Novidades – Páxina 47

Onte 912: Incitar á lectura

15 de Marzo de 2014/en Autores, Ilustración, Lectura, Literatura infantil e xuvenil, Novidades, Onte, Presentacións, Xerais/por bretemas

A presentación de onte en Librouro d’ A illa de todas as illas, o libro escrito por Xabier DoCampo e ilustrado por Xosé Cobas, constituíu outra sesión memorable de incitación á lectura. Tras as palabras limiares da editora Helena Pérez, foi o crítico Ramón Nicolás quen de forma maxistral presentou a obra coas doses exactas de brevidade, rigor e gratitude, como corresponde a este subxénero da oratoria. Nicolás lembrou ao comezo cun chisco de saudade a presentación que na Coruña fixera d’ O libro das viaxes imaxinarias e adiantou que consideraba A illa de todas as illas como «unha auténtica alfaia literaria». Tras afirmar que «na literatura infantil e xuvaniel estamos na vanagarda», o crítico salientou catro aspectos fulcrais do libro. O primeiro, a contención e mesura da escrita: «Xabier domina a oralidade e contense na narrativa escrita, ofrecendo unha prosa áxil no que todo está no seu lugar. Traballa a palabra coma ourive. Nada nestas páxinas é secundario, todo é substancial». O segundo, está é unha novela de aventuras nas que se homenaxea ás novelas de aventuras de todos os tempos: «Xabier acada unha alquimia perfecta na narración, conseguindo que o lector se vaia enguedellando nun texto, onde se mesturan os espazos e os tempos de obras de Verne e Stevenson con personaxes como o Capitán Nemo ou John Silver» Outrosí, salientou Nicolás, coa alquimia perfecta acadada entre o texto de Docampo e a ilustración de Xosé Cobas. O terceiro, a reivindicación da lectura e o seu concepto, para o que Moncho citou unha das frases máis luminosas do texto: «Cando estás a ler un libro, cando les sen atender a cousa ningunha que non sexa a historia que estás lendo, todo canto alí sucede, pásache a ti. E todo canto aconteceu na túa cabeza, mentres lías, acaba por aparecer no libro. ler é iso». E catro, Nicolás gabou o epílogo, «Viviremos, se queremos, nunha illa deserta», un corolario moi valioso que pode ser utilizado como ferramenta didáctica para incitar a lectura, xa que –afirmou Nicolás– «comparto con Xabier a convicción de que non hai bo lector que non teña que pasar pola literatura infantil e xuvenil».

Onte 910: A Bela Otero, o solpor da cupletista

13 de Marzo de 2014/en Autores, Narrativa, Novidades, Onte, Presentacións, Xerais/por bretemas

Con motivo da presentación na libraría Biblos de Betanzos d‘O solpor da cupletista, María Xosé Queizán ditou unha interesantísima conferencia sobre unha das figuras galegas mais internacionais de hai un século. Comezou definindo a Carolina como un ser excepcional, «que tivo a súa aurora e o seu solpor, pertencendo a esa clase de persoas que superan o espazo que lles estaba reservado así como a inxustiza social». «Houbo mulleres que destacaron na Idade Antigua, Media ou Moderna mais non será até finais do século XIX cando aparecen personaxes exemplares que significan a evolución social e dan sentido á loita pola igualdade», nese espazo encadrou Á bela Otero.

Relatou despois a infancia. «Naceu en Valga, filla dunha esmoleira que tiña fillos e fillas bastardos, como era habitual nas mulleres pobres doutras épocas. A nena esmoleira que recollía piñas estaba destinada a ser violada. Así foi con esta nena a quen chamaban «a cordeirana». Aos dez anos sofre unha violación tan brutal que houbo que levala ao hospital para salvarlle a vida. Foi a razón pola que foi perseguido o violador. Non foi encontrado. Mais o feito fíxose público. de non ser así, a nai de Carolina houbérao ocultado. Daquela facíase culpable á vitima. A dor física, á tortura, uníase a dor moral e o medo ao que dirán, a acusación social». Citou despois Queizán a Pondal, autor que falaba de moitas violacións nos seus poemas, e leu uns versos de «Pilleina entre os pinos soa». «A Carolina pillárona nos piñeiros, mais iso foi determinante para que marchase de Valga e mudase a vida que lle agardaba, configurando así a súa personalidade e a sua rebeldía».

A seguir, María Xosé abordou a interpretación que Carolina fixo da violación, que cualificou de «actual», «como atentado contra a liberdade persoal, expresado nas declaracións de Otero como “exerceu o dereito sobre min”. Abuso de poder, transgresión dos dereitos da persoa. Otero interpretou a violación non como unha deshonra, senón como unha posesión. A honra femenina radica no corpo, na castidade, na virxindade; a masculina, na dignidade, na distinción na autonomía. Carolina dixo que “non nacera para ser domesticada”, a violación levouna a decidir ser dona de si mesa. Algo moi actual. Elixiu a liberdade da que non ten nada. Marchou aos once anos do pobo. Tivo a valentía de escapar. Fuxiu. Cando non se ten nada é máis fáacil escoller a liberdade. Din que marchou cuns xitanos. Non se sabe se foi certo. Fíxose unha muller famosa, intelixente a astuta. Chega a París cando se erixe a Torre Eiffel, converteuse en estrela e sex-simbol da Belle Epoque, raíña dos locais de ocio parisinos, onde confluían aristócratas e millonarios da récente industria. A violación ensinoulle a Carolina a desmitificar os homes. “Fixen feliz a moitos homes. Souben sacarlles xoias e diñeiro” declarou sobre aquela época dourada. Carolina vai ser dona do seu destino, foi capaz de dobrarlles o pulso aos homes. Era déspota e seductora, sabía xogar perfectamente o xogo da sedución dos homes. “A muller máis periogosa do seu tempo”, cualificouna Maurice Chevalier. Carecía de debilidades sentimentais».

Continuou o relato Queizán falando dos amantes de Otero. «O primeiro foi Alberte de Mónaco. relacionouse sempre con figuras importantes. Foi elixindo os homes maís poderosos do mundo daquel tempo. O tsar Alexandre, Guillerme de Alemaña, e outros reis, como Afonso XII, pasaron polos seus brazos. Coincidindo co ano 14, co inicio da Primeira Guerra Mundial Carolina retirouse. A xentuza que andaba con ela foi a que organizou a Guerra Mundial. Carolina foise a Niza porque tiña unha debilidade, o xogo, era ludópata. En Niza e Montecarlo tiña os mellores casinos do seu tempo. Fixo en Niza unha casa. Mais arruinouse completamente coa ludopatía. Vendeuno todo até quedar apenas cun cuarto nunha pobre pensión».

Queizán comentou despois algunhas das lendas que circularon sobre a chamada «Bela Otero». Citou o poema que escribiu Martí, o revolucionario cubano, que quedará prendado dela en Nova York: «Non é galega, é divina». «Carolina Otero non pisou nunca Galicia nin sequera España, a pesar de que inventou que nacera en Cádiz. Renegou da súa terra e nunca volveu. Porén, preparou a última maldade. Sabendo a cobiza dos paisanos, fixo un testamento deixándolles todos os seus bens (tiña apenas 600 francos na súa conta corrente). Estaba arruinada. Foi o seu derradeiro escarnio. Nunca esqueceu a violación e o comportamento do seu pobo».

Onte 903: O libro do polbo

6 de Marzo de 2014/en Galerías de fotos, Lingua, Novidades, Onte, Xerais/por bretemas

Entre outras novidades de Xerais do mes de marzo, onte chegou ás librarías O polbo e a sua cociña, un interesantísimo libro de cultura gastronómica galega de Matilde Felpeto Lagoa sobre un dos nosos produtos emblema. Haberá quen poida pensar que a publicación do libro está motivada pola absurda polémica xerada hai uns meses no Carballiño. De xeito ningún. Na editorial levabamos traballando sobre o orixinal xa dende a pasada primavera. Publicado na colección LIBROX, a obra é unha viaxe pola xeografía, historia e literatura do polbo, aínda que o seu prato forte sexan as 67 receitas para cociñalo recompiladas pola profesora mugardesa. Marabilla de diversidade dunha cociña galega que vai moito máis alá do polbo á feira. Sei que este libro do polbo é moito.

Onte 897: «Cadeas» ou a novela como límite

28 de Febreiro de 2014/en Autores, Narrativa, Novidades, Onte, Presentacións/por bretemas

Na presentación pontevedresa de Cadeas da man do Ateneo, tanto Xesús Constela como Ramón Rozas e Xabier López López insistiron na idea da novela como límite. Constela recolleu o fío que Chisco Fernández Naval deixara na presentación coruñesa de Cadeas na que dixo que esta novela premiada co Xerais exploraba os límites. Rozas insistiu sobre a fragmentación de Cadeas, tanto no que atinxe aos temas como á infinidade de rexistros (cartas, relatos de terror, crítica, citas…) e a capacidade do autor para engaiolar con tantas singularidades. Pola súa banda, Xabier López López definiu Cadeas como «un texto límite, novela ou suma de relatos, unha novela límite que xoga entre selo e non selo». Referiuse á idea de «vida como unidade narrativa» para preguntarse se somos unha novela ou un fato de relatos, «a nosa vida é mais ca un único fío, na nosa constante autonarración esquecemos que tamén somos personases secundarios das vidas doutros». «A literatura, a novela, é a a historia dunha persecución continua na que o autor e o lector nunca acabamos de atoparnos». Rematou Xabier desvelando algunhas lecturas inéditas de Cadeas referidas a súa relación con Manuel Antonio, Rafael Dieste e Antonio Machado. Cadeas preséntase hoxe na Pobra do Caramiñal da man de Barbantia.

Onte 895: Rescate de Aguirre

26 de Febreiro de 2014/en Autores, Beizóns, Editores, Novidades, Onte, Poesía/por bretemas

Cruceime onte en Compostela con Quique Alvarellos e Olivia Rodríguez cando ían camiño da Fundación Torrente Ballester para presentar Recuerdos de Agosto, o libro no que se recolle a obra poética de Aurelio Aguirre. A recuperación do corpus literario do noso poeta romántico por excelencia, un dos bardos do Banquete de Conxo, constitúe un fito significativo no proceso aínda inconcluso de investigación sobre a memoria literaria galega do século XIX. Máis aínda cando esta edición inclúe oitenta poemas inéditos (dous libros manuscritos e un fato de follas volanderas), ademais dunha edición textual moi coidada a cargo de Olivia Rodríguez e un estudo histórico do contexto de Xurxo Martinez. Parabéns ao editor Henrique Alvarellos que na súa modélica colección «Rescate» está demostrando que hai moita agra por labrar cos clásicos galegos.

Onte 891: «Os Gotten« en Andel

22 de Febreiro de 2014/en Autores, Humor, Narrativa, Novidades, Onte, Presentacións, Vigo/por bretemas

Na presentación d’ Os Gotten en Andel esmendrellámonos con Alfonso Álvarez Cáccamo e Gonzalo Navaza. As intervencións do autor e do chufador foron divertidísimas, un prodixio de creatividade lingüística e erudición literaria que nos deixou abraiados e abriu unha grande expectativa sobre a obra presentada.

No seu discurso inicial, Navaza definiu o libro como «once relatos independentes, autónomos, empaquetados polo marco común dunha familia, os Gotten, xa que todos os personaxes das historias son membros desta familia, parodia dunha estirpe vencellada coas letras, a dos Cáccamo». «En todos os relatos proponse ao lector a resolución dunha incógnita familiar, ademais de contar como un dos seus ingredientes cun humor que xoga co absurdo e co espazo do fantástico». «Todos teñen en común, tamén, estar escritos en primeira persoa, ben sexa polo narrador autorial ou por ser textos a el remitidos, o que lle achega máis verosimilitude». Foi debullando despois Gonzalo cada un dos relatos. Do primeiro, «Adiccion« sinalou que constituía unha sátira sobre o propio gozo da literatura. De «Temperatura corporal» que mesturaba o fantástico co humorístico. De «Labirinto« que abordaba as leis de irreversibilidade do tempo e da morte, constituíndo modelo de relato fantástico. De «Tres andares» que lembraba a algún conto de Cortázar, xente que vive en tres andares diferentes dun mesmo edificio e constrúe unha historia común. De «Tanto tempo sen verme» que homenaxeba a outro de Borges, parodia daqueloutro personaxe que se encontra a si mesmo, «un relato no que Alfonso xoga coa primeira e coa terceira persoa, realizando un exercicio de grande habilidade lingüística». De «A carta ás fillas» a súa ambientación na primeira Guerra Mundial. De «Patadas ás pedras», salientou o seu carácter desconcertante, «podería ser considerado unha parodia do conto de Poe protagonizado polo orangután». Concluíu referíndose a «O anano invisible», un relato nas liñas clásicas do fantástico, «un libro, pois, construído sobre as incógnitas que non debemos desvelar na presentación».

No seu discurso, Alfonso Álvarez Cáccamo homenaxeou ao escritor Cid Cabido, «foi el quen espertizou este libro, compartimos moitas risas, xa que a el lle gustan coma min o humor provocado polos xogos de palabras o que eu defino como “frases con nata”». A partir de aí comezou un memorable diálogo entre Cáccamo e Navaza onde se debullaron cento e unha destas frases do seu elucidario.

Onte 889: A ollada bretoa de Pemón Bouzas

20 de Febreiro de 2014/en Autores, Novidades, Onte, Presentacións, Xerais/por bretemas

Excelente foi a presentación que no serán de onte realizamos na Libraría Couceiro de Compostela de Novos pasos por Bretaña de Pemón Bouzas, o primeiro libro da colección Xerais Crónica que aparece coa etiqueta «Viaxes». Un acto que da man dos xornalistas Eva Millán, Xurxo Fernández e o propio autor constituíu unha exaltación dos lazos culturais existentes entre Galicia e a vella Armórica, ambas as dúas fisterras atlánticas.

Eva Millán glosou o libro seguindo os pasos de Castelao e Álvaro Cunqueiro. Xurxo Fernández cualificouno de «libro precioso, ben escrito, ben documentando, un auténtico modelo do que debe ser un libro de viaxes, unha fermosa imaxe dun país ao que non temos máis remedio que incoporarnos». Pola súa banda, Pemón Bouzas comezou desvelando que a orixe do libro estivo nas súas lecturas de moitas bitácoras de navegación e libros de viaxes. Recoñeceu que «a viaxe e a literatura van sempre da man, e que toda literatura pode facer viaxar». Lembrou as viaxes de Castelao e Cunqueiro a Bretaña, que o guiaron na escritura deste libro, a do reianxeiro en 1929 cando viaxou identificando os calvarios bretóns con lapis e caderno e a do xornalista de Mondoñedo dende o seu despacho de Faro de Vigo, aínda que máis tarde viaxara a Bretaña para comprobar se a Armórica soñada coincidía coa real. Pemón confesou que o libro fora froito de catro viaxes a Bretaña, dende aquela primeira para facer un documental até as posteriores nas que foi acompanado por persoas de alí e acolá. «Perseguir a rota de Castelao foi doado, xa que deixou moitas pegadas no seu libro As cruces de pedra na Bretaña, o que ademais me permitiu atopar monumentos en lembranza dos bretóns caídos en ambas as dúas guerras mundiais ou coñecer a rota dos bunkers da costa bretoa, que seguen a ser utilizados pola mariña francesa». «Seguín a Cunqueiro pola Terra de Miranda bretoa, a de Pontivy e Brocelandia, a Terra de Merlín, procurei atopar as vilas asolagadas, e quixen facelo sempre cos ollos dos bretóns». «Quixen reflectir a visión de Bretaña dun viaxeiro, quixen que se lese coa miña ollada, consciente de que Bretaña continúa sendo un país para descubrir», rematou.

Onte 883: Ler é a arte de anticipar

14 de Febreiro de 2014/en Autores, Lectura, Literatura infantil e xuvenil, Narrativa, Novidades, Onte, Presentacións, Xerais/por bretemas

As diversas presentacións d’ A illa de todas as illas, o libro de Xabier DoCampo ilustrado por Xosé Cobas, están constituíndo formidables leccións arredor da formación do lector literario. Onte en Compostela, tras a excelente intervención de Xavier Senín, que definiu o libro como «fermoso e emocionante», Xabier DoCampo volveu sobre a cuestión da lectura literaria lembrando unha afirmación de Harold Bloom: «ler literariamente é ser coma un deus». DoCampo confesou que escribira A illa de todas as illas «só pensando nos adolescentes, é o que eu considero literatura xuvenil; quixen falarlles da marabilla de ler, do engado das palabras, xa que como teño dito noutras ocasións ler é saber o que din os libros de cada un de nós». Continuou o seu discurso afirmando que «ler é tamén a arte de anticipar o que vai suceder na obra; esa é unha das cousas que teñen que aprender os lectores en formación. E onde mellor pode desenvolverse esa capacidade de anticipación é na novela de aventuras, onde o mar é o gran escenario». «Ler é un camiño de formación. Ler literatura infantil e xuvenil na escola é formarse como lector. Esa é a razón pola que son moi esixente coa calidade da literatura infantil e xuvenil. Con mala literatura non se fai un lector literario, debemos ir máis aló da comprensión lectora, entender até onde se pode». Para DoCampo «A literatura ven definida polo lector, calquera libro que un rapaz le con curiosidade convértese nun libro de literatura infantil ou juvenil». Tras citar e recomendar os sete libros de aventuras presentes nas páxinas d’ A illa de todas as illas, rematou Xabier dicindo que «o máis marabilloso de contar unha historia e volverá contar outra vez, e otra, compartida até crear unha rede».

Onte 877: «A la sombra del maestro», un clásico de Farias

8 de Febreiro de 2014/en Autores, Literatura infantil e xuvenil, Narrativa, Novidades, Onte, Recurso_didáctico/por bretemas

Fun onte á libraría Versus coa intención de mercar o libro de Eduardo Rolland sobre Jules Verne (hoxe de aniversario) e Vigo e saín con outros dous máis, a nova edición de A la sombra del maestro de Juan Farias e Diez de diciembre, o libro de relatos máis recente de George Saunders. É o que ten entrar nunha libraría que ofrece unha escolla literaria que vai máis alá do convencional, con atención e agarimo para as editoras de calidade en lingua castelá (o tratamento do galego éche outro cantar).

Moito gocei coa hora de lectura engaiolante da noveliña de Juan Farias, editada por vez primeira en 1995 por Alfaguara, recuperada agora do esquezo por Shalaklibros, unha editora nacida nunha libraría de Mislata, que na colección «Ramita de Romero» pretende achegar ao lectorado adulto textos que nun principio foron publicados en coleccións infantís e xuvenís. A la sombra del maestro lese coa facilidade e coa emoción dun clásico que acrisola o universo literario do narrador de Serantes: unha sinxeleza e aparente facilidade do relato que flúe coma auga cristalina; unha prosa breve, exacta e suxestiva; unha voz narrativa próxima, quente e verdadeira; un protagonismo inequívoco para os humildes e unha intención de devolverlles a voz que lles foi roubada…

A la sombra del maestro é coma Años difíciles Farias cen por cen. Un escribinte municipal sen nome, un chisco melancólico e poeta, relata en dez cadernos a crónica dun pobo da beiramar de noso («moi ría adentro, onde a auga non se decide a ser nin sosa nin salgada»), onde goberna un alcalde despótico e os seus habitantes procuran non perder nunca a esperanza. Volve Juan Farias ao relato da vida cotián de postguerra, do mundo de heroes anónimos (o mestre, o tolo, o párroco, unha rapaza coa lúa nos ollos, os pícaros Pedro e Paco…) que apenas son seres humanos na procura do amor e dunha vida digna. Páxinas inesquecibles por emocionantes, que destilan tenrura e, sobre todo, verdade, afastadas de calquera retórica da impostura literaria.

Mención á parte merece o tratamento da figura do mestre e a defensa do coñecemento como un ben común a preservar e transmitir: «A pesar do alcalde, que o era a dedo, o mestre seguiu coa ensinaza de “ti tamén contas, rapaz”, ou aqueloutra de que “o aire é de todos e a ti, se é da túa querenza, ninguén te impide mover as orellas e aprender a voar”». «Ao mestre, por teimar en ensinar, que é dicir verdades, quitáronlle a escola. Fixérono cun informe á autoridade competente, que era amiga do alcalde e da súa socia nun negocio de madeiras. Isto non serviu de moito, que o mestre se fixo furtivo e saíu a procurar alumnos polas corredoiras, na praia e arriba nos penedos».

Un libro luminoso e imprescindible. Cómpre volver a Farias, outros dos grandes.

Onte 872: A cultura do acibeche

3 de Febreiro de 2014/en Artes Visuais, Historia, Novidades, Onte, Presentacións, Xerais/por bretemas

No maxistral espazo de «No fondo dos espellos» de Faro de Vigo, o sábado Ferrin citaba con admiración a monografía de Ángel Cardín sobre a cultura do acibeche. Efectivamente, a do asturiano Cardín é unha obra de referencia sobre todos os ámbitos artellados por esta pedra semipreciosa (moi delicada, mais tamén máxica) traballada polos ourives de noso dende a época castrexa, coma testemuñan os achádegos de Viladonga. Esencial na cultura do Camiño de Santiago, Cardín nas presentacións do libro salienta a importancia do acibeche (presentado en forma de figa) para combater o mal de ollo, crenza na que acreditan as tres relixións de libro. Cardín dedicou mais tres de dúas décadas de investigación para ofrecer un libro definitivo sobre o acibeche, chamado a perdurar como esta pedra negra misteriosa.