O Senado e as linguas

/en , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo analizo as consecuencias políticas da modificación do regulamento do Senado que permite a utilización das linguas oficiais nas súas sesións plenarias.

España é un estado plurilingüe onde, ademais do castelán, a cidadanía fala outras linguas recoñecidas pola Constitución e polos estatutos de autonomía como cooficiais nos seus respectivos territorios. Despois de tres décadas e de moi intensos debates, a pasada semana entrou por fin en vigor a modificación do regulamento do Senado que permite aos membros da cámara alta a utilización nas súas intervencións do galego, éuscaro e catalán, coa única excepción das interpelacións que realicen aos membros do Goberno. Unha medida política apoiada pola maioría dos grupos e xustificada polo recoñecemento da diversidade e riqueza lingüística nunha cámara á que se considera, ou se pretende considerar no futuro, como de representación territorial, porén rexeitada polos senadores e senadoras do Partido Popular por considerala no contexto da actual crise económica “un auténtico derroche dos recursos públicos”.

Particular atención mereceunos en Galicia que a primeira persoa que utilizou o galego na histórica sesión inaugural na que se estrearon todas as linguas oficiais fose a senadora guipuscoana Miren Leanizbarrutia que introduciu no seu discurso pronunciado en éuscaro unha frase lamentando que a senadora galega do PPdeG que ocupara antes a tribuna desaproveitase a oportunidade de utilizar “a lingua na que Rosalía de Castro escribiu fermosos versos”. Deste xeito, Leanizbarrutia entrará con letras de ouro a formar parte da historia da nosa lingua, mentres que a senadora galega, que confesa amar a lingua do seu país, prefire en xornada tan sinalada non utilizala, apoiando de forma inequívoca a estratexia que o seu partido está desenvolvendo.

A senadora do PPdeG desbotou unha oportunidade histórica de ofrecer un aloumiño a lingua galega, de facer un xesto de cordialidade, de pronunciar con amabilidade sequera unhas poucas palabras na lingua propia do seu país, lingua que sabemos é, ademais, a maioritaría nos seus electores e dos seus compañeiros e compañeiras do partido. Pola contra, a senadora María Jesús Sáinz preferiu adoptar as posicións anti-diversidade do partido uniformista, que non son alleas a doutros que xestionan a herdanza franquista nestes eidos da lingua, e xustificar a súa inhibición no suposto despilfarro de gastar máis de 300.000 euros na tradución simultánea dos dous plenarios mensuais do Senado. Unha cantidade destinada ao pagamento dos traballos profesionais de vinte e cinco tradutores e intérpretes, que constitúe apenas un dez por cento das subvencións públicas recibidas nun ano pola Fundación FAES, o 0,2% do orzamento do Ministerio de Cultura ou o 0,16% do das Cortes Xerais para o 2011. Sen menoscabo, dos criterios de austeridade e rigor que debe ser utilizados na xestión de todas as administracións públicas, o argumento do custe da tradución non abonda para rexeitar unha medida destinada a visualizar na cámara territorial a diversidade lingüística e cultural do estado, unha das claves da viabilidade do proxecto de convivencia recoñecido no marco constitucional.

No entanto, os termos deste debate, que sabemos esencialmente político, remiten ás intencións recentralizadoras do modelo autónomico que membros do Partido Popular xustifican, tamén, en base aos criterios do seu “elevado custe” no entorno da crise da nosa débeda soberana e da redución do déficit das CC.AA. Abandonadas polos conservadores as ideas de administración única, acuñadas por Manuel Fraga, e de reforma constitucional do Senado para transformalo en cámara de representación territorial, é innegable que vivimos unha durísima e moi ben planificada campaña de desprestixio, concibida e executada dende os poderosos foros madrileños, da descentralización política realizada dende a aprobación da Constitución, con especial animadversión cara aos procesos de autogoberno das comunidades históricas, Cataluña, País Vasco e Galicia, que contan con lingua de seu.

Desa estratexia de intención recentralizadora, semellante a unha nova LOAPA, deseñada dende hai tempo nos think thank conservadores, que pretende devolver competencias ao Goberno central, hoxe transferidas ás Comunidades Autónomas, forman parte tanto a nova política lingüística desenvolvida pola Xunta de Galicia nos dous últimos anos, concibida como un prototipo a exportar –a pesar de que supón un claro retroceso para os usos educativos do galego e para o seu futuro, na medida que recurta a súa vitalidade–, como a elaboración dun argumentario mediático que identifica de forma tan falsa como demagóxica a defensa das linguas e culturas propias coas posicións nacionalistas. O seguimento desa estratexia recentralizadora explica o comportamento das senadoras do PPdeG na epifanía da presenza do galego no Senado.

What is Catalonia?

/en , , , /por

[kml_flashembed movie="http://www.youtube.com/v/-HIo7br7cI4" width="750" height="448" wmode="transparent" /]

Vía Carta xeométrica.

O sentido da «Lei de Convivencia e Participación»

/en , , /por

Non é ningún segredo que o equipo actual da Consellaría de Educación gosta de anunciar as súas máis importantes medidas nas vacacións de nadal. Xa o fixo o pasado ano, cando presentou uns días antes do anovello o borrador do decreto de Plurilingüismo; faino este curso, aproveitando as xornadas de descanso do profesorado, para presentar o borrador do anteproxecto de Lei de Convivencia e Participación, coa que se pretende «dignificar o labor docente, corresponsabilizar ás familias e mellorar o clima nas aulas». Obxectivos que todos compartimos, mais que non poden agochar outros como os «de regular, tamén, a consulta e a participación directa das familias no proceso educativo», un eufemismo xurídico para avalar a intención do Goberno Galego de establecer un mecanismo que permita ás familias a elección da lingua vehicular da ensinanza (como figuraba no programa co que o PPdeG concorriu ás pasadas eleccións). En definitiva, un ano despois, enfrontámonos co debate arredor dunha norma que pretende lexitimar o «Decreto de Plurilingüismo» e superar algúns dos atrancos que lle puidese ocasionar o ditame do Consello Consultivo e mesmo a xurisprudencia do Tribunal Constitucional (STC 337/1994) contraria á elección de lingua por parte dos pais.

Tempo haberá de analizar e debater polo miúdo os contidos dunha lei aparentemente seguidista doutras de semellante fasquía e intencionalidade aprobadas polas Comunidades de Madrid e Valencia. Os feitos de non procurar ningún tipo de consenso ou negociación coa representación do profesorado nin de consultar ao Observatorio da Convivencia e o de presentar o borrador do anteproxecto aos medios de comunicación antes que aos membros do Consello Escolar Galicia, representantes lexítimos da comunidade educativa, denotan o contido profundamente político que os responsables da Consellaría de Educación queren imprimir a unha lei destinada a satisfacer algunhas das demandas das clases medias urbanas, onde o PPdeG pretende atopar a maioría para conquistar no vindeiro mes de maio as alcaldías das cidades que tanto se lle resisten.

Anuncios retóricos como os de «devolver a autoridade ao profesorado» (algo que cremos só se consegue coa lexitimidade que achega o apoio que reciba do conxunto da comunidade educativa), «facer fronte ao acoso e ciberacoso escolar», «posibilidade de que os centros públicos acorden un uniforme para o seu alumnado» ou que «os profesores quedarán habilitados para requisar obxectos, produtos ou substancias perigosas ou prohibidas polas normas do centro, dentro do recinto escolar e durante a realización de actividades complementarias e extraescolares» ou a atención por correo electrónico do profesorado aos pais e nais ou a comunicación das faltas por Internet expresan, inequivocamente, a intención do Goberno Galego de enlazar coas preocupacións expresadas polas «familias» (un eufemismo conservador para evitar referirse ás nais e pais do alumnado) da clase media urbana. Medidas de mercadotecnia moi doadamente vendibles nos medios de comunicación que, porén, non apuntan cara a orixe da maior parte dos problemas de convivencia nos centros educativos, que residen na masificación dos centros de Secundaria e na ausencia de medios e recursos para abordar a súa diversidade, precariedade moi acentuada polos recurtes orzamentarios  nestes tempos de crise. Dificilmente se poderá mellorar a convivencia nestes centros, se non se baixa a ratio de profesorado/alumnado, se non se contan con desdobres en determinadas materias, se non existe profesorado de apoio, se «as aulas de convivencia» son «aulas de castigo atendidas por profesorado de garda». A este teor sería moi recomendable que os responsables da Consellaría de Educación non desbotasen o valor de experiencias anteriores desenvolvidas arredor desta cuestión no noso país. Resolverá esta lei os problemas que suscita nos centros educativos a integración de minorías ou de alumnado con dificultades relacionais? O sistema previsto de «castigos express» abondará para resolver este tipo de conflitos?

Non descartaría que textos coma este (e como os xa aprobados polas comunidades de  Madrid e Valencia) prefigurasen os contidos e a orientación dunha nova Lei de Educación que aprobaría o Partido Popular na vindeira lexislatura, destinada a substituír a actual LOE. Semella que o modelo de participación da comunidade educativa (profesorado, pais e nais, concellos e persoal non docente) na xestión dos centros escolares non universitarios por medio dos Consellos Escolares tería os días contados, sendo substituído polo das direccións escolares completamente profesionalizadas e dependentes das directrices da Administración Educativa, nas que a dirección funciona coma a xefatura de persoal.

Unha Lei de Convivencia e Participación no sistema educativo para ser eficaz e exitosa ten que contar cun amplísimo apoio da comunidade educativa, moi especialmente do profesorado. Con este anteproxecto, o equipo de Jesús Vázquez desbota as posibilidades de artellar un amplo consenso na comunidade educativa, o que sen dúbida agoira, como sucede co «Decreto de Plurilingüismo», outro duro enfrontamento co profesorado. Non entendo como con semellante procedemento se pretende mellorar a convivencia nos centros educativos.

Sexto aniversario

/en , , , , , , , , , , , /por

A Manuel Rivas, compañeiro de Brétema

Hoxe estas brétemas chegan ao seu sexto aniversario. Dende aquela primeira anotación levamos publicadas 2.945 (332 neste sexto ano) e 7.933 comentarios (625 en 2010), o que consolida a tendencia apuntada xa o pasado ano dunha ralentización do ritmo de publicación no blog, ao tempo que un claro incremento da utilización de Twitter (onde xa superamos os 4.500 tuits) e de Facebook, espazos onde agora se está producindo boa parte das interacións e dos debates. No caso noso consolídase a tendencia da transferencia da conversa cara estas redes sociais, manténdose o blog como eixo da nosa identidade dixital. Este ano, Brétemas tivo a honra e a fortuna de ser recoñecido co Premio AELG ao blog literario 2010, o que constituíu para nós unha grande honra pola expresamos a nosa maior gratitude.

Como é adoito, este aniversario –coincidente tamén co sexto de Jaureguizar e Nacho de la Fuente, entrañables compañeiros cos que iniciei en 2005 esta aventura – serve para recuperarmos algunhas das anotacións que foos realizando, xa que unha das funcións do blog é o de servir de arquivo dixital.

Das do inverno, recupero dúas das que facían referencia ao rexeitamento do borrador do decreto de plurilingüismo, «O noso idioma á intemperie», «U-lo consenso? Galego 2025» e unha terceira, «ProLingua, o día despois», que se facía eco da experiencia das 63 presentacións expansivas e simultáneas, organizadas por ProLingua, do libro coordinador por Quique Costas 55 mentiras sobre a lingua galega.

Das anotacións da primavera recupero «Un caligrama: a miña bandeira», unha imaxe preparada en letraset por Agustín Fernández Paz e «Dona Carme, novas versións», ao fío da miña feliz tarde na Casa da Lectura dos meus amigos e maigas de espazo Lectura.

Das anotacións do verán rescato, «Un longo e tortuoso camiño», unha rcomendación entusiasta do magnífico libro de ensaio sobre o BNG de Xosé Ramón Quintana Garrido, e «Galicia, unha xeración perdida?», un artigo en Faro de Vigo no que expresei unha das miñas maiores preocupacións, o fenómeno da emigración da mocidade.

Xa no derradeiro trimestre, coa chegada do outono, o blog devalou polos territorios que lle son máis propios, os da preocupación pola lectura e a mudanza do paradigma do libro e da comunicación cultural. Das numerosas anotacións publicadas neste período sobre o tema recupero «A arte de ler en tempo de crise e mudanza» e «Guardiola e o fomento da lectura».

Como ven sucedendo dende o seu inicio, no blog foron publicándose este ano as crónicas celestes de Campo do Fragoso, ás que só lles falta unha para acadar a súa primeira centena. Entre todas elas escollín «Herrera acertou», na que expresei a miña admiración polo míster que despois de tres tempadas horribles pode devolvernos a primeira cos mellores.

Agradezo o agarimo de todos os lectores e lectoras destas brétemas, que sinto como numerosos e próximos, sexa aquí no blog, por medio dos seus lectores de feeds, por Twitter ou nos enlaces de Facebook; a todos estas persoas expreso as miñas beizóns por interesarse por elas. Se o tempo mo permite e o entusiasmo non me falta, continuaremos con elas explorando o territorio das brétemas de esperanza.

Balance 2010/2: a coherencia de Agustín Fernández Paz

/en , , , , , /por

Sei que para moitos  non son a persoa máis axeitada para considerar a Agustín Fernández Paz como a figura literaria do ano. Ademais de ser o seu editor, úneme con el unha fonda amizade e un seguimento da súa traxectoria autoral e profesional dende hai case trinta anos, razóns polas que dificilmente podo ofrecer obxectividade. No entanto, sei que somos moitas as persoas e medios que recoñecemos na actitude do autor d’ O único que queda é o amor, non puidendo aceptar o Premio da Cultura Galega no eido das letras, unha lección de dignidade e de defensa do idioma e cultura galegas que merecen a admiración e respecto por parte de todos. As razóns da súa decisión e a elegancia para expresalas son abondo coñecidas; porén o que continúa deixándonos perplexos, cando non abertamente abraiados, é comprobar a incapacidade dos membros do Goberno Galego para entender a importancia da fractura que na sociedade galega abriu a súa política lingüística, capaz de facer retroceder, por vez primeira, o emprego vehicular da lingua galega no sistema educativo non universitario. Sei que aí reside a cerna da afouta actitude cívica de Agustín Fernández Paz. As miñas beizóns pola súa lección de coherencia.

Linguaxe e debate político

/en , , /por

Dende a súa aparición a comezos deste ano 2010 sigo con moito interese cada un dos libros que publica 2.0 editora, un dos novos proxectos editoriais galegos mellor concibidos e máis innovadores. Das súas tres coleccións –Mundos, Folksonomías e Supertextos–,  é esta terceira dedicada a ensaio contemporáneo, a miña preferida. Confeso que papei os cinco títulos publicados até agora, incluído o recentísimo, Non penses nun elefante!, un libro clásico no pensamento demócrata e progresista estadounidense (publicado en 2004), no que George Lakoff aborda as relacións entre linguaxe e debate político. A pesar do tempo transcorrido dende a publicación do libro, escrito coa intención de apoiar aos progresistas no seu labor de oposición ao goberno de Bush, a análise de Lakoff conserva a súa actualidade, sobre todo pola súa insistencia sobre a importancia dos marcos e do traballo arredor dos valores do «pai protector», como ferramentas dos progresistas para combater a estratexia conservadora inserida no marco do «pai estrito [autoritario]». Como sinala no prólogo Fermín Bouza «a batalla polos enmarcados» é imprescindible na política de hoxe para que os progresistas recuperemos o discurso público.

Mentres lía e subliñaba o libro, reparei moitas veces na utilidade desta estratexia para abordar o debate arredor do futuro da lingua galega na sociedade, para o que se precisa, antes que un nova proposta programática, un enmarcado nuns valores que poidan ser asumidos por unha ampla maioría da sociedade galega. No derradeiro capítulo deste libro moi recomendable, Lakoff non dubida en ofrecer unha guía aos progresistas para responder as preguntas máis frecuentes e facerlles fronte aos conservadores, que resume en catro pautas: «Sé respectuoso; responde redefinindo o marco; pensa e fala dende os valores; di aquilo no que cres». Insisto na utilidade do libro de Lakoff para axudarnos a recuperar a iniciativa na sociedade sobre a presenza social do galego. Procurar un novo enmarcado para o noso idioma en valores axiais como os do seu carácter patrimonial, o seu vínculo afectivo [agarimeiro] coa memoria familiar, o seu carácter integrador e acolledor para a convivencia, a súa utilidade internacional…

Parabéns a 2.0 editora por achegarnos ensaios tan valiosos coma o de Lakoff, en magníficas traducións coma esta de Ruth Layos Quiroga.

O galego abraza

/en , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo insisto sobre a necesidade do compromiso de cada cidadán co futuro do idioma. O que suceda co galego depende de nós.

O maior erro do presidente da Xunta de Galicia nos dous últimos anos foi abandonar o consenso forxado ao longo das tres décadas de autonomía arredor do estatus da lingua galega e das políticas para o seu fomento e promoción en todos os eidos da vida social, política e económica. Unha posición á que sabemos non foron alleas nin as presións dos minoritarios grupos contrarios á promoción do galego nin as orientacións dos think tank que promoven unha refundación recentralizada do estado autonómico. Un erro agravado tras a aprobación unilateral por parte do PPdeG, sen apoios sociais e profesionais, do “Decreto de Plurilingüismo”, que por primeira vez na nosa historia reduce a presenza do galego no sistema educativo non universitario e que foi recorrido diante dos tribunais pola Real Academia Galega, un feito incrible en calquera outro país. Unha decisión política que está agrandando unha ferida aberta na sociedade, como puido comprobar o propio presidente no panorama que contemplou na cerimonia de entrega dos Premios da Cultura Galega, aos que non acudiron nin os representantes dos partidos da oposición nin membros da sociedade literaria, apoiando deste xeito a opción do escritor Agustín Fernández Paz que coa maior coherencia e elegancia non puido aceptar un premio co que expresara con anterioridade o seu desacordo.

É innegable que na sociedade galega existen sectores minoritarios que se avergonzan da lingua galega e do pulo acadado pola súa cultura, un patrimonio que a humanidade deixou ao noso coidado. É un feito que estes sectores, que se presentan como defensores do bilingüismo, son moi teimosos no seu labor de provocar o retroceso da presenza do galego en todos os eidos da vida pública, singularmente no sistema educativo non universitario, onde ao abeiro da súa crise actual como mecanismo eficaz de mobilidade social, atopan o mellor caldo de cultivo para o fermento dunhas posicións que inequivocamente defenden un monolingüismo social para o castelán como un elemento diferenciador. É innegable, ademais, que ao uso da lingua galega non son alleos prexuízos tan falsos como estendidos que identifican aos que a utilizamos decote ben como aldeanos ou ben como “galeguistas”, ese colectivo cidadán formado polo profesorado de galego e pola militancia nacionalista. Prexuízos que caen polo seu propio peso cando sabemos que o galego, a pesar do retroceso do seu emprego nos entornos urbanos, singularmente o noso de Vigo, é a única lingua que segue a ser, tras 500 anos de imposición do castelán, a lingua maioritaria na súa comunidade.

No entanto, a pesar destas posicións que causan división arredor do estatus do galego, un dos símbolos maiores da nosa convivencia, para enfrontar o seu difícil futuro é imprescindible, urxente, inevitable que todas as forzas políticas recuperen no Parlamento o camiño da concordia. Non se pode adiar por máis tempo intentar artellar este novo consenso arredor do estatus da lingua, concibida como parte esencial da nosa riqueza, como o patrimonio máis valioso que posuímos, e nunca como un problema ou como unha barreira de división ou de fractura entre os partidos ou entre a cidadanía. Un novo consenso elaborado en condicións de xustiza e equidade, o que inevitablemente levará aparellado, como sucedera en 2004 no consenso anterior arredor do PXNL, a posta en marcha de políticas firmes de acción positiva a prol do galego en todos os eidos da vida social, educativa ou institucional.

O presidente da Real Academia Galega, Xosé Luís Méndez Ferrín, escribiu que “o galego é o ADN do que fomos, do que somos e do que queremos ser”. Será a cidadanía coa súa voz e voto a que declarará un futuro para o galego ou a que decidirá a súa lánguida extinción. O que suceda depende de cada un de nós, daqueles que utilizan decote a lingua e daqueloutros que optan por non facelo, daqueles que se apuntan ao partido da esperanza ou daqueloutros que prefiren desentenderse deste patrimonio.

Os que nos apuntamos ao partido da esperanza sabemos que é indispensable aumentar as dimensións do perímetro da apreta do galego, de ampliar o número de persoas que valoran este idioma milenario como a tecnoloxía de comunicación máis eficaz e innovadora que posuímos todos os galegos a esta altura do século XXI. Contamos con moitas posibilidades de utilizar o galego como abrazo: ler en galego, escribir en galego, felicitar as festas en galego, agasallar en galego, escoller a opción galego cando exista a posibilidade de utilizar un servizo nesta lingua, reclamar o uso do galego cando non estea dispoñible esta opción, solicitar ser atendidos en galego cando nos dirixamos ás administracións…, posibilidades todas de exercer pacificamente o dereito a existir da nosa lingua, de valorar o noso. Falemos como galegos!

O galego segue nas aulas

/en , , , , /por

O galego segue nas aulas. Felicidades a todos! from Profes Galego on Vimeo.

Felicitación de Nadal do colectivo de Profes co Galego de Ciencias, Matemáticas e Tecnoloxía.

Belén Regueira, a súa confesión como neofalante

/en , , , /por

Neofalantes. Belén Regueira from Sr. Verme on Vimeo.

Intervención memorable de Belén Regueira na charla-coloquio organizada polo colectivo A nave das ideas na Casa da Cultura de Vigo o 10 do nadal de 2010. Recoméndoa moi vivamente.

Don Paco del Riego e o zume da terra

/en , , , , /por

[…] Don Paco, que acaba de publicar da man de Caixanova un magnífico volume titulado Vigo sentimental, conclúe mañá un mandato brillantísimo no que conseguiu revitalizar a institución proporcionándolle unha capacidade descoñecida de relación co mundo cultural e social e de independencia do poder político. En a penas catro anos de traballo febril e de centos de horas de taxi percorrendo Galicia toda, del Riego conseguiu aprobar os novos estatutos da institución, recabar axudas das administracións que permitisen un funcionamento digno da entidade, reordenar os arquivos e fondos bibliográficos, poñer en marcha os traballos dunha comisión de literatura, comezar a redacción dunha gramática, e, sobre todo, cubrir as vacantes da institución cun espírito aberto, plural e renovador: duplicando o número de mulleres presentes (coa incorporación da escritora Xohana Torres e da lingüista Rosario Álvarez), e integrando a personalidades, como Xosé Luis Méndez Ferrín, Xosé Luís Franco Grande, Xosé Neira Vilas, a filólogos como Ramón Lorenzo ou Francisco Fernández Rei, ou a científicos como Díaz Fierros.

Non puiden evitar que os ollos se me humedecesen e un arreguizo me percorrese o corpo cando don Paco rematou o seu discurso na homenaxe que recibiu hai dúas semanas [10 de xaneiro] na súa vila natal de Vilanova de Lourenzá. De pé, orgulloso, petou enérxico na mesa cando nos recordou coa voz un chisco quebrada: «din a vida toda por unha única causa: a de que os galegos falasen a fala que rezumaba da súa terra». Diante dos seus, na dozura do horizonte dunha mañá fría de novembro, don Paco fíxonos unha chamada emocionada ás nosas conciencias acomodadas, para continuar no combate por restaurar a cadea de transmisión da fala de noso, desa cifra do que somos, do que fomos e do que queremos ser, recollendo a metáfora do Ferrín.

Don Paco é consciente do valor impagable dese zume da terra cada vez máis escaso e prezado, que mingua con cada nova xeración, nun proceso imparable que non podemos soportar de maneira ningunha, a menos que admitamos unha agonía lenta e complaciente para a nosa lingua, convertida en peza arqueolóxica da futura Casa das Palabras. Detrás do chamamento de don Paco, que me recordou o que fixo Álvaro Cunqueiro na súa homenaxe de Samil, aquelas «Mil primaveras máis para a lingua galega», están os máis recentes datos proporcionados polas investigacións sobre a nosa traxedia lingüística: nos municipios de máis de 50.000 habitantes os rapaces que utilizan o galego como a súa lingua vehicular son “rara avis”; nos últimos vinte anos, a pesar do ensino obrigatorio do galego, perdéronse o vinte por cento dos falantes; ou o incumprimento escandaloso da normativa sobre o uso do galego nos centros escolares, denunciado novamente esta semana, diante do triunfalismo da administración do PP. […]

Pareceume que pagaba a pena rescatar un fragmento dun artigo que publiquei en Faro de Vigo, o 25 de xaneiro de 2001. Esta frase pasará á historia: «din a vida toda por unha única causa: a de que os galegos falasen a fala que rezumaba da súa terra».