,42 % e dende 2010 o 20,25 %.

O estudo do comercio interior estima en 21,43 millóns de euros a facturación do libro editado en galego en 2011 polas editoras da AGE, cifra que só se pode comparar cos 21,98 millóns de euros do estudo de comercio interior do libro galego de 2007, até agora o último dispoñible. Cifra que amosa un claro estancamento do sector dende entón, que de ser corrixida a prezos constantes amosaría, tamén, un significativa retroceso superior aos dez puntos. Tanto no caso do libro editado en Galicia (26,86 millóns €) como o editado en galego (22,50 millóns €), as librarías independentes  continúan sendo a canle de facturación privilexiada, nun 55,8 % no primeiro caso e nun 53, 6 % no segundo. Convén reparar que relacionando as cifras, obtemos que a cota do mercado do libro en galego foi en Galicia no ano 2011 do 14 %.

O estudo de Comercio Interior de 2011 estima a perda de emprego no sector editorial privado galego nun 5,2 %, sendo 249 persoas as que forman parte dos cadros de persoal das empresas; diminuíndo de forma significativa o número de colaboradoras externas, que se reduce de forma moi significativa dende 2009, pasando das 14 de media por empresa até as 8 na actualidade.

Nunha segunda anotación, debullaremos os datos dispoñibles nestes informes estatais sobre a edición e facturación por xéneros do  libro editado en Galicia, agardando a próxima publicación do Estudo do Comercio Interior do libro en galego 2011, encargado pola AGE e a Secretaria Xeral de Cultura da Consellaría de Educación e Cultura.

Onte 385: «15.724»

Máis de cento cincuenta persoas participaron na presentación en Pontevedra de 15.724, a máis recente novela de Xesús Constela. Un serán literario excelente nas novas instalacións da Sala Sarmiento do Museo de Pontevedra, que contou ademais coa participación das afinadísimas pandeireteiras de Coruxo A Buxaina. Xaime Toxo, presidente do Ateneo, abriu as intervencións literarias definindo 15.724 como «unha novela contra a compracencia, un libro de profundo alento contemporáneo». Adolfo Caamaño realizou unha presentación soberbia profundizando sobre os temas e as estruturas da novela dun «escritor que arrisca constantemente en cada unha das obras». Pola súa banda, Xesús Constela utilizou o carácter didáctico das cifras para abordar cuestións principais. 15.724: «un número intensamente relacionado cun dos personaxes da obra». 3: «son os símbolos da Patria: O Libro dos Protocolos, O Armadillo e o tirano da Patria». 4: «os narradores da historia, por dóus xornalistas (Leo K e Orlando P) e por unha serie de artigos xurídicos». 2: «son os seus protagonistas, dous irmáns Gordo e Samuel R». Despois salientou que quixo facer «unha novela que fose metáfora do do mundo, mais tamén metáfora da manipulación informativa». Así mesmo dixo que quixo facer  «unha novela de prevaricacións» e «unha novela na que non estivese claro conde comeza e remata a cordura e a loucura da xente», como tamén «unha novela sobre o vencello máis profundo que une a dous irmáns». Dedicou a derradeira parte da súa intervención a xustificar as razóns pola que fixo «unha novela contra a pena de morte, algo que sempre me arrepiou», convidando ao público a ler (descifrar) o número que dá título á novela e a visitar o seu espazo web aberto esta semana.

Onte 384: Escaparate

Foi magnífico o escaparate que a Galería Sargadelos de Lugo preparou con motivo da presentación do libro de Xesús Alonso Montero Castelao na Unión Soviética en 1938. O escaparatismo creativo foi unha das estratexias principais do pequeno comerciante para reclamar o interese da clientela. Unha modalidade de promoción á que non foi allea o mundo da libraría tradicional, como demostraban aquelas vitrinas formidables da viguesa Librería Cervantes ou da Libraría Ir Indo das galerías de Príncipe, sempre actualizadas coas máis recentes novidades. Inmersos na voráxine do medo e da anemia comercial, debemos procurar que o libro galego volva aos escaparates das nosas librarías, facéndose visible á cidadanía toda, como onte sucedeu co libro de Alonso Montero en Lugo. Propoño unha campaña de parabéns –publicando e viralizando fotografías en Twitter e Fb– a aquelas librarías que arranxen os seus escaparates de xeito creativo e visibilicen neles libros en galego. Beizóns a Sargadelos de Lugo pola súa longa tradición escaparatista a prol do libro e cultura galegas.

Onte 383: A estratexia do estorniño

Gustoume moito a metáfora que Antón Lado utilizou na Rede de Coñecemento Compartido (#RedeCom) da Asociación Galega de Editores para expresar a estratexia que debe seguir o noso sector neste contexto de crise comercial e tránsito entre paradigmas de edición. Como sucede co comportamento dos estorniños, eses simpáticos chirlosmirlos que adoitan voar en bandos sobre as cidades desenvolvendo espectaculares manobras, os editores galegos debemos xuntar esforzos para facer visible a nosa oferta nos espazos públicos e nas redes sociais. Como sinalou Antón Lado na súa magnífica e clarificadora intervención «propagar información como activo cultural» constitúe no caso da edición en galego «un xeito de inventar o futuro». O traballo formativo compartido, a organización de novos espazos de comercialización en man común (Oulet do Libro Galego, Culturgal, caseta da Feira do Libro de Madrid, plataforma e-librogalego de distribución de contidos dixitais…), a presenza conxunta en feiras internacionais ou a elaboración consensuada dun desenvolvemento estratéxico sectorial constitúen elementos desa estratexia do estorniño na que pretendemos profundizar na Asociación Galega de Editores.

Foto de Álvaro Ballesteros.