A Noite da Edicion 2009

/en , , , /por

Os editores galegos celebramos onte no Liceo de Ourense a quinta Noite da Edición, na que se entregaron os premios ás mellores producións de 2009 e rendimos homenaxe á Nova Galicia Edicións pola súa brillante traxectoria nos seus primeiros vinte e cinco anos de vida. Tras as catro edicións anteriores nas que os premios se outorgaron por votación directa dos membros da Asociación Galega de Editores, a da presente edición foi a primeira na que foron concedidos por un xurado que valorou as obras presentadas e escollidas polos editores en cada unha das categorías.

Velaí as decisións adoptadas polo xurado que como en todos os premios á obra editada serán, sen dúbida, sometidas ao debate do público. Mágoa que Rosa Aneiros non puidera recibir personalmente o seu merecidísimo premio XoséMaría Álvarez Blázquez á mellora autora do ano, xa que ao mesmo tempo recibía o recoñecemento de «Caldereta do ano» outorgado en Ferrol pola Asociación Cultura Lefre de Caldereta. Máis alá das intervencións dos gañadores (maxistral foi a do profesor don Xesus Alonso Montero, gañador do premio Ánxel Casal, na categoría de non ficción), o prato forte da noite foron a estimulante condución que da velada realizou Camilo Franco –brillantísima nalgúns momentos, sobre todo, nos envites cómicos aos númeroso políticos presentes (dous conselleiros, o de Cultura e Educación; o alcalde Ourense; o presidente da Deputación; o director xeral de Cultura)– e o discurso de Alfonso García Sanmartín, presidente da AGE, que reclaou ao Goberno Galego un consenso arredor do decreto de galego e das políticas de incorporación das novas tecnoloxías nas aulas. Volvimos de Ourense, nunha noite xélida, satisfeitos da vitalidade e do inconformismo que amosa o noso sector, unha magnífica noticia para os difíciles tempos que corren.

Quen teña moita curiosidade pode ler ou baixar aquí o texto da laudatio de Nova Galicia Edicións que lin na cerimonia.

Rivas, novo discurso para a Academia

/en , /por

Durante hora e media Manuel Rivas condensou no seu discurso de ingreso na Academia Galega boa parte das preocupacions que desenvolveu ao longo de tres décadas de fecunda traxectoria literaria. Foi un discurso memorable, non tanto pola súa fermosa construción (a un xeito de vai e ven), nin sequera polo interese co que foi seguido polo público que ateigada o auditorio da mestranza. Non, o discurso foi memorable e perdurará como referente no tempo na medida que sinalara [no futuro] a data precisa na historia centenaria da Galega na que a nosa primeira institución cultural entrou de cheo no debate cultural do século XXI. Foi a necesaria  inxección de entusiasmo que a institución, que renovaron Del Riego e Barreiro, precisaba. Rivas, con enorme serenidade e convicción, empregando o procedemento de «lembrar relembrando» artellu un relato que abre un novo mapa de esperanza para unha institución, tamén para todo o urdime culural do país, onde xa non é posible o conformismo (mesmo o que moitas veces se expresa na doce melancolía da resistencia que se sabe inútil).

Entre a beleza dos relatos da memoria familiar (esa que o autor da Marola denomina a «memoria intermitente» ou a provocada polas «intermitencias do corazón»); entre a rigorosa contribución que realizou á construción da memoria laboriosa colectiva (e literaria, especialmente da poética); entre o diálogo entre épocas e discursos de aquí e de acolá (citou en varias ocasións a Benjamin para referirse á «presenza do agora» e ao conformismo, a Breton, a Valle, a Beckett, ou a Barthes); entre as homenaxes múltiples á cidade, á Torre, ao Campo da Rata (marabilloso non ter esquecido a Xohán Casal), aos poetas de noso (citou de Códax a Pereiro, de Rosalía e a Pimentel, de Mendinho a Ferrín); entre tantos «tags» extraordinarios («o traballo da luz», «os círculos concéntricos», «o paraíso inquedo», «o manuscrito da terra»…), entre todos eses fios que Rivas foi ennobelando escollo dúas frases que entendo son as que mellor condensan a emoción e o sentido profundamente político deste discurso-manifesto: «A boca da literatura galega, antes e despois, ábrese na vangarda e no universal» e estoutra que Rivas recolle de Walter Benjamin: «En cada época deben realizarse novas tentativas para arrincar a tradición do conformismo que pretende dominala».

Dúas afirmacións con decisivas implicacións de cara ao futuro, xa que sitúan o espazo onde dirimir o futuro da cultura galega, na fertilidade da nosa vizosa tradición, mais tamén cun inconformismo que permita «anovala, ensanchala, transgredila» (foron os verbos que empregou Rivas) no contexto da vangarda e do universal. «Follar co futuro», citando a Patti Smith, mais tamén co pasado, «cando ese pasado é liberador e nos abastece faíscas de esperanza». A derradeira anotación que recollín no meu caderno foi a despedida do discurso, unha modulación moi sutil e relevante: «Saúde, terra e liberdade para sempre».

Moitas máis cousas poderíanse tirar deste texto que, sen dúbida, será estudado e analizado devagariño en contextos académicos e da crítica literaria. Agardamos conseguir que se poida ler, canto antes, na rede xa que verdadeiramente unha peza que paga a pena. A anécdota máis simpática da mañá foi a gralla clamorosa que aparece na portada da edición dos discursos do novo académico e da resposta que lle deu (coa voz a punta de quebrar) Xosé Luís Axeitos. Gralla que os responsables da coordinación da edición e produción do volume (52 páxinas) trataron de disimular cun autocolante que moito afeaba a publicación (algo verdadeiramente incomprensible, xa que nestes casos, e moito máis nunha publicación da relevancia da que comentamos, o que sen dúbida ningunha cómpre é realizar unha nova tirada da cuberta). Unha gralla para a historia da edición en galego. A nosa opinión sobre a ausencia clamorosa do alcalde da Coruña (nun discurso de homenaxe á cidade da Torre no que reclamou que os libros volvan oa escudo da cidade) ou sobre o tratamento informativo dalgún medio sobre o acontecemento xa a sinalamos noutro espazo.

Recomendo visitar a galería de fotos de Casteleiro que sobre o evento publica Xornal de Galicia, así como a que preparou Paco Vilabarros n’ A Nosa Terra.

Outras referencias interesantes sobre o acto que limos esta mañá foron as publicadas por Galicia hoxe, La opinión da Coruña, Faro de Vigo, La Voz de Galicia (moi breve, aínda que cos temas moi ben collidos), El Ideal Gallego, El Progreso e El País Galicia, así como a anotación no blog de Xoán Abeleira.

«O Brindo de ouro II», quedei rendido diante desta novela de Xesús Marcos

/en , , , /por

Dende que hai ano e medio abrimos o blog de Xerais (xa leva preto de mil anotacións) en escasísimas ocasións falamos nestas brétemas de libros publicados pola editorial. Porén, non me resisto a expresar o meu entusiasmo tras gozar estes días da lectura vagorosa da segunda novela da serie O Brindo de ouro de Suso Marcos, hoxe o escritor primeiro do Courel e mestre da literatura de espada e bruxaría na nosa lingua.

Trabúcanse os que minusvaloren esta grosa novela de 416 por ser publicada na colección Fóra de Xogo (dirixida, tamén, a público xuvenil) ou por continuar a serie iniciada con A chamada do brindo, a novela gañadora do Premio Merlín 2004 (daquela de literatura infantil e xuvenil) e do Premio The White Ravens 2005. Como xa sucedeu outras veces con outros títulos publicados nesta nosa exitosa colección, só hai que vencer prexuízos e deixarse levar polos fíos da narración e comprobaremos que esta serie de aventuras de Marcos é unha marabilla! Con todo, hei confesar que con esta segunda entrega, A Táboa da Hospitalidade, quedei absolutamente rendido; penso que non é esaxerado  considerala como mellor novela de fantasía publicada na nosa lingua dende Arnoia Arnoia.

Xesús Marcos nesta segunda entrega consolida o seu espazo literario propio, o das Terras Outas dos arxinas, fronteirizas coa Devesa da Rogueira, coas Terras Érmedas dos alobri da raíña Ildara e coa Abellonenia trasunto na fantasía do Courel dos Tesos cumes que ollan de lonxe e que espreita cada amencer no bicarelo do bico do brelo. Xesús Marcos, ademais, tira moito partido do cadro dos personaxes que deseñara para a serie, sexa ese trío masculino formidable de Selmo (o Gardián do Brindo de ouro que protexe ao pobo arxina dende o Pico do Brío) e os seus amigos Toimil (o alobri que protagoniza a traizón e o romance deste segundo volume) e Oulego (ese fermoso home salgueiro dono das palabras que serven para defender o mundo); sexa ese impoñente cadro de mulleres, vencendo convencións e estereotipos de xénero, aquí sempre poderosas, dende a raíña Ildara ás Xidas e Barxas das que depende cada palabra ou cada decisión que se tome en cada unhas das parroquias arxinas, pasando pola Bruxa dos Broncedos e da Morda Maior que rexe nos territorios da soterra. Tras a batalla da Mina da Toca (episodio central no primeiro volume) será agora a procura do Longo Trabadelo a que enfronte ao pobo arxina co seu destino e co dos seus veciños os mougas do príncipe Proendos.

Unha prosa fluidísima e fermosa (moi fermosa), unha acción trepidante (onde non faltan escenas de loitas de espada e outros episodios bélicos) e un permanente xogo coas convencións propias do xénero (dende o amor cortés ao respecto dos mitos e da tradición) fan desta segunda novela do Brindo unha lectura engaiolante. Para aqueles que gostan da literatura de fantasía, esta é unha novela máis que recomendable. Estou convencido de que esta é unha serie de novelas que se fose traducida ao inglés axiña se situarían nos andeis das librarías a carón das máis valoradas polos afeccionados ao xénero. Como facemos para conseguilo? Velaí un reto.

Suso Marcos é, dende un punto de vista técnico, un dos nosos narradores máis interesantes, ademais de ser dos máis renovadores tematicamente. Tras o Premio Merlín, lembremos que en 2007 obtivo o Terra de Melide con A lúa dos Everglades (unha das mellores novelas que se teñen escrito sobre o fenómeno da emigración), este ano publica este grande Brindo e na vindeira primavera aparecerá A marca da derrota, a súa segunda novela en Xerais Narrativa, protagonizada por un soldado galego en Bosnia. Insisto, recomendo vivamente esta segunda entrega do Brindo.

O futuro dos libros dixitais

/en , , , , , /por

Inevitablemente, o artigo da semana (misteriosamente non aparece este domingo na web de Faro) reflexiona sobre o futuro dos libros dixitais.

O libro dixital centrou esta semana o noso debate cultural. A celebración dun simposio, organizado pola Asociación Galega de Editores, sobre o presente e o futuro do libro dixital, e a publicación por Xerais e Galaxia dos seus primeiros títulos para dispositivos portables de tinta dixital (os popularmente coñecidos coma “e-books”) anuncian a chegada dos libros dixitais. Dúas boas noticias para a cultura galega que amosa a súa vontade de participar sen complexos no debate cultural contemporáneo e o seu interese por non perder o tren destes tempos.

Tras máis de cinco séculos de estabilidade do modelo de comunicación cultural, baseado na imprenta gutemberiana, lectores, autores e editores estamos convidados a participar das mudanzas provocadas pola irrupción do novo tipo de lectura urdido sobre as pantallas de diversos dispositivos tecnolóxicos (ordenadores, teléfonos móbiles, axendas electrónicas, videoconsolas ou libros de tinta electrónica). Iso suporá que os libros impresos teñen os días contados? Velaí o debate arredor do futuro dos libros dixitais.

Adianto que son dos que cre na irreversibilidade da mudanza do paradigma do libro e que máis cedo ca tarde, non son adiviño, as utilidades dixitais da lectura sobre pantallas triunfarán tamén no mundo da comunicación cultural. A razón do seu éxito residirá nas formidables potencialidades atesouradas pola prosa electrónica, que permite por medio dun clic enriquecer o contido dun texto enlazándoo con outros externos (o fenómeno coñecido como “intertextualidade”) ou con imaxes e sons interactúando con el (a chamada “multimodalidade” tan característica da internet 2.0, onde xunto aos textos aparecen fotos, vídeos ou arquivos musicais). Noutras palabras, esta nova forma de ler e escribir sobre pantallas (o que chamamos “literacidade electrónica”) permitirá novas e mellores posibilidades de creación e de acceso ao coñecemento e á información.

Esa literacidade, presente nos blogs, nas edicións dixitais dos xornais coma nos espazos das exitosas redes sociais como Facebook, Tuenti ou Twitter, vai calando coma poalla nos hábitos do lector ou lectora contemporáneo, seguramente con maior facilidade na xeración dos nosos fillos (os chamados “nativos dixitais”) ca na nosa (a “dos emigrantes dixitais”) que precisamos dun maior esforzo para incorporarnos ao emprego destas utilidades. Razón pola que é probable que os lectores adoito de pantallas –sometidos á perigosa diabete informativa provocada por textualidade (o que require un lector máis crítico e mellor formado)– non teñan prexuízos ningúns para incorporarse como usuarios ás diversas modalidades nas que se presentan (polo momento) os libros electrónicos: como “e-books”, como obxectos educativos proxectados en encerados dixitais, como servizos de consulta en liña, como audiolibros ou como textos multimedia.

Porén, creo que, polo momento, non vai desaparecer de maneira ningunha a publicación de libros impresos. Máis aínda, fronte aos que agoiran a morte inminente do libro gutemberiano, nos vindeiros anos as edicións impresas e electrónicas convivirán no mercado e nos hábitos dos lectores, procurando cada unda delas os seus espazos de especialización. No entanto, na edición literaria ou de lecer dificilmente triunfarán os actuais “e-books” se non mellora a usabilidade dos dispositivos de lectura portables (ollo!, poden ser os móbiles de nova xeración), achegan “extras” multimodais atractivas e se artella unha cadea de valor que, fixando un prezo asequible por descarga ou subscrición, respecte o lexítimo dereito de autoría. E neste contexto de competencia, os libros literarios impresos máis fermosos e máis coidados serán os que máis posibilidades contarán de obter o apoio dos lectores, eis un reto para os editores que aposten continuar con este formato analóxico.

No entanto, se non se supera a actual identificación do dixital co gratuito (para unha boa parte dos usuarios de Internet todo o contido que alí aparece debe ser de balde, esquecendo o pagamento que realizan polo servizo de acceso ou polos caros consumibles das impresoras), non haberá posibilidade de reconstruír unha cadea de valor intersectorial para a edición profesional dos libros dixitais. Unha cadea que, respectando o protagonismo do autor, contemple as funcións de editores (centrados sobre o tratamento do contido) e libreiros (especializados na promoción do produto), profesionais sobre os que se asentou o noble oficio da edición dende que naceu na sociedade romana. Todo o sector do libro, como o da comunicación cultural no seu conxunto, está obrigado a iniciar esta mudanza de rumbo, na que convivirán libros impresos e dixitais e nas que haberá que responder a moitas preguntas e despexar moitas incerteza.

Os primeiros e-books de Xerais

/en , , , /por

Hoxe demos un pasiño pequeno, que non teño dúbida inicia un camiño longo para o libro galego do futuro. Sen grandilocuencia, con humildade e rigor, coma corresponde ao estilo de traballo do equipo de profesionais de Xerais.

«Ramón Cabanillas 50»

/en , , , , , /por

No artigo da semana percorro as homenaxes que se lle tributan mañá, 9 de novembro, ao poeta Ramón Cabanillas con motivo do 50 cabodano do seu pasamento.

«Herta Müller, Nobel en Galego»

/en , , , , , /por

No artigo da semana volvo sobre a concesión do premio Nobel de Literatura 2009 á escritora alemá Herta Müller. Recomendo esta longa e excelente entrevista coa autora suaba, realizada en 2008 en México, que axuda moito a coñecer o seu posicionamento político e peripecia biográfica.

Xerais, Herta Müller e o Nobel

/en , , , , /por

Falaba cun xornalista cando souben da concesión do Nobel a Herta Müller, a escritora romanesa de lingua alemá. Pensei que era unha brincadeira e díxenlle tan farruco que non me soaba de nada. A verdade é que axiña me decatei que se trataba da autora d’ O home é un grande faisán no mundo, obra que publicamos en 2001 como un dos primeiros títulos da serie «As literatas» (catorce extraordinarios títulos de narrativa escrita por mulleres) que dirixe a escritora María Xosé Queizán. Nun primeiro momento quedei moi sorprendido, quizais por non tratarse dun deses nomes que sempre saen nas quinielas do Nobel (aínda que si na do blog The Literary Saloon da que se facía eco Que leer), para máis tarde, celebrar a afouteza dunha elección acertadísima, a dunha escritora perseguida pertencente á minoría suaba, a da comunidade alemá de Bánat, rexión do centro de Europa dacabalo de tres estados Romanía, Hungría e Serbia. Axiña comezaron as chamadas dos medios para interesarse pola «rareza» da elección e a «sorpresa» de que contásemos no noso catálogo cunha das súas obras. A verdade é que cando preparabamos a anotación para o blog de Xerais, resultábanos moi divertido facer números sobre o noso elevadísimo nivel de acerto con respecto a este premio (cuxa concesión depende de factores moi diversos e dificilmente controlables), xa que dos últimos seis autores e autoras premiados, catro (Jelinek,Pinter, Le Clézio e agora Müller)  xa formaban parte do noso catálogo con anterioridade ao seu nomeamento. O máis probable será que se trate dunha coincidencia azarosa, aínda que haberá quen a atribúa a nosa «influencia» sobre os académicos suecos. Sexa como for, este premio da Herta Müller énchenos de fachenda e permitirá que mañá todos os xornais falen dunha autora literaria (que tamén está traducida ao galego, o que constitúe un orgullo para a lingua de noso). Beizóns para a nosa autora, para María Xosé Queizán (a súa descubridora en Galicia), para Franck Meyer (o seu tradutor na nosa lingua) e para Marga Romero (a autora do limiar d’ O home o grande faisán do mundo, por certo unha fermosa metáfora que expresa a torpeza machista nun mundo dividido). Ademais, non perdemos a esperanza de que algún ano celebremos o Nobel dun dos autores ou autoras que escriben na nosa lingua; se mantemos esta incrible estatística, ese feito grandioso chegará antes do que soñamos.

«Non somos un sector subvencionado»

/en , , , , , /por

Hoxe aparece publicada en La Voz de Galicia parte da conversa que mantivemos, o pasado venres, Xosé Ballesteros e mais eu arredor da situación da edición en Galicia.

Como é adoito nestes encontros, falamos devagariño de moitas máis cousas ca do diagnóstico inicial do noso sector, dende o sentido da presenza nas feiras internacionais, pasando pola relación do editor cos autores e autoras e a nosa formación autodidacta, até o balance dalgunhas carencias de xénero.

Agradézolle ao xornalista Ángel Varela o seu convite e o admirable traballo de síntese e a Gustavo Rivas as súas magníficas fotos. [As miñas desculpas polo autobombo.]

Aparecen as novelas premiadas de Rosa Aneiros

/en , , , /por

Xa puxemos nas librarías as novelas premiadas de Rosa Aneiros. Tras unha lectura devagariño de amabas as dúas non teño dúbida de que estamos diante de senllas obras grandes que marcarán un fito na nosa historia literaria e editorial. Dúas marabillas! Agardo con impaciencia as opinións dos lectores e lectoras.

A ilustración de cuberta é de Fran Herbello.