Listado de la etiqueta: josé_gil

Redondela na ollada dos Cal

/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á publicación do libro A ollada dos Cal. 100 anos de fotografía en Redondela:

Á recente publicación das biografías de José Gil e da parella Filippo Prosperi e Cándida Otero uniuse a d’ A ollada dos Cal. 100 anos de fotografía en Redondela (Cal-3 2022), libro álbum no que se reconstrúe o relato vital e se escolma o legado artístico e documental de tres xeracións de fotógrafos da vila dos viadutos: Saturno Cal Muíños (1875-1952), fotógrafo profesional, colaborador da revista gráfica Vida Gallega, alcalde de 1924 a 1930, comprometido coas ideas agraristas e republicanas; o seu fillo, Avelino Cal Fernández (1901-1985), fotógrafo amador, apaixonado do fútbol e membro do Partido Galeguista; e os seus sobriños, Raimundo e Félix Cal Cortizas, responsables do estudio fotográfico Cal-3, aberto en 1975 nun baixo da rúa do Adro, no mesmo espazo onde estiveran gardadas as placas de vidro do arquivo de Saturno, o fundador da saga familiar.

Un libro de sobremesa de coidado deseño e magnífica edición de Alberte Román Losada, responsable tamén da redacción dos excelentes textos biográficos de Saturno e Avelino e das clarificadoras entrevistas con Mundo e Félix, que constitúe outra ollada á memoria visual de Redondela, como fora hai dúas décadas a daqueloutro álbum de tarxetas postais da colección de Luís Borines, con textos emocionantes de José Ángel Xesteira, publicado por Xerais e o libro colectivo no que no mesmo ano (2001) Cal-3 celebraba o seu vinte e cinco aniversario. En todos os tres casos testemuñas fotográficas da vida social e comunitaria redondelá como das transformacións profundas da súa paisaxe urbana ao longo do século XX. Cartóns da memoria dunha vila de raíces campesiñas e mariñeiras, que aproveitando a desembocadura do río Alvedosa formou unha espléndida marisma, máis que ao longo do período crítico do último terzo do século pasado se afastou do mar sen posibilidades ningunhas de retorno.

Unha mudanza irreversible que se pode identificar en pezas de Saturno, o máis importante cronista gráfico de Redondela durante o primeiro terzo do século XX, cando era aínda claramente unha vila feita no mar que chegaba á praia, atravesada por un camiño real que cruzaba a súa parte agrícola. Velaí as súas fotografías da que era unha vila mariñeira e campesiña ao mesmo tempo: a Ribeira co viaduto (1920), a vista xeral da vila desde Quintela (1930), a rúa Alfonso XII durante as festas da Coca de 1925, a procesión ao seu paso pola Ribeira (1930) ou o partido de wáter-polo no pozo da marisma de Santa Mariña (1930)… Fotos nas que se identifican os dous viadutos, a presenza do mar na Ribeira, os eidos traballados con esmero e o que é aínda máis relevante, que a paisaxe arquitectónica mantén a harmonía das proporcións entre a altura das edificacións e anchura dos viarios, coas casas asomándose ao mar, permitindo a contemplación da saída e chegada das embarcacións que faenaban na ría, como salienta o historiador José Martínez Crespo, no limiar do libro.

Vila aberta ao mar que aínda mantiña toda a súa esencia fotografada durante as décadas de 1950 e 1960 por Avelino Cal Fernández, o elo que conecta as tres xeracións dos Cal. Un traballo fotográfico e de gravación fílmica amador, feito fóra de foco, á marxe da súa actividade profesional como contable da conserveira JOB, cun ollar calmo, como foi toda a súa vida, e un lugar onde se refuxiar nun tempo que sabemos o incomodaba. Unha ollada de Avelino sobre actividades cotiás como a das mulleres que lavan no río, os mariñeiros e redeiras que falan no areal, tres picariños no peirao, escenas da festa da Coca e da procesión da virxe das Angustias ou vistas sobre os viadutos (1950 e 1960), a Xunqueira (1960) e a Ribeira (1965). Ollada de vontade artística onde procura a converxencia da fotografía e da pintura en pezas sobre o lugar da Portela ou a impresionante de canastros en Santa Mariña.

Con todo, constitúe o miolo do libro a escolma do traballo que os irmáns Mundo e Félix Cal iniciaron co final do franquismo, un tempo de entusiasmo no que enfrontaron algún que outro pao na roda, cando toparon ao inicio dos 80 con quen era párroco do Viso daquela. Un arquivo esencialmente social e de estudio, mais que tamén documentou calquera acto ou acontecemento relevante, constituíndo así unha crónica social, política, deportiva e cultural da Redondela das últimas cinco décadas, como as relacionadas coas manifestacións para salvar Regojo (1978) ou do conflito de Telanosa (1986). Como tamén se escolma parte do traballo de Mundo Cal como fotógrafo solidario nas súas viaxes a Nicaragua, México, Ecuador, Cuba…

Recomendo vivamente o libro da Redondela dos Cal, unha obra activadora da memoria colectiva, que contribúe a comprender que a ollada da Redondela do porvir tamén está acuñada nestas placas case centenarias. Parabéns a Mundo e Félix por iniciativa tan valiosa.

Facedores de imaxes

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao libro de Vítor Vaqueiro sobre as figuras dos fotógrafos Filippo Prosperi e Cándida Otero:

Ademais da biografía de José Gil, que recomendamos a pasada semana, acaba de aparecer nas librarías outra peza valiosa na bibliografía viguesa, Facedores de imaxes (Galaxia 2022), o magnífico libro-álbum no que Vítor Vaqueiro reconstrúe a historia da parella formada por Filippo Prosperi e Cándida Otero Fontán no marco do desenvolvemento da fotografía e da sociedade en Vigo durante o derradeiro terzo do século XIX e a primeira década do XX. Froito dunha demorada investigación, Vaqueiro rescata e contextualiza o legado destes pioneiros da fotografía artística e documental en Vigo, dos que de corenta e cinco anos de actividade diaria dentro e fóra das súas galerías das rúas Sombreireiros 27 (1869), Triunfo 4 (1881) e Príncipe 31 (1885) apenas se conservan non chega a 200 fotos. Un arquivo case oculto en boa medida pola obra xigantesca posterior do fotógrafo portugués Jaime de Sousa Guedes Pacheco, que desde 1907 formou parte do estudio da Viúva de Prosperi e que conduciría desde o pasamento de Otero en 1915.

Concibido como percorrido biográfico e profesional da parella galego-italiana, Vaqueiro rescata a súa obra de estudio, en boa medida retratos responsabilidade de Cándida, sobre todo de crianzas, práctica fotográfica que entón se consideraba de nivel inferior. Inxusta valoración que, pola súa condición de muller, se deitou sobre este traballo e que Fernanda Padín Ogando xa denunciara na súa investigación sobre fotógrafas pioneiras en Galicia (2017). Rescate tamén da obra documental de Prosperi que tirou algunhas das vistas máis emblemáticas do Vigo que comezaba abrirse fóra das murallas, como as da Alameda (1885), que amosan o perfil do paseo co palco da música, o teatro Rosalía de Castro e o castelo do Castro, fotos que deberon formar parte do álbum Galicia Pintoresca, co que probablemente se pretendía contribuír entón ao pulo do turismo na cidade. Ollada que Prosperi deitaría sobre outros espazos nos que a cidade se ensanchaba, como a Batería da Laxe (1885), o peirao do Ramal (1880) e a rúa Príncipe (1885), sen esquecer as escenas portuarias da casa de baños La Iniciadora (1880), da Ribeira (1890), da praia de San Francisco (1890), entre outras.

Con bo criterio, o autor contextualiza o traballo da parella Prosperi e Otero no período limiar da fotografía en Vigo, rescatando tamén o labor dos seus contemporáneos. No relato de Vaqueiro podemos seguir o fío da aparición da fotografía en Vigo, da que se daba xa noticia no primeiro número de Faro de Vigo (3 de novembro de 1853) como da actividade dos primeiros fotógrafos vigueses como aquel itinerante Manuel Ricaud, que anunciaba xa en 1856 a súa galería fotográfica na Porta do Sol. Actividade continuada polo betanceiro Buenaventura España Peñaranda, con galería aberta en 1860; polo poliédrico pintor vigués Ramón Buch y Buet, que abriu estudio en 1866; polo italiano Patricio Bocconi (1877), que comprou o estudio a Buch e documentou a visita a Vigo dos reis no mesmo ano, imaxe portuaria viguesa que aparecería en La Ilustración Española y Americana; por Leopoldo Novua Castro (1883), establecido en rúa Sombreireiros, probablemente, no primeiro estudio de Prosperi, que viaxaría a América deixando como responsable a Luis Sacau; por Andrés Cabeiro (1888) con estudio en Príncipe 35, fronte a rúa do Circo, que se comprometía nos seus anuncios «a retratar aínda que o tempo estivese chuvioso» até por José Gil (1905), entre outros.

A biografía de José Gil de Manolo González, como estoutra da parella Prosperi-Otero de Vítor Vaqueiro, rescates de pioneiros da fotografía e do cinema en Vigo, amosan a importancia fulcral da actividade fotográfica para entender a historia do Vigo contemporáneo, cartaces de memoria que nos explican e constitúen a cerna do noso provir. Un patrimonio cultural de máis de trescentas mil imaxes pertencentes aos legados dos fótografos históricos como Cándida Otero e os seus contemporáneos citados, mais tamén do extraordinario arquivo da saga dos Pacheco (adquirido polo concello o 24 de maio de 1991), das fotos viguesas de Ksado, do arquivo Llanos (depositado no Museo Etnolóxico de Ribadavia), dos arquivos de fotoxornalistas como Bene, Magar, Cameselle, dos arquivos de fotógrafas sociais como Mary Quintero, de coleccións fotograficas privadas como as do arquivo Yáñez (case mil placas), de reportaxes de fotógrafos que nos visitaron como Rut Matilda Anderson, Otto Wunderlich, Erich Andress, Hugo Jaeger ou Aureliano Dias, dos legados de fotógrafos amadores vigueses como Terré, Rainiero ou Masso, entre outros. Recuperar o proxecto de Centro Galego de Fotografía, que contaba con edificio de seu, para conservar un patrimonio que non ten prezo, constitúe un alicerce dunha política municipal de patrimonio cultural responsable.

José Gil, pioneiro do cine

/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á figura de José Gil, fotógrafo e precursor do cinema en Galicia:

Entre as publicacións recentes da bibliografía viguesa destaca Nos días encantados de agosto (Galaxia 2022), unha biografía de José Gil preparada por Manolo González. Un libro referencial para desvelar o ronsel esquecido do precursor do cinema galego, tamén un dos protagonistas da actividade fotográfica, comercial e cultural de Vigo durante as primeiras décadas do século XX. Unha concienciuda obra de investigación biográfica, tamén un tributo a unha figura que amaba o cine por riba de todas as cousas, aquel vello barbudo que filmaba en solitario polas rúas viguesas, a quen consideraban un pouco tolo. Unha aproximación detallada a unha filmografía de 150 películas, producidas entre 1910 e a Guerra Civil, das que conservamos só sete, pezas do proxecto de «cinematografía rexional galega» que levou a Gil a filmar fábricas, industrias, escenas labregas, escolas, paisaxes, vodas, festas e romarías, entre outras moitas temáticas. Un retrato entrañable dun fotógrafo artesán, do que se conservan apenas catrocentas fotografías, unha pequena parte dos milleiros que tirou nos seus estudios de fotografía artística en Ourense, Lugo e Vigo ou na súa calidade de fotógrafo ambulante e pioneiro do reporteirismo gráfico en Galicia.

Nacido en 1870 en Rubiós, no concello das Neves, terra de músicos e viño tinto xeneroso, José Gil iniciouse como fotógrafo artístico no balneario de Mondariz, onde coñeceu a técnica pictorialista dos retratistas que facían alí a temporada estival e descubriu a modernidade a través do visor dunha cámara. Naquel microcosmos cosmopolita, adquirirá ademais o seu interese pola publicidade que moito lle servirá, despois do casamento con Trinidad Sarabia, nacida nunha familia de fotógrafos de Castro Caldelas, para establecer en Ourense en 1896 o seu primeiro estudio, Fotografía Artística, que en 1905 trasladaría a rúa Carral 14 de Vigo, atraído polo carácter emerxente e cargado de futuro da cidade. Comezo dun actividade que en poucos anos o convertería no rei da fotografía viguesa, instalado dende 1908 na rúa do Príncipe 49, na galería que chamou Gran Fotografía, ademais de reporteiro gráfico de referencia de Vida Gallega (1909), a primeira revista gráfica galega moderna. Unha actividade que o levará a fotografar a actividade social e industrial viguesa e a abrazar a idea do progreso e do valor da tecnoloxía, que anos despois o faría asumir a representación oficial dos automóbiles Ford e despois dos Texan e Traffic en Galicia.

Paixón polas máquinas dun soñador que a finais de 1909 mercou unha cámara Gaumont de madeira con obxectivo fixo e golpe de manivela (hoxe unha das pezas que mellor nos explican como cidade), coa que filmou as súas primeiras imaxes, o 3 de xullo de 1910, da excursión viguesa a Santiago, e vinte días despois da visita dos periodistas ingleses a Vigo e Pontevedra. Actividade que prendeu naquel verán con outras catorce filmacións localizadas en Vigo na súa maior parte, como a da colocación da primeira pedra do monumento a Curros Enríquez na Alameda. Novidosa cámara a de Gil que probablemente motivou a mítica fotografía de Manuel Murguía acompañado de membros da Real Academia Galega, o 27 de novembro de 1910, na súa galería de Príncipe, momento excepcional para a cultura galega decote remisa a valorar a cultura audiovisual. Inicio dun actividade cinematográfica que Gil levou alén mar por medio do cinema de correspondencia, financiado polas sociedades galegas de América, consolidada xa cando filmou Miss Ledya (1916), a primeira ficción do cinema galego, e cando no mesmo ano produciu a Revista Cinematográfica Galicia, o primeiro noticiario de Galicia.

Foi a produtora Galicia Cinegráfica o proxecto empresarial de José Gil entre 1921 e 1935, un período non exento de dificultades no que viviu en Ponteareas durante tres anos (1924-1927), onde abriu o Cine Royalty, e no que regresou a Vigo para establecer en Teis a súa empresa de filmación de «noticiarios de industrias, vodas, dramas e belezas de Galicia». Daquela etapa consérvase o filme publicitario de 34 minutos sobre La Artística (1927), valiosa mostra do traballo documental realizado en solitario. Cualificado por Manolo González como «intrépido explorador e soñador que se achegou á realidade a través do encadramento fotográfico», esta biografía de excelente alento narrativo reclama poñer a este pioneiro iconauta como referente da cultura cinematográfica en Galicia. En Vigo podemos recordalo no cemiterio de Pereiró, no monumento funerario de Asorey, en homenaxe as súas tres fillas, e dende 2007 na rúa que leva o seu nome preto da praza da Miñoca. Con todo non estaría de máis que se colocase unha placa que o lembrase na rúa Elduayen, na casa dos irmáns Sarabia onde faleceu o primeiro de xaneiro de 1937.