Listado de la etiqueta: maría_antonia_dans

Territorios de intimidade

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo semanal en Faro de Vigo á exposición «Territorios de intimidade. Artistas galegas baixo o franquismo 1940-1975» comisariada por Rosario Sarmiento e instalada no Auditorio de Galicia:

Aproveitei un día de lecer para viaxar a Compostela e visitar media ducia de exposicións, o que en Vigo xa non é posible. E das excelentes mostras, algunhas memorables como «Alba de Gloria. Unha experiencia» e «Castelao maxistral», foi a instalada no Auditorio de Galicia «Territorios de Intimidade. Artistas galegas baixo o franquismo 1940-1975» a que máis me sorprendeu e emocionou. Comisariada por Rosario Sarmiento, esta exposición escolma setenta obras de pintura, debuxo e escultura (procedentes a maior parte delas de coleccións privadas) de trece mulleres que contra vento e marea loitaron en Galicia por ser artistas durante aquelas décadas de represión e barbarie.

Unha mostra que completa o proxecto de Rosario Sarmiento de facer ese mapa (imprescindible) da creatividade das mulleres en Galicia durante o século XX, iniciado con «A arte inexistente», unha das primeiras exposicións de artes plásticas do Auditorio de Galicia (1995), e continuado máis recentemente coa tan exitosa e popular «Mulleres do silencio» no Marco de Vigo, en 2016, no que dúas décadas despois facía unha relectura da anterior, volvendo escolmar obras de artistas mulleres en Galicia no século XX, dende Maruja Mallo a Menchu Lamas, Berta Álvarez Cáccamo ou Ángela de la Cruz.

Para Sarmiento esta nova mostra trata non só de rescatar do esquecemento e en moitos casos do anonimato as creadoras plásticas galegas que traballaron durante as décadas do franquismo (Julia Minguillón, Lolita Díaz Baliño, Elena Colmeiro, Carmen Corredoyra, María Antonia Dans, Mercedes Ruibal, Elena Fernández Gago, María Victoria de la Fuente, Gloria de Llano, Rosina Llamas Fole, Fina Mantiñán, Beatriz Rey e Concha Vázquez), «senón tamén de achegar novas perspectivas temáticas desde as que analizar [investigar e poñer en valor] as súas obras». Todas viviron e traballaron nunha periferia, que non foi só xeográfica, tentando rachar coas súas formas de vida os estereotipos asociados neses anos á muller, relegada da esfera pública e sometida aos prexuízos machistas de raíña do privado, esposa e nai, a cargo dos labores domésticos e do coidado dos fillos. Desenvolveron carreiras artísticas profesionais ou actividades docentes nas que deberon superar todo tipo de dificultades e incomprensións, para Sarmiento «auténticas entelequias», que obrigaron a algunhas a marchar do país e ás outras a quedar mediatizadas polos prexuízos dunha sociedade conservadora e patriarcal que «antepoñía a súa condición de mulleres ás achegas e interese da súa obra».

Mais todas elas, como salienta a comisaria, «innovaron e penetraron en temáticas como a fantasía, o compromiso social ou o relato da súa contorna próxima». Coa intención de afondar nesa innovación temática, a exposición está artellada en cinco capítulos que se abren e pechan coa abordaxe do territorio asfixiante do privado. No adral da mostra unha cita da pintora viguesa María Victoria de la Fuente sintetiza o espírito do que se presenta á visitante: «Interésame a pintura que profundiza no circundante. […] Síntome incapaz de abordar en pintura o descoñecido. O descoñecido carece de significado para min». E diso trata este relato plástico, amosar o descoñecido para que deixe de selo, rescatar a obra de trece artistas mulleres (invisibles ou case invisibles) seguindo diversos fíos temáticos.

O primeiro, «A esfera privada: a familia e o fogar», onde se expón «Mi familia», un óleo de grandes dimensións no que Julia Minguillón representa a muller como esposa e nai, peza que constitúe a icona da exposición. O segundo, «A fabulación. O mundo onírico», onde sorprenden os debuxos de Lolita Díaz Baliño, mestra de María Antonia Dans, Gloria de Llano ou Rosina Llamas, autora dun desnudo de muller, que nos anos 70 ía moi contra corrente. O terceiro, «A realidade transformada», no que Fina Mantiñán e Beatriz Rey indagan na abstracción xeométrica e Elena Colmeiro innova coa construción de materiais cerámicos. O cuarto, «A arte como compromiso», onde impactan as pezas dramáticas de Mercedes Ruibal, «Chile en el corazón» e «La muerte de Allende». O quinto, «A muller e o traballo», onde destacan as labregas e mariñeiras de Concha Vázquez. Péchase a mostra con «Territorios de intimidade», capítulo que dá tamén nome á exposición, protagonizado por tres pintoras que traballaron con gran talento e tristeza o silencio dos espazos do íntimo creando paisaxes interiores, dende os conventos de Carmen Corredoyra aos fogares de Elena Fernández Gago e de María Victoria de la Fuente, que abordou tamén prospeccións na abstración.

«Territorios de intimidade» é unha exposición esencial na recuperación dun relato alternativo que sitúe ás nosas artistas no lugar da historia que merecen. Beizóns á Rosario Sarmiento por continuar afondado nesta tarefa.

Mulleres do silencio

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo  á exposición do Marco comisariada por Rosario Sarmiento dedicada a artistas plásticas galegas do século XX.

20140402_111726

Gustei moito da exposición “Mulleres do silencio. De Maruja Mallo a Ángela de la Cruz” coa que o Marco inaugurou o venres a súa tempada de outono. Unha mostra de produción propia do museo de arte contemporánea de Vigo, comisariada por Rosario Sarmiento, que reúne un cento de obras de 21 artistas galegas, pintoras e escultoras de diversas xeracións dende as pioneiras das primeiras décadas do século XX, Maruja Mallo e Julia Minguillón, até ás máis recente da década de 1990, como Almudena Fernández Fariña e Tatiana Medal, formadas xa na Facultade de Belas Artes de Pontevedra, que supón unha revisión e actualización daqueloutra referencial, “A arte inexistente”, que a mesma comisaria coidara para o Auditorio de Galicia en 1995. Unha exposición de inequívoco espírito didáctico, froito dun concienciudo traballo de investigación documental e de colaboración con institucións públicas e coleccionistas privados, concibida coas intencións de propoñer un relato alternativo da nosa historia da arte e desvelar ao grande público o protagonismo e a achega decisiva (e até agora tan oculta e prexuizada) das artistas galegas do século XX.

Como sinala a comisaria no seu texto curatorial é un feito que a historia da arte occidental favoreceu o protagonismo do creador masculino, “excluíndo ás mulleres dos principais movementos artísticos”, até preguntarnos, como fixo Linda Nochlin nos seus estudos sobre arte e xénero, por que non houbo ao longo da historia grandes mulleres artistas? Inexistencia de mulleres na historia da arte (coas excepcións coñecidas de pintoras como Artemisia Gentileschi, Tamara de Lempicka ou Frida Kahlo, por poñer algúns exemplos), mais tamén na historia da literatura, da música e do cine, que non son consecuencia da súa natureza, senón do papel que ao longo da historia se lle asignou ás mulleres nas artes relegándoas a seres pasivos. Un agochamento e unha desigualdade que, a pesar dos logros acadados polo movemento feminista nas últimas décadas e da maior presenza das mulleres nas facultades de Belas Artes (onde son clara maioría e obteñen os mellores resultados académicos), aínda pervive, xa que “o recoñecemento artístico feminino segue sendo minoritario con respecto ao dos homes”. As mulleres nas artes continúan traballando nunha posición claramente secundaria. Dous datos contundentes: en España só o 20% das exposicións individuais están protagonizadas por mulleres; e en Galicia a participación feminina en mostras colectivas está entre o 17% e o 30%.

Desvelar este silencio ao que foron e son sometidas as mulleres artistas galegas, amosar a riqueza e a diversidade de tanto que permaneceu agochado, restaurar ausencias e focalizar protagonismos, son fíos condutores da proposta expositiva preparada por Rosario Sarmiento. Un percorrido xeracional que se inicia coa achega das pioneiras e onde se poden ver no mesmo patio para emoción do visitante dous dos cadros máis emblemáticos da pintura galega do século XX, “Muller con cabra” (1927) de Maruja Mallo e “A escola de Doloriñas” (1941) de Julia Minguillón. Interese que no decae nos espazos dedicados ás artistas da posguerra e do exilio, onde, entre outras, se presentan a figuración inxenuísta e popular de María Antonia Dans, o expresionismo dramático de Mercedes Ruibal (estremecedor o cadro dedicado a Allende), o neofigurativismo intimista de Mª Victoria de la Fuente, o construtivismo cromático de Beatriz Rey, as colaxes abstractas de Fina Mantiñán e as cerámicas innovadoras de Elena Colmeiro.

Ocupan a galería central algunhas das obras emblemáticas de Menchu Lamas, entre elas “Árbore de dúas cabezas” (1985), “Peixes” (1981) e “Secuencia ascensional” (1997), representando o pulo de transformación radical que supuxo a obra da única muller do grupo Atlántica. Grandes formatos que dialogan coas cerámicas de María Xosé Díaz e coas pezas policilíndricas manuscritas de Soledad Penalta. Espírito de renovación moi presente no patio dedicado á obra de Rosalía Pazo, Berta Cáccamo e Ángela de la Cruz, e tamén na sala anexa onde Mónica Alonso presenta a súa instalación “Angustia” (unha das mellores experiencias para o visitante da mostra), catro das artistas fulcrais do período de entre séculos en permanente proceso de investigación plástica.

Complétase tan interesante exposición coas vitrinas onde se reúnen documentos de prensa e catálogos que completan o relato sobre a recepción da obra de cada unha das artistas, onde é doado identificar o silencio e os prexuízos que sufriron. Experiencia de desvelamento que os visitantes máis curiosos poden continuar no espazo anexo do mesmo museo onde a cineasta viguesa Xisela Franco presenta “Interior, exterior, durante”, peza que nos convida a contemplar o tempo dende a temporalidade propia.

Celso Collazo, xornalista

/en , , , , , , /por

No artigo desta semana en Faro de Vigo homenaxeo ao xornalista Celso Collazo:

Celso-Collazo-en-Plaza-Guadalix-768x1024Hai uns días morreu en Guadalix de la Sierra Celso Collazo Lema, unha das lendas galegas do xornalismo internacional. Nacido en Vimianzo o 15 de novembro de 1921 no berce dunha familia galeguista (o seu pai, colaborador de Castelao, foi paseado en Ponteareas no mes de setembro de 1936 e o seu tío, pouco despois, en Ourense), Collazo pertenceu a esa xeración de galeguistas históricos formada por persoas extraordinarias como Francisco Fernández del Riego, Xaime Isla Couto, Plácido Castro, Xosé María Álvarez Blázquez ou Valentín Paz Andrade, ás que coñeceu en Vigo na segunda metade da década de 1940 na tertulia do café bar Derby, unha illa de libre pensamento e lecer que rexía Albino Mallo García, situada na praza de Urzaiz, á que tanto debe a cultura viguesa no franquismo.

Souben da vida de lenda de Collazo polo tamén xornalista Carlos G. Reigosa, un dos seus grandes amigos e valedores, a quen asesoraba na documentación da súa vindeira novela, sobre todo nos episodios referidos a presenza no porto de Vigo de nazis e xudeus, coincidindo cos anos de remate da Segunda Guerra Mundial. Un tempo ao que o vimiancés non foi alleo, xa que chegou a nosa cidade de fortuna no ano 45, tras pasar antes pola Coruña e Pontevedra, comezando a frecuentar a tertulia que despois de xantar se desenvolvía no Derby, daquela rebautizado como Bar Imperial, xa que foron erradicados dos locais os nomes estranxeiros. Conta o meu admirado Álvaro Álvarez Blázquez que entre as ringleiras de mesas e baixo a luz dos espellos reuníanse pintores e escritores vigueses para falar de todo o xeneroso mundo das humanidades e tamén do que sabían había que calar Alí acudían, entre outros, Plácido Castro, Paco del Riego, Xaime Isla, Maside, Laxeiro, Lugrís, Priego de Oliver, Pepe Meixide, Xosé Sesto, Sevillano, Xavier Andrade, os catro irmáns Álvarez Blázquez e, tamén, o mozo Celso Collazo quen destacaba por ser un xogador invencible de xadrez, capaz de ser o único que fixo táboas nunha partida simultánea que alí xogou con xadrecistas vigueses o fenómeno Arturito Pomar.

Segundo Albino Mallo naquelas tertulias do Derby destacaba Collazo pola súa cultura, “de quen apenas se sabía que facía á parte de ler”. Naquel foro era considerado como “a gran promesa da literatura galega”, por algunha das súas colaboracións en “La Noche”, e admirado pola súa facilidade para aprender idiomas, contanto apenas cun dicionario e unha gramática, o que despois lle abriría moitas portas. Foi o xornalista Manuel Blanco Tobío quen en 1951, cando Celso estaba moi apretado polas necesidades económicas, lle ofreceu un emprego en Madrid na Dirección General de Prensa, onde comezou a súa traxectoria como xornalista e ao ano seguinte casou coa pintora coruñesa María Antonia Dans. En 1957 foi enviado especial en Londres do diario “Pueblo”, incorporándose o mesmo ano na axencia EFE da man de Carlos Mendo para montar a súa primeira corresponsalía na cidade do Támese. Iniciou así a súa traxectoria como correspondente da axencia española en Londres (1957-68), Moscova (1970-75), Nova York (1975-77) e Washington (1980-82). En todos estes destinos a súa foi casa de acollida para os seus amigos galeguistas, como sucedeu en 1966 cando Del Riego e Cunqueiro viaxaron a Londres. Entrevistou en exclusiva ao presidente Carter en 1980 antes da súa viaxe a Europa e, como sinalou Jorge Mira, foi un dos primeiros xornalistas que se ocupou da divulgación científica e tecnolóxica, sobre todo do desenvolvemento da informática e do nacemento da rede, chegando a formar parte da Academia das Ciencias de Nova York.

Colaborou na fundación da editorial SEPT e, a pesar do seu periplo internacional, nunca perdeu o seu contacto con Galicia e coas iniciativas galeguistas. O pasado ano, cando xa non podía ler nin consultar Internet, vivindo días difíciles de soidade, sen apoio case ningún, doou á Biblioteca de Galicia da Cidade da Cultura 17.700 documentos da súa biblioteca persoal de grande valor, milleiros de fotografías, libros e revistas, o 80 % en inglés, entre os que hai moitos exemplares da colección de “The Times Book Review”, ademais doutros documentos sonoros e audiovisuais. Conversador infatigable, posuía unha memoria extraordinaria que compartía con xenerosidade. Mestre de xornalistas, un dos promotores da apertura informativa internacional do franquismo, Celso Collazo fixo súa a frase do seu amigo Peter Tunne: “o papel esencial da prensa non é satisfacer ao informante, senón confortar ao aflixido e aflixir ao confortado”. No entorno da actual crise de hibridación do xornalismo nun mundo multipolar, a figura do xornalista galego Celso Collazo merece ser posta en valor. O día 2 de agosto terá en Vimianzo, a súa vila natal, o seu primeiro recoñecemento en Galicia. Non era sen tempo!

Onte 1028: Celso Collazo

/en , , , , , /por

celso_collazoÉ incomprensible que a noticia do pasamento en Madrid aos 92 anos do de Celso Collazo Lema non merecese máis atención en Galicia. Correspondente internacional da axencia EFE en Moscova, Londres ou Nova York, este fillo de Vimianzo pertence ao grupo dos máis importantes correspondentes de prensa do século XX. Nos últimos meses tiven frecuentes noticias súas, xa que era moi bo amigo de Carlos G. Reigosa, a quen asesoraba na documentación da súa próxima novela. Celso Collazo pertencía á xeración de xornalistas vigueses de posguerra, participante activo na tertulia artístico literaria do Derby, entre os anos 1945 ao 1949, na que asistían amigos de seu coma Francisco Fernández del Riego, Xaime Isla Couto, Xosé María Álvarez Blázquez, ou María del Carmen Krukemberg… Casou coa pintora María Antonia Dans, mantivo amizade con Plácido Castro, colaborou na fundación da editorial SEPT e, a pesar do seu periplo internacional, nunca perdeu o seu contacto con Galicia e coa súa cultura. A figura de Collazo merece ser recuperada do esquecemento.