Listado de la etiqueta: falperra

Paseo e horizonte

/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a beirarrúa voada do paseo de Afonso:

A estrutura de formigón do edificio Ardora do Barrio do Cura xa impide ás persoas que se asoman ao miradoiro do paseo de Afonso ver os tellados da igrexa e do convento de San Francisco. Nada estraño para quen visite os espazos virtuais da promotora, onde se poden identificar como as alturas en superficie do edificio, que vai dende a baixada de San Francisco á que foi a fonte e lavadoiro da Barroca na rúa Poboadores, ocultarán a vista do mosteiro máis antigo da vila e cidade de Vigo, incendiado por Drake en 1589 e do que xa tiñamos constancia no plano esbozo de Vigo de 1597 de Leonardo Turriano, no que no promontorio elevado sobre o mar se identifica a capela de Santa Marta fundada polos monxes cistercienses de Melón. Igrexa e convento franciscano rematados en 1774, cuxos membros participaron en episodios da Reconquista, onde tras a exclaustración se fundou en 1839 a Casa de Caridade, hoxe centro de menores e comedor social. Edificación inmortalizada polo inglés George Vivian nun gravado, que constituíu, xunto ao castelo do Castro, a imaxe máis emblemática do primeiro Vigo urbano.

Primeira decepción visual da intervención urbanística sobre o Barrio do Cura, que non será a última, xa que a construción dos outros dous edificios, Lúa e Estrela, que ocuparán as rúas Pi e Margall, Llorente e Santa Marta, cegarán as vistas desde unha parte da beirarrúa voada dos estaleiros e do porto de Bouzas e mesmo unha parte da illa sur de Cíes. Contando cos permisos urbanísticos do concello e cos de patrimonio da Xunta de Galicia, roubarase a viguesas e visitantes unha propiedade comunal de valor emotivo incalculable, ese anaco de horizonte, no solpor a imaxe máis luminosa e fermosa da propia cidade, onde cada serán no miradoiro case centenario, ao abrigo da oliveira, centos de persoas atopabamos os ollos do porvir e os camiños do mar da nosa cidade atlántica. Certo é que nas páxinas da promotora, prométese recuperar algunha das derradeiras vivendas mariñeiras viguesas, como reclamo etnográfico e de protección do patrimonio, ademais de anunciar que a nova praza miradoiro de acceso público constituirá «un innovador ámbito comercial, que xerará un foco de actividade económica e social importante». O que traducido a fala viguesa significa que os promotores pensan que empreñamos co vento e ademais das vistas espectaculares anunciadas para as vivendas máis exclusivas, con prezos ao alcance de moi poucos, no novo miradoiro se instalarán bares «cool» con terraza con vistas a ría e o Berbés para o gozo dos que poidan pagalos.

Xaora, a cuestión do miradoiro –proxectado en 1928 por Jenaro de la Fuente como balconada artística e remodelación de todo o paseo de Afonso, para substituír o deteriorado muro de contención sobre a rúa Poboadores e permitir duplicar a vía do tranvía– ten gran importancia para o patrimonio vigués polo que esta actuación supuxo de modernización urbana. Empregou o formigón armado para soster a beirarrúa voada, apenas 0,75 metros sobre o muro. Coidou o acabamento artístico nas balconadas rectangulares e dúas semicirculares máis voadas que o resto, onde alternan floreiros coas figuras dos querubíns pétreos sostendo os escudos de Vigo e de Galicia, pezas escultóricas, obra de Camilo Fernández «O Roxo». Como novidoso foi o forxado da varanda, probablemente realizado nos obradoiros de La Industriosa de Sanjurjo Badía, como pensa o historiador Xosé Ramón Iglesias Veiga. Paseo de Afonso que ten a súa orixe en 1875 arredor da fonte da Falperra, concibido como punto de encontro, a saída e entrada do Vigo que comezaba a estenderse seguindo a estrada de Baiona. Paseo de Afonso, onde ademais do bulevar arborado e a beirarrúa voada, a oliveira e as súas fontes, cómpre non esquecer o quiosco para venda de flores, proxectado con linguaxe racionalista por Emilio Bugallo Orozco e inaugurado o 28 de marzo de 1943, dedicado a partir da década de 1950 a venda de prensa.

Lamentar este roubo dunha liña do horizonte é un exercicio lexítimo de melancolía e xustiza poética, que ninguén pode impedirnos, coma xa provocaron respostas emotivas outras desfeitas urbanísticas viguesas ou a equivocada retirada do tranvía en tempos de Portanet. Secasí, os cidadáns posuímos ademais o dereito de opinar e propoñer, como sucedeu cando hai máis de dúas décadas solicitabamos a peonalización do paseo de Afonso, hoxe por ventura irreversible, convertido en gozosa sala de estar do tardeo vigués e da celebración de solpores espectaculares dende os seus miradoiros. Razón pola que non estaría de máis que o propio concello de Vigo fose quen solicitase a declaración da beirarrúa voada, incluídas as súas esculturas, farois e enreixado de ferro, como Ben de Interese Cultural, gozando así dunha protección que impida un futuro espolio. O ben feito ben o parece.

Contubernio Peniche

/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo de Faro de Vigo á aparición de Contubernio Picacho (Editorial Elvira 2025) de Xaime Fandiño:

Despois de agardar seis anos a que fosen retirados os parapetos provisionais, abriuse a parte do miradoiro do Paseo de Afonso comprendido entre a Oliveira e a primeira volta da rúa Poboadores, a popular e case centenaria «Beirarrúa voada» de formigón armado, desde a que, por agora, se pode gozar do espectáculo do buligar da actividade portuaria ou enxergar no serán a marabilla da liña do horizonte agochándose nas Cíes. A endémica falta de colaboración entre a Xunta de Galicia e o concello de Vigo, neste caso o departamento autonómico de Patrimonio Histórico, que debía autorizar unhas obras de reforzamento da estrutura, valoradas apenas en 42.000 euros, prolongou o período de peche dun espazo urbano xa de por si moi degradado polo impacto das obras da urbanización do Barrio do Cura como do triste abandono de catro décadas da Panificadora e das súas edificacións anexas da rúa Falperra. No entanto, desde a peonalización (por ventura xa sen volta posible) da preciosa rúa Elduayen, a Oliveira e o paseo de Afonso convertéronse no salón de privilexio que precisaba o Vigo vello, recuperando aquel carácter de espazo de encontro interxeracional da nosa infancia hai seis décadas, cando funcionaba como referente do paseo o quiosco de Pepiño Barcia.

Espazo urbano vigués que o escritor Xaime Fandiño converteu en psicoxeografía literaria da nosa xeración, a da primeira rapazada nacida xa na abella da ribeira a finais dos cincuenta, retratada con prodixiosa memoria nos artigos publicados en Faro de Vigo, baixo o epígrafe «La acera volada», recollidos en libro esencial de título homónimo por Atendo en 2021, e agora novelada en Contubernio Picacho (Editorial Elvira 2025). Tras El último concierto, cuando la vejez se torna herejía (Editorial Elvira 2024), Fandiño ofrece unha poderosa peza xeradora de memoria para toda canta xente medramos nos portais do barrio do ensanche da estrada de Baiona, un territorio de descuberta formado por catro vértices: o do monte do Castro, a Panificadora e as rúas Cachamuíña e Falperra; o da Oliveira, a Beirarrúa voada e a fonte da Barroca; o de Picacho, as rúas Llorente, Santa Marta e a Fábrica do Gas (e mesmo algún campo do cemiterio abandonado en 1904); e o de Peniche, ao fondo de Pi e Margall, onde se bifurcaba o tranvía cara a Bouzas e a costa de San Gregorio ou cara a Travesas e A Florida, entre a residencia das Anxélicas e a consulta do doutor Adrio. Un barrio reconstruído nas páxinas desta novela coral, polo tanto unha peza de ficción glocal, localizada tamén no Morrazo e mesmo en México, coa que o autor propón reflexionar sobre como o binomio azar / destino pode encargarse de forma caprichosa de escribir a historia.

Compartindo semellante substrato emocional, entusiasmoume este Contubernio Picacho, unha obra de ficción marcada polo peso da memoria antifranquista, matizada cunha ollada inclusiva no futuro e unha profunda convicción na convivencia interxeneracional, intercultural e cooperativa como o mellor modelo de convivencia e de xestión dos coidados. A presencia protagonista da música e dos gozos diversos que a vida en todas as súas etapas nos proporciona, sexa cal sexa a nosa idade, atrapan ao lectorado deste relato de vidas que conflúen nestes ideais alternativos. Como a confianza cega na ciencia e no pensamento racional e a opinión documentada son os criterios cos que se adoptan as decisións políticas na península do Morrazo convertida en territorio libre de idadismo. A transformación da abandonada fábrica de Massó do Salgheirón nunha residencia interxeneracional, «A Balea», constitúe unha proposta revolucionaria, transgresora e anticipatoria de organización dos coidados, que suscita un gozo prolongado de lectura e obriga a repensar os modelos actuais das residencias como meros aparcamentos de maiores.

Xaime Fandiño desenvolve unha trepidante historia transversal de intriga, utilizando personaxes reais e ficticios nunhas localizacións identificables, un motor de ficción ben calibrado no peso exacto dos diálogos, reflexións e acontecementos, destreza que domina con eficacia, como veterano director audiovisual que é. Para ledicia de lectores e lectoras, sexan vellas ou mozas, desde o primeiro capítulo a novela flúe, clara, seguida e ben, como aconsellaba Cunqueiro elaborar a prosa. A presenza de detalles de humor, a precisión no uso da documentación, como a constante aparición de sorpresas e cambios de perspectiva contribúen á construción de cada lectura. Lean, gocen, reflexionen, atrévanse a sorprenderse, a emocionarse con esta peza narrativa de ourivería sofisticada e moderna. Unha novela interxeneracional e multiusos. Máis non se pode pedir. Grazas, Fandiño, por ofrecer esta lectura antiidadista e memoriosa para un tempo de entusiasmo.

 

Panificadora centenaria

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao centenario da Panificadora:

Aprobadas as licencias de obras pendentes dos edificios Lúa e Estrela no Barrio do Cura e coñecida a maqueta da intervención (con toda probabilidade gañadora) do concurso de ideas para o alongamento previsto do túnel de Elduayen até a extrema de Torrecedeira semellaría que, despois de case dúas décadas de ires e vires, comezará, por fin, a tantas veces anunciada rexeneración urbana do paseo de Alfonso e da contorna da oliveira, a grande sala de estar do Vigo vello e o primeiro miradoiro da cidade sobre o horizonte das Cíes. Unha intervención urbanística millonaria, iniciada en 2001, cando o asilo das Hermanitas de los Ancianos Desamparados foi trasladado a Alcabre, o que permitiu o acordo da súa adquisición en 2003 polo futbolista Valery Karpin (valorado en 8,5 millóns de euros) e en 2004, con Michel Salgado e outros socios, da maior parte dos edificios do Barrio do Cura. Hai vinte anos, tamén, o arquitecto Alfonso Penela presentou o proxecto dunha obra que dende 2008, cando picou a burbulla inmobiliaria, quedaría parada coa súa elevada débeda financeira en mans dos bancos, até ser adquirida en 2018 por polo fondo de capital risco norteamericano Autonomy Global Opportunities e a promotora madrileña Gestilar.

Un proxecto que en dúas décadas arruinou un perímetro  urbano, delimitado polo edificio, igrexa e finca do asilo das Hermanitas, construídos entre 1892 e 1910 polo arquitecto Manuel Felipe Quintana. Un barrio céntrico de casas humildes de arquitectura pétrea e centenaria, comprendido entre o comezo da rúa Pi e Margall e a rúa Llorente, até o comezo da rúa Santa Marta, diante da antiga fábrica do gas. Un barrio que por diversas circunstancias e sentencias difíciles de comprender na sempre complexa historia urbanística viguesa quedou fóra do perímetro do Casco Vello, perdendo a protección como Ben de Interese Cultural (BIC), mesmo a pesar de contar coas derradeiras casas da arquitectura mariñeira viguesa, as situadas a carón do forno do señor Domingos (a coñecida como Panadaría Barrio do Cura). Un espazo urbano que contaba con actividade comercial, de restauración e residencial de seu, incluída a residencia estudantil franciscana, que tras dúas décadas de polémica urbanística e, sobre todo, da presión insoportable dunha sutil estratexia de degradación e abandono intencionados quedará apenas na memoria da súa veciñanza.

Semellante situación de completo abandono é a que ben sufrindo nas proximidades do Barrio do Cura a Panificadora e o perímetro do seu barrio, delimitado pola proximidade do paseo Alfonso e polas rúas Falperra e Cachamuíña. Unha degradación de catro décadas insoportable e vergonzosa  da peza senlleira do patrimonio da arquitectura industrial viguesa, a auténtica catedral laica do Vigo do século XX, que ameaza as edificacións deseñadas polo arquitecto Manuel Gómez Román e os enxeñeiros Otto Werner e Jorge Buchi. Tanto os interiores do edificio principal, inaugurado o 26 de outubro de 1924, onde se enfornaron as primeiras unidades de xaponeses, como do edificio de Falperra e os seus locais comerciais, ampliado entre 1958 e 1962, o máis amplo e moderno do complexo, proxectado por Antonio Román Conde, están completamente desfeitos e espoliados. Como desapareceu a cuberta inundable, un pequeno sistema de zona húmida, pioneiro das actuais construcións sostibles. Xaora, por ventura, os silos de formigón de almacenamento de gran, o elemento máis icónico do complexo, están en mellor estado, tanto os primeiros construídos en 1931 como os seis de 1951, sobre os que se conserva a duras penas a icónica atalaia, concibida sen utilidade industrial, para instalar os pararraios.

Cando se celebra o seu centenario a Panificadora emite o que debería ser xa o seu derradeiro mayday reclamando a súa conservación integral e recuperación como espazo público para usos culturais e comunitarios. Tras as periódicas promesas de recuperación e os nulos avances do proxecto, hai uns meses semellaba que por fin se enxergaba un futuro esperanzador para a Panificadora, tanto polo compromiso da Xerencia de Urbanismo de dispoñer no orzamento de 2024 de máis de once millóns de euros (nove de fondos europeos) para a expropiación dos seus terreos como por unha próxima aprobación do novo Plan Xeral que dese resposta satisfactoria a sentencia do Tribunal de Xustiza de Galicia anulando a modificación puntual do Plan Especial de Protección e Reforma Interior (Pepri) do Casco Vello. Mais como era previsible en Vigo, tras as eleccións galegas, regresa a confrontación entre concello e Xunta, para a aprobación definitiva do PXOM. Agardemos que, no ano do seu centenario, o futuro da Panificadora non quede en auga de castañas, integrado como corazón que se promete do Paseo de Alfonso verde e peonil.

Adelina blues

/en , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao peche da tenda de Adelina Álvarez da rúa Pi e Margall 59:

Mañá pecha a tenda de Adelina de Pi e Margall 59. Tito decidiu xubilarse e pechar o establecemento que en 1949 abrira a súa nai Adelina Álvarez para a venda de ultramariños e a distribución de carbón. O carteliño co anuncio deste peche no escaparate funcionou como a chave do recordo que abriu o depósito da memoria daqueles días de infancia do que considero o meu barrio, o comezo da rúa Pi e Margall, dende o Paseo de Afonso e o Barrio do Cura á curva das Carmelitas e do colexio Alemán. E decontado recuperei as imaxes do bulir eléctrico daquela muller baixiña e a súa simpatía para recibirme cun agarimoso «que queres, Manolito?» nalgúns dos recados de última hora que me encargaba facer miña nai. Como lembrei a figura do seu home co seu camión repartindo o carbón que se consumía nalgunhas casas. E a tenda, tamén vivenda familiar, ateigada de mercadorías, onde se reenchían as botellas de aceite e de lixivia e as lentellas, garavanzos ou fariña se vendían en cartuchos.

A de Adelina era unha tenda onde se fiaba e se apuntaba na libreta para pagar a comezo de mes, axuda financeira que naqueles días difíciles para as familias humildes e numerosas como a nosa ofrecían tamén outras tendas do barrio, como a do meu admirado Ramón, diante da casa nosa, mais tamén na de Julia e na Aldea, ao pé da calella das Angustias, que sempre recendía a arenques e se convertería no primeiro Spar do barrio. Co anuncio de Tito, un dos grandes deportistas do barrio, dos que saía a correr de madrugada, despois dos traslados forzosos da pastelaría Ramos a Teis, que para a avoa sempre sería As tres luces, e do forno do Barrio do Cura do señor Domingos á zona do Calvario, coa excepcións do estanco de Maruja, de Televisores Iglesias, da moblaría e da fontanaría de Carlos García, desapareceron xa case todos os establecementos, tendas, almacéns e talleres, como da maioría das vivendas centenarias, entre elas da nosa, do primitivo camiño de Baiona, o que foi o espazo da nosa infancia. Unha desfeita que converteu aquel barrio noutrora cheo de actividade comercial e vital nun lugar alleo para min, mais cuxas pegadas deixaron rastros na memoria que por ventura podo compartir coa miña nai, coa miña compañeira e cos meus irmáns e irmás.

E a lista de perdas é longa. Desapareceu o portal de lambonadas de La viejita, onde mercabamos pipas e chicles Bazoka, logo cando morreu, chamada de Rosita, pegadiño ao colexio das Carmelitas, onde a irmá Lidia me ensinou a ler e a escribir e a non perder nunca a curiosidade. Desapareceron a farmacia, a mercería, a panadaría La Oliva, que estaba a carón da igrexa protestante (hoxe reformada, cuxa existencia nos alertaba sobre a existencia doutro mundo) e a carnicería de Concha, unha pobre muller que daquela perdeu unha man na picadora, o acontecemento máis tráxico e inesquecible da miña nenez. Desapareceron a drogaría de don Cayetano, onde descubrín tantos cheiros e recendos marabillosos e o obradoiro do zapateiro, ao pé das escaleiras que baixaban a Pescadores, diante da axencia Fábregas, unha funeraria, que me metía moito medo. Desapareceron os bares todos, La Cosechera, o Barajero, o Mascato, a Taberna de Armando das Angustias e o Bar Madrid, onde cada venres botabamos a quiniela.

Desapareceron a tenda de cafeteiras Faema, a das máquinas de oficina, o taller de don Ángel das máquinas de coser, a ferraxaría industrial de Sanmartín, a garaxe, a barbería, a imprenta Olimpia e a Libraría Almoneda, situada a carón da docería, onde vendían libros antigos e onde logo souben que tiña a súa sede Edicións Castrelos, que rexía un gran poeta e cronista da nosa cidade, chamado Xosé María Álvarez Blázquez. Desapareceu o Colexio Alemán, onde estudaban algúns dos meus veciños. Como coa fin de ano de 1968 desapareceron os tranvías e unha noite de verán, de moita calor, do ano seguinte, cubriron as vías de piche, enterrando para sempre o punto que os Siboney (así chamaba a amiña avoa Filo aos tranvías) daban antes de chegar á perigosa curva das Carmelitas.

A maior parte dos baixos deste treito de Pi e Margall están baleiros e a pesar das novas construcións que renovaron a veciñanza hai ben poucos comercios de proximidade abertos, o que amosa tanto os efectos dunha década de crises e mudanzas nos hábitos de consumo como a implantación das cadeas de distribución. Unha degradación que ten a súa orixe, dende hai dúas décadas, na posta en marcha dunha actuación urbanística no Barrio do Cura, que máis alá do espazo previsto foi contaxiando o abandono e marxinalización a Romil e Falperra, pendentes dende hai tres da conservación integral da Panificadora, mentres se foi arruinando. Unha situación que pode agravarse se tras o derrube das vivendas da rúa Llorente, o proxecto da construción de vivendas e espazos comerciais comeza a emitir sinais dunha nova paralización.

Un futuro para o Barrio do Cura

/en , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a reclamar un futuro para o Barrio do Cura:

Paso case todos os días por diante da casa onde nacín, no número 39 da rúa Pi e Margall, un edificio de baixo, un andar e bufarda, onde viviamos de alugueiro tres familias numerosas gozando dun patio co seu pombeiro onde enraizou un xasmín. A casa centenaria, moi característica das construídas na primeira estrada de Baiona, na proximidade do cemiterio de Picacho, aquel que con moita retranca gabara Valentín Lamas Carvajal por contar «con porta cara o mar», hai quince anos foi derrubada, reconstruída con catro andares e conservada só a fachada orixinal. E cada día non podo evitar que o aroma da memoria, ese almacén poderoso e inconsciente que nos acompaña, active a lembranza do pulo daquel barrio de xente humilde que viviamos a carón do Paseo de Alfonso e da fonte da Falperra, amparados pola torre da Panificadora e a maruxía do Berbés, a dous pasos do Vigo Vello. Un barrio hoxe arruinado, desaparecido, degradado, irrecoñecible para os que fomos os seus veciños e veciñas durante décadas.

Apenas quedan rastros nas poucas fachadas conservadas dun barrio con moita vida do noso señor. Contaba con dous fornos, o mítico do «Barrio do Cura» (conservado agora como marca da mellor tradición panadeira viguesa) e o da Oliva, a carón da igrexa evanxelista, e unha confeitaría e dozaría clásica, a de Ramos, aínda aberta. Unha veciñanza que se subministraba en catro tendas de ultramariños con libreta: a de Ramón, a de Julia, «La aldea» e a de Adelina, a única que continúa hoxe, ademais da carnicería de Concha, protagonista dun acontecemento tan tráxico como inesquecible. Un barrio que tiña varias tabernas de toda a vida, apenas liñas na memoria: «La Cosechera», «El Barajero», «Bar Madrid» e a coñecida de Armando, na calexa das Angustias (aínda por fortuna conservada), sempre a rebentar polo seu condado e polos callos. Un barrio que mantiña a drogaría de don Cayetano, o obradoiro do zapateiro, a ferraxaría industrial dos Sanmartín, a fontanería, a moblaría, a farmacia, mais tamén contaba coa funeraria de Fábregas (que metía moito medo), cunha imprenta, cunha xastrería, coa tenda de Televisores Iglesias, coa libraría Almoneda dos Álvarez Blázquez, o que sería a sede de Edicións Castrelos, con varios salóns de peiteado e barbarías, e co Estanco (quiosco tamén) de Maruja, ao pé da calexa do Barrio do Cura, tan decisivo na nosa formación como lectores, onde tamén se collían puntos para as medias e se cambiaban as novelas de Marcial Lafuente Estefanía e Corín Tellado.

O noso barrio mudara moito coa urbanización a comezos dos setenta do chalé dos Redentoristas, que daba ao Campo do Gas, tamén construído cando se abriu Torrecedeira. Probablemente nese momento foi cando comezou o devalo daquela edificación aberta centenaria, e a mudanza da súa veciñanza, sendo substituída pola pechada actual, que a converteu nunha rúa escura sen o encanto doutrora. Proceso agravado hai unha década cando comezou o traslado do asilo ás instalacións de Alcabre e a compra dalgunhas «casas afectadas» na rúa Llorente pola actuación anunciada por Karpin no Barrio do Cura. Dende entón o barrio, coa ocupación dos edificios do asilo por persoas sen casa que alí procuraron acubillo, como por transeúntes ocasionais (nun claro efecto chamada) ou persoas con adicións e dificultades, comezou a degradarse de forma imparable, ao que non foi alleo que sucedese outro tanto na rúa Falperra, ao fío da actuación prevista sine die na Panificadora. Espazos arruinados ambos os dous que, ao pé do anovado Vigo Vello, se converteron no rostro agochado da exclusión e da marxinación existente na cidade; mais tamén noutra mostra do fracaso de proxectos urbanísticos até agora inviables fose polo elevado investimento público que requirían, polas dificultades financeiras dos seus propietarios, pola complexidade da súa figura urbanística, tras a anulación do Plan Xeral, ou do seu proxecto arquitectónico.

Unha degradación a do Barrio do Cura e da Falperra á que urxe poñer remedio. Máis aínda cando esta é unha actuación indispensable para poder ampliar a superficie do miradoiro do Paseo de Alfonso, así como de establecer unha saída de Torrecedeira ao Casco Vello a través da rúa Poboadores. Unha solución que pasaría tanto polo desbloqueo do proxecto deseñado por Alfonso Penela, valorado en cen millóns de euros, o que non semella doado pola dificultade de contar cun novo Plan Xeral de forma inmediata, como por acometer por parte as administracións competentes actuacións integrais no eido das políticas sociais, de vivenda e de seguridade cidadá que atendan ás necesidades das persoas alí instaladas, como levan demandando diversos colectivos cidadáns de apoio. O futuro do Barrio do Cura pasa por non pechar os ollos a esta ruína actual que tanto nos doe.

A vila de Vigo

/en , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo, coincidindo coa Festa da Reconquista, ofrezo unha síntese do proceso de transformación da vila de Vigo en cidade moderna e industrial que se produciu no século XIX.

imgresÁs portas da celebración da festa da Reconquista, inaugurouse na Casa Galega da Cultura a exposición “A Vila de Vigo no século XIX”. Unha magnífica oportunidade para coñecer de primeira man o vestiario, os oficios tradicionais e os instrumentos musicais daquel Vigo de hai douscentos anos, cando era apenas unha vila amurada de dous mil veciños, arredor dos sete mil habitantes, cuxas edificacións se foron arremuiñando na aba do monte Feroso e na beiramar da ría. Unha exposición que axuda a identificar que o ADN da actual cidade metropolitana está cifrado na cultura mariñeira e comercial da Ribeira do Berbés, na incipiente actividade industrial e dos oficios manuais, que comezou a instalarse entón nos barrios de extramuros, como tamén na cultura tradicional agraria das vizosas terras do Val do Fragoso.

Non esquezamos que as murallas da vila de Vigo comezaron a ser construídas en 1656, cando contaba apenas 1.500 habitantes, a maior parte artesáns, mareantes e pescadores. Porén, a comezos do XIX, a poboación multiplicouse por cinco grazas ao desenvolvemento da actividade pesqueira dos mariñeiros da Confraría da Misericordia e no inicio da industria da salgadura da sardiña promovida por inmigrantes cataláns. Mais tamén coa autorización da actividade comercial naval e coa actuación da flota corsaria de armadores, como os da familia Marcó del Pont, que chegaron a armar en corso até oito buques, sendo moi influíntes na actividade comercial e política viguesa durante as tres primeiras décadas do século XIX. Carácter corsario, salientado por Xosé María Álvarez Blázquez, que non se debera esquecer, se ben entendendo que esta actividade relacionada coa pirataría era autorizada polos responsables do reino para perseguir o comercio naval dun país inimigo.

Aquela vila amurallada da primeira metade do século XIX tiña seis portas: Gamboa, Laxe, Ribeira, Falperra, Pracer e Sol. Intramuros as rúas eran costentas, estreitas e tortas e as casas dispoñíanse con escasa harmonía. Contaba con tres prazas, a da Constitución, a da Pedra e a da alfóndiga ou da Pescadaría (hoxe da Princesa), onde en 1832 se construíu o primeiro teatro da cidade, que Nicolás Taboada Leal na súa famosa descrición da cidade de 1840 cualificaba como “o mellor de Galicia”. Extramuros foron desenvolvéndose catro barrios, dous na beiramar e outros dous no interior. O Areal, ou de Santiago de Vigo, estendíase dende a porta da Gamboa até o Areal, arredor do camiño cara Redondela e Santiago, sendo alí onde se foron instalando as industrias da salga e os primeiros edificios residenciais de fasquía burguesa. No extremo contrario, na enseada do Berbés, consolidouse o barrio de pescadores a partir da porta da Ribeira. Máis arriba formouse o da Falperra, arredor dos camiños que cara Baiona e Tui saían desa porta que co tempo irían conformando a rúa de Santiago e o paseo de Alfonso XII. Por último, o Salgueiral, situado nunha zona de fortes pendentes, artellouse arredor da estrada de Castela que saía da Porta do Sol e que máis tarde trazaría a rúa Príncipe.

Ese foi o celme da vila de Vigo, declarada cidade en 1810, que adquiriu o carácter efémero de capital provincial durante o trienio liberal. Habería que agardar ao proxecto de Marcoartú en 1837 para contar, coma Ferrol do XVIII ou coma Bilbao e Santander, coa súa primeira posibilidade dunha nova poboación apoiada no seu porto. Proxecto urbanístico que sería recuperado vinte anos despois e realizado só nunha pequena parte polo enxeñeiro José María Pérez. Proceso de ensanche da cidade que, por fin, levará á demolición das murallas no ano 1869 e aos primeiros recheos dos peiraos da Laxe, dos terreos da Alameda e da construción das edificacións do “ensanche de García Olloqui” de 1870. Vigo preparábase para a consolidación do ensanche da fin de século, o dunha cidade industrial moderna, corazón dunha ampla área, que integraría aos concellos limítrofes de Bouzas e Lavadores, o que o arquitecto Antonio Palacios definiu como “cidade imán”.

Xaora, aquel Vigo do século XIX foi unha cidade cosmopolita que non renunciou a súa actividade cultural, asociativa, recreativa, festiva e deportiva. Unha cidade na que foi determinante o papel modernizador dos seus xornais, desde a aparición en 1853 de “Faro de Vigo”, polarizando a opinión conservadora, até os diversos proxectos de carácter liberal e progresista, primeiro “La Oliva” e “El Miño” en 1856, máis tarde “La Concordia” en 1873 e “Galicia. Diario de Vigo” en 1922.

Nestes días de festa popular, ademais de recuperar o elegante vestiario daquel tempo e teatralizar un episodio histórico da Reconquista, cómpre non esquecer de onde vimos como colectividade. Quizais así entendamos mellor onde estamos e poidamos definir onde queremos levar ao Vigo do futuro.