Vigo e Jules Verne

/en , , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo falo das relacións de Jules Verne con Vigo ao fío da publicación do libro do historiador Eduardo Rolland Verne en la bahía del tesoro.

Xa temos salientado as relacións de Vigo e da súa ría con Jules Verne. A publicación do traballo de investigación do historiador Eduardo Rolland Etchevers “Verne en la bahía del tesoro” (Ediciones Paganel 2013) aclara, cremos que de forma definitiva, o que foron as dúas visitas do escritor bretón a Vigo (a primeira en 1878 e a segunda en 1884) e a presenza destacada da nosa cidade na novela “Vinte mil leguas baixo os mares”.

O chocante do caso é que Verne escribiu de Vigo antes das súas visitas, ao que dedicou o capítulo oitavo da segunda parte de “Vinte mil leguas baixo os mares” titulado “A baía de Vigo. Segundo o seu relato, o “Nautilus” entrou na ría de Vigo o 18 de febreiro de 1868 (data para a historia de Vigo) coa intención de acceder aos galeóns da Frota de Prata fundida na batalla de Rande do 22 de outubro de 1702. Mentres os mergulladores accedían ao tesouro, Nemo narraba ao profesor Aronnax como a frota anglo-holandesa arrasara á escuadra franco-española abrindo a páxina da lenda dun tesouro baixo os mares. E será o 19 de febreiro cando o “Nautilus” chegue á Atlántida, o lendario continente baixo os mares que Verne sitúa preto das nosas illas Cíes. Cando escribiu isto Verne non visitara aínda a nosa ría, que na novela pintou con “augas impregnadas de luz eléctrica”, xa que se foi publicando por entregas entre o 20 de marzo de 1869 e o 20 de xuño de 1870 no “Magasin d’ Education et de Récréation”. Mais o que si coñecía polos diarios europeos, segundo o traballo de Rolland, eran os procedementos utilizados polo banqueiro Hipólito Magen en 1867 na enseada de San Simón durante as primeiras expedicións de rescate do tesouro dos galeóns, nas que ensaiou o funcionamento de escafandros semiautónomos inventados por Rouquayrol e de lámpadas eléctricas para ser utilizadas baixo a auga deseñadas por Ruhmkorff.

O libro de Rolland permite coñecer a transcrición do “diario de viaxe” de Jules Verne desvelando o sucedido nas dúas visitas a Vigo. Sabemos que chegou a Vigo por vez primeira o sábado 1 de xuño de 1878 na primeira viaxe do “Saint Michel III”, prolongando a súa escala até o martes, 4 de xuño. Grazas a unha carta do deputado Raoul Duval, un dos seus acompañantes, sabemos que coincidiu coa festa da Reconquista e coa procesión do Cristo, que daquela se celebraban no mes de xuño. Verne tivo a oportunidade de visitar Rande nun bote a vapor do “Flore”, un buque militar francés fondeado na ría aqueles días, e ser convidado a vestir o escafandro para se mergullar na enseada dos galeóns. O novelista e o seus acompañantes ruaron por Príncipe, participaron en bailes organizados polas sociedades recreativas do Casino e La Tertulia, entrevistáronse cos xornalistas e autoridades locais, acougaron no café Suízo da praza da Constitución, pasearon en coche pola bisbarra, onde o escritor reparou nas laranxeiras e nos hórreos (para el “graneiros de millo”). Verne regresaría seis anos despois, o día 19 de maio de 1884, desta volta procurando na ría viguesa (para Verne “un verdadeiro fiordo”) refuxio tras unha avaría da máquina de vapor do “Saint Michel III”, que foi reparada nos talleres de La Industriosa de Sanjurjo Badía. Nesta segunda escala, Verne permaneceu en Vigo outros catro días, no que foi recibido polo cónsul de Francia, subiu ao Castro, onde quedou admirado polas vistas sobre a ría e sobre o val do Fragoso, volveu ao café Suízo, visitou o Hotel Continental na Laxe, sen que no seu diario de viaxe conste que mantivese relación ningunha con Sanjurjo, coa excepción dunha difusa referencia (“agardando ao caldereiro para a reparación”) que deixa a porta aberta á lenda da amizade entre ambos os dous promotores do progreso.

Transcorridos máis dun século de todo aquilo, Jules Verne é un dos máis importantes propagandistas internacionais de Vigo como cidade portuaria atlántica. Hoxe podemos por ventura reconstruír un calendario  e unha rota verniana viguesa (porto, praza da Constitución, Castro, Rande, San Simón…). No entanto, cómpre preparar un plan para reconciliar Vigo coa figura do bretón. Bautizar a ponte de Rande co seu nome, como leva proposto dende hai décadas Méndez Ferrín; incluílo no rueiro noso; popularizar a súa obra entre a nosa cidadanía, sobre todo entre os máis novos; bautizar co seu nome a futura biblioteca pública do estado; homenaxealo nas súas efemérides literarias e biográficas; preparar un roteiro didáctico lembrando a súa estadía e a súa obra máis viguesa…

Vigo é unha cidade verniana, tanto polo feito de estar presente de forma destacada na novela protagonizada polo capitán Nemo, unha das máis traducidas da historia, coma polo feito de asumir os valores e o espírito do xenio de Nantes, no seu tempo adaílde da tecnoloxía, da ciencia, da industria e do progreso. Vigo ten aínda unha débeda con Jules Verne.

Onte 878: «A grande beleza»

/en , , , , /por

A grande beleza, a película de Paolo Sorrentino, gañadora de catro premios do Cine Europeo 2013, comeza cunha cita tirada de Viaxe á fin da noite de Louis-Ferdinand Céline: «Viaxar é moi útil, fai traballar a imaxinación. O resto non son senón decepcións e fatigas. A nosa viaxe é por enteira imaxinaria. A iso debe a súa forza. Vai da vida á morte. Homes, animais, cidades e cousas, todo é imaxinario». Dende a primeira secuencia o director napolitano propón ao espectador que poña a traballar a súa imaxinación (e capacidade de abraio), mentres viaxa pola Roma actual da crise, decadente e aínda fermosa, guiada polo personaxe de Jep Gambardella, unha crápula moi elegante, xornalista a medio gas, escritor dunha única novela de mocidade, que á altura do seu sesenta e cinco aniversario esculca na súa soidade e na procura da inocencia daquel amor primeiro, un antídoto posible para evitar a decadencia e o fracaso. E a viaxe, a pesar dalgún exceso, ben paga a pena.

A grande beleza é unha película poética, escasamente narrativa, que homenaxea á tradición do cine italiano posterior ao neorrealismo, sobre todo a películas como a Dolce vita e o Amarcord de Fellini ou o Blow up de Antonioni. Porén, tras o paseo polos espazos máis fermosos e agochados de Roma na procura desa beleza eterna, atopamos uns personaxes extravagantes e cínicos, hedonistas e elitistas, alleos a calquera preocupación colectiva, que gozan das súas noites interminables nas súas terrazas e sotos privados, afastados da xente popular, que na película non aparecen sequera como atrezzo, o que contribúe a salientar a súa fuxida da realidade. Este grupo de monstros elegantes de moral cutre e utilitaria, que na soberbia e vacuidade das súas festas e performances camiñan cara un ocaso inevitable, representa esa «nada» que procuraba Flaubert como o mellor tema para unha novela.

A cerna da película está no conflito entre a finitude que o grupo artellado polo protagonista representa e a beleza inalterable e eterna das artes e da cidade concibida como o seu tesouro e peza principal. No entanto, as reflexións sobre a relixión, a morte, o amor, a soidade, o silencio e, sobre todo, o paso do tempo funcionan como contrapunto necesario achegando un aceno de melancolía e emoción capaz de evitar que tanta banalidade, por unha parte, e un exceso de ornamentalismo visual e sonoro, por outra, estraguen a película. Mención á parte merece a interpretación extraordinaria de Toni Servillo, a música engaiolante (da coral á electrónica), a excelente composición fotográfica ou algúns diálogos afortunados que fan a película aínda máis interesante e sutil.

Onte 877: «A la sombra del maestro», un clásico de Farias

/en , , , , , /por

Fun onte á libraría Versus coa intención de mercar o libro de Eduardo Rolland sobre Jules Verne (hoxe de aniversario) e Vigo e saín con outros dous máis, a nova edición de A la sombra del maestro de Juan Farias e Diez de diciembre, o libro de relatos máis recente de George Saunders. É o que ten entrar nunha libraría que ofrece unha escolla literaria que vai máis alá do convencional, con atención e agarimo para as editoras de calidade en lingua castelá (o tratamento do galego éche outro cantar).

Moito gocei coa hora de lectura engaiolante da noveliña de Juan Farias, editada por vez primeira en 1995 por Alfaguara, recuperada agora do esquezo por Shalaklibros, unha editora nacida nunha libraría de Mislata, que na colección «Ramita de Romero» pretende achegar ao lectorado adulto textos que nun principio foron publicados en coleccións infantís e xuvenís. A la sombra del maestro lese coa facilidade e coa emoción dun clásico que acrisola o universo literario do narrador de Serantes: unha sinxeleza e aparente facilidade do relato que flúe coma auga cristalina; unha prosa breve, exacta e suxestiva; unha voz narrativa próxima, quente e verdadeira; un protagonismo inequívoco para os humildes e unha intención de devolverlles a voz que lles foi roubada…

A la sombra del maestro é coma Años difíciles Farias cen por cen. Un escribinte municipal sen nome, un chisco melancólico e poeta, relata en dez cadernos a crónica dun pobo da beiramar de noso («moi ría adentro, onde a auga non se decide a ser nin sosa nin salgada»), onde goberna un alcalde despótico e os seus habitantes procuran non perder nunca a esperanza. Volve Juan Farias ao relato da vida cotián de postguerra, do mundo de heroes anónimos (o mestre, o tolo, o párroco, unha rapaza coa lúa nos ollos, os pícaros Pedro e Paco…) que apenas son seres humanos na procura do amor e dunha vida digna. Páxinas inesquecibles por emocionantes, que destilan tenrura e, sobre todo, verdade, afastadas de calquera retórica da impostura literaria.

Mención á parte merece o tratamento da figura do mestre e a defensa do coñecemento como un ben común a preservar e transmitir: «A pesar do alcalde, que o era a dedo, o mestre seguiu coa ensinaza de “ti tamén contas, rapaz”, ou aqueloutra de que “o aire é de todos e a ti, se é da túa querenza, ninguén te impide mover as orellas e aprender a voar”». «Ao mestre, por teimar en ensinar, que é dicir verdades, quitáronlle a escola. Fixérono cun informe á autoridade competente, que era amiga do alcalde e da súa socia nun negocio de madeiras. Isto non serviu de moito, que o mestre se fixo furtivo e saíu a procurar alumnos polas corredoiras, na praia e arriba nos penedos».

Un libro luminoso e imprescindible. Cómpre volver a Farias, outros dos grandes.

Onte 876: De novela negra

/en , , , , /por

Foi onte un día de novela negra. Pola mañá asistín ás dúas sesións da xornada «30 anos de novela negra galega» organizada polo Consello da Cultura Galega con motivo do trixésimo aniversario da publicación de Crime en Compostela de Carlos G. Reigosa, primeiro premio Xerais de novela. No serán participei na presentación na Casa do Libro de Vigo de Sete Caveiras, a novela de Elena Gallego Abad, que pode ser considera a primeira (despois dos precedentes das obras do xénero criminal de María Xosé Queizán) do xénero negro publicada en galego por unha narradora. Un fito esperanzador para a narrativa galega que salientou a profesora Elena Losada na entrevista que lle fixo o Diario Cultural da Radio Galega.

Na «Xornada Negra» compostelá (así foi bautizada pola escritora Dolores Redondo), gustei da sinceridade da intervención inaugural de Carlos Reigosa. O autor de Intramundi recoñeceu que daquela Crime en Compostela non foi ben recibida pola crítica, especialmente pola revista Grial que entón «devecía por atopar un Ulises en galego». Confesou que non se consideraba un autor de novela negra, «son autor de novela de intriga». «Cando escribín Crime en Compostela había un concepto de novela negra restritivo, baseado en personaxes arquetípicos, como os dos mestres americanos do xénero. Eu o que quixen facer cos meus, con Nivardo Castro e Carlos Conde, é que fosen representativos dalgunha maneira da realidade onde se inserían«. Lembrou, despois, a súa participación na primeira Semana Negra de Xixón, na que o hospedaron nun cuarto do Molinón, o estadio do Sporting de Xixón, onde foi bautizado como o «Negro galego». «Hoxe estamos a un abismo de distancia de como entendiamos a novela negra nos oitenta. Superáronse os arquetipos, sabemos que a novela negra tamén pode ser longa, ademais de ser plural, xa que colleu de todas as partes. Hoxe é imposible considerala literatura menor». Rematou Reigosa cunha mensaxe optimista: «Hoxe en Galicia hai autores de novela negra espléndidos. Hai unha novela negra enormemente rica».

Na presentación do chuviñento serán vigués, Elena Gallego dixo que con Sete Caveiras quixo facer «algo diferente, sinxelo, divertido, ameno, fácil de ler, deseñar un conflito que levase á reflexión sobre o papel do xornalismo». «Propúxenme escribir unha historia na que aparecesen cadáveres e logo xoguetes, invertindo aquel esquema de dez negriños de Agatha Cristhie. Quixén facer algo vigués, con xente viguesa. Unha novela que tivese banda sonora, a da movida dos oitenta». «Quixen que Sete Caveiras fose un puzzle con diversos niveis de lectura, cun inicio que suscita sorpresa e un final que crea debate». Por último, salientou a súa intención de reivindicar na novela o papel dos xornalistas, que «nunca deben ser noticia»: «A solución do enigma de Sete Caveiras está nas hemerotecas como unha reivindicación do xornalismo».

Onte 875: «Palabras de auga» na Lista de honra de IBBY

/en , , , , /por

Soubemos onte que Palabras de auga de Marcos Calveiro foi incluído na Lista de honra de IBBY do bienio 2012-2013. Outro recoñecemento para unha novela que xa recibira o Merlín 2012 e o Fervenzas literarias ao mellor libro infantil e xuvenil do ano. O máis significativo da obra foi o apoio que lle proporcionaron os lectores novos e mediadores (xa van catro edicións), que non tiveron medo a enfrontarse cunha historia dura e emocionante, escrita con valentía e coñecemento literario. Palabras de auga é un texto modélico para a formación do lector literario, un libro que supón unha conquista para o lector e lectora en formación, coma os textos con vontade de clásicos contemporáneos.

Onte 874: Adeus a Berrogüetto

/en , , , , , , /por

Berrogüetto anunciou onte a súa disolución e a súa xira de despedida. Tras dezaoito anos de carreira, cinco grandes discos e uns cantos concertos memorables Berrogüetto despídese con elegancia e cun sorriso, un xeito de expresar a satisfacción pola súa achega decisiva á construción do proxecto da música galega de entre séculos. Desde aquel primeiro Navicularia quedei prendido a Berrogüetto, a quen hai doce anos (o 27 de xaneiro de 2002) dediquei un artigo con motivo da publicación de Hepta, o seu terceiro traballo. Penso que hoxe paga a pena recuperalo (actualizando algún dato e engadindo un par de enlaces de youtube) como a mellor homenaxe que eu podo facer ao grupo vigués. Non faltaremos nalgún dos concertos de despedida. Gaiteiros!!!

Teño un remedio que me funciona cando ando triste ou melancólico: escoitar «Vilalbalcán II», unha muiñeira do «Choqueiro», un gaiteiro de Cangas, recuperada por Berrogüetto no seu primeiro disco, «Navicularia». Esta muiñeira é capaz, en a penas cinco minutos, de levantarlle o espírito a alma máis encollida e de amosar a potencia creativa dunha reinterpretación contemporánea das melodías da nosa música tradicional. Os temas e as cantareas de Berrogüetto son un eficaz antidepresivo e unha mostra da modernidade da creación cultural en Galicia.

Algúns compoñentes de Berrogüetto xa formaban parte de Matto Congrio, un grupo que cun só disco, publicado hai case dez anos [ agora vinte], marcou un punto e á parte na historia do noso folk. Naquel álbum, Anxo Pintos, o virtuoso multinstrumentista do grupo e profesor de zanfona da Universidade Popular de Vigo, arriscaba o seu coa composición doutra muiñeira reinterpretada na forma de «Gaseadas formas globulares» e cunha peza moi algareira e case jazzística, «Crisol de insectos imposibles», pequenos paquetiños sonoros con ás e recubertos de quinina.

Despois de só tres discos [finalmente foron cinco], e cunha traxectoria sempre innovadora e orixinal, cada un dos temas de Berrogüetto constitúe unha pequena alfaia sonora labrada por sete alquimistas de soños, por sete navegantes que viaxan en cada disco ou en cada concerto en directo, onde sempre son tan sútiles como enérxicos, polos océanos musicais máis diversos (intelixentes que son, ningún mar sonoro lles é alleo); por sete músicos de sal que aproan a súa nave entre a beleza dos ritmos da muiñeira, do vals, da polca, do alalá… e as linguaxes contemporáneas, nunha viaxe no tempo e no espacio no que non perden nin unha miga da súa raíz galega. A calidade instrumental de cada un dos seus compoñentes, a rigorosidade compositiva e a capacidade permanente de asumir riscos creativos, cunha teimosía permanente por atopar un novo horizonte para a música galega, fan de Berrogüetto unha das representacións máis acaídas da expresión da identidade cultural galega moderna, desa fantasía de traducir a tradición milenaria na expresión do noso tempo. Como sucede noutros casos, o traballo de Berrogüetto é máis recoñecido internacionalmente ca no seu propio país. A BBC retransmitiu en directo algún dos seus concertos, realizan xiras por Alemaña, Francia e o Reino Unido, sendo considerados pola crítica como un dos grupos de «world music» máis importantes do mundo.

A aparición de «Hepta», o seu terceiro traballo, constitúe outro fito senlleiro na traxectoria tan vangardista como discreta desta banda, á que tanto lle gosta xogar cos conceptos e as palabras. Un álbum –premiado como o mellor disco do ano polo xornal «La Opinión da Coruña»– onde o número sete (hepta en grego), máxico por excelencia, serve de fío conductor de toda a proposta creativa. Un proxecto multidisciplinar que arrinca da reflexión sobre esta cifra cabalística: sete son os compoñentes do grupo, sete as notas coas que traballan, sete as cores do arco da vella, sete as belas artes, sete foron os intérpretes de música tradicional de sete lugares diferentes do mundo, cada un deles cun instrumento característico do seu país, que participaron no disco. Un proxecto no que contaron coa colaboración de Georges Rousse (un artista francés que mestura nas súas creacións a pintura, a escultura e a fotografía traballando sobre espacios abandonados para transformalos en lugares irreais) e do Centro Galego de Arte Contemporánea para desenvolver o coidadísimo traballo gráfico do álbum, deseñado por Quim Alborés. Un traballo visual que Rousse e a banda desenvolveron durante sete xornadas nas vellas factorías de Sargadelos como unha proposta para poñer en valor a idea reindustrializadora que precisamos.

O resultado deste proxecto é un ábum que recolle en sete+ seis temas unha síntese da poética musical desta banda viguesa. Á riqueza tímbrica dos álbumes anteriores, engádense agora novas formas de sonoridade que o grupo integra co virtuosísmo ao que nos ten afeitos; ás melodías tradicionais, súmase á forza rítmica excitante que imprimen as guitarras, nunha proposta de vontade moi innovadora. Un álbum excepcional para saborear ata o final e que os pacientes poderán gozar con sorpresa incluída.

Onte 870: Calendario profesional do libro e da lectura 2014

/en , , , , , , , , , , , , /por

Comezamos onte a espallar pola rede o Calendario profesional do libro e da lectura 2014 preparado en man común pola Asociación de Escritores en Lingua Galega e pola Asociación Galega de Editores. Unha peza informativa, deseñada por Fausto Deseño Asociados, que pretende axudar a todos os membros do sector do libro en Galicia (autores, editores, libreiros, bibliotecarios, profesorado…) na súa tarefa de organización e mellora da coordinación das súas actividades de promoción do libro e da lectura. Ademais das efemérides de referencia para todo o sector, como o xa próximo e ilusionante Día de Rosalía, aparece o calendario das feiras do libro de Galicia e de feiras internacionais do libro nas que participa a edición galega, así como as actividades principais promovidas pola AELG e AGE. Agradecemos difusión.

Onte 868: «A illa de todas as illas» en Lugo

/en , , , , , /por

As presentacións d’ A illa de todas as illas, o libro de Xabier DoCampo ilustrado por Xosé Cobas, están sendo unha oportunidade para que os membros da Xeración Lamote compartan angueiras arredor da causa da lectura. Mentres na Coruña foi Agustín Fernández Paz quen glosou o texto de DoCampo, onte na librería Biblos de Lugo foi Paco Martín quen o fixo, quedando Xavier Senín de facelo o 13 de febreiro na libraría Couceiro de Santiago.

Paco Martín leu un texto moi divertido e fermoso arredor do libro, no que acreditou unha «escrita limpa e directa, na que se nota a pegada do cine un dos amores do autor». Tras glosar a peripecia dos personaxes do relato e os libros citados, rematou resumindo que «as illas esquecidas son todas as que están nesta illa Navalleira, na que os protagonistas experimentan asombros descoñecidos, novos medos, saberán da esperanza e do retorno dunha viaxe iniciática da man de John Silver».

Pola súa banda, Xabier DoCampo, despois de expresar a súa satisfacción por poder compartir esta presentación con Paco Martín, confesou que o tema do libro é a lectura, os libros e a paixón de ler. «Este é un libro de libros, un libro dendrítico (como foi definido nun artigo por Xavier Queipo), un libro porta (como sinalou na presentación da Coruña Agustín), un libro que nos comunica con outros libros». Sinalou que «ler é encontrar nos libros o que hai de ti, o que os libros din de ti, ler é buscarse nos libros para saber o máis posible dun mesmo». Recontou, despois, os libros presentes na novela, dende A illa misteriosa, «a máis fermosa da snovelas de Verne, na que o capitán Nemo está sempre presente, a pesar que só aparece ao remate», Robinson Crusoe, «a novela que representa o simbolismo das illas e o concepto de civilización», pasando por O señor das moscas e A illa dos arroaces azuis, até A illa do tesouro. «Quero reivindicar o valor destas obras clásicas da literatura infantil e xuvenil, quero reivindicar que se lean, quero alertar que estas obras existen, que se as lemos é posible vivir nunha illa deserta, quero proporcionar un camiño para ler os libros e as películas baseadas nelas». Rematou DoCampo falando da súa colaboración co ilustrador Xosé Cobas: «buscamos unha obra conxunta, un libro común».

Onte 866: O san Clemente, o premio do lectorado novo

/en , , , , , , /por

Acompañamos a Pedro Feijoo nos actos de entrega do premio San Clemente, convocado polo IES Rosalía de Castro de Santiago e outorgado por un xurado de lectores e lectoras de 2º de Bacharelato de cinco institutos galegos. O autor d’ Os fillos do mar, gañadora da modalidade de novela galega, compartiu louvores con Arturo Pérez Reverte, gañador da modalidade de novela castelá por El tango de la guarda vieja, e o grego Petros Márkaris, gañador da de novela internacional por Liquidación final. A presenza de Feijoo, Reverte e Márkaris convocou a máis de cincocentas persoas que expresaron a esperanza que para a sociedade galega supón contar cunha xeración de lectores e lectoras novos con criterio literario.

Os tres novelistas defenderon o papel do libro e da lectura na construción do futuro. Feijoo reclamou «o libro como arma do futuro para fuxir da cadea de montaxe en serie», advertindo que «un rapaz con libro na man é toda unha declaración de intencións». Pérez Reverte reivindicou o papel dos libros como analxésico ou como espada: «Cando chegue a de Troia, que chegará, só hai dúas formas de enfrontarse a esta batalla, coma guerreiros ou como escravos. Ler axuda a enfrontarse a Troia para continuar pelexando, é imprescindible coñecer o mundo para evitar ser escravos». Pola súa banda, Petros Márkaris insistiu en que «a cultura é esencial en momentos difíciles, a cultura non é só un pracer, un lecer, a cultura é unha medicina para facerse máis fortes, para que grupos e comunidades continúen resistindo». Acabou lembrando Márkaris unha frase de Bento Spinoza: «Todo o que é aprezado é tamén difícil e estraño».

Este Premio san Clemente, xa con dezanove anos de traxectoria ininterrompida, é un dos modelos máis fermosos de intervención dunha comunidade educativa no proxecto cultural colectivo. O protagonismo do alumnado dos cinco centros participantes no desenvolvemento do concurso e de toda a ceremonia de entrega (con intervencións literarias moi brillantes e traballadas), o entusiasmo do acto de sinatura cos autores, as actividades didácticas (dentro e fóra das aulas), o interese dos medios de comunicación constitúen un modelo educativo e de promoción da formación do lector literario. Este Premio san Clemente é unha fachenda para o ensino público galego. Beizóns para Ubaldo Rueda, o incansable director do centro, alma mater da iniciativa, e para todo o equipo docente e comunidade educativa do Instituto Rosalía.

 

Carlos Oroza, poeta maior

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao poeta Carlos Oroza con motivo da homenaxe que recibiu en Mondariz Balneario.

Na noite do pasado venres no Balneario de Mondariz máis dun cento de persoas abeizoamos a Carlos Oroza con motivo do seu noventa aniversario e da publicación dunha edición popular de “Évame” (Editorial Elvira, 2013). Convocados por Xavier Romero, o editor, amigo e apoio vital do poeta, expresamos a nosa admiración a quen o granadino Tomás Paredes Romero, presidente da Asociación Española de Críticos de Arte, cualificou de “poeta enteiro, integral e universal”, tanto pola “universalidade do que comunica” coma pola “intensidade coa que o fai, dende unha claridade e creación léxica únicas, imprimindo un alento, un ritmo no verso que ningún outro poeta utiliza nin promove coma el”. Foi unha velada literaria pechada por Oroza recitando con coraxe dous dos seus máis grandes poemas, “Évame” e “América”. Inesquecible.

Desde a súa chegada a Vigo, hai máis de tres décadas que coñecemos a Carlos Oroza (nacido en Viveiro o 13 de maio de 1923), o noso eterno poeta peripatético, un camiñante anónimo polas rúas viguesas na procura da inocencia, da grinalda e do poema. Oroza camiña polo rueiro noso coa ollada á espreita, longa e profunda, a propia dun tuareg urbano disposto a abraiarse e sorprenderse. Carlos fixo do paseo conversa e abrazo, lección moral e reflexión política intensa e fugaz. Do Calvario a Príncipe, da Porta do Sol á Laxe, de Beiramar a Bouzas, Carlos Oroza sobe e baixa amodiño, caligrafando cos seu pés un camiñar por Vigo insatisfeito e preciso, vangardista e demorado, coma tamén é o seu poema. “Todas las tardes paseo mi derrota por las calles de Vigo, alguna vez me paro en la orilla y espero algún barco” declarou unha vez para expresar a razón do seu deambular ás ceibas pola nosa cidade revolcada, a quen considera a súa cidade luz, a súa paisaxe nutricia, cidade de cristal, “o lugar máis semellante a miña idea infantil de Galicia”. Afirmacións que expresan a súa pertenza á cidadanía viguesa, a pesar de ser poeta declarado sen patria nin bandeira, a voz de todos nós, capaz de facernos sentir co alento dos seus versos en “Alicia” (1985) o arrecendo da maruxía naquel recital memorable que deu hai dez anos con motivo da inauguración do museo Marco de Príncipe.

Bandido errante, definiuno o poeta Manuel Forcadela, Oroza deixou nos sesenta as súas pegadas de poeta maldito no madrileño Café Gijón, onde fundou a revista “Tropos”, xunto a Víctor Lizárraga e Victoria Paniagua. Da súa estancia en Ibiza en 1969 naceron os versos de “Malú”, máis tarde “Évame Malú”, creando as palabras que faltan, iniciando un proceso de creación léxica e reescrita permanente, dicindo o que non se di, tocando o intocable, achegando o afastado, escribindo cos pés e mans, obsesivo na procura da cerna, da esencia e da finitude. Tras a súa viaxe a Nova York, a primeiros dos setenta, para recoller o premio internacional de poesía underground abrollaron os versos de “América”, unha homenaxe a Poe, mais tamén unha tsunami de palabras medidas, exactas, que expresan a súa concepción da poesía como exercicio físico, respiración e silencio, melodía, cadencia e ritmo, canto e oración, concibido para ser pronunciado e escoitado. Foi Lawrence Ferlinghetti, outro membro da xeración beat, á que se adscribiu a Oroza, quen definiu a poesía como o que “berramos ao espertar nun bosque escuro en medio do camiño da nosa vida” e o poema como “instante fosforescente iluminando o tempo”. Nesa exaltación sitúase Carlos Oroza, cando as palabras soñan que el as nomea (autopoética), escribindo en voz alta, procurando a outredade, organizando o caos, procurando sentido o absurdo da existencia.

Coma segrel camiñante, regresou a Galicia, “En el norte hay un mar que es más alto que el cielo”, asumindo a tradición dos trobeiros galego-portugueses. Coma Mendiño e Martín Codax, desque vive nesta porción de terra gris do Norte, Oroza reside no mar que foi escrito, dignificando a comunidade na que vive, apostando por unha poesía que enxerga futuro, por un texto que anuncia, que avanza o que está por vir, o que escribe unha liña que soña, que pon no pé no aire para ver dende aquel outeiro a nosa cidade iluminada.

Autor dun poema único, escrito a xeito de rolo, miniado coma un códice, corrixido até a extenuación, Carlos Oroza fixo da poesía a súa vida. Pasou necesidades, mais nunca se queixou nin nunca se dobregou. Renunciou a todo, confesou a Rogelio Garrido nunha longa entrevista en “Faro de Vigo”, que “decidiu perder para gañar”. Nunca se rendeu. “No es el orden ni es el tiempo el que nos da el placer”. Con noventa anos continúa reclamando que “o trigo medre nas fronteiras”, sabe que axiña “comenzará a chover e non haberá portais nin recantos para nós”. Carlos Oroza é un poeta maior que merece a nosa gratitude, admiración e afecto. O concello de Vigo débelle unha gran homenaxe.