Onte 53: O editor debe ser un lector

Estou dedicando estes días da ponte do Samaín a rematar a lectura de orixinais que tiña atrasados. Este é un dos traballos que máis me presta e que considero fulcral no meu oficio de editor. Entre outras misións, todos os editores, tanto os literarios como os doutros tipos de edición, temos a responsabilidade de ofrecer boas lecturas para cada un dos nosos públicos. Sempre acreditei na idea de que un editor que non integra a lectura como unha das súas actividades profesionais cotiáns, tampouco poderá asumir os riscos de construír un catálogo orientado por un criterio de excelencia, froito do diálogo aberto cos autores e autoras e cos membros do seu equipo editorial, sexan os editores ou as que confeccionan os informes de lectura. Sinálao de forma certeira Elsa Aguiar nunha anotación oportunísima na que reivindica a responsabilidade do noso oficio: «un editor é (debería ser) un primeiro lector privilexiado». Quizais, como sinala Michael Krüger no feito de que os (algúns ou moitos, non o sei) editores xa non sexan lectores apaixonados, resida o maior perigo para o futuro da edición neste momento de tránsitos. Continuamos lendo.

Días de Samaín

No artigo da semana en Faro de Vigo abordo a orixe destes días de Samaín.

Vivimos días de santos e defuntos, días consagrados á memoria dos mortos queridos. Tempo de castañas e magostos outonizos, ás portas do san Martiño, que anuncia a chegada dos rigores do inverno. Mais tamén, no eido festivo, estes son días de Samaín, a festa das caveiras de orixe céltica, con forte presenza na tradición rural galega, esmorecida entre nós durante décadas e que amodiño se recupera en Galicia, sobre todo no ámbito escolar e nalgúns concellos, competindo co Halloween estadounidense capaz de mobilizar co seu formidable tinglado comercial de disfraces e trapalladas made in China a mocidade urbana de medio mundo. Porén, é indubidable que a festa do Halloween desta noite, desenvolveuse a partir do universo dos mitos daquel Samaín celta.

Ben sabemos que os celtas celebraban o comezo das súas estacións con dous grandes festivais do lume: o inverno co Shamhain (á altura do primeiro de novembro, na que celebraban a última colleita antes do inverno e o inicio do ano) e o verán co Beltane (sobre primeiros de maio, anunciando a chegada dos primeiros calores). Para eles estas dúas datas constituían tempos dominados pola maxia xa que crían que nestes momentos de tránsito estacional a tea entre os mundos da vida e da morte era máis fina (non manexaban o concepto do ceo e do inferno que a igrexa introduciría moitos séculos despois). Os celtas pensaban que na noite de Shamhain as portas do outro mundo quedaban abertas: os espíritos dos defuntos e das fadas invadían, por unhas horas, o mundo dos humanos; e os vivos podían penetrar no mundo do alén e quedar alí presos por mor dun feitizo ou meigallo. Ademais de considerar valioso conservar as caveiras dos seus inimigos porque, para eles, alí residía a cerna dos misterios do ser humano (“aquel que posuíse unha caveira contaría cos forza máxica da súa pantasma”), permitindo así esconxurar os perigos sobre a súa tribo.

Sobre estas crenzas míticas do paseo das almas de aquí para acolá é doado identificar como foron tecéndose os elementos rituais da festa de Halloween: disfrazarse coa pel dun animal para evitar que os espíritos dos mortos atacasen aos vivos confundíndoos cos das bestas; levar nabos ou cabazas labradas en forma de caveira e acender unha candea no seu interior para guiar aos mortos na súa viaxe; pedir lambetadas e galanos polas casas para así atoparse con fadas e trasnos que saen nesa noite a facer as súas brincadeiras… Os irlandeses conservaron todo este ritual pagano rural e levárono a Norte América durante o seu grande éxodo do século XIX motivado polas malas colleitas de patacas e as grandes fames que provocaron. Velaí o percorrido da viaxe de ida e, agora, de volta dunha parte do patrimonio da memoria mítica, ao que os galegos non fomos totalmente alleos.

O profesor Rafael López Loureiro –autor de “Samaín, a festa das caliveiras” (Ir Indo, 2001) e o grande animador da recuperación do Samaín na vila de Cedeira dende hai vinte e dous anos, capaz de contaxiar o seu entusiasmo a toda Galicia– xa demostrou o carácter galego desta festa que, asociada aos días de santos e defuntos e á celebración do magosto, existía por todo o noso país ata hai menos de corenta anos. Unha recuperación sorprendente, a desta festa de Samaín, que se está reiventando como unha tradición contemporánea de grande pulo. O tallado de cabazas, os concursos de maquillaxe, a colocación de caveiras en lugares senlleiros, os pasarrúas de fantasmas e ánimas (en Lugo camiñando pola propia muralla), as merendas e chocolatadas de outono, os magostos populares, a preparación de doces de cabelo de anxo ou chulas e budíns de cabaza, os contacontos de medo, os concertos de música para picariños, as noites de calacús, son algunhas das actividades que hoxe e mañá, días de Samaín se realizan pola Galicia enteira.

A reinvención desta tradición, promovida primeiro dende os centros escolares de primaria e secundaria, despois difundida por moitas asociacións culturais e veciñais e, agora, asumida por algúns concellos dentro do seu programa cultural, demostrouse que foi unha estratexia moi exitosa para defender un patrimonio de cultura inmaterial que todos debemos conservar e mimar. Como sucede en México co “Día de mortos” e os seus altarciños populares, o Samaín é a nosa festa de seu  para dende o ámbito dos mitos celebrar a chegada do inverno. Abandonemos os vampiros homoxeneizadores do Halloween estadounidense e festexemos a fadas, trasnos e o resto dos nosos seres míticos (que temos un riquísimo patrimonio neste eido). Exaltemos a nosa terra farturenta en humildes cabazas, tallemos con elas caveiras, preparemos doces gorentosos e acendamos candeas para tratar de escorrentar a tantos demos e bruxas que nos axexan. Benvido, señor Samaín, sequera por un día, cabaleiro do Outromundo!

Onte 52: DoCampo e Cobas

Despois de asistir como convidado á convención de Cultura do BNG (magnífica intervención de Teresa Moure), integreime no VIII Encontro Galego de Ilustración organizado por AGPI. Antes de participar con Manuel Gago no debate sobre a convivencia cos medios dixitais, tiven a oportunidade de escoitar a interesantísima conversa entre Xabier DoCampo e Xosé Cobas sobre o seu proceso de creación conxunta. Dous autores, un dende a escrita, outro dende a ilustración, que asumen o reto de ofrecer nos seus libros unha creación única dende dúas linguaxes complementarias. Cobas e DoCampo abordan un proceso de diálogo creativo aberto cuxos límites quedan establecidos só polos formatos editoriais. Admirable e sorprendente.  Bolboretas, A decisón de Valerio, O libro das viaxes imaxinarias, O misterio das badaladas son algúns dos froitos recentes e moi logrados desta extraordinaria experiencia creativa conxunta da que non coñecemos moitos precedentes no entorno da literatura infantil e xuvenil en España. Unha parella de feito (no ámbito creativo) que merece para o editor todas as súas beizóns.

Onte 51: An Alfaya

A viguesa libraría Librouro encheuse na presentación de Vía secundaria, a obra de An Alfaya gañadora do Premio de novela por entregas de La Voz de Galicia 2010. A magnífica e clarificadora intervención de Ramón Nicolás salientou a importancia dunha obra na que se formulan algunhas preguntas esenciais sobre os problemas do ser humano no noso so tempo, como son a incomunicación e a soidade, sen esquecer a memoria, así a secas, sen o adxectivo, «histórica», para evitar o pleonasmo. Despois, An Alfaya desvelou que a escrita de Vía secundaria, na que empregou trinta e un días, tantos como capítulos ten a novela, fora un traballo de contención e equilibrio, consciente que de precisaba para axustarse ao xénero solicitado da maior economía da linguaxe. An rematou a súa intervención lendo os títulos de todos os capítulos da novela, que conforman un poema, enfatizando nas palabras claves da obra (tags literarios): soidade, sangre, covardía, vinganza, destino, felicidade… Hai tempo que considero a An Alfaya como un valor seguro da narrativa galega actual, unha autora que acredita un impresionante currículum de premios e un amplo catálogo de excelentes novelas, algunhas memorables, como A sombra descalza, para min unha das novelas galegas da primeira década de 2000 que quedarán. Unha autora que queremos e admiramos polo seu traballo tan sólido como discreto. Beizóns para An Alfaya!

Onte 50: CRTVG pública

Despois de rematar a magnífica presentación do libro de ensaio de María Xosé Queizán sobre Mary Wollstonecraft Selley na nova libraría feminista Lila de Lilith, acudimos a participar na concentración en solidariedade cos traballadores e traballadoras da CRTVG, que se celebraba na praza de Cervantes. Impresionoume a claridade dos argumentos utilizados nas intervencións, a unidade sindical e a afouteza dos profesionais que subiron ao estrado para defender a continuidade dos medios públicos audiovisuais galegos. Información plural e de calidade, promoción da lingua e cultura galegas, e desenvolvemento do sector audiovisual foron  os obxectivos expresados para defender uns medios de comunicación públicos que, se poña como se poña o Goberno de Feijóo e a súa política de austeridade selectiva, supoñen un custe moi razoable para o noso país (36,6 € por galego, segundo estimacións sindicais). Sendo así as cousas, resúltanme moi difícil entender as razóns que poden ter os membros do grupo parlamentario socialista para apoiar un proxecto de lei que pon en perigo o carácter publico da CRTVG e a subrogación do seu cadro de persoal. O deputado José Manuel Lage, tan activo na rede e participante na redacción do texto, debería expresar unha xustificación convincente.

Onte 49: O máis estraño

Non defraudou Manuel Rivas na presentación aos medios do volume de contos reunidos. Baixo o título O máis estraño, Rivas reuniu e revisou estilisticamente os seus 81 contos, publicados en cinco libros ao longo de dúas décadas, dende aqueles primeiros dun Millón de vacas ao máis recente e inédito, «A sombra do soño», no que hai un xogo entre o azougue do espello, expresado pola frase de Píndaro «o ser humano é a sombra dunha sombra», e a procura do soño, sexa individual ou compartido. Rivas comezou a súa intervención lembrando o «Manifesto Antropófago» de 1928 («Hai que probar de todo. Todo o que estea bem no mundo») e rematou reivindicando traspasar dende a literatura a liña do inaccesible, definida polos arqueólogos, utilizando o valor da imaxinación como prolongación da liña de memoria. Manolo insistiu na idea de que a escrita literaria ten que ver cun proceso de esclarecemento, sendo o do escritor un traballo semellante ao do arqueólogo dun futuro abandonado, na procura de claridades alí onde hai zonas de escuridade e silencio. Mais, abordou tamén o proceso contrario, xa que a literatura, ao mesmo tempo que se vai achegando a un segredo, tamén vai creando enigmas. Creo que o momento máis brillante do seu discurso foi cando abordou a descrición dese círculo, entre o segredo e o enigma, como o trazo máis característico deste xénero: «o conto dura o tempo dun misto prendido na escuridade. O conto existe de verdade cando queima nos dedos, cando o misto remata a súa luz e calor». Tamén foi moi lúcida a súa insistencia en relacionar a literatura co concreto: «debe dicir o que non se pode dicir, expresando o enigma do humano», «a literatura é o eido dos porqués», «a literatura é o máis eficaz medio de defensa contra o arsénico do poder» … A publicación deste volume constitúe un fito para a historia da editorial, unha alfaia para o noso catálogo, unha obra perdurable, concibida para permanecer, onde está a maior riqueza dunha editora. Onte Manuel Rivas cumpriu 54 anos, sentímonos moi orgullosos de poder acompañalo en xornada tan magnífica.

Onte 48. Aspas

Sobre a lameira do Fragoso, a electricidade subminístraa Iago Aspas. Na fría noitiña de onte houbo que agardar a súa entrada para conectar a un Celta que até entón carecía de alma. Aspas é imaxinación, creatividade, velocidade, vontade, intensidade, ilusión…  e gol, ese alustro que estoura da súa biqueira ou coa súa participación. A presenza de Iago achéganos saudades daquel xogo da serpe do Celta europeo, baseado na intelixencia combinativa expresada a toda velocidade. Porén, Aspas adoita non agochar no campo a súa maior febleza, a de meterese nalgunha lea particular con algún rival ou co propio árbitro, un comportamento moi perigoso para o equipo, que tamén pode pexar na súa traxectoria. Se supera esa inmadurez, pode ser un xogador cun futuro moi prometedor en Primeira División.

Onte 47: O problema vasco

As tertulias da noite dos luns na Radio Galega permítenme ir seguindo o fío dos argumentos e das actitudes dos sectores conservadores sobre a axenda política que Luís Ojea nos propón a debate. A pasada semana centráronse en minusvalorar a Conferencia Internacional de Paz, o seu comunicado e os seus participantes; esta foi a súa desconfianza sobre a fiabilidade do comunicado de ETA sobre o cese definitivo das súas actividades armadas.  Máis alá da validez destes argumentarios, influídos pola proximidade da convocatoria do 20-N, as posicións diversas dos que participamos neste debate radiofónico amosan que non vai ser doado chegar a un convecemento compartido sobre a idea de que a paz é posible en Euskadi e Navarra; requisito, primeiro e indispensable, do longo proceso de reconciliación civil, onde a vontade dos vascos e dos navararros, expresada en liberdade, xa sen coacción ningunha, será a principal protagonista. Teño o convecemento profundo que sen tender pontes e sen mediacións entre partes,  este proceso dificilmente pode acadar o seu obxectivo. Como tampouco será posible o seu éxito total sen contar cunha solución política para o tradicional “problema vasco”. Non vai ser doado, non.