Vigo Oeste

/en , , , , /por

No artigo desta semana no Faro de Vigo lembro a Asociación Veciñal Vigo Oeste e ao inicio do movemento veciñal vigués na transición:

Ao fío do artigo da pasada semana sobre a reivindicación dunha biblioteca pública por parte do movemento cívico de Teis, varias persoas comentáronme a referencia que fixen a Vigo Oeste, como outra das zonas do Vigo urbano con carencias de equipamentos socio-comunitarios. E a verdade que, con moita probabilidade, deixeime levar polas saudades do nome daquela pioneira Asociación de Veciños Vigo Oeste para referirme a ese espazo comprendido entre os límites do Vigo vello, a avenida Beiramar e Travesas. Un espazo miradoiro, onde dende a aba do Castro a cidade volve abrazar a ría, conformado ao longo do trazado da vella estrada de Baiona, por barrios como os de Torrecedeira, Peniche, Hispanidade e Camelias. Outro dos ensanches vigueses, que asumiu a súa fasquía actual na vertixe do desenvolvemento urbanístico dos anos setenta, que despois de catro décadas carece aínda de todos os equipamentos precisos, como centro de saúde, biblioteca pública ou centros cívicos.

Foi a de Vigo Oeste tamén unha referencia que, inevitablemente, actualiza a memoria daquela primeira eclosión do movemento veciñal vigués que se produciu en 1976, ano no que moito antes da constitución da primeira corporación municipal democrática (3 de abril de 1979) se crearon xa quince asociacións veciñais: Calvario (a primeira, constituída en 1975), Vigo Oeste, Vigo Centro, Teis, Lavadores, Cabral, Beade, Cristo da Victoria, Sampaio, Candeán, Bembrive, O Rocío, Castrelos e San Paio de Navia. Un asociacionismo veciñal vigués moi conectado entón co movemento obreiro e político que naqueles anos da Transición activou decontado as reivindicacións da veciñanza dunha cidade inmersa nun proceso de profunda transformación nun contexto de crise económica, política e social.

Daquela Vigo sofría numerosas carencias infraestruturais e urbanísticas, xa que abonda lembrar que foi entón cando se inaugurou o encoro de Eiras, comezou o proxecto de saneamento do periurbano (que non remataría até comezos dos noventa), se impulsaron as obras do Aeroporto de Peinador, se iniciaron os plans parciais do Calvario, se ampliaron os de Coia ou se aprobou a primeira ordenanza de proteccións de edificios artísticos e históricos. Mais tamén era Vigo daquela unha cidade con déficits educativos públicos endémicos, que se intentaron paliar coa creación dalgúns colexios e institutos públicos e coa creación da Escola Superior de Enxeñaría Industrial, celme da futura Universidade de Vigo. Xaora, abonda con repasar os libros fotográficos de Magar e Cameselle, para recoñecer que aquel Vigo de entón contaba tamén cun grao de marxinalidade e pobreza considerable.

Un movemento veciñal que moitas veces expresou as súas demandas na rúa, como naquela manifestación (a primeira autorizada despois da morte de Franco) promovida pola Asociación de Veciños de Lavadores na que un milleiro de persoas con pancartas e caldeiros baleiros denunciaron o deterioro do barrio e a carencia do subministro de auga. Unha mobilización que marcou un fito e obrigou a aquela corporación predemocrática presidida polo alcalde Joaquín García Picher (1974-1978), unha persoa de talante conciliador e negociador, a realizar un achegamento aos barrios organizando Tribunas Abertas para intentar responder ás esixencias veciñais.

Naquel fervedoiro de mudanzas, é de xustiza recoñecer que foi a Asociación de Veciños Vigo Oeste a primeira tentativa de constitución dun movemento social participativo na zona urbana de Vigo. Un dos seus moitos logros foi a edición dunha publicación dirixida a fomentar o debate sobre asuntos como o transporte urbano, a planificación urbanística, o acondiconamento de vías e infraestruturas ou a democratización da vida política. Como tamén é xusto lembrar que foi Vigo Oeste quen tivo a iniciativa de recuperar con éxito rotundo o Entroido de Vigo, relegado durante moitos anos do franquismo á privacidade e exclusividade dos actos salón. Como tamén interviu nos intentos de restauración e conservación do patrimonio histórico e natural, na súa batalla contra o proxecto de Praias Brancas do Vao, a súa defensa do Colexio Alemán da rúa Pi y Margall, na liña do que fixeran outras asociacións veciñais coa Ponte Romana (a do Val do Fragoso), co castelo de San Sebastián (a do Casco vello) ou co petróglifo da Guía (a de Teis).

Corenta anos despois, non está de mais lembrar a achega valiosa que a Asociación de Veciños Vigo Oeste, como o conxunto do movemento veciñal, organizado dende 1988 na Federación de Asociacións Veciñais Eduardo Chao, fixeron na construción do Vigo de entre séculos. Unha participación veciñal e cidadá activa que debería continuar sendo un dos eixos de desenvolvemento estratéxico no futuro Vigo metropolitano.

Campo do Fragoso CCV

/en , , , /por

SEN CARÁCTER

Non saímos onte con boas sensacións, tras un partido no que un Celta sen Aspas nin Mallo sancionados demostrou ser moi fráxil e incapaz de definir nos metros finais. Outra vez chove sobre mollado nesta tempada de Unzué, xa que cando o equipo podía engancharse outra vez no corno da lúa das posicións europeas, mesmo despois de dous excelentes encontros no Camp Nou e Mestalla, que abriron tantas esperanzas, volveu fracasar en Balaídos cun partido frouxo. Un resultado negativo, ademais, ao que non foi alleo as grandes intervencións de Asenjo, o porteiro visitante, e unha certa falta de fortuna nun par de xogadas decisivas que puideron nivelar a táboa de marcas.

De saída sorprendeu Unzué confiando ao canteirán Brais Méndez a banda dereita para alternarse nela con Daniel Wass que recuperaba a súa posición de lateral como nos seus inicios, cando xogaba en Dinamarca. Un falso 4-3-3 moi prometedor no que Lobotka, onte o mellor dos celestes (xunto a un par de intervencións de Rubén), levou todo o peso das transicións dende uns primeiros minutos moi prometedores nos que os celestes monopolizaron a bóla. Xaora, os visitantes avisaron de contado que non viñan de excursión e puideron marcar nunha xogada a balón parado, cando non pasaran aínda dez minutos. Como cinco minutos despois puido facelo Jozabed cun xutazo, ao que porteiro amarelo respondeu cun paradón espectacular.

Esta boa saída celeste foise desinchando coma un globo diante dunha defensa dun Villarreal moi ordenado que non renunciaba en xogadas ao chou a enfadar a Rubén. Así o fixo Trigueros dende a frontal no minuto 31, despois dun desgrazado esvarón de Jonny. E así chegou no 34 o decisivo gol de Fornals que cabezou en prancha e sen marca ningunha un centro de Bacca que cun caneo sentou a Daniel Wass. O gol tronzou animicamente aos de Unzué que caeron nun estado de melancolía descoñecido dende hai tempo na lameira do Fragoso. O Celta continuou conservando a pelota, mais o seu xogo enlenteceuse, adoptando a maior parte dos xogadores unha apatía tan rutineira como aborrecida para os seareiros. Con todo apretou un chisco nos minutos finais da primeira parte cando Maxi, despois dunha boa xogada colectiva, obrigou a Asenjo a saír de forma desesperada.

Tras a reanudación Unzúe meteu máis voltios procurando as faíscas dos caneos  e da mobilidade de Emre More, esa pérola millonaria que aínda non brilla como agarda a bancada de Balaídos. O turco buscou o contacto coa pelota, encarou con afouteza aos defensas amarelos e conseguiu sacar un par de faltas perigosas na frontal. Un balance interesante, mais insuficiente. Xaora, a súa mellor intervención chegou no 74 nunha entrada na área pequena pola banda na que xutou coa esquerda, mais Asenjo, acertadísimo de novo, conseguiu desviar o balón para que batese sobre o pao.

Aí quedaron as ilusións celestes de empate, sobre todo cando o Villarreal, que nunca perdeu unha miga da súa orde e disciplina, colocou senllos valados que durante os vinte minutos finais se fixeron inexpugnables. Os de Unzué intentaron superalos á desesperada, mais nin sequera a entrada de Guidetti nin a de Radoja puideron revertir a situación. No entanto, o empate estivo na biqueira de Sergi Gómez no derradeiro minuto dos catro de desconto, cando con Asenjo xa batido enviou unha volea ás minchas de Marcador. Unha segunda xogada da desventura nun partido no que o Celta botou moito de menos a Hugo Mallo e Iago Aspas, os dous canteiráns que lle imprimen máis carácter competitivo e gañador. Agardamos recuperalo o vindeiro sábado no decisivo derbi de Riazor.

Guardar

Unha biblioteca para Teis

/en , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a apoiar a reclamación veciñal dunha biblioteca pública para o barrio de teis:

No Vigo actual pareceume unha noticia salientable que todas as ANPAS dos centros educativos de Primaria e Secundaria de Teis, tanto públicos como concertados (os Colexios Públicos Santa Tegra, Paraixal, San Salvador de Teis e Frián; os concertados Possumus, Xesuítas e Calasancias, así como os IES de Teis e da Guía) reclamen a creación dunha biblioteca pública nas instalacións do ambulatorio vello; un edificio baleiro dende hai unha década, situado na rúa Enrique Lorenzo, que conta cunha superficie de arredor de mil metros, subastado sen éxito en catro ocasións polo seu propietario, a Tesourería da Seguridade Social. Unha iniciativa en marcha dende hai tres anos que agora volve reactivarse contando co apoio das asociacións de comerciantes e veciñais do barrio, así como dos membros do Plan Comunitario que todos coa mesma voz reclaman para Teis unha biblioteca pública de proximidade,  de características semellantes á Xosé Neira Vilas, que con tanto éxito funciona no Calvario e Lavadores dende hai seis anos.

Unha reivindicación, nacida en 2014 nas “Olimpiadas de Teis”, promovida por algunhas ANPAS dos centros escolares, que foi asumida en 2015 polo alcalde, mais que dende entón non chegou a concretarse. Xaora, o feito de que sexa unha comunidade veciñal, en toda a súa diversidade, a que se mobilice para reclamar unha biblioteca pública constitúe un feito inédito, mais tamén emocionante, nunha cidade como Vigo que, a pesar de ser a capital do libro en Galicia, padece unha carencia endémica de dotación bibliotecaria, como vimos denunciando dende hai case dúas décadas. E argumentos non lles faltan as entidades cidadáns dun barrio que carece deste equipamento sociocomunitario, a pesar de que conta con 30.000 habitantes (o dez por cento da poboación do concello de Vigo), sendo sete mil destas persoas estudantes de centros non universitarios. Unha poboación semellante a do limítrofe concello de Redondela que, porén, conta con dúas bibliotecas públicas, as do centro multiusos da Xunqueira e a de Chapela, de funcionamento modélico.

O que pide a veciñanza de Teis non é luxo nin antollo ningún, apenas un centro de actividade socio-comunitaria e dinamización lectora nun entorno urbano aínda degradado que precisa dunha urxente humanización. Unha biblioteca pública concibida como un espazo que permita a toda a cidadanía (dende as persoas máis novas ás maiores) o acceso gratuíto á información multisoporte (analóxica e dixital, textual e audiovosual, polo tanto con libros, xornais, revistas, películas, discos, xoguetes, vídeoxogos e accesos a internet). Unha biblioteca concibida, ademais, como centro de fomento e animación da lectura, tamén da lectura literaria, onde un equipo de profesionais bibliotecarios organiza actividades específicas dirixidas ás crianzas, á mocidade como ás persoas adultas. En definitiva unha biblioteca pública convertida en lugar de encontro e referente da actividade cultural do barrio, un espazo necesario como o do mercado, as farmacias, os centros educativos ou as instalacións deportivas.

Unha biblioteca pública capaz de coordinadar as súas actividades coas promovidas polas bibliotecas escolares do propio barrio, o que en Teis sería doado, xa que conta con experiencias modélicas de fomento da lectura en boa parte das bibliotecas dos seus centros educativos, como Teis-Frián e o IES da Guía, varias veces recoñecidas. Unha biblioteca que desenvolve iniciativas con outros recursos socioculturais existentes no barrio como as librarías (resistentes), o auditorio municipal de Teis, os locais veciñais e mesmo algún establecemento hosteleiro como o dinámico Café Badía. Sen esquecer, tampouco, que esta nova biblioteca debería formar parte da rede municipal de lectura, un modelo desenvolto con éxito rotundo na Coruña durante as dúas últimas décadas, mais que en Vigo está por constituír de forma efectiva, a pesar das carencias existentes noutros barrios como Bouzas (onde está previsto abrir unha na recuperada Casa do Patín), Navia, Coia, Travesas, Travesía de Vigo ou no propio Vigo Oeste.

A nova biblioteca debería constituír unha peza máis na humanización efectiva de Teis que pasa, sen dúbida, pola transformación en treito urbano da AP-9 dende as Torres de Padín en Chapela e o nó da avenida Buenos Aires até o centro de Vigo, o que obrigaría a liberar tamén a peaxe e permitiría desconxestionar boa parte do tráfico da rúa Sanjurjo Badía. Como tamén o sería o comezo da actuación prevista para o Campus do Mar da Universidade de Vigo nas instalacións da ETEA, chamada a darlle unha nova fasquía ao Teis da vindeira década. Ben sería que esta reivindicación dunha biblioteca pública contribuíse á humanización efectiva dun dos barrios máis emblemáticos da cidade.

Play-Doc premiado en Culturgal

/en , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao Festival Play-Doc de Tui, Premio do Público en Culturgal 2017:

Unha das mellores noticias do Culturgal 2017, celebrado en Pontevedra a pasada fin de semana, foi a concesión do Premio do Público a Play-Doc Festival Internacional de Documentais de Tui. Este recoñecemento outorgado por votación dos internautas entre tres propostas da asociación Culturgal, a que resultou gañadora, a do Portal das palabras da Real Academia Galega e da Fundación Barrié e a do Festival Internacional Outono de Teatro de Carballo (FIOT), engadíase aos premios que en edicións anteriores recibiron en Culturgal o Salón do Libro de Pontevedra, o programa Diario Cultural da Radio Galega, o festival Curtocircuito de Santiago e o Festival Agrogay da Ulloa. Iniciativas de promoción e difusión cultural dos eidos do cine, da música, do teatro e da lingua e literatura que expresan a excelencia e o interese dalgúns emprendementos culturais que se desenvolven ao longo de todo o país, a maior parte das veces esquecidos ou non valorados como merecen.

Este é o caso do Play-Doc, o singularísimo festival de cinema de Tui, nacido no mes de marzo de 2005 co propósito de establecer na cidade fronteiriza un punto de encontro e unha plataforma de exhibición para realizadores de cine de non ficción de todo o mundo. Un soño acuñado daquela por Sara García e Ángel Sánchez, directores do certame dende o seu inicio, consolidado hoxe como un festival de cine periférico independente e arriscado, alicerzado sobre un público numeroso e esixente (8.000 espectadores na última edición), capaz de transformar o Teatro Municipal de Tui nun espazo extraordinario para o diálogo e o intercambio. Ás portas da décimo cuarta edición, que se celebrará do 26 de abril ao primeiro de maio de 2018, Play-Doc preséntase como un festival de referencia no ámbito do cine documental, sendo considerado pola asociación Best Film Series de Nova York como “unha das dez citas cinematográficas máis excitantes do mundo”, o que constitúe un fito para o propio festival e para a historia do cine en Galicia.

Nas edicións máis recentes Play-Doc explorou con éxito as últimas tendencias do cine de non ficción en todo o mundo, un xénero emerxente que durante as dúas últimas décadas experimentou un estourido de creatividade. Un festival singular no formato, onde coexiste unha sección oficial de competición internacional, onde se valoran arredor de 700 traballos procedentes de 66 países, con outras seccións dedicadas á exhibición de títulos raros, polémicos ou censurados ou coas retrospectivas dedicadas a cineastas aclamados como os irmáns Maysles, Artavazd Pelechian, Charles Burnett ou o franco-canadense Dominic Gagnon, dando espazo tamén na programación a sesións de música ao vivo (o Play-Doc Live!), en colaboración co Festival Sinsal, e a unha dimensión formativa por medio da organización de obradoiros e clases maxistrais de cineastas. Un festival internacionalizado que conta coa colaboración da sala Metrograph de Nova York e que estende parte da súa programación a diversos centros de arte contemporánea da península, contando mesmo cunha versión televisiva (Play-Doc TV) integrada na plataforma R Televisón, o que facilita o acceso a distancia doutros públicos.

Xaora, outro fito moi relevante de Play-Doc é dende o inicio a súa atención preferente ao cinema galego de non ficción máis actual, tanto pola sección específica a el dedicada, na que se presentaron en 2017 unha ducia de traballos, entre eles algunhas estreas, como pola súa contribución á difusión no estranxeiro, organizando programas no Dokufest de Kosovo, no Citeina Universitaire de Paris ou no Town Hall de Nova York, así como noutras citas cinéfilas en diversas cidades da península. En definitiva, Play-Doc é unha desas alfaias do emprendemento cultural galego, un pequeno gran festival alternativo onde se dan cita cineastas, programadores e críticos de relevancia nacional e internacional, xunto a un público masivo e heteroxéneo, que é, quizais, onde radica a súa forza e a súa exitosa continuidade.

É o máis esperanzador de Play-Doc é que non se trata dun caso único, xa que forma parte dese tecido de certames cinematográficos independentes que cos medios xustiños e co talento e teimosía dos seus organizadores se desenvolven con tanto pulo na provincia de Pontevedra: o Festival de Cans do Porriño, o FIC de Bueu, o Curtas Film Fest de Vilagarcía, o Festival Novos Cinemas de Pontevedra, o Festival Primavera de Cine de Vigo e o Festival de Curtas Armadiña de Poio. Listado ao que cómpre engadir outras citas ineludibles como o Festival Curtocircuito de Compostela ou o S8 Mostra do cinema periférico da Coruña que sitúan a Galicia como espazo de referencia de exhibición do cine de non ficción. Un milagre do noso emprendemento cultural alternativo que merece todos os apoios.

Arquivos da memoria viguesa

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo á situación precaria dos arquivos en Vigo:

A pasada semana un grupo de vinte persoas vinculadas coa actividade cultural asinamos unha declaración pública na que solicitamos ao concello de Vigo unhas instalacións dignas e un funcionamento profesional para o Arquivo Municipal de Vigo, ubicado dende 1978 no segundo soto da propia Casa do concello, a carón do garaxe, en condicións hoxe moi precarias. No texto denunciamos “a falta de persoal e de dirección profesional” dun servizo que é de competencia municipal, así como as deficiencias no acceso e clasificación dos seus fondos. Denunciamos as condicións inaxeitadas para a conservación e custodia dos fondos documentais, a incomodidade do actual espazo de consulta presencial e a ausencia dunha sala de lectura axeitada, como tamén o estado de descoido dunha instalación ruidosa e pouco amable para as numerosas persoas usuarias, tanto cidadás curiosas, como investigadoras ou amadoras da historia local.

Expresamos, en definitiva, a nosa preocupación polo estado precario do que debería ser considerado como auténtico “sagrario da memoria municipal”, xa que alí se custodian milleiros de documentos (o máis antigo de 1455), entre manuscritos, libros, cartafoles, publicacións, documentación histórica e relixiosa, actas, censos, planos e expedientes urbanísticos que conforman unha parte esencial da historia escrita de Vigo. No documento reclamamos a instalación do Arquivo Municipal nunha novas dependencias de propiedade municipal que permitan dar cobertura ás necesidades técnicas de conservación dos fondos e do acceso en mellores condicións para as usuarias, así como a dirección profesional do servizo, o comezo da dixitalización dos seus fondos e a creación dunha web que permita a súa consulta en liña.

Xaora, esta situación do Arquivo Municipal non é a única precariedade que sofre a nosa memoria local. A inexistencia dunha Biblioteca de Estudos Locais, como a aberta polo concello da Coruña na rúa Durán Loriga, retarda o coñecemento e a difusión da historia da cidade entre a cidadanía e, sobre todo, entre a poboación escolar. Unha biblioteca especializada en historia de Vigo, tanto como espazo físico como virtual, que como xa temos proposto noutras ocasións, podería nacer moi doadamente dos magníficos fondos existentes na Biblioteca da Escola de Artes Oficios, na que se custodian algunhas das coleccións hemerográficas máis valiosas das localizadas en Vigo. Como tamén axudaría na creación deste centro activador de memoria a coordinación que puidese manter con algúns outros xa existentes, sobre todo os da Biblioteca da Fundación Penzol da Casa Galega da Cultura, e os do Instituto de Estudios Vigueses, entidade filantrópica especializada na memoria do Vigo metropolitano, merecedora de maior atención por parte das diversas administracións públicas das que até agora recibe. Sen menoscabo da súa posible colaboración co activo Arquivo do Porto de Vigo, en funcionamento dende 1881, esencial para entender cabalmente o ADN portuario e atlántico de Vigo, que conta con máis de 60.000 pezas documentais, algunhas extraordinarias, como as fotografías de Sarabia dos anos vinte.

Outrosí sucede coa posta en valor do patrimonio fotográfico recollido no Arquivo Pacheco, un auténtico tesouro para activar a memoria do Vigo da primeira parte do século XX, que nin de lonxe conta cos recursos necesarios para un funcionamento óptimo e para popularizar o acceso ás súas cento corenta mil pezas. Arquivo fotográfico da cidade, que debería ter o seu celme no até agora fantasmal Centro de Arte Fotográfica de Vigo (CAFVI) da rúa Chao, cuxos fondos de propiedade municipal de Ksado e Vigo visións deberían ser ampliados cos do Arquivo Llanos, hoxe propiedade da Consellaría de Cultura, depositado no Museo Etnolóxico da Ribadavia, ao que se poderían engadir os doutros grandes fotógrafos de “Faro de Vigo”, Magar e Cameselle (claves para entender o período de entre séculos), como os de carácter social da fotógrafa internacional de estudio Mari Quintero ou os artísticos de fotógrafos amadores da relevancia de Ricardo Terré.

A situación dos arquivos vigueses expresa a carencia dunha estratexia municipal de memoria, a pesar de que constitúe un requisito para calquera cidade que pretenda proxectarse no futuro. Vigo non pode continuar sendo unha cidade desmemoriada e curtopracista, allea ao seu pasado. A crise case agónica da actual rede museística (co Marco na UCI), a precariedade dos arquivos e o desinterese endémico para crear a biblioteca do estado e desenvolver unha rede de bibliotecas municipais homologable á da cidade da Coruña sitúan a Cultura en Vigo nunha situación de emerxencia. Insistimos no que constitúe unha evidencia, non hai mellores luces que as da lectura e as da memoria.

Vigo 1972

/en , , , , , /por

Dediquei o artigo desta semana no Faro de Vigo á longametraxe documental Vigo 1972 de Roi Cagiao:

Dende hai catro semanas o público enche cada día unha das salas de Multicines Norte, onde se proxecta “Vigo 1972”, a longametraxe documental, escrita e dirixida por Roi Cagiao e producida por Emilio J. Fernández, que reconstrúe durante máis dunha hora o relato diario de quince xornadas heroicas nas que as mobilizacións obreiras de Vigo e a súa bisbarra puxeron nun brete ao réxime franquista e contribuíron ao seu desgaste pola súa loita a prol das liberdades democráticas e dereitos sociais. Un éxito rotundo ao que non é alleo o feito que, corenta e cinco anos despois, sexan as voces autorizadas dalgúns dos protagonistas daqueles días –líderes sindicais e políticos como Waldino Varela, Juan Bacariza, Elvira Landín, Camilo Nogueira, Carlos Núñez, Juan Benavides, Pilar Pérez, Margarita Rodríguez, Francisco Lores ou Carlos Barros–as que vaian enfiando na pantalla e de forma coral e escasamente nostálxica unha historia emotiva que forma parte do carácter cívico e solidario da nosa cidade obreira e portuaria.

Os que temos máis de cincuenta anos conservamos algún fío da memoria familiar do que sucedeu dende aquel sábado, 9 de setembro, no que a Comisión Obreira de Citroën organizou un paro parcial na quenda de tarde, en demanda dunha semana laboral de 44 horas, o que se chamaba “sábado inglés”, unha reivindicación xa acadada en boa parte das grandes empresas. Esa mesma tarde a dirección da factoría respostou de forma esaxerada e despediu a nove traballadores, entre os que estaban tres cargos sindicais. A escalada do conflito comezou o luns 11, cando nunha asemblea os traballadores de Citroën (daquela arredor de 4.500) decidiron non volver ao traballo mentres os despedidos non fose readmitidos, así como formar os primeiros piquetes para recabar o apopio do resto de factorías viguesas. Así se produciron os primeiros paros, dalgunhas seccións de Santo Domingo, Barreras e Vulcano, aos que nos días seguintes se incorporaron os cadros de persoal doutras empresas, tanto do metal como doutros sectores (Freire, Refrey, Reyman, Ascon, Censa, Álvarez, Artiscar, Yarza…), até que o día 15, venres, na folga participaban 30.000 obreiros de 24 factorías, ás que sumaron en momentos puntuais as empresas do transporte urbano (Vitrasa e os “rusos” de Martínez), o que repercutiría con intensidade en todos os eidos da vida cidadá.

A evolución dos acontecementos desviou a inicial reivindicación laboral do sábado inglés, a faísca do conflito de Citroën, cara a outras de carácter máis socio-político e de inequívoco carácter antifranquista. A denuncia da “carestía da vida”, dos “impostos abusivos” e do “negocio da educación”; a denuncia das actuacións e torturas policiais; a reclamación da readmisión dos despedidos; a esixencia de “Liberdade, “Democracia” e “Unha vida digna e libre” convertéronse nas consignas das octavillas que, elaboradas polo comité de folga da Intercomisión, formada por sindicalistas e membros da oposición, se distribuían diariamente chamando á mobilización da cidadanía. Como non é doado esquecer que as manifestacións obreiras ocupaban a propia Porta do Sol e a rúa García Barbón, fronte ao local de Sindicatos. Como tampouco que os centos de grises, chegados de León e Valladolid, ocupaban eses espazos para impedir a realización de asembleas masivas. Tras a presión da patronal, que a partir do 20 enviou até 6.000 cartas de despido, a folga comezou a remitir o día 25 de setembro, cando os obreiros comezaron a reintegrarse ás factorías de forma escalonada, deixando un balance de máis de 400 despedidos ou detidos, instruíndose 170 sumarios no Tribunal de Orden Público (TOP).

Tras a folga de marzo do 72, en solidariedade cos sucesos de Ferrol, a de setembro do mesmo ano foi en Vigo un acontecemento histórico froito da estratexia de “Folga Nacional Pacífica”, promovida polo PCG cuxas células tiñan daquela peso de seu en numerosos centros de traballo e empresas viguesas. Como non hai dúbida que a organización comunista e a das CC.OO. foron decisivas no inicio do conflito, nas tarefas loxísticas e de propaganda como na difícil decisión de cómo finalizalo con dignidade. Mais tamén semella que esta folga histórica, como o xeito de dirimir as disensións aparecidas dentro dela, contribuí a xermolar o que sería o futuro sindicalismo nacionalista da man do grupo Galicia Socialista e ou doutras expresións políticas como as da Organización Obreira (OO). Aquel Vigo rebelde do 72, recuperado da memoria polo film de Roi Cagiao, demostra que houbo unha xeración que arrriscou por mudar o rumbo da historia. E abofé que o seu esforzo pagou a pena para que outras poidan volver intentalo. Acudan o cinema, “Vigo 1972” é unha película para lembrar, emocionarse e reflexionar, tamén sobre o tempo futuro.

Castañas e magostos

/en , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo a castañas e magostos:

As castañeiras viguesas da praza da Farola, da rúa García Barbón, do Calvario, de Teis ou de Travesas moitos cucuruchos de bullós prepararon nas súas locomotorciñas esta fin de semana, na que Vigo celebrou os seus magostos populares. Unha festa estacional campesiña do tempo de Samaín, na que a carón do lume os galegos rendemos culto o froito do castiñeiro, a árbore máis representativa, xunto co carballo, da nosa paisaxe tradicional. Magostos que dende hai catro décadas chantaron raíces nos centros escolares e nos barrios vigueses, dende o xa clásico e concorridísimo dos soportales do Berbés aos das parroquias do periurbano, para celebrar así a chegada dos primeiros fríos do outono e prepararse, ás portas do nadal, para os rigores do inverno.

Dende a chegada dos romanos, somos un pobo de comedores de castañas. Na Idade Media, citada por Afonso X o Sabio nun verso da súa cantiga 386 (“A que avondou do vinno aa dona de Bretanna”: “que sól non lles minguou dele que valvéss’ ũa castanna”), durante o inverno, constituía o alimento principal da poboación, un auténtico pan do pobres, até que co descubrimento de América foi substituída polo millo e, sobre todo, polas patacas, as chamadas castañolas, castañas mariñas ou castañas de terra. Os castiñeiros co seu porte maxestoso e os seus troncos robustos e gretados convertéronse así nas árbores da memoria, algúns monumentos naturais senlleiros da nosa paisaxe, como os do Souto de Rozabales de Manzaneda, onde chantou hai concocentos anos raíces o castiñeiro de Pumbariños, hoxe cun perímetro de case trece metros. E non foi allea, tampouco, para a importancia da castaña a expansión da cultura dos mosteiros, que provocou a limpeza e roturación dos montes e a plantación de viñas e castiñeiros nos seus arredores.

Xaora, chegado o outono, a veciñanza de cada aldea soutaba, recollía as castañas que estaban bulladas e atoleiraban os castiñeiros coas súas baloiras (ou taloiras, noutros lugares) para guindar os ourizos ao chan. Logo de petelalas, ourizalas coa petela, un pau en forma de pinzas, levábanas aos sequeiros, pequenos edificios unidos á casa ou a unha parte dela, e deitábanas sobre un andar coas táboas do piso lixeiramente separadas e cheas de buratos. Alí permanecían, durante dúas semanas, ao coidado dunha persoa que as remexía cun rodo cada dous ou tres días. Cando estaban secas e logo de desbotar os picóns e as carabulecas, as castañas mirradas ou de peor calidade, que se arredaban para cebar aos porcos, pasábanas ao canizo, de onde se ían collendo a medida que se necesitaban.

Os comedores de castañas –balocas, crocas, degaros, destelos, restrelos, que son outros nomes que recibe o froito do castiñeiro– coa excepción das pilongas, as castañas bravas que din agoiran mala sorte e son tremedamente indixestas, sabemos que son exquisitas tanto crúas e asadas como cocidas en auga ou leite. Cando se cocen coa casca en auga e sal mudan de nome e pasan a ser zonchos, marmotas ou zamelos. Se o facemos sen ela, delubadas, son moi sabrosas anisadas, en almibre, con leite, azucre mel e fiuncho. Sen esquecer as posibilidades que temos de cocer as castañas con chourizo ou con fabas; preparalas en crema, en tortas, en pasteis ou en purés, óptimos estes para acompañar as carnes e sobre todo ás pezas de caza.

Pero non esquezamos que a castaña tamén protagoniza o magosto, a festa de orixe pagana, acristianada como tantas outras, que celebramos entre os días de santos e difuntos e o de san Martiño de Tours, o patrón de Moaña e de Ourense. Foi Manuel Murguía, o primeiro en sinalar a importancia dos magostos, considerándoos coma un xeito de banquete funerario no que a castaña, o viño, e o lume simbolizan a presenza da vida e tamén da morte: a castaña medra, incha e estoupa; o viño é o sangue da terra; e o lume, símbolo do deus da vida, é o elemento purificador e unificador de toda a cerimonia. Como outro valor simbólico do ritual do magosto é a súa contribución ao reforzamento dos vencellos dos membros de cada comunidade veciñal, que celebran cos seus aturuxos aos froitos recollidos da terra, xa que cada vez que estoura unha castaña na grella, cómpre dar un aturuxo.

Concibidos hoxe en Vigo como unha merenda popular ao aire libre, o ritual non escrito dos nosos magostos populares aconsella, ademais de papar nas castañas asadas e beber unha fecha de viño ou un quinto de cervexa, exaltar o lume e xogar a tisnarse coa borralla, o que semella axudará a enfrontar con maior fortuna as dificultades do inverno que se achega. E que non falten tampouco nin a gaita nin a pandeireta para cantar as coplas:

Non chas quero, non chas quero

castañas do meu magosto;

non chas quero, non chas quero

que me cheiran ao chamosco.

E unha vez rematado o magosto, cada moucho ao seu souto, que hai moita por facer.

Andoriñas ameazadas

/en , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo a situación da ameaza que viven as aves:

Oculta entre a faramallada informativa provocada pola intervención do 155 en Cataluña e polos procesos xudiciais de corrupción en marcha, lin esta fin de semana unha noticia que tamén me pareceu moi preocupante para o futuro: “O 37 por cento das aves que se reproducen en España reduciu a súa poboación de forma lenta e continua”. Este é un dos datos máis significativos presentados pola Sociedade Española de Ornitoloxía (SEO/BirdLife) no Congreso Español de Ornitoloxía dedicado ao futuro das aves comúns que se celebrou a comezos de mes en Badaxoz. Nun informe moi inquedante SEO revela que reducen as súas poboacións tanto especies de aves urbanas tan recoñecibles e familiares como os pardais (nun 15 %), as andoriñas (nun 24 %), os birrios (nun 34 %) ou as lavercas (nun 34 %), como outras silvestres, como o paspallás (nun 66 %) ou a perdiz (34 % na primavera e 47 % no inverno). E o que aínda semella máis inquedante, durante a última década triplicouse o número de especies en estado desfavorable, unhas 115 de 400 sometidas a seguimento, tanto entre as sedentarias como entre as migrantes.

Os responsables de SEO, organización non gobernamental que leva máis de sesenta anos traballando a prol da conservación da natureza e da biodiversidade, alertan sobre os serios perigos que sofre o conxunto da avifauna na península, ao tempo que advirten que a redución do número de especies testemuña a baixa da calidade de vida en España, xa que segundo a Eurostat, a oficina europea de estatística, o seguimento das poboacións de aves comúns está entre os índices máis importantes para medir a sostibilidade e o benestar das comunidades humanas. Unha redución que atribúe ás ameazas provocadas polo cambio climático e a transformación das paisaxes agrarias, xa sexa por abandono ou por intensificación, ademais das provocadas polos impactos da caza ilegal e dos tendidos eléctricos.

Unha situación que, magoadamente, non parece moi distinta en Galicia, onde os membros da Sociedade Galega de Ornitoloxía (SGO) denuncian que a pesar da aprobación da Lei de Conservación da Natureza de 2001 e da existencia dende 2007 dun Catálogo Galego de Especies Ameazadas “a situación das aves ameazadas continúa a súa tendencia negativa”, atribuíndo a situación ao abandono dos usos tradicionais e cambio de usos do solo no rural galego e doutras políticas sobre a paisaxe. Así, particularmente a nosa admirda andoriña sofre os efectos da masificación forestal de piñeiros e eucaliptos, como tamén constitúen ameazas para ela e para outras aves a contaminación por pesticidas e hidrocarburos, ademais dos perigos que para elas supoñen as liñas electricas e os parques eólicos. Sen esquecer, a catástrofe animal producida pola vaga de incendios, que afectou singularmente as aves, como a contaminación ambiental provocada polas súas emisións a atmosfera e as augas, o que provoca tamén perigos para a saúde humana.

Xaora, neste contexto chama a atención que só dúas das trinta e dúas especies incluídas na relación de aves ameazadas en Galicia, a píllara das dunas e a escribenta das canaveiras, un paxariño de zonas húmidas, conten dende 2014 cun plan de recuperación e conservación activo. Sendo das dúas o caso máis significativo, polo momento, o da píllara, unha pequena ave limícola (apenas 15 centímetros), que ten o seu último reduto no norte da península e que aniña e medra en apenas vinte praias galegas, entre elas as de Gaifar e Lourido, a altura da desembocadura do río Muíños. A chamada tamén píllara papuda, unha especie considerada como “vulnerable” no catálogo galego de especies ameazadas –calcúlase que hai apenas un cento de parellas en Galicia– é moi sensible a acción humana e á doutros depredadores (singularmente os cans e os corvos pequenos) o que obriga a acoutar e sinalar zonas de nidificación nas praias, coa intención de conciliar a súa conservación cos usos turísticos e deportivos destes areais tan emblemáticas do concello de Nigrán como doutros como os de Baldaio, Coroso, Aguieira ou Valdoviño.

Sexa o caso das nosas andoriñas e lavercas ameazadas polos incendios e polas mudanzas das paisaxes agrarias, como o dos pardais que van desaparecendo silandeiramente da soleira das nosas fiestras ou as cativas píllaras das nosas dunas, a conservación destas aves ameazadas debería constituír unha das prioridades das políticas medioambientais e de loita contra o cambio climático dos nosos gobernos. E como esixen as sociedades e expertos en defensa da natureza requírense medidas urxentes que con criterios de conservación da biodiversidade atallen con enerxía semellante devalo. Salvar as andoriñas, tradicionalmente as protectoras das nosas casas (“amigo polo seu proveito, andoriñas no teito”), é hoxe tamén salvar o futuro de todos os nosos.

Campo do Fragoso CCIV

/en , , , /por

ASPAZO

Abondoulle onte media hora ao Celta para rematar cunha década de frustracións diante dun Atlhetic que fixera de Balaídos un dos seus campos preferidos, onde dende 2003 sempre levaba algunha renda que facía máis agradable a viaxe de regreso a Bilbao da súa afección, unha das máis respectadas en Vigo. E fíxoo grazas a tres goles de moitos quilates, froito dun cuarto de hora electrizante, que demostraron a facilidade do cadro de Unzué para interpretar á perfección un xogo directo do que había moito tempo careciamos na lameira nosa, ao tempo que pór en evidencia neses minutos as carencias defensivas dun visitante en horas baixas.

Tras dous meses e medio de liga, comeza a coñecerse o estilo de Unzué baseado na pretensión teimosa de gañar a superioridade dende atrás, o que supón para o porteiro e para os defensas, como onte se puido comprobar en moitas ocasións, asumir moi importantes riscos na posta en marcha do xogo. Xaora, a pesar dalgúns sustos, ao que non foi allea a presión bilbaina, non se lle pode negar ao adestrador navarro o éxito da súa estratexia, capaz de provocar onte cinco grandes xogadas colectivas das que tres finalizaron en gol, sen dúbida, unha porcentaxe de eficacia óptima.

O primeiro gol chegou pasado o primeiro cuarto, froito dunha longa posesión celeste finalizada cun centro moi longo e moi medido á banda esquerda de Pione, un xogador cada vez máis desequilibrante neste tipo de toques delicados, cabezado nunha dificilísima volea polo noso central Sergi Gómez, que moi poderoso se coou na área entre dous dos defensas vascos que estaban a velas vir. Un gol de excelente fasquía que abría a táboa de marcas, que dous minutos despois puido aumentar o propio Pione cun gran xute sobre o pao longo, despexado por Kepa con moitos apuros.

O segundo gol naceu no 23 na biqueira de Fontás que lanzou un globo que Iago conseguiu gañar en velocidade ao central, finalizando cun xute moi ben direccionado sobre o pao esquerdo, ao que desta volta non chegou Kepa. E tres minutos despois, co Celta enchufado con toda a súa voltaxe, consolidouse o aspazo co segundo do Mago de Moaña, que superando outra vez por velocidade ao central cabezou ás redes un centro de categoría superior de Daniel Wass.

Xaora, cómpre recoñecer que o Atlhetic con táboa de marcas tan adversa e faltando aínda por diante unha hora de xogo non se rendeu. Cando adiantou a liña de presión sobre a saída do balón celeste, non lle foi difícil abrir as primeiras fendas na dubidosa defensa galega. Así chegou antes do descanso o excelente gol de Raúl García, un xogador que resulta sempre tan eficaz para o seu equipo como antipático para os seus rivais. Mais o peor para os nosos chegaría tras a reanudación, cando se incorporaron Aduriz e Iturraspe que conseguiron recuperar o control do xogo para o Atlhetic e colocar a defensa celeste sobre as cordas. Unha intervención providencial de Rubén, que parou sobre a propia liña unha cabezada de Laporte, e outra de Núñez que saíu lixeiramente desviada, puideron apretar a táboa de marcas.

Mais tamén é certo que cando faltaban menos de dez minutos, tivo Iago a posibilidade de acadar a súa tripleta histórica, cando nunha das súas subidas ao galope pola banda debuxou coa biqueira esquerda unha volea de precisión sobre o marco que superou a Kepa, mais que quedou lixeiramente alta, por riba do longueiro. Unha mágoa, xa que de marcar o noso internacional conseguiría un auténtico e xenuíno “hat-trick”, é dicir, un gol de cabeza, outro co pé dereito e outro co esquerdo.

A pesar da irregularidade do seu xogo defensivo, sobre todo na segunda parte, é innegable que o cadro de Unzué amosa contar cun aprezable poder de contención no medio do campo e cunha moi poderosa pegada atacante, sobre todo cando Iago Aspas, onte o mellor na lameira, conta con espazo por diante para afrontar todos os retos posibles do gol.

Samaín novo

/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo á exaltación do Samaín:

Nestes días de Samaín, dedicados á memoria dos mortos queridos, chamou o meu interese unha crítica publicada no suplemento de libros do “The Guardian” sobre un libro de relatos de medo (Eight Ghosts: The English Heritage Book of New Ghost Stories, 2017) promovido polo English Heritage, a entidade centenaria de voluntariado que se ocupa da conservación e promoción de máis de catro centos monumentos do patrimonio histórico de Inglaterra. O EH convidou a oito narradores e narradoras a que escollesen algúns dos seus espazos para que localizasen alí unha historia de fantasmas, medo ou terror. E a proposta semella que foi ben acollida por voces como Sarah Perry, que escribiu un relato localizado no inquedante palacio Audley End de Essex, Kate Clanchy, que escolleu Housesteads, un dos fortes romanos da Muralla de Hadrián, ou polo famoso Mark Haddon, quen a pesar de confesar non ser un fanático deste xénero, meteuse dentro do York Cold War Bunker, un lugar arrepiante, concibido para a protección dunha posible guerra nuclear.

Unha experiencia que semella emular a tan exitosa estratexia turística para a fin de semana de Halloween dos “cinco castelos de terror irlandeses (McMahon, Ballygally, Kinnity, Leap e Skyrne)”, que contan como un dos seus maiores reclamos con cadanseu conto de fantasmas e aparecidos, de espectros e espíritos, ou mesmo nalgúns dos casos de crimes e arrepiantes asasinatos. Xaora, esta experiencia literaria promovida polo English Heritage foi concibida para contribuír tanto á difusión do patrimonio monumental como á reinvención do xénero de terror, que na literatura en lingua inglesa conta con tradición de seu e con clásicos tan universais como Edgar Allan Poe, Arthur Conan Doyle, Bram Stoker e H.P. Lovecraft (por ventura todos traducidos para o galego). Un xeito, ademais, de ofrecer unha nova lectura para os días de Halloween máis alá da parafernalia ritual de disfraces e outras trapalladas made in China que hoxe mobiliza a mocidade urbana de medio mundo.

Unha experiencia dun Halloween novo que moi ben podería ser emulada en Galicia onde contamos tamén cunha longa lista de espazos onde habitan cocos e monstros, lugares onde saen de paseo os demos ou edificios encantados, como o castelo de Sandiás, a casa da torre de Burela ou a casa do medo de Lariño, onde por dicilo con palabras pequenas pasan cousas raras. Como contamos tamén cunha ampla tradición literaria popular de contos de medo e relacionados coa morte, con especial atención para os protagonizados polos mouros, pola Compaña e pola Sociedade do Óso, que, a pesar da desaparición da cultura agraria tradicional, perviven na memoria dalgunhas das nosas persoas maiores. Como existe unha xeración de autores que nas décadas de entre séculos actualizaron o xénero de terror en galego, singularmente Xosé Miranda, Xabier P. DoCampo e Agustín Fernández Paz, á que nos últimos anos se incorporaron outros máis novos como Ledicia Costas, Antonio Manuel Fraga e Tomás González Ahola, un dos fundadores da editora Contos estraños, a primeira especializada en galego en literatura de terror, fantasía e ficción científica.

Con este acervo literario non é difícil reinventarmos un Samaín novo, unha festa de orixe celta baseada no mito de que na noite de Samaín (que identificamos coa do 31 de outubro) as portas do outro mundo quedaban abertas: os espíritos dos defuntos e das fadas invadían, por unhas horas, o mundo dos humanos; e os vivos podían penetrar no mundo do alén e quedar alí presos por mor dun feitizo ou meigallo. O profesor Rafael López Loureiro, o animador dende hai vinte e cinco anos, da recuperación do Samaín na vila de Cedeira, xa demostrou o carácter inequivocamente galego desta festa que, asociada aos días de santos e defuntos e á celebración do magosto, existía por todo o noso país ata hai menos de corenta anos.

Por ventura, esta recuperación do Samaín galego é un feito consolidado, sobre todo no eido escolar. O tallado de cabazas, os concursos de maquillaxe, a colocación de caveiras en lugares senlleiros, os pasarrúas de fantasmas e ánimas, as merendas e chocolatadas de outono, os magostos populares, a preparación de doces de cabelo de anxo ou chulas e budíns de cabaza, os contacontos de medo, os concertos de música para picariños, as noites de calacús, son algunhas das actividades que nos días de Samaín se realizan pola Galicia enteira. Reinvención á que contribúen libros tan populares entre a nosa rapazada como os da serie “Escarlatina, a cociñeira defunta” de Ledicia Costas ou álbums visuais que modernizan a tradición do xénero como Violeta quere ser vampiro. Un conto de Samaín (Xerais 2017) de Ramón D. Veiga e David Sierra, que se presentou onte no Café Badía de Teis. Viva o Samaín novo!