Onte 600: No día do jazz

/en , , , /por

Cousa bonita é que a Unesco celebre dende o pasado ano o Día Internacional do Jazz coa intención de enxalzar esta música de orixe afroamericana como unha linguaxe de entendemento universal. O jazz é unha das expresións culturais do século XX, e non lle falta razón a Unesco cando considera que constitúe un símbolo de unidade e paz, sendo un promotor da innovación artística e un estímulo do diálogo intercultural. Mais o jazz forma parte da nosa educación sentimental, xa que o ritmo de swing vivimos momentos importantes nas nosas vidas. O jazz é cousa bonita coma este «No more blues» de Cassandra Wilson.

Onte 599: Tobaruela e “O códice do Santo Lugar”

/en , , , , , , /por

A pesar da nortada, que xeaba os corpos, o noso primeiro serán na Feira do Libro de Compostela foi ben interesante. Agustín Fernández Paz asinou libros durante unha hora e media, padecendo as penalidades da friaxe e dunha ubicación moi desafortunada establecida polos organizadores. Pere Tobaruela e Xosé María Lema presentaron diante dun público moi numeroso as súas novelas, nunha sesión continua, que lembraba a dos cinemas dos domingos.

Luz Méndez foi a presentadora d´O códice do Santo Lugar, a novela histórica de Pere Tobaruela sobre o xove Xelmírez. Lembrando a súa querenza por Sarmiento e a importancia de Xelmírez,  Méndez aventurou que “a Sarmiento, lle gustaría este libro, xa que Pere achega verdades dunha época de Santiago, a de finais do século XI, que debemos coñecer mellor”. “A Sarmiento gustaríalle, tamén, a sinxeleza de Tobaruela e o enxalzamento que fai da nosa historia”.

Pola súa banda, Tobaruela chamou a atención sobre o pracer da lectura, “un dos poucos agochos da nosa intimidade e da nosa reflexión. A lectura permite abrir fiestras a nosa propia imaxinación. Un libro é un mundo para cada un de nós”. Comentou que a pesar de publicarse nunha colección dedicada aparentemente a un público xuvenil, a novela se dirixía tamén a un público de persoas adultas. Fixo, despois, un símil entre a actual literatura islandesa e o espírito de Xelmírez: “Na súa época, Xelmírez quixo facer de Santiago o centro do mundo, como os islandeses queren facer da súa cultura un valor de cambio. Queren transcender coma Xelmírez soubo facelo no seu tempo”. Referiuse o carácter histórico do libro “no que atoparedes manobras políticas das que se están utilizando na actualidade, proba de que a historia volve”. Lembrou a concepción da historia de Unamuno “como unha illa, na que emerxía só unha parte. Nós somos o que queda mergullado, o que non se ve. Nesta novela intentei facer presentes as mulleres, desaparecidas e maltratadas pola historia. Eses personaxes, aparentemente secundarios, como unha manceba e unha meiga, conforman unha parte esencial da novela”. “Intentei, ademais, escribir a historia desde dentro, para evitar que fose a que contan os vencedores”. Rematou Tobaruela referíndose ao seu admirado Josep Pla e a ideaa do seu localismo universal: “quero explicar o mundo dende a cultura galega e exportala. Debemos crer no noso”.

Onte 598: O último Camilleri

/en , , , , /por

Dende A forma da auga lin todas as novelas de Andrea Camilleri protagonizadas por Salvo Montalbano das publicadas en castelán por Salamandra. Dezaoito novelas e dous libros de relatos protagonizados por este detective siciliano un pouco larpeiro, bandallo coa súa moza de toda a vida, agarimeiro cos membros do seu equipo e firme e irónico cos seus xefes, investigador concienciudo e teimudo capaz de sorprender na resolución de cada crime. Tras a decepción que supuxo para min A danza da gueivota, volvín a reconciliarme co mellor Camilleri con A procura do tesouro (o meu agasallo do Día do Libro), unha moi interesante indagación sobre os límites tan difusos existentes entre o que consideramos un xogo e o que pode ser unha trampa. Outra sutil exploración sobre a natureza da condición humana no que atinxe a cuestións como a vaidade, o coñecemento e a violencia extrema. Nesta entrega Camilleri resolve de forma maxistral o aparente paradoxo entre un ritmo narrativo máis demorado do que decote sucede nas tramas de Montalbano (o crime xérase a medida que se retan ambos  os dous protagonistas / antagonistas) cunha resolución incerta até os dous derradeiros parágrafos. En poucas oportunidades comprobei a certeza desa emoción que arrastra ao lector deica o derradeiro alento. Os seguidores en castelán de Camilleri aínda poderemos gozar doutras catro novelas de Montalbano, aínda non traducidas, así como doutra en proceso de publicación en italiano, ademais da que deixou escrita para publicar despois da súa morte.

Onte 597: 35 anos de música galega

/en , , , , , /por

Dentro da xeira de «Sábados Culturais» que organizamos na Fundación Premios da Crítica Galicia celebramos onte a xornada dedicada a revisar 35 anos de música galega. Ocupáronse da revisión Antón Pulido, o vicepresidente da Fundación, e Xaime Estévez Vila, mestre gaiteiro, profesor de música no IES Álvaro Cunqueiro de Vigo e investigador da música galega.

Pulido recuperou da memoria a experiencia interesantísima do Departamento de Música Contemporánea do CGAC dirixida por Manel Rodeiro durante os anos 1995 e 1996. Lembrou os contactos que daquela mantivo co compositor Pierre Boulez, creador do IRCAM, e as relacións que con esa institución se estableceron no ámbito da investigación sobre música e tecnoloxía informática. «No Departamento de Música Contemporánea do CGAC fixemos o Ensemble do CGAC, a primeira agrupación de música contemporánea de Galicia, intérpretes procedentes da Filharmónica da Coruña que executaron pezas de Boulez, John Cage, Stockhausen, Ligetti… Houbo cursos de composición con compositores de talla internacional, como o francés Tristan Murail (ao que se lle encargou unha obra) ou o finlandés Magnus Lindberg. Organizáronse xornadas de música contemporánea, estreáronse obras de compositores galegos como Xan Viaño, Enrique X. Macías, Paulino Pereiro, Manuel Rodeiro e Antón Lois Pulido, entre outros. Participaron músicos de talla internacional: Pierre-André Valade, Pierre Strauch, Kari Kriikku, Pierre-Yves Artaud, Miguel Bernat, etc. Foi unha fiestra aberta, unha esperanza para a música contemporánea en Galicia. Mágoa que non continuase».

Pola súa banda, Xaime Estévez Vila fixo un completo percorrido polas achegas dos premiados na categoría de Música nos Premios da Crítica Galicia dende A Roda e Milladoiro en 1978, para el «alicerces da música galega de hoxe en día», até a Asociación Galega de Compositores premiada na última edición. Referiuse á importancia que tiveron premiados como Roxelio Groba («o compositor galego de referencia neste período»), Joam Trilho («director de orquestra, que loitou pola Xove Orquestra de Galicia«), Carlos Villanueva («investigador da música galega dende a universidade»), Dorothe Schubert («importantísima polo salto cualitativo que supuxo a súa colaboración con Antón Santamarina na recuperación do cancioneiro popular«), Enrique X. Macías («o primeiro dos nosos compositores con proxección no mundo«), Na Lúa («agrupación folk coa que naceu o achegamento da música galega cara Portugal»), José López Calo («erudito da música galega medieval»), Carlos Núñez («representou unha inflexión na discografía galega, capaz con el de espallarse polo mundo dende a música de raíz«). Citou tamén a importancia de ter premiado a músicos populares como os recentemente falecidos Xosé Iglesias «Melitón» e Henrique Otero Covelo «O gaiteiro do Fragoso» («o primeiro gaiteiro que edita un libro de gaita e o primeiro que ensinou o instrumento nun conservatorio«). Tamén se referiu a importancia de iniciativas como o Programa Alalá, a editorial Ouvirmos e a orquestra folk Son de seu.

Continuou Xaime Estévez analizando algúns fenómenos de interese neste período histórico. Citou a importancia da creación dos conservatorios en Galicia e a introdución da música, a partir da LOXSE, como materia obrigatoria do ensino non universitario. Lamentou a retroceso que para o estatus escolar da música supoñería a aprobación do previsto na LOMCE, máis aínda cando é unha das materias máis valoradas polo alumnado. Citou a importancia da desaparición das agrupacións musicais profesionais, como a Banda de Música Municipal de Vigo, así como o valor das numerosas bandas populares existentes na comarca de Vigo, probablemente a máis vizosa en Galicia no eido musical. «A importancia das bandas é enorme, xa que achegan cohesión social no mundo rural. Sempre foi así, Soutullo e Groba xurdiron destas bandas incrustadas nos recunchos das aldeas».

Rematou Estévez falando das diversas etapas das gravacións musicais: «Nos 70 comezaron Fuxan os ventos, Milladoiro e Luís Emilio Batallán, entre outros cantautores. Os 80 foron os anos da movida, con Reixa, Siniestro Total e a relación da música galega co mundo celta, que nunha segunda fase se foi abrindo cara o sur. Somos musicalmente un eixo entre dúas culturas atlánticas, a céltica do norte e a lusofonía do sur. Nos 90 foron as gravacións do Rock Bravú, dos gaiteiros solistas e das primeiras gaiteiras (Seivane e Pato). Xa neste década pasada, apareceu Son de Seu e comezou a recuperación dos cancioneiros históricos e das primeiras gravacións da múisca galega».

Tras a intervención de Caetano Rodríguez, concelleiro de Cultura e Turismo do concello de Vigo, nas escaleiras de acceso á Casa Galega da Cultura na Praza da Princesa, o cuarto Os Caramuxo deu un pequeno concerto de media ducia de pezas diante de máis de dous centenares de persoas. Os catro clarinetes na súa diversidade, a percusión tradicional e o acordeón arricaron a elegancia alegre de melodías de inequívoca raíz popular, Como sinalou Bieto Ledo, presidente da Fundación Premios da Crítica, «a música dos Caramuxo contaxia paz e felicidade».

Estupenda foi esta segunda edición dos «Sábados Culturais», que continuaremos o vindeiro sábado coa conferencia prevista de Xesús Alonso Montero sobre Rosalía de Castro e Cantares Gallegos.

Onte 595: O «Winnipeg» de Hixinio Puentes

/en , , , , , , /por

Celebramos o 25 de abril na Casa Museo Casares Quiroga da Coruña onde presentamos Winnipeg de Hixinio Puentes. Tras cinco grandes novelas e catro premios literario, Hixinio Puentes consolídase como un dos novelistas máis sólidos da narrativa galega deste século. Con Winnipeg volve sobre o espazo que lle é máis propio, o do seu berce natal da Galicia do Ortegal, onde tamén ambientou O bandido Casanova e Aguillóns de Ortegal, centrándose na vila de Cariño. Unha novela histórica que recrea feitos reais, protagonizados polos irmáns Manuel, Pepe e Vicente Pita Armada, desenvolvidos no tempo que transcorre entre o golpe de estado do 18 de xullo e o golpe de estado do 11 de setembro de 1973 que derrubou ao presidente Salvador Allende. A fuxida dos irmáns Pita de Cariño e o seu exilio en agosto de 1939 a bordo do Winnipeg, o vapor fretado polo poeta Pablo Neurda, constitúen o eixo narrativo dunha novela de lectura engaiolante.

Comezou a súa intervención o historiador Emilio Grandío dicindo que «A Galicia de Ortegal arrecende a mar, herba e monte. Alí hai moitos tesouros escondidos do noso pasado, do noso presente e do noso futuro, mais non os vemos». Cualificou Winnipeg como «un xogo literario moi documentado. Fala do Cariño dos anos trinta, daquela unha vila puxante que tiña unha cultura mariñeira e obreira moi moderna, xeradora dunha cultura vilega diferenciada que se activou durante a segunda Republica, modulando o seu antagonismo con Ortigueira, entón cabeza do concello». Referiuse despois Grandío os acontecementos presentes nunha «obra moi traballada na veracidade dos feitos», xa que pola novela desfilan «convocatorias de folgas, o cambio político despois das eleccións de 1933, o relevo de Casares Quiroga, até os feitos concretos de xullo de 1936». «Aqui tamén está o relato da fuxida do Arkale, un barco mítico na comarca de Ortegal, símbolo de esperanza». Rematou Grandío as súas palabras propoñendo unha reflexión sobre o proceso de construción da memoria e cualificando Winnipeg como «novela densa, rigorosa e documentada».

Comezou as súas palabras Hixinio Puentes falando do Winnipeg, «un buque fretado polo poeta Pablo Neruda coa intención de rescatar a un número indeterminado de republicanos españois, ademais de darlle un pulo á economía de Chile, o seu país. Naquel grupo había profesionais de todo tipo, entre eles vinte mozos de Malpica de Bergantiños e tres de Cariño, os irmáns Pita Armada». Referiuse, despois, a como chegou a historia da familia dos Pita, a partir da autobiografía que deixou un deles, Pepe, e ao seu convecemento que o episodio do Winnipeg er aun tema relevante. Recoñeceu o sue interese por Cariño e polo mundo da pesca, especialmente durante o período da segunda República «cando en case todos os portos galegos se crearon confrarías e pósitos de pescadores, os primeiros sindicatos e as  eivindicacións polas melloras das súas condicións de traballo». Falou Puentes de como na novela «non hai pé para a fantasía. Winnipeg é unha novela tráxica, triste, chea de emotividade. Ten páxinas grises como o Guernika de Picasso, xa que non podemos pintar este período da nosa historia con outras cores». Rematou Hixinio enumerando os temas dunha «novela de guerra e memoria, con forte presenza do mundo do mar».

Tras as intervencións da mesa, durante a quenda de intervencións do público, cualificouse a novela como «unha das obras máis importantes publicadas por Xerais nos últimos anos, á altura de novelas claves como Resistencia».

Onte 594: Emocións

/en , , /por

Comprendo a indignación que Beiras expresou onte no Parlamento Galego de forma abrupta exixindo un pouco de ética a Feijóo que volvía ofendelo de forma moi groseira e desapiadada. O comportamento de Beiras, que simboliza a indignación cidadá ante un xeito amoral e utilitarista de entender a política, non sería noticioso noutros parlamentos europeos (como a Cámara dos Comúns) onde se adoitan admitir estas expresións emotivas. Mágoa que o incidente agochase o desenvolvemento dunha sesión patética, na que o presidente da Xunta se negou a contestar as preguntas dos tres grupos da oposición sobre as súas relacións de amizade co narcotraficante Dorado, onde reside a cerna do interese e da indignación cidadá. Moi malas trazas ten este inicio de lexislatura parlamentaria, cando máis se precisa un debate político a corpo aberto sobre a situación crítica dun país desangrado socialmente (300.000 parados) e onde o seu goberno desacredita as competencias do seu autogoberno.

Onte 593: Tras o día do libro

/en , , , , , , , , , /por

Foi o de onte un Día do libro intenso. Pola mañá acompañei a Agustín Fernández Paz na presentación en Pontevedra de Desde unha estrela distante. Foi esperanzador comprobar como falaban galego a maioría dos rapaces e rapazas de dúas clases de terceiro dun colexio público do centro de Pontevedra. No serán participei na presentación en Vigo da edición de Cantares Gallegos, preparada por Anxo Angueira, coa que iniciamos en Xerais a publicación da obra completa de Rosalía de Castro e celebramos o cento cincuenta aniversario da proeza de Xoán Compañel. Foi unha presentación vibrante, tanto polo discurso extraordinario de Anxo Angueira coma polas intervencións de Alba Rodríguez, unha alumna de segundo de bacharelato que cantou dúas pezas rosalianas da súa autoría asolagando de emoción o auditorio do concello. Ademais de participar nos actos, ao longo do día atendimos moitas chamadas de medios, sobre todo radiofónicos, interesados nos contidos do Chamamento que os editores galegos realizamos reclamando a recuperación efectiva do carácter estratéxico do sector do libro. Moi lonxe da repercursión que a efeméride ten noutras comunidades, é innegable que onte identificamos en Galicia unha certa activación do carácter reivindicativo e mobilizador do 23 de abril. Así o testemuñan os xornais facéndose eco da grande cantidade de actividades promovidas polas bibliotecas públicas, centros escolares e clubs de lectura. A achega dos humoristas gráficos galegos foi un agasallo que axuda na tarefa de incorporar a cuestión do futuro do libro e da lectura na axenda pública.

Onte 592: Con don Xesús

/en , , , , /por

Acompañei ao profesor Xesús Alonso Montero na súa primeira tarde pública como presidente da Real Academia Galega. Unha xornada maratoniana que comezou moi cedo con dúas entrevistas de mañanciña na Televisión de Galicia en San Marcos, continuou cunha conferencia ás once da mañá na Facultade de Ciencias Sociais e da Comunicación de Pontevedra sobre o corenta aniversario da publicación do Informe dramático da lingua galega, e rematou pola tarde en Ferrol coa presentación na Feira do Libro de Castelao na Unión Soviética en 1938. Ademais de participar nos actos con grande enerxía, o profesor atendeu aos xornalistas no móbil e ás constantes chamadas das amizades para expresarlle os seus parabéns. De regreso a Vigo, seguimos no coche a narración de Xaime Escudeiro do partido decisivo do noso Celta e berramos o gol de Bermejo coma se estivésemos en Río Alto. Moitas emocións e esforzo para unha persoa de 84 anos que a primeira hora do día seguinte ten que coller o tren no Areal para enfrontar a súa primeira xornada no despacho de Tabernas. En Ferrol, acompañado polos seus amigos Xosé María Dobarro e  Iolanda Díaz (dixo que era «a primeira vez que unha deputada lle presentaba un libro«), diante dun grupo moi numeroso de camaradas e seguidores, que deixaron moi pequena a carpa da Feira do Libro, o novo presidente da Academia confesou o seu estado de ánimo: «Con troica ou sen troica, aínda quedan os afectos. Grazas a eles queda un pouco de entusiasmo». Agardo para o benquerido Xesús o mellor nesta difícil angueira. Abofé que posúe valía, teimosía, corazón, independencia e entusiasmo abondos para acometela.

Onte 591: Medra o fracaso escolar

/en , , , /por

O incremento da taxa de fracaso escolar en Galicia é unha das peores noticias políticas dos últimos tempos. Segundo as cifras do Ministerio de Educación no ano 2011 a taxa de abandono educativo temperán (os 41.739 mozos e mozas galegos, entre 18 e 24 anos, que non completaron a ESO ou descartaron seguir estudando) medrou do 20,8% ao 23,1%, unha porcentaxe que duplica á do País Vasco, 11,5%, a mellor das comunidades no eido educativo. En todo caso o incremento desta taxa en Galicia contrasta coa tendencia á baixa no conxunto do estado, a pesar de ser inferior á media estatal, 24,9%, superior á europea en máis de dez puntos. Este incremento das taxas de fracaso escolar en Galicia afástanos do obxectivo 2020 da Unión Europea situado por baixo do 10%, unha converxencia educativa imprescindible para asegurar a competitividade e reducir as taxas de desemprego na mocidade. A pesar do carácter multicausal e complexo da orixe das taxas de fracaso escolar, nas que inflúen diversos factores sociais e estruturais, é indubidable que as políticas de recortes (redución do profesorado, aumento das horas docentes, aumento do número de alumnos/as por aula, redución do dos programas de diversificación e atención ao alumnado con dificultades…) comezadas en 2009 pola Consellaría de Educación do goberno Feijóo van facendo efecto sobre o alumnado máis vulnerable. Ese 9,7% da mocidade galega sen título de ESO, esoutro 13,4% que abandona de forma temperá o sistema educativo son dúas cifras clave para perfilar o triste retrato do retroceso na calidade educativa en Galicia. Moi preocupante.

Onte 590: Coa Irmandade do Libro en Monforte

/en , , , , /por

Acudín ao chamado do amigos da Federación de Libreiros de Galicia no seu xuntoiro anual nos premios Irmandade do Libro que desta volta se celebraron en Monforte de Lemos. Aledáronme, claro está, os premios que recibiron os autores da casa nosa, Chisco Fernández Naval por A noite branca como mellor libro do ano 2012, Antonio Reigosa pola web Galicia Encantada como mellor iniciativa de fomento da lectura e María Xosé Queizán como mellor autora. Rin a cachón co monólogo de Carlos Blanco, unha peza de prodixiosa sutileza, sobre todo no treito final cando, diante do conselleiro de Cultura e Educacación, homenaxea á poboación autóctona da illa de Arousa. Gustei do merecido premio ás vinte e cinco guías de natureza Baía como mellor obra editorial e do recoñecemento ao Colexio Público de Quintela polo seu labor a prol da lectura (as palabras da de Isabel Vázquez, a responsable da biblioteca do centro citando a Frederick foron espectaculares). Emocioneime co recoñecemento a Antonio Fernández Maira, un libreiro xeneroso entregado dende hai dúas décadas á xestión asociativa, co que compartimos tantas angueiras en feiras do libro e irmandades coma este de Monforte. Porén, o que máis me impactou foi o broche de ouro que supuexeron as palabras de Severino Rodríguez, o alcalde Monforte. Lonxe de proclamas retóricas ou apelacións localistas, Rodríguez pronunciou un discurso memorable a prol da lectura como competencia cidadá imprescindible. «Somos cidadáns, se somos lectores», podería ser o resume dunha peza oratoria excelente, tanto na súa construción (mesmo coa lectura de catro citas finais, sen desvelar a autoría) coma na impecable execución. Foi unha fachenda saber que neste impaís, se me permite Alcalá, aínda contamso con políticos capaces de expresar ideas de política cultural complexas, afastadas de coxunturalismos ou de declaracións demagóxicas de apoio a nosa cultura. Cando rematou o acto, tras a foto de familia das persoas premiadas, a pesar da miña discreción e timidez fun abeizoar ao alcalde. Pagou a pena viaxar onte a Monforte.