Angrois, nunca máis

/en , , , , , /por

Dediquei o artigo da semana en Faro de Vigo a traxedia de Angrois:

A traxedia de Angrois conmocionoume. Na noite grande de Galicia, a do do 24 de xullo, seguín case mudo as noticias estremecedoras que chegaban pola radio, pola cronoloxía de twitter e pola cobertura en directo da TVG, o día que celebraba o seu vixésimo oitavo aniversario do inicio das súas emisións. Unha noite na que volvín comprobar que, instalados na aparente comodidade das nosas rotinas, é moi difícil admitir que o horror forma parte das nosas vidas. O que viamos sucedía en Angrois deixounos a alma no papo, non estabamos preparados para asumir semellante hemorraxia de dor nin para enfrontarnos de socate coa nosa finitude, coa morte como a única e verdadeira medida das cousas da vida, como lembrou Suso de Toro esta semana nun artigo extraordinario. Calquera podería ser vítima dese infortunio. Na tremenda noite de Angrois esmagáronse de vez todos os miudallos que nos preocupaban e non puidemos máis que asombrarnos e celebrar a fortuna de seguirmos vivos, agarimados polas persoas queridas. Unha reflexión que levo rosmado na cabeciña unhas cantas veces.

Sei que o accidente noqueoume, tamén, porque utilizo decote o servizo ferroviario Vigo-Madrid. Facía apenas dúas semanas que collera o Alvia, experiencia que teño recomendado no meu blog como alternativa á cada vez máis cara e incómoda viaxe aérea dende Peinador. Confeso que gosto de viaxar en tren a Madrid, a pesar da duración da viaxe, case sete horas nos Alvia e oito e media do tren-hotel da noite. Esta viaxe demorada permíteme ler e repasar devagariño as notas de traballo, dormir un pedazo e logo falar outro, a pesar de que no traxecto haxa moitos problemas de cobertura e decote o móbil se conecte en itinerancia coas compañías portuguesas. O tren facilítame a conversa e a confidencia, e a posibilidade de rosmar nas angueiras mentres pasmo coa vizosa paisaxe da beira do Miño ou a serenidade das terras de Castela onde naceu meu avó zamorano. Considero o tren como o medio de transporte que se achega máis a condición humana. Como sinalou o poeta vigués Alfonso Armada, “o tren é a combinación perfecta entre a natureza e a tecnoloxía, entre a velocidade e o acougo, entre o progreso e a razón”.

Emocionoume a formidable resposta solidaria da veciñanza de Angrois, heroes anónimos que durante as primeiras horas acudiron ao rescate das vítimas. Impresionoume a dedicación dos traballadores públicos sanitarios, de seguridade e emerxencias, como a resposta xenerosa dos milleiros de mozas e mozos que acudiron a doar sangue nunha noite que crían de xoldra. Agradecín o esforzo dos xornalistas e daqueles medios (poucos) que desque coñeceron a noticia informaron con dignidade, afouteza e respecto, o que sei non é fácil nesas circunstancias. Gustoume a responsabilidade coa que actuou o Goberno Galego e todas as forzas políticas en xornada moi complexa. Temos a fortuna de vivir nun país cuxa sociedade é capaz de chorar aos seus mortos mais tamén de actuar en man común para mitigar tanta, tanta dor, tanta desgraza de familias e amizades rotas. O valor da nosa xente é o noso mellor tesouro.

A investigación do sucedido e das súas causas, tanto pola autoridade xudicial como pola comisión de técnicos en accidentes ferroviarios do Ministerio de Fomento, é a primeira reparación que deben recibir as familias das vítimas e a sociedade que respondeu cun único corazón. Sen estes resultados, mesmo sen coñecer o resultado dalgunhas probas claves, como o estudo da caixa negra do tren, é inxusto culpabilizar do accidente ao maquinista, como de forma vergonzosa pretenden os principais directivos de Renfe e Adif, probablemente movidos polos grandes intereses económicos da Alta Velocidade Española na adxudicación da liña Rio de Janeiro a Campinas. Culpar ao pobre maquinista non abonda para explicar un accidente ao que non puideron ser alleos o deseño e o funcionamento dos sistemas de seguridade da liña nun treito de condución manual.

O inexplicable descarrilamento na curva Grandeira evidencia de forma brutal a fraxilidade da comunicación ferroviaria actual de Galicia coa Meseta. Os novos atrasos da Alta Velocidade, que non serán os últimos, levaron aos responsables de Adif e Renfe a adoptar unha estratexia de hibridación do servizos (como o do Alvia accidentado), que semella non está exento de perigos e dalgún punto negro, como denunciaron o sindicato de maquinistas e algúns enxeñeiros e especialistas ferroviarios. Máis cedo ca tarde, o accidente de Angrois poñerá sobre a mesa da política galega as condicións e o calendario de chegada do AVE de Madrid, así como o modelo de hibridación ferroviaria que se utilizará até entón. Un debate político e social que, finalizada a investigación sobre o accidente, obrigará á asunción de responsabilidades e ao deseño de medidas para tratar que un accidente como de Angrois non se produza nunca máis.

A foto, para min extraordinaria, é de Mónica Ferreirós e Xoán Soler, La Voz de Galicia.

O naval de Vigo ten futuro

/en , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo volvo, tras a comunicación da resolución do expediente sobre o tax lease, coa miña preocupación sobre o futuro do sector naval.

É comprensible a preocupación coa que o sector naval recibiu o anuncio de Joaquín Almunia exixindo a devolución dos beneficios fiscais obtidos pola entidades investidoras navieiras participantes no sistema de tax lease entre 2007 e 2011. Nin os argumentos xurídicos nin as presións política, sindical e cidadá abondaron para modificar completamente o criterio da Comisión Europea sobre unha cuestión que afecta ao marco da competencia entre os estados membros –regras que todos aceptaron respectar, mesmo a pesar de que non fosen do seu interese–, e á viabilidade en España (en Galicia e, sobre todo, na ría de Vigo) dun sector industrial privado xa moi castigado socialmente polas diversas e dolorosas reconversións sufridas nas tres últimas décadas, coincidindo co ingreso na Unión Europea. Un anuncio o do comisario vasco que non satisfai as demandas do naval, mais que cómpre recoñecer, supón unha modificación (en aparencia) significativa con respecto ás intencións expresadas semanas antes, tanto no que atinxe á redución do período de reclamación coma no feito de non realizala aos armadores e construtores.

Tras o golpe provocado pola noticia, poden ser entendibles algunhas declaracións abruptas do alcalde Caballero, declarando a Almunia “persoa non grata en Vigo”, como poden ser atribuíble ao interese electoral do Partido Popular de Galicia a intención dos seus dirixentes vigueses de convertir ao comisario socialista no espantallo do tax lease, demonizándoo como o “enterrador do sector naval” e responsabilizándoo de todo o seu futuro. Mais é de xustiza recoñecer que Joaquín Almunia non é o único responsable desta nova crise do naval, a pesar que en 2009, a anterior comisaria da Competencia, Neelie Kroes, considerase que o sistema de arrendamento fiscal español non era discriminatorio cos estaleiros doutros países. O uso da ferramenta de arrendamento financeiro por parte do sector non foi sempre decorosa. Como foron graves os erros cometidos polos Gobernos de España da última década, dende o de José María Aznar, que puxo en marcha este sistema en 2002, até o de José Luis Rodríguez Zapatero, que xestionou a reclamación realizada por Holanda en 2006 (apoiada despois por Portugal e Finlandia, entre outros), cando a Comisión Europea declarou ilegal o sistema francés de arrendamento fiscal para o naval. Non se pode agochar que nin os gobernos do PP nin despois os do PSOE, ambos os dous gobernos en tempos de farturentas burbullas (inmobiliaria e financieira), nunca comunicaron ás autoridades comunitarias as características deste complexo sistema polo que empresas que non tiña que ver co sector naval (como Inditex, Corporación Dermoestética ou Ikea) ou bancos (Caixanova, Banco Gallego ou Banco Pastor) convertíanse en investidores de proxectos da industria naval española e obtiñan descontos fiscais entre o 20 e o 30%. Aqueles ventos, en aparencia favorables, xeraron a nortada de hoxe. Naquela “omisión premeditada” dos gobernos de Aznar e Zapatero de comunicar o tax lease á Unión reside a cerna da resolución do expediente polo que as entidades investidoras deberán reintegrar ás arcas publicas españolas unha cantidade estimada en dous mil millóns de euros. Unha devolución que corresponde reclamar agora ao Ministerio de Facenda no marco da súa política tributaria, o que obrigará a Rajoy e ao ministro Montoro a adoptar, por fin, unha decisión política sobre esta cuestión.

Sendo o tax lease un conflito de intereses no marco da Unión, é probable que o Goberno de España decida reclamar diante do Tribunal de Xustiza da Union Europea, transformándoo así nun litixio xudicial por cuxa resolución non poderán agardar nin as empresas nin os traballadores do noso sector naval. Agotouse o tempo. As gradas da ría de Vigo non poden continuar baleiras de forma indefinida. A probada resistencia, paciente e responsable, do naval vigués pode ter os días contados. Eis outra das claves desta crise, a da necesidade de pasar páxina para enfrontar o problema fulcral do futuro do sector que non é outro que o do seu financiamento. Eis o ser ou non ser do sector, quizais para sempre.

O naval de Vigo ten futuro se conta con financiamento suficiente e apoio político decidido para facelo un sector industrial estratéxico para Galicia na axenda 2030. Dúas medidas nas que é imprescindible o compromiso do Goberno de España e da Xunta de Galicia para avalar un sistema de arrendamento financiero con garantías xurídicas e para acreditar nas posibilidades da ría de Vigo como o mellor entorno empresarial europeo para a construción e reparación de buques. Non chegan as ambigüidades. Cómpre apostar. O futuro do naval de Vigo depende dunha decisión política, á que non pode ser allea a unidade social e cidadá a prol do sector.

Uxía, voz sen fronteiras

/en , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a Uxía con motivo do seu vinte e cinco aniversario nos escenarios.

Uxía Senlle celebrou o pasado venres os seus vinte e cinco anos nos escenarios cun concerto íntimo na Cidade da Cultura. Acompañada de Sergio Tannus (excepcional guitarrista brasilego), Xoán Porto (instrumentista folk galego) e Paulo Silva (percusionista brasileiro), a grande cantante de Sanguiñeda reinterpretou os clásicos do seu amplísimo repertorio.

Unha viaxe iniciada pola artista de Mos cando gañou o premio do Festival de Bergantiños (1985) e gravou o seu primeiro disco, “Foliada de marzo” (1986). Un itinerario que seguiu durante catro anos na súa etapa como voz do grupo folk Na Lúa, co que gravou dous discos, “A estrela de maio” (1987) e “Ondas do mar de Vigo”, e supuxo o seu inevitable debut como solista coa grabación de “Entre cidades” (1991), unha viaxe literaria e musical polas cidades do mundo, con certo aroma de ritmos pop, composta e arranxada por Xosé Paz Antón, o líder da formación porriñesa. A súa consagración internacional como cantante e o seu inicio como compositora chegou con “Estou vivindo no ceo” (1995), disco que gravou co multiinstrumentista portugués Julio Pereira. Os seus traballos posteriores “Danza das areas” (2000), “Eterno navegar” (2008), “Meu Canto” (2011) e “Andando a Terra” (2012), este último en homenaxe ao poeta Manuel María, amosan a súa capacidade para dialogar e experimentar coas músicas do mundo, con especial atención ás do entorno da lusofonía.

É a de Uxía unha traxectoria de extraordinaria madurez, tanto pola súa coherencia e diversidade coma pola súa calidade artística. Verdadeira pioneira da canción de autor en Galicia e en galego, Uxía asumiu un compromiso inequívoco co proxecto de normalización da música galega, traballando como cantante, compositora, produtora ou divulgadora da nosa música tradicional no programa “Alalá” da TVG, facetas todas elas do seu traballo artístico nas que reivindicou, como salienta José Colmeiro, profesor vigués da Universidade de Auckland, “a súa condición de muller fronteiriza”. Dende o comezo da súa traxectoria, Uxía rachou a fronteira que nos viraba de costas coa música portuguesa, amosándose moi sensible ás influencias que “van e veñen doutro lado do río Miño e das outras beiras do Atlántico”. Cunha intención de renovación e recuperación vivificadora, Uxía bebeu sempre da tradición da música popular, tanto da galega como daqueloutras de Portugal, Cabo Verde, Angola, Mozambique ou Brasil. Músicas presentes, dende hai dez anos, no festival “Cantos na maré”, do que é directora artística, no que se encontran e dialogan músicas e músicos con raíces nestes territorios da lusofonía, un espazo estratéxico para a lingua e cultura galegas, máis tamén para a nosa proxección económica internacional, como ten salientado a ILP Valentín Paz Andrade presentada no Parlamento de Galicia.

A voz é o instrumento de Uxía. Unha voz prodixiosa, propia dunha virtuosa, capaz de chegar a modular os rexistros máis diversos e as tonalidades máis amplas dun repertorio propio e popular amplísimo. Mais a voz é para ela, ademais, a primeira expresión dun canto e dunha música popular que non se poden perder como patrimonio colectivo. Desa convicción naceron algúns dos seus proxectos musicais máis fermosos como produtora, o de darlle voz ás mulleres, e dentro delas a aqueles colectivos con menos posibilidades. Promoveu a creación das Cantareiras do Berbés de Vigo e do grupo Malvela de Mos, formado por mulleres maiores, que leva gravados xa dous discos e realizados numerosos concertos, con grande éxito. Promoveu a grabación do disco “Na flor dos meus anos” (2007) de Señora Carme, a octoxenaria solista de Malvela. Foi tamén Uxía quen produciu o disco e o documental de Batuko Tabanka (2009), o grupo de mulleres da colonia caboverdiana de Burela. Idéntica convicción, a de manter a nosa voz e preservar o canto popular, lévaa agora a participar en proxectos de música infantil galega, un espazo para a esperanza do noso idioma e da nosa cultura. Uxía produciu o disco de Magín Blanco “A nena e o grilo” (2010), colaborou no exitoso “María Fumaça” (2012) e acaba de iniciar a xira de presentacións do seu “Rosalía pequeniña” (Galaxia 2013), o libro disco no que actualiza a obra de Rosalía de Castro con cancións para o público galego máis novo.

Uxía amosou en todos estes traballos que a súa voz é a dunha artista sen fronteiras, unha muller plenamente comprometida coa sociedade galega, co seu futuro (foi portavoz da plataforma Nunca Máis) e plenamente aberta ao mundo. Como escribiu José Colmeiro no magnífico retrato que lle fixo para o libro “Galeg@s sen fronteir@s” (Xerais 2013), “Uxía leva a música galega polo mundo e é tamén promotora da fusión coas músicas do mundo”. O traballo artístico de Uxía é un modelo do que podería ser a estratexia para a cultura galega do noso tempo. Parabéns, Uxía, por este fermoso camiño!

Todos co Sector Naval

/en , , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo recupero unha parte da memoria da industria naval viguesa e reflexiono sobre a situación crítica do sector naval ameazado pola devolución do tax-lease.

Desque a comezos da década de 1890 regresara a Vigo José Barreras Massó, xa como enxeñeiro formado na Escola de Enxeñaría de Barcelona, e fundara os estaleiros Hijos de J. Barreras, o empeño por construír e reparar buques e todo tipo de artefactos de navegación formou parte da razón de ser de Vigo como cidade portuaria atlántica. Iniciativa a de Barreras que pouco despois sería emulada por Ernesto García e unha década máis tarde por Antonio Sanjurjo Badía, o famoso “Habilidades” do que falaba Emilia Pardo Bazán, fundador de “La Industriosa”, varadeiro e estaleiro do Areal onde hai agora un século se construíron os primeiros vapores de pesca. A estes tres pioneiros da construción naval viguesa uniríanse, coincidindo co remate da primeira Guerra Mundial, o estaleiro de Troncoso e Santodomingo e o de Francisco Cardama Godoy, un pequeno estaleiro de carpintaría de ribeira na punta de San Gregorio, beiramar do barrio de Coia á que dende finais da década de 1920 se irían trasladando a maior parte dos construtores expulsados do Areal polas obras do recheo. Co comezo da década de 1930, Enrique Lorenzo Docampo, quen dende 1920 tiña no Canceleiro unha fundición denominada “La Vulcano, será quen instale na praia de Espiñeiro, no barrio de Teis, unha factoría naval que decontado se especializará na construción de gabarras de aceiro e cabrias (guindastres flotantes), sen menoscabo da súa actividade tradicional na caldeiraría.

Este empeño centenario constituíu o celme industrial da nosa abella da ribeira. Vigo é o que somos grazas, entre outras razóns, a que construímos barcos, unha actividade que forma parte da identidade da cidade. Mais o Sector Naval nunca foi alleo nin aos avatares políticos nin ás dificultades provocadas polas crises económicas cíclicas nin á necesidade de adaptarse aos avances constantes da navegación marítima, das tecnoloxías pesqueiras e da enxeñaría construtiva (dende a utilización da madeira á do aceiro laminado na construción dos cascos, dende o paso do vapor aos motores de combustión). O futuro da industria naval viguesa pendeu moitas veces do fío do seu financiamento, ao que tampouco foron alleas as decisións políticas, dende a Lei do Crédito Naval dos difíciles anos corenta, pasando polas maiores facilidades dos anos do “desarrollismo” dos sesenta nos que se construíu a primeira frota galega de altura, até a catástrofe dos anos setenta que levou á compra de Barreras polo INI en 1976, á longa crise de Ascón, o primeiro estaleiro “reconvertido” nos anos 80, e á compra de Vulcano en 1986 por Fernando Santodomingo. Durante as dúas últimas décadas, tras o durísimo proceso de reconversión, promovido polo goberno do PSOE, que levou á perda de milleiros de empregos, o que quedou do sector coñeceu un período de inusual bonanza, ao que non foron alleos o éxito da súa estratexia de internacionalización e especialización no deseño de determinados tipo de buques, a externalización dos procesos de fabricación e o emprego do sistema de bonificación fiscal, a famosa tax-lease.

Porén, nos dous últimos anos a situación volveu tornarse dramática para o sector naval da ría, tras a reclamación da Comisión Europea da devolución de 2.800 millóns de euros do tax-lease (1.700 millóns do sector galego), recibidos entre 2005-2011, amparado un sistema creado en 2002, sendo presidente Aznar, e que se mantivo ao longo do período de Zapatero, sen que fose nunca cuestionado polas autoridades europeas, até que en 2011 foi denunciado por Holanda, país que conta cunha industria naval que compite coa nosa. A piques de coñecer a decisión de Bruselas o vindeiro 17 de xullo, na que será decisivo o criterio de Joaquín Almunia, actual comisario da Competencia, aparentemente as perspectivas son moi pouco alentadoras para o porvir da nosa construción naval, que podería quedar ferida de morte. Máis alá da necesidade imperiosa que o Goberno de Rajoy apure até o límite os argumentos xurídicos, baseados nos principios de confianza lexítima e seguridade xurídica (nin os armadores nin os construtores poden ser considerados responsables dunha bonificación fiscal absolutamente legal no seu país), semella que a única posibilidade de que o comisario español modifique o seu criterio reside en comprobar a contundencia e a cohesión da presión política e social na defensa deste sector industrial estratéxico para Galicia, e moi especialmente, para a comarca de Ferrolterra e a área metropolitana de Vigo. Por difícil que semelle, habería apenas unha raioliña de esperanza, quizais non estea todo perdido para o noso naval, afeito ao longo da súa historia a estas situacións límite. Mais aínda cando existe o precedente de Francia, a quen se lle anulou o seu sistema de bonificación, mais sen impoñerlle a devolución das axudas recibidas. Todos co Sector Naval!

 

A luz de Díaz Castro

/en , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo fago un primeiro achegamento a Xosé María Díaz Castro, o poeta chairego que será homenaxeado o 17 de maio de 2014.

A elección pola Real Academia Galega de Xosé Manuel Díaz Castro como figura do 17 de maio de 2014 homenaxea a un poeta de formas clásicas de orixe chairega e a un libro, “Nimbos”, considerado como un dos maiores logros da literatura galega do século XX.

Nacido en 1914 na casa de Cidre de Vilariño dos Cregos, unha das aldeas da parroquia dos Vilares de Parga, no concello lucense de Guitiriz, formou parte do que Carballo Calero chamou “Escola de Cantores de Natal” do Seminario de Mondoñedo, onde se forxou como ávido lector e alicerzou a súa cultura humanística. Para Alfonso Blanco Torrado, o seu primeiro biógrafo e valedor á fronte da Asociación Cultural Xermolos, aqueles sete anos mindonienses, nos que amigará con Aquilino Iglesia Alvariño e coñecerá a poesía de Noriega Varela e Crecente Veiga, período formativo no que recibirá tamén o impacto do latinista Francisco Fanego Losada, “axudaron a Díaz Castro a perfilar e madurar a súa vocación de escritor”.

Será naquel Mondoñedo da Segunda República, impregnado polos aromas das conversas da barbaría do Pallarego, onde o poeta dos Vilares comezou a recoller os seus primeiros versos nuns “cadernos de poesía” titulados “Follas verdes” (cantares e romances, 1934) e “Follas ao vento” (1932-35), que quedarían “perdidos”, en realidade nunca editados, aínda que “sempre activos e vivos no seu arquivo nostálxico”. Senllos “libros perdidos” aos que acudiría decote “para resgatar da memoria algún poema na busca da luz e da aurora”, como salientou o seu biógrafo.

Cando estoupou o levantamento militar de 1936, como membro da quinta do 35 foi destinado ao Corpo de Sanidade Militar da Coruña. Durante apenas unha semana serviu como practicante na fronte de Asturias, para ser trasladado despois á clínica militar do Hospital de Pontevedra. Rematada a Guerra, abandonou de forma definitiva o seminario mindoniense. Chamado por Iglesia Alvariño, en 1940 trasládase a Vilagarcía de Arousa, onde durante sete anos exercerá como profesor no colexio León XIII, ensinando latín e inglés e continuando a aprendizaxe doutros idiomas, unha das súas maiores paixóns, que o levará a dominar unha decena de linguas.

Tras abandonar Arousa, procurará en Madrid un novo futuro. Durante tres anos traballará en centros privados como profesor de linguas, incorporándose como tradutor do Ministerio da Gobernación. En 1952 ingresou no Instituto de Cultura Hispánica, onde se encargaría durante catorce anos dos servizos de tradución de francés, inglés, alemán, italiano, portugués, holandés e linguas escandinavas. Traducirá profesionalmente tamén para o Instituto do Frío do CSIC e para diferentes editoriais privadas textos de poetas como Yeats e Rilke. Durante a súa estancia en Madrid nunca perdeu o contacto coa súa terra nin coa escrita en galego. Colaborou coa viguesa revista “Alba” e mantivo en “La hoja del lunes” da Coruña a sección “Anecdotario humorístico”, protagonizado por un paisano bautizado como “Antón do Foxo”, asinando co alcume de “Castelo”.

O fito fulcral da súa traxectoria literaria será a publicación en 1961 por parte da editorial Galaxia de “Nimbos”, onde recolleu trinta e dous poemas escritos ao longo de varias épocas, mais todos eles, en palabras de Otero Pedrayo, “reflexos da unidade dun vivire”. Pezas que o poeta de Guitiriz definía como “fragmentos de min mesmo perdidos”, “Díaz Castro perdido no traxeito dun recordo moi longo”. “O poema é só un nimbo de lus” lemos no primeiro verso da segunda composición deste libro de poemas extraordinario, no que autor concibe a poesía “como unha actividade puramente artística, que constitúe a forma máis perfecta de expresión dos seres humanos e as súas relacións”. Fuxindo do descritivismo paisaxístico e de calquera xeito de costumismo, sen perder unha miga da fala popular chairega e brañega, Díaz Castro condensa en palabras de xigante e metáforas de luz e sombra a súa ollada sobre a vida e a morte, sobre o amor e a emigración, sobre a xustiza e a beleza, sobre o paso do tempo e a súa patria galega. Poemas inesquecibles como “Monumento á ausencia”, “Terra achaiada”, “A cerna” ou “Penélope”, onde quizais atopamos a definición poética máis emocionante, tamén a máis dolorosa e actual, das que se teñen feito sobre o país noso: “Un paso adiante e outro atrás, Galiza / e a tea dos teus soños non se move. / A espranza nos teus ollos se espreguiza. / Aran os bois e chove”.

Tempo haberá para continuar cernando sobre un poeta esencial e austero, un clásico humilde, que escribiu algúns dos versos máis inesquecibles agromados en galego: “A luz do mundo é a que arde nunha bágoa”, “Cruel, cruel, cruel, realidade!”, “O verdadeiro amor enferra en neve”… Como tempo haberá ao longo dos meses vindeiros para afondar na traxectoria humana e literaria de quen na súa lápida no cemiterio de Guitiriz reza: “A beleza feriume para sempre”.

Un proxecto para Vigo

/en , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo propoño unha reflexión sobre os males que sofre Vigo e a súa área metropolitana, as portas ca concentración en defensa de Peinador convocada polo alcalde Abel Caballero.

Coa chegada do verán é aínda máis doado comprobar o estado agonizante do aeroporto de Peinador, pola perda de frecuencias, a deteriorización da calidade dos seus servizos e o incremento do prezo dos billetes. Incapaz de competir coas axudas públicas que reciben algunhas das compañías que operan nas terminais da súa contorna, tanto as galegas (Alvedro e Lavacolla) como a portuguesa (Sa Carneiro), o aeroporto vigués no último ano, coa perda do 15% dos seus usuarios e o 50% das súas mercadorías, retrocede a cifras de tráfico de hai máis dunha década.

Unha situación aeroportuaria agravada pola falta dunha alternativa ferroviaria competitiva que permita ao máis do medio millón de persoas da área metropolitana viguesa viaxar fóra da nosa comunidade nunhas condicións de prezo, tempo e comodidade atractivas. Como a pasada semana puiden comprobar en carne propia, o novo traxecto de mañán do tren Alvia a Chamartín leva sete (longas) horas (con máis de media hora de atraso sobre o horario previsto), mentres o tren-hotel nocturno supera as nove horas e media. Sen esquecer que en calquera destas dúas alternativas a duración do traxecto entre Vigo e Ourense supera as dúas horas. Viaxes interminables, agotadoras, moi dificilmente recomendables para utilizar na actividade laboral ou como alternativa de interconexión con outros traxectos.

Hai razóns abondas, polo tanto, para a indignación da cidadanía viguesa sobre a situación do seu aeroporto, como é doado comprender o chamamento para manifestala que o alcalde e o seu equipo de goberno realizaron convocando unha concentración na Porta do Sol no serán do vindeiro mércores.

Mais non seriamos xustos se considerásemos a precariedade de Peinador como o primeiro problema da nosa área metropolitana e o chamamento do goberno municipal vigués como unha iniciativa política inocente. Peinador é apenas un síntoma dunha doenza máis grave (e dolorosa), a da falta dun proxecto estratéxico vertebrador de Vigo e a súa área metropolitana, no marco de Galicia, do noroeste peninsular e da fachada atlántica europea. Unha carencia, que arrastramos ao longo das tres últimas décadas, á que non é allea nin o escasísimo peso da clase política viguesa en cada un dos seus partidos nin a ausencia de modelos estables de xestión e liderado das principais institucións metropolitanas e municipais. Cómpre recoñecer de vez que Vigo ten dificultade de traducir o dinamismo e as iniciativas dos seus empresarios e traballadores (nos sectores máis diversos, dende os industriais, até os comerciais, artísticos e culturais) en proxectos e liderados políticos facilitadores e estruturantes. Un problema que ten moito que ver co fracaso das súas elites e a carencia de institucións facilitadoras do encontro e da confrontación cívica. Peinador agoniza e o porto de Vigo perde tráficos (mesmo de cruceiros, que gaña o porto da Coruña) e a súa posibilidade de ser declarado porto nodal europeo, a consecuencia da falta dun plan integral de transportes, unha desas políticas estratéxicas, deseñadas a longo prazo e compartidas por unha ampla maioría política e social. Úrxenos contar cun mapa estrátexico para integrar o territorio galego, ás principais infraestruturas e a reforma das nosas administracións e servizos públicos. Eis a cerna de boa parte das nosas doenzas.

O primeiro problema da área metropolitana é o desemprego, que xa afecta a unha de cada catro persoas. Como a primeira angueira de toda a nosa clase política e das nosas forzas sociais  e colectivos veciñais ten que ser agora como facerlle fronte á crise do sector naval, ameazado de morte pola aplicación da tax-lease, que supoñería a súa liquidación definitiva. Como tampouco debería ser menor o seu interese por contribuír a procurar unha saída para Pescanova, a nosa primeira empresa transnacional, como para achegar unha saída xusta para os milleiros de preferentistas estafados no seu día pola caixa de aforros.

Co Partido Popular de Vigo sen candidatura para o Campo o de Granada, pagando en Santiago e na Coruña ás subvencións millonarias que non quere para o aeroporto de Vigo; co BNG automarxinado e fanado na súa iniciativa municipal polo seu apoio orzamentario, a ninguén pode estrañar que Abel Caballero, cómodo e en solitario, mobilice a indignación cidadán procurando, coma nun xogada de billar a tres bandas, a carambola da soñada maioría absoluta. No entanto, sexa cal fose a saída ao problema do Peinador agonizante –descoñecemos as alternativas de cada un dos partidos, máis alá  da posibilidade de pagar ás compañías a fondo perdido (o que non semella moi xusto), o Vigo (necesariamente metropolitano) debe recuperar o seu proxecto estratéxico. Mentres non o faga, temo que continuaremos mesturando allos con bugallos.

Un Vigo de primeira

/en , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo volvo sobre a precaria situación política e económica de Vigo e a súa área metropolitana.

O estourido de ledicia colectiva do serán do sábado, tras a proeza do Celta de acadar a permanencia no derradeiro partido de liga, produciuse cando Vigo sofre outro do seus momentos máis críticos e máis dolorosos da súa historia recente. Contradicindo as escasas probabilidades matemáticas, estoutro éxito histórico celeste amosa a importancia no eido do xogo (o territorio do simbólico) de acreditar sempre nas propias posibilidades (como defendeu contra vento e marea o adestrador Abel Resino) e na necesidade de contar cun proxecto propio (o da canteira da Madroa) que axude a enxergar o horizonte nos días de brétema.

No territorio do real, a crise está sendo durísima coa área metropolitana viguesa, que sofre unha taxa de desemprego (23,5%) moi por riba da media galega. As centrais sindicais estiman que xa son máis de 50.000 as persoas desempregadas da nosa veciñanza, unha cifra elevadísima nunca superada até agora. Tras a perda e o expolio da caixa de aforros e tras a estafa aos 60.000 afectados polas participacións preferentes e subordinadas da NGB, Vigo carece do instrumento financeiro indispensable para manter vivo o tecido as súas pemes e dos seus sectores económicos de referencia. Un problema gravísimo ao que non é alleo o peche de centos de comercios e de servizos, un panorama desolador nalgunhas das nosas rúas. Coa afortunada excepción da automoción, que este ano resiste grazas a posta en marcha na cadea de montaxe dos novos modelos de Citroën, o noso sector industrial continúa no túnel máis escuro, sobre todo o da construción naval, sometido á espada de Damocles da devolución por parte dos estaleiros das cantidades do tax-lease e dos enigmas provocados pola entrada en Barreras da mexicana Pemex como accionista maioritario. Se iso xa non abondase, a crise financeira e de xestión do grupo Pescanova, a primeira transnacional viguesa, engade un maior dramatismo á situación económica e ao futuro da área metropolitana.

Tampouco corren ventos propicios para Vigo no eido das políticas públicas. Á crise do aeroporto de Peinador, agonizante pola perda de frecuencias, pola deterioración dos servizos e polo incremento dos prezos dos billetes, únese agora á do porto, que agotou as súas opcións de ser incluído como porto nodal na Rede Transeuropea de Transportes (TEN-T). Unha decisión da Comisión e da Eurocámara que convertirá á nosa terminal portuaria en subsidiaria das de Xixón e da Coruña. Un fracaso rotundo do porto de Vigo á que non é allea a dificultade da súa conexión coa rede ferroviaria de velocidade alta, que tardará aínda anos en chegar ás Rías Baixas.

E como non hai dúa sen tres nin catro, o ministro Gallardón co seu anteproxecto de reforma da Lei de Demarcación e Planta ameaza con dinamitar o partido xudicial vigués, o que prexudicaría a medio milleiro de funcionarios de Xustiza e diminuiría as posibilidades de acceso a case medio millóns de persoas usuarias deste servizo básico na área viguesa. Tampouco axuda ao optimismo a paralización sine die das obras do hospital de Valadares, no que está fracasando o modelo de construción e xestión privada, tanto no seu financiamento coma na xestión da UTE adxudicataria. Como é preocupante como quedou nas pedras o Auditorio Mar de Vigo de Beiramar, cuxo funcionamento moi por baixo do previsto ameaza con arruinar as arcas do concello no caso dunha reclamación da adxudicataria da concesión.

Situación crítica de infraestruturas e servizos públicos, como de empresas vitais para a economía de Vigo e a súa área metropolitana, á que non é allea, nuns casos, a inacción, noutros, o fracaso das políticas da Xunta de Galicia e do Gobierno de España, ambas as dúas en mans do Partido Popular. Sen menoscabo da responsabilidade que nalgunhas destas cuestións tivese o concello de Vigo, gobernado en minoría polo PSdeG-PSOE, co apoio na aprobación dos orzamentos anuais do BNG. É incomprensible, por non berrar indignante, que Vigo e a súa área metropolitana, a pesar da súa potencialidade demográfica e económica, non forme parte das prioridades dos gobernos de Rajoy e Feijóo.

Afastados de calquera localismo chovinista, o proxecto do Vigo metropolitano, o motor dos dinamismos de Galicia, merece unha abordaxe política preferente e proactiva. Paga a pena tomar boa nota da lección que no eido simbólico proporcionou o Celta sobre a lameira do Fragoso. A pesar da dureza e das dificultades da crise en días bretemosos, sei que Vigo pode desenvolver as súas potencialidades con toda a súa capacidade de resistencia cívica e con todo o pulo do seu dinamismo empresarial, só así poderá continuar sendo unha cidade primeira en igualdade de oportunidades e benestar cidadán. Un obxectivo que, sen excepción ningunha,  debe unirnos coma esta ledicia fugaz da permanencia celeste.

O gaiteiro de Soutelo

/en , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo lembro a figura do gaiteiro de Soutelo.

Hai días un familiar puxo nas miñas mans un exemplar de “Voando cas aas da vida” do que é autor Avelino Cachafeiro Bugallo, o gaiteiro de Soutelo de Montes. Un libriño de poemas descoñecido para min que confeso moito me sorprendeu e levou a interesarme pola figura deste gaiteiro mítico. Editado polo propio autor  no mes de xuño de 1969 no prelo que Faro de Vigo tiña na rúa Colón, o libro de Cachafeiro hoxe é unha pequena alfaia, onde brillan o deseño da cuberta de Lugrís, os textos preliminares de Castelao e Ramón Otero Pedrayo e, sobre todo, as corenta páxinas dos versos galegos cantareiros e testemuñais de quen foi considerado o mellor gaiteiro de Galicia da primeira metade do século XX.

Nacido o 26 de maio de 1899 en Soutelo de Montes, en berce de familia gaiteira, Avelino formou
parte dos Gaiteiros de Soutelo, grupo no que tocaban tamén os seus irmáns Castor (gaita) e Bautista (voz e caixa), o seu pai Fermín (bombo) e a súa tía Andrea que nalgunhas ocasións os acompañaba ao pandeiro, o que constituía daquela unha gran novidade. Aprendiz de ferreiro, aprendeu de moi novo o instrumento co seu pai e co seu avó Xoán, converténdose axiña nun virtuoso, ao tempo que no líder, director e compositor das pezas que interpretaba a formación familiar. A sona do cuarteto na provincia transformouse en lenda na Galicia toda, tras gañar o tradicional concurso de gaitas de Santiago, celebrado na praza da Quintana e dotado con 150 pesetas, unha cantidade importante, que supoñería para Avelino ser nomeado como “mellor gaiteiro de Galicia”. Proeza inmortalizada con moito xenio por Castelao, que asistiu ao recibimento na casa familiar, xa que naqueles días veraneaba en Soutelo, nun artigo emocionante e nunha caricatura memorable, na que aparece o rostro invertido de Rosalía no fol da súa gaita, publicados o 10 de agosto de 1924 no xornal “Galicia” de Vigo. Foi daquela cando se acuñaron cantigas que permaneceron para sempre na memoria popular: “Toca gaiteiriño, toca, / meniñas, correi a velo / que moita gaita a gaitiña / do gaiteiro de Soutelo”.

Nun vello Ford o cuarteto percorrerá os camiños das verbenas e romaxes de Galicia enteira. En 1928 gravarán na casa Regal de Ourense seis discos, por ventura recuperados en 2005 pola editorial Ouvirmos na súa colección “A tiracolo”, que nos permiten gozar hoxe de doce das súas pezas, as muiñeiras de Chantada, “La Alfonsina”, “Estroupele-troupele” e “Farruquiña, chaman á porta”; as foliadas de Barro de Arén,  de Luxán, de Tenorio, das Rías Baixas e “Eicho de dar queridiña”; o fandango de Pontevedra; o pasarrúas “A volta da festa” e a alborada esperanzosa de Rosalía de Castro, a peza musical máis emblemática do sequiscentenario da publicación de “Cantares gallegos”.

Mais será a súa xira americana de case dous anos por Arxentina, Uruguai e Brasil, iniciada coa súa actuación no Teatro Avenida de Buenos Aires o 28 de febreiro de 1930, cando Os Gaiteiros de Soutelo se convertan nun emblema para a Galicia emigrante, como escribiu Pedrayo, por que “os galegos do Prata se sentiron namentres o gaiteiro estivo con iles libertados do desterro”. O levantamento militar do 36 colleunos en Barcelona e por diversas circunstancias persoais e políticas a formación esfarelouse durante aqueles días. Dende entón a gaita de Avelino permaneceu muda, nunca máis tocou en público e apenas hai referencias que o fixese en privado. Naceu así a lenda do gaiteiro calado, tamén en palabras de Otero, “a do home calado, como cala unha serra no seu hourizonte, esquencida da voce das augas, dos paxaros e os ventos”.

Até o seu pasamento o 13 de abril de 1972, durante tres décadas Avelino Cachafeiro foi un emprendedor en Soutelo. Abriu o Changüí, primeiro unha sala de festas, logo cine e despois bar onde paraban os coches de liña. Levou a bomba de gasolina de Campsa e mesmo unha funeraria. Home moi popular e benquerido, dedicouse, ademais, á pintura e á poesía, que recolleu no libro que hoxe rescatamos, publicado uns poucos anos antes do seu pasamento. Nestes “ramos de versos sinxelos e votivos” deixou o  gaiteiro de Soutelo a súa homenaxe ás paisaxes para el máis queridas, as das Terras de Montes e das Rías Baixas, homenaxeou a Rosalía, Castelao e Otero Pedrayo, e deixou o seu testamento literario: “Cando saibas que morrín, / gaitiña miña gaitiña, / desperta a miña alborada / que toco para Rosalía… / que dorme no teu punteiro / cos meus dedos tapadiña”. Foron as de Cachafeiro, como salientou Otero Pedrayo,  “palabras dornas para danzar muiñeiras de aventura nas ondas”, “verbas manexadas polo home abranguido nos silencios da Galiza”. O gaiteiro Carlos Núñez definiuno como “o máis grande de todos nós.”, “o gaiteiro ponte entre a perdida gaita galega e a moderna gaita refinada”. O gaiteiro de Soutelo merece a nosa admiración e lembranza.

A LOMCE e o futuro da escola pública

/en , , , , /por

No artigo da semana de Faro de Vigo reflexiono sobre o que entendo supón a aprobación do proxecto da LOMCE para o futuro da escola pública:

A pesar do informe do Consello de Estado sobre o texto do anteproxecto da LOMCE e da folga do 9 de maio, o ministro Wert non modulou nin moito menos os contidos da súa reforma educativa. A última hora e coa discreción necesaria nestes casos, o ideólogo de FAES introduciu as mudanzas educativas que dende hai tempo solicitaba a Conferencia Episcopal Española. Ademais de eliminar a asignatura de Educación para a Cidadanía, a besta negra do cardeal Rouco, Wert blindou in extremis, en contra da sentenza do Supremo, o financiamento dos colexios que segregan ao alumnado por sexo, pertencentes na súa maioría ao Opus Dei, prelatura que no Consello de Ministros conta con varias carteiras. Se isto xa non lles abondase ás autoridades eclesiais, o ministro axeonllouse diante delas reforzando o peso da asignatura de Relixión, que pasará a ser avaliable, contando tanto para a repetición de curso como para solicitar unha bolsa de estudos. Unha vitoria da Igrexa por goleada.

A pesar de que aínda non se publicou o texto, as informacións amosan que na redacción definitiva da LOMCE, ademais desta maior confesionalidade, se acentúa o obxectivo da centralización curricular, o que Wert definiu como “españolizacion do alumnado catalán”. Homoxeinización provocada tanto pola vía da modificación do sistema de promoción (outra das novidades do proxecto) como polas probas de avaliación externas de Secundaría, as reválidas, cuxo deseño quedará en mans das autoridades educativas do estado. Outrosí sucede coa fixación das ensinanzas mínimas, nas que se diferencia entre materias troncais (cuxos contidos, horario e estándares de avaliación serán fixados ao cen por cen polo Ministerio), específicas e de libre configuración autonómica. Un modelo curricular que podería invadir as competencias exclusivas, establecidas nos estatutos de autonomía de comunidades como Galicia, sobardando as competencias reservadas ao Estado no artigo 149 da Constitución. Como é ridiculamente centralista deixar fóra destas troncais ás chamadas “linguas cooficiais” (tamén é o castelán cooficial nas comunidades con lingua propia), considerándoas como “de libre configuración autonómica” (“linguas de terceira”?), coa inseguridade xurídica que iso poderá supoñer para o seu estatus educativo. Como é “pintoresco” (hai outro eufemismo?) o sistema deseñado por Wert obrigando á Generalitat a pagar un centro privado a quen queira utilizar tamén (que non só) o castelán como lingua educativa vehicular en Cataluña. Unha vitoria do centralismo máis reseso.

Polo anunciado, no resto do proxecto da LOMCE mantense a medula da Lei Wert de sempre: a segregación temperá a partir de 3º de ESO; a penalización ao alumnado repetidor (un 40% dos de 15 anos, ao que se considera coma un gasto valorado por Wert en 2.500 millóns de euros); a liquidación do modelo de participación da comunidade escolar na xestión dos centros (creado pola LODE en 1985), que será substituída polas direccións ás ordes das autoridades educativas. Porén, sendo a elevada taxas de abandono temperá (co 24,5% duplica á da media europea, moi lonxe do compromiso de baixar do 10% recollido na Axenda 2020) a razón de ser desta reforma educativa (así foi presentada a Bruselas polo Goberno no “Plan Nacional de Reformas”), ademais de xustificación do seu cofinanciamento polo Fondo Social Europeo, estraña que Wert non fale apenas de medidas de apoio ao alumnado con maiores dificultades nin de medidas inclusivas de atención á diversidade. Como é decepcionante que no discurso pedagóxico da lei e na retórica mercadotecnócrata do ministro se substitúa a prioridade do desenvolvemento das competencias e capacidades de todo o alumnado (a cerna do modelo de educación comprensiva da LOXSE e da LOE, unha longa e custosa conquista social) pola da avaliación que “canaliza aos estudantes” en función “da súa diversidade de talentos” (eufemismos de segregación ou “selección natural”), como se facía no sistema educativo anterior á LOXSE. Ademais, a insistencia da LOMCE na centralización dun currículum xerarquizado polas materiais troncais e moi condicionado polos contidos das reválidas, fronte a minusvaloración das áreas de formación humanística, artística e tecnolóxica, afasta a educación non universitaria do seu indispensable papel no desenvolvemento integral das persoas e de formación cidadá. En definitiva, a retórica conservadora da Lei Wert liquida de raíz o ideal de equidade educativa, que non é outro que o de educar para a igualdade desde a diferencia.

A LOMCE abre un horizonte moi sombrío para o proxecto de escola pública como garante de igualdade e equidade educativa, á que se pretende transformar apenas en rede subsidiaria ou asistencial. Coa aprobación da LOMCE a escola pública retrocedería tres ou catro décadas. Iso é o que pretende Wert e o Partido Popular?

De Rosalía a Vidal Bolaño

/en , , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo lembro como se xerou a creación cultural do Día das Letras Galegas e a necesidade de achegarlle un novo pulo.

O vindeiro 17 de maio celebramos o Día das Letras Galega en homenaxe a Roberto Vidal Bolaño, a figura que representa a dignidade insubornable do teatro galego, o máis prolífico autor da historia da dramaturxia na nosa lingua e un dos escritores principais da literatura galega do derradeiro cuarto do século XX. Unha celebración coincidente co sequiscentenario de “Cantares gallegos”, o libro fundacional de Rosalía de Castro, orixe tamén desta efeméride, creada a raíz do centenario da súa publicación no obradoiro tipográfico que Xoán Compañel Rivas tiña na viguesa rúa Real. A lembranza e exaltación de Rosalía e Vidal Bolaño centran, pois, o intenso programa de actividades deste día (semana e mes) das letras galegas, desenvolvido en todo o país, sobre todo dende a iniciativa civil de asociacións culturais e centros educativos, no que non pode faltar espazo para a reivindicación dun estatus de dignidade para a lingua galega.

Debémoslle a don Paco del Riego a creación do 17 de maio. Unha proeza que ten relatado en diversas ocasións. “Tendo Galicia unha lingua e unha literatura de seu, debería contar tamén cunha data simbólica consagrada á rememoración exaltatoria da mesma. Dándolle voltas ao asunto, andivemos á precura dun día que tivese un acento significativo na historia da nosa cultura. Nesa andaina, batemos co 17 de maio no que Rosalía de Castro lle adicou a Fernán Caballero, en 1863, a súa obra “Cantares gallegos”. Foi así como resolvemos identificar a data devandita, coincidente co centenario do volume rosaliano, denominándoa Día das Letras Galegas”.

Del Riego procurou o apoio da Academia Galega para esta idea, que algúns numerarios non quixeron subscribir. Si o fixeron Manuel Gómez Román e Xesús Ferro Couselo que o 20 de marzo de 1963 asinaron a proposta redactada por don Paco. Un documento para a historia da nosa lingua onde se argumentaba que o libro rosaliano fora a primeira obra mestra coa que contou a Literatura galega contemporánea, “fornecéndolle prestixio universal á propia fala como instrumento de creación literaria”. Que a celebración do acontecemento significaba “transmitir ao país a mensaxe contida nos Cantares”. Que a Academia, como órgano oficial da cultura autóctona, “debería consagrar o simbolismo da data, con carácter de perdurabilidade, nunha celebración anual”. Que se contaría deste xeito, para o porvir, “cunha xornada adicada oficialmente a honrar os libros galegos e aos seus autores”.  “Que cumpría abrir camiños para esparexer e anchear o ámbito da lectura na lingua do país”. Unha proposta irrefutable que foi aprobada por unanimidade o 28 de abril de 1963 pola xunta xeral ordinaria da RAG, sendo máis tarde autorizada polas autoridades franquistas.

A creación cultural do 17 de maio foi en 1963 outra xenialidade de Paco del Riego. Tivo unha indubidable significatividade histórica, xa que non só se celebraba a proeza de Rosalía de Castro e o editor Compañel, senón que tamén abría un vieiro (que dende entón nunca se interrompiu), coa intención de crear unha tradición de libros e escritores, “sombras exemplares que serviron a Galicia a través da lingua propia” (palabras de don Paco), poñendo en vixencia a súa obra, axudando a que “a nosa buxola non perda rumbo de continuidade”. Naquel primeiro ano, en 1963, como testemuña un foto histórica de Magar, xa houbo un acto oficial en Vigo, a entrega por parte de membros da Academia Galega dun exemplar de “Cantares gallegos” (probablemente a edición do centenario preparada por Fermín Bouza Brey e editada por Galaxia) ao tenente alcalde Varela Grandal.

O significado e a natureza da celebración da efeméride foi collendo relevancia e mudando na medida en que o fixeron as condicións socio-políticas. Un proceso no seu conxunto exitoso, mais non exento de polémicas, tanto polas figuras elixidas pola Academia coma pola rotineira ritualización culturalista coa que se celebrou institucionalmente a partir de 1991, cando a data foi declarada festiva pola Xunta de Galicia. Unha deriva felizmente quebrada pola Academia nos últimos anos coa elección de figuras como Lois Pereiro e Vidal Bodaño e coa realización de novidosas actividades de comunicación dixital.

Coincidindo co sequiscentenario rosaliano, o 17 de maio debe reinventarse dende o alicerces fundacionais de del Riego. Precisa un novo pulo como “día da lingua, da literatura e do libro galego do século XXI”, en definitiva, unha efeméride para “anchear os vieiros da lectura en galego” como pretendía don Paco. Unha efeméride que debe ir da man da celebración do “día internacional da comunicación” e do “día de internet”, que se celebran en todo o mundo ese mesmo día. Unha oportunidade marabillosa para que vaian da man a cultura dixital e a lingua galega, superando prexuízos e gañando espazos de autoestima para as persoas que as empregan. Sen esquecer nunca, o carácter reivindicativo, mobilizador e festivo dunha data, que debe continuar sendo festiva. Neste 17 de Bolaño e Rosalía, arriba corazóns galegos!