Literatura infantil e xuvenil – Páxina 12

Onte 1916: «A señorita Bubble» de Ledicia Costas en Cartabón

23 de Setembro de 2017/en Ilustración, Literatura infantil e xuvenil, Novidades, Onte, Presentacións, Vigo, Xerais/por bretemas

Non vai ser doado esquecer a presentación de onte na Libraría Cartabón do Calvario d’ A señorita Bubble, o libro máis recente de Ledicia Costas, ilustrado por Andrés Meixide. E aventuro que será inesquecible tanto pola importancia literaria da obra presentada como polas intervencións xeniais das presentadoras, especialmente Icía Roca, a lectora máis precoz de Escarlatina con apenas cinco anos. Acertadísima estivo Iolanda Veloso cando salientou que «A señorita Bubble é un libro contado dende o centro dos ollos de dúas nenas, o que nos dá unha visión moi interesante destas protagonistas femininas, o que é pouco frecuente». Como atinadísimas foron as intervencións de Icía Roca que relacionou o libro coas películas de Hayao Miyazaki e Tim Burton e non esqueceu referirse ás profesoras mafiosas retratadas por Ledicia Costas.

Na conversa interesantísima que mantivo con Icía Roca, Ledicia confesou que imaxinara a historia protagonizada por unha muller inventora coa intención de reivindicar o papel das mulleres na ciencia e na tecnoloxía. «Quixen facer unha historia de steampunk, un movemento artístico baseado na estética das máquinas da época da revolución industrial e no estilo vitoriano. De aí naceron esas máquinas imposibles accionadas pola maxia, como algúns dos personaxes deste libro». Ledicia Costas confesou as súas débedas con Tim Burton, especialmente coa súa película Eduardo Manstesouras, para crear o personaxe de Vincent, o neno do corazón de ouro, ademais da débeda co espírito de Roald Dahl presente en diversos personaxes e espazos e co admirado Hayao Miyazaki d’ O Meu veciño Totoro. Ledicia Costas confesou, ademais, a súa fixación coas chemineas, que «neste libro botan pompas», e lembrou o que lle sucedera cando sendo nena esqueceu unha vez o libro da biblioteca da escola en casa e foi castigada durante unha tempada sen libros.

Onte 1900: O estado da nosa tradución

31 de Xullo de 2017/en Autores, Cultura, Edición, Literatura infantil e xuvenil, Onte, Traducións/por bretemas

Por fin tiven acougo para debullar «La traducción literaria gallega contemporánea. Intratraducción y Extratraducción», o traballo da profesora Iolanda Galanes Santos incluído no libro La traducción literaria. Nuevas investigaciones (Comares 2016). Iolanda Galanes presenta un panorama completo do estado da tradución literaria galega contemporánea, mesmo afondando nos seus antecendentes históricos, utilizando como fonte principal o Catálogo da Tradución Galega do Grupo Bitraga da Universidade de Vigo do que forma parte. Identifica no período 1980-2015, coincidindo coa institucionalización do galego, co desenvolvemento profesional do sector da edición e dos estudos universitarios de tradución e interpretación, 4.603 traducións, das que 1.540 son extratraducións (obras galegas verquidas a outras linguas), sendo a LIX o motor da tradución galega e a narrativa, máis en concreto o subxénero da novela, o tipo de texto máis traducido neste período.

Entre outros datos salientables, Galanes sinala que até agora foron 43 as linguas que entraron en contacto coa galega a través da tradución sendo no caso da intratradución o español (795), inglés (683), francés (428), alemán (234) e italiano (161) as de orixe máis traducidas; mentres que no caso da extratradución o maior volume foi para o español, catalán e éuscaro, feito que para a autora «non é alleo o importante papel da lix na historia da tradución galega na súa fase comercial».

Por último, Galanes ofrece dous cadros esenciais para comprender o estado da nosa tradución. No primeiro, referido a Intratradución, aparecen como os autores máis traducidos ao galego para público adulto Arthur Conan Doyle, Shakespeare e Poe, mentres que para o publico de LIX, son Grimm, Alcantara e Andersen, ademais dos cómics de Tintín e Astérix. No segundo, no caso da Extratradución, os autores galegos para público adulto máis traducidos son Manuel Rivas (a 25 linguas), Rosalía de Castro (a 16), Suso de Toro (a 13) e Xosé Neira Vilas (a 13); mentres que Agustín Fernández Paz (115 traducións) e Fina Casalderrey (103) son os que contan con máis tradución dirixidas ao publico LIX.

Debullando no artigo, insisto moi vizoso e ben traballado, sabemos que a obra galega máis traducida a outras linguas (25) é O lapis do carpinteiro de Manuel Rivas, mentres o título que conta probablemente con maior número de edicións é Cartas de inverno de Agustín Fernández Paz. Entre as conclusións do artigo destaco o feito de que para Iolanda Galanes a pesar de que «o aumento de referencias e espazos [de tradución] foi exponencial, non podemos considerar que se producira un diálogo con todas as culturas nas que se entrou en relación, ainda que se realizasen importantes avances, especialmente nos últimos anos». O dito, un traballo de referencia sobre o estado da tradución galega, ao que cómpre volver.

Mención á parte merece o conxunto do volume, La traducción literaria. Nuevas investigaciones, do que son editoras a propia Iolanda Galanes, e as súas compañeiras do grupo Bitraga, Ana Luna Alonso, Silvia Montero Küper e Áurea Fernández Rodríguez, no que se inclúen outros traballos de grande interese para o coñecemento da edición galega. Singular importancia ten o capítulo asinado pola profesora María do Cebreiro Rábade Villar «Lecciones de economía poética. La traducción de poesía en Galicia, Euskadi y Cataluña (2010-2015)».

Onte 1892: Teresa González Costa presentou «Fred Quincalla» no Grove

20 de Xullo de 2017/en Autores, Literatura infantil e xuvenil, Novidades, Onte, Presentacións, Xerais/por bretemas

Acompañamos onte a Teresa González Costa na presentación no Grove de Fred Quincalla, o nómade do mar, o seu libro infantil máis recente, ilustrado por Marina Seoane e publicado na colección Sopa de Libros de Xerais. Outro libro marabilloso da autora d’ A filla do ladrón de bicicletas, unha voz singularísima na literatura galega actual tanto pola súa capacidade para crear ambientes oníricos como para tinguir de salitre, maruxía e memoria familiar todas as súas ficcións narrativas e teatrais. Así tamén o fixo nesta historia de autómatas e androides, cuxo tema central é o da tolerancia ante o diferente, narrada por Leopolda Diéguez, facedora de artes máxicas, viaxeira a bordo do veleiro Azimut acompañada de Gran Gogol, un cociñeiro aprendiz de violinista. Un libro de lectura engaiolante, onde Teresa ofrece tamén un lugar para a maxia, diferenciando entre o que é unha mentira e o que é unha historia que fai soñar e pensar, unha intelixente e fermosa defensa do valor da ficción e do papel protagonista de cada lector e lectora.

Onte 1888: «Lendo lendas, digo versos» na Lista de Honra de IBBY

13 de Xullo de 2017/en Autores, Ilustración, Literatura infantil e xuvenil, Onte, Premios, Recurso_didáctico, Xerais/por bretemas

Aledeime que Lendo lendas, digo versos, un dos títulos da nosa serie Milmanda, fose seleccionado para formar parte da Lista de Honra do IBBY do bienio 2016-2018. Recoñécese así esta obra como unha das máis significativas no eido infantil e xuvenil das publicadas no mundo neste período, o que constitúe un estímulo para o traballo do equipo de Xerais, ao tempo que un recoñecemento para o labor cooperativo dos autores e do ilustrador. Poucas veces coma esta foi tan xusto chufar o labor do compartido, dende a semente do popular, deixada nos textos das lendas recollidas e catalogadas por Antonio Reigosa, como polas brillantes traducións á linguaxe poética realizada por Antonio García Teijeiro e a icónica por Xosé Cobas, Alédanos este recoñecemento internacional a esta aposta tan arriscada polo diálogo entre tres olladas e linguaxes artísticas, capaz de poñer en valor a nosa tradición oral, a nosa poesía e o valor (e a beleza) dos libros ilustrados impresos.

Lendo lendas, digo versos é un libro único e singularísimo na edición galega, ao que resulta difícil colocar etiquetas de xénero, que pon en valor o diálogo entre a nosa creación contemporánea e a nosa tradición.Unha auténtica proeza creativa colectiva, que xa fora premiada na Gala do Libro Galego como mellor iniciativa bibliográfica de 2016. Parabéns a todas as persoas participantes en semellante empeño, recoñecido agora tan xustamente polo IBBY.

Onte 1874: 70 anos de Agustín

30 de Maio de 2017/en Autores, Efemérides, Lectura, Librarías, Libro, Literatura infantil e xuvenil, Onte, Premios, Xerais/por bretemas

Lembramos onte a Agustín Fernández Paz no día que se cumpriron 70 anos do seu nacemento en Vilalba. O do seu aniversario era un día de ledicia que Agustín celebraba coa intención de revivir os días felices compartidos coas persoas queridas. Así tamén pretendemos que sexan todos os 29 de maio do futuro, para nós o día de Agustín Fernández Paz, unha xornada para compartir azos e ensinanzas dunha figura humana e literaria extraordinaria. E nada mellor que lembralo cun novo libro ou cunha nova edición da súa obra, aínda aberta. Neste ano facémolo con Un mundo de palabras, a obrano que o mestre reuniu, coa axuda de Isabel Soto, os seus textos sobre o libro e a lectura; un libro de ensaio importante na súa traxectoria como autor literario e como mediador, dous dos seus labores principais. Presentarémola o vindeiro sábado 3 de xuño, na illa de San Simón, no serán dos Xerais, onde queremos agarimalo. Sempre con Agustín no noso corazón e memoria.

Onte 1872: María Reimóndez e Héctor Cajaraville na Feira do Libro de Lugo

20 de Maio de 2017/en Autores, Deporte, Feminismo, Galerías de fotos, Literatura infantil e xuvenil, Narrativa, Novidades, Onte, Presentacións, Recurso_didáctico, Xerais/por bretemas

Excelente foi o serán de onte na animada Feira do Libro de Lugo, unha sesión continua na que presentamos dúas noveliñas, Corredora de María Reimóndez e Once portas de Héctor Cajaraville.

Cristina López Villar, profesora do INEF, presentadora de Corredora, propuxo aos asistentes que identificasen ás atletas das fotografías colocadas no respaldo de cada unha das cadeiras, o que levou a concluír que a maioría abrumadora destas mulleres deportistas son invisibles para nós. «Hai moitas corredoras galegas ou etíopes das que descoñecemos os seus nomes e os seus logros». «A protagonista de Corredora é unha deportista etíope que corre para acadar unha vida mellor. A figura da atleta Tiki Gelana, gañadora da marathon olímpica de Londres 2012, está detrás das marcas da protagonista desta historia de superación e empoderamento das mulleres». Pola súa banda, María Reimóndez, antes de realizar a lectura de fragmentos da obra propostos polo público, confesou que escribira Corredora «coa intención de transportar aos lectores e lectoras a Etiopía e a súas formas de vida, un país co que teño unha débeda. Escribín este libro para dar a ver outras caras das mozas que viven en Etiopía, un país que xeralmente e de forma prexuizosa asociamos coa fame».

Na presentación de Once portas, Héctor Cajaraville confesou que «a comezos de do ano 2015 tiña escritas tres novelas e ningunha delas publicada; estaba moi canso e para mudar de actividade dediqueime a ler na Biblioteca Ánxel Casal sobre a historia e o desenvolvemento de Compostela, a miña cidade». «Descubrín que tiña unha muralla moi importante, tanto pola súa extensión, polas súas sete portas, nomeadas no Códice Calixtino, que logoe chegaron a dez, como polos seus 50 torreóns. Unha muralla que perviviu mil anos e da que coa excepción da porta de Mazarelos non quedou nada en pé. Con todo conserváronse moitas referencias no rueiro. O desencadeante de Once portas foi a aparición do nome de Poxigo do Souto, como nunha posible undécima porta, alí había unha lagoa a cubrir». Rematou Cajaraville referindose ao proceso de escrita da obra, da que fixo moitas versións, intentando mellorala e depurala con cada unha: «aprendín moito escribindo esta novela, axudoume a ser un escritor mellor».

Calidade da noite

25 de Abril de 2017/en Artigos, Artigos Faro de Vigo, Cidades, Ciencia, Cultura, Iniciativas, Literatura infantil e xuvenil, Medio_Ambiente, Narrativa, Recurso_didáctico, Sociedade, Vigo/por bretemas

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo á problemática da contaminación luminosa, ao fío da creación de Calidade da noite, o foro galego portugués polo fomento do patrimonio natural e cultural nocturno.

Na actualidade só de forma moi excepcional é posible contemplar dende unha cidade como Vigo un ceo nocturno estrelado. Impídeo o emprego abusivo da luz artificial que provoca un aumento do brillo da atmosfera e, como consecuencia, o incremento do brillo do fondo do ceo e a desaparición da nosa vista dos obxectos celestes que, como a Vía Láctea, forman a paisaxe nocturna que acompaña a humanidade desde as súas orixes. Bautizado como contaminación luminosa, este fenómeno que afecta como un veleno tan sutil como inocuo ao 99 % das poboacións de Estados Unidos e Europa e ao 80% do resto do mundo, que viven baixo ceos nocturnos contaminados de luz, ten efectos moi nocivos. Sobre o futuro do planeta, na medida que supón un desbaratamento de consumo enerxético e un incremento das emisións de CO2, con inevitables consecuencias sobre o cambio climático. Perigosos para saúde dos propios individuos, xa que altera o seu reloxo biolóxico e modifica a secreción de melatonina, provocando problemas de insomnio e posibles desordes cognitivas e emocionais. Daniños sobre o equilibrio do medio natural, das súas especies, dos seus hábitats e paisaxes, ameazadas pola ruptura do ciclo natural de luz e escuridade.

Abonda con gozar da experiencia extraordinaria e inesquecible de vivir unha noite estrelada nas illas de Cíes e Ons para comprender como un ceo estrelado se ofrece dende a antigüidade como a maior biblioteca do mundo. Sabemos que as estrelas guiaron durante séculos a navegantes e exploradores e que a noite posúe luz propia que orientou aos seres humanos de todas as épocas e xeografías. O escritor Agustín Fernández Paz lembrou en novelas memorables como Desde unha estrela distante (2013) ou Lúa do Senegal (2009) que por riba das procedencias xeográficas como dos valados que pretenden separarnos todos os seres humanos compartimos idéntico ceo estrelado e un mesmo corno da lúa onde prender os nosos degoiros. Un ceo que dende hai un milenio orientou aos peregrinos camiñantes por Europa e que hoxe auxilia aos refuxiados das guerras esquecidas do continente africano ou das de Siria e Iraq. Os seres humanos común temos o ceo, reescribindo o verso de Celso Emilio Ferreiro,

E por ventura tanto é así que a contemplación do ceo estrelado debe ser recoñecido como un dereito inalienable da humanidade, equiparable ao resto dos dereitos ambientais, sociais e culturais, como propón a histórica Declaración da Palma de 20 de abril de 2007, asinada por representantes da UNESCO e doutras axenciais científicas internacionais. A visión da luz das estrelas foi ao longo da historia, e deberá continuar sendo, unha inspiración para todos os seres humanos, como a súa observación representou un elemento esencial para o desenvolvemento cultural e científico de todas as civilizacións. Declaración da Palma asumida na súa integridade e de forma unánime polo Parlamento de Galicia na súa declaración institucional de 29 de setembro de 2015, que reclama o control da contaminación luminosa en todo o territorio galego, a protección da saúde dos cidadáns e dos ecosistemas nocturnos, así como o acceso ao ceo estrelado e a incorporación da Astronomía e dos valores científicos e culturais asociados a ela na actividade educativa.

O noso país non é alleo a esta mancha de luz nocturna que impide a visión das estrelas. Para Salvador Bará, coordinador do laboratorio de contaminación luminosa da Universidade de Santiago, en Galicia desbaldimos o 30 % da luz artificial nocturna dirixíndoa cara o ceo ou a puntos mortos. Un verquido de luz que se intensifica en cidades como Vigo, que conta con 45.000 puntos de luz, o que supuxo no ano 2015 unha factura de consumo eléctrico de 2,5 millóns de euros, unha cantidade anual importante, a pesar dos aforros obtidos pola posta en marcha do plan de eficiencia enerxética e de renovación da rede de alumeado público con lámpadas LED.

E a cerna desta deboura, segundo “Calidade da noite”, o Foro galego-portugués polo fomento do patrimonio cultural e ambiental nocturno, recentemente constituído por colectivos e persoas preocupadas pola contaminación luminosa, estaría en que os nosos concellos asumisen os principios dun uso responsable da luz artificial. Do que se trata é de iluminar onde sexa necesario e facelo sen derramar luz en espazos adxacentes nin enviar luz cara o ceo. Iluminar cando se precise, sen ter a luz permanente acendida, e facelo co nivel de intensidade e co espectro (cor) adecuados, sinalados polos especialistas. En definitiva, á hora de establecer as políticas de iluminación pública, os concellos, ademais dos criterios de eficiencia enerxética, deben asumir os de redución da contaminación luminosa.

Onte 1862: Iº Premio Agustín Fernández Paz de narrativa infantil e xuvenil pola Igualdade

22 de Abril de 2017/en Autores, Literatura infantil e xuvenil, Onte, Premios, Xerais/por bretemas

Viaxei onte a Vilalba para acompañar a Marisa Barreiro, presidenta do Instituto de Estudos Chairegos (IESCHA), e Agustín Baamonde, alcalde de Vilalba, no acto de presentación das bases do Iº Premio Agustín Fernández Paz de narrativa infantil e xuvenil pola Igualdade. No salón de actos da Casa da Cultura de Vilalba, onde tantas veces compartín mesa con Agustín, non puiden evitar a emoción cando comecei a relacionar algunhas das obras nas que abordou o tema da igualdade, unha das preocupacións temáticas que máis impregnou o seu catálogo. Obras mestras como Valados, O meu nome é Skywalker, Lúa do Senegal ou Non hai noite tan longa, constitúen testemuñas desta angueira principal no seu compromiso literario. A magnífica e orixinal iniciativa do IESCHA e do concello de Vilalba de convocar un premio de narrativa infantil e xuvenil (nix) con esta orientación temática merece todo o noso apoio. Sen dúbida será outro acicate para manter o interese das novas xeracións de lectores e lectoras pola obra de Agustín, ademais dun estímulo para a creación da nosa nix. Agardo grandes textos para este certame que aventuro será emblemático.

Onte 1857: Medrar lendo

3 de Abril de 2017/en Autores, Efemérides, Literatura infantil e xuvenil, Onte/por bretemas

Mágoa que a celebración do Día Internacional do Libro Infantil e Xuvenil quedase un chisco chafada pola incomprensión e descoñecemento prexuizoso sobre a literatura infantil e xuvenil que manteñen sectores da crítica literaria e do galeguismo. As acusacións reiteradas de infantilización, como a peor doenza da literatura galega, constitúen apenas un síntoma dunha vella doenza que só se pode curar lendo criticamente os textos do xa amplo catálogo da lix galega. Como salienta o texto e o cartel preparado polo sección rusa do IBBY para a edición de 2017, escrito por Sergey Makhotin, ilustrado por Mikhail Fedorov e traducido ao galego por Sabela González, medrar lendo e contar con mediadores constitúe unha posibilidade preciosa para formar lectores literarios futuros. Non hai libros para maiores e outros para miúdos, hai libros valiosos e outros que non o son tanto. Xa o deixou escrito o noso mestre Agustín Fernández Paz, fonte inesgotable de claridade á que acudir nestes debates:

Os libros valiosos son os que teñen vida, aqueles capaces de suscitar en quen os le unha mirada novo, distinta, intensa, sobre as persoas e a socierdade. É dicir, capaces de provocar unha mutación (aínda que sexa pequena) tanto no sistema no que os inscriben (xa non se pode escribir coma se ese libro non existise) como nas persoas que os lean (xa non é posible mirar a realidade do mesmo modo ca antes de lelo). Agustín Fernández Paz, Un mundo de palabras (Xerais, 2017, en edición).

Guardar

Onte 1846: Presentación de “4_xinetes” en Vigo

17 de Marzo de 2017/en Literatura infantil e xuvenil, Novidades, Onte, Presentacións, Vigo, Xerais/por bretemas

Nin sequera a eliminatoria europea do Celta disuadiu onte aos seguidores de Anxo Fariña que acudimos á presentación de 4_xinetes a súa máis recente novela, publicada simultaneamente en galego por Xerais e en castelán por Anaya Infantil y Juvenil. Foi a editora de Xerais Anaír Rodríguez quen glosou unha obra que cualificou de “fantástica e para todas as idades”. Comezou Anaír lembrando o currículum de Anxo Fariña, “escritor e ilustrador das súas propias historias e series”. “Hai dez anos publicou o primeiro libro da serie os Megatoxos, catro rapaces na procura de cura para a súa mutación, a piques Xerais de publicar a súa sexta entrega. Máis tarde obtivo o Premio Merlín de literatura infantil por A chave da Atlántida, onde continuaba mesturando mitoloxía e aventura. Máis recentemente aborda obras nos límites imprecisos da narración de persoas adultas, o que internacionalmente se coñece como xénero de Young Fiction, historias que ofrecen diversos niveis de lectura en función da idade e madurez dos lectores e lectoras. Aí encadranse Horizonte de sucesos, unha historia perturbadora que fai reflexionar sobre os riscos de menores internados, e 4_xinetes, a novela que hoxe presentamos.”

Anaír Rodríguez recomentou 4_xinetes a todos os afeccionados á ciencia ficción e ás distopías con tintes sociais. “Catro protagonistas, dous rapaces e dúas rapazas de diversos puntos do planeta, catro xinetes do apocalipse que non se coñecen e que se comparten o feito de ser usuarios da rede social Mysoul e de atoparse no zigurat de M-Babilon, enfróntase a difíciles dilemas. A descrición moi coidada dos ambientes permite descubrir as diversas pezas da historia e dos poderes que se agochan detrás dos catro xinetes. Mais sobre todo os grandes dilemas morais aos que deben enfrontarse: o valor da propia vida, os límites da liberdade persoal, a lexitimidade do uso da violencia ou a morte como final e principio da vida, entre outros”. “Estamos diante, tamén, dunha novela espello, xa que nesa realidade futurista atopamos moitas características da sociedade actual, tecnolóxica, globalizada e gobernada por poderes intanxibles, persoas moi conectadas que expresan o seu desacougo”.