Bibliotecas, Lectura, Edición (Conclusións)

Quedáronnos atrás as conclusións elaboradas pola AGE tras o IIIº Simposio O Libro e a lectura. Reproducímolas polo seu indubidable interese:
  1. A práctica lectora configúrase dende hai tempo coma un dos termómetros básicos para medir o nivel de desenvolvemento social, económico, político e cultural das sociedades. O acceso aos libros por parte da cidadanía é unha necesidade obxectiva que cómpre atender axeitadamente. O libro e a lectura son axentes básicos de socialización e, por tanto, elementos fundamentais na construción dunha Galicia nova.
  2. A lectura pública é un servizo necesario que a Administración e os poderes públicos deben considerar dun xeito regular e constante nos seus planos estratéxicos. Tal servizo, con carácter universal e igualitario, debe atinxir á totalidade da poboación, por riba de diferencias sociais, económicas, ambientais, culturais ou xeográficas, xa que está profundamente vencellado á formación do capital humano, á cualidade democrática e participativa dos individuos e das sociedades, e á capacidade de desenvolvemento das mesmas.
  3. Os arredor de 430 puntos de lectura que constitúen na actualidade a rede de Bibliotecas Públicas de Galicia non están suficientemente dotados. O 45% dos fondos bibliotecarios quedaron hai tempo obsoletos. Os recursos económicos para a adquisición de libros está moi por debaixo das medias europeas e mesmo da media española. Cómpre unha actuación decidida na dotación de recursos bibliotecarios, e cómpre facelo dun xeito constante e anual, contando cos profesionais da lectura pública, e integrados nos orzamentos das consellerías correspondentes.
  4. Sen unha xeitada rede de servizo de lectura pública, dotada de espazos, persoal cualificado e medios, tal como sucede nas sociedades desenvolvidas do noso contorno, non parece posible un deseño de modernización da sociedade galega consonte as necesidades do século XXI.
  5. Complementarias ás Bibliotecas Públicas son as Bibliotecas Escolares, factor capital no desenvolvemento dun sistema educativo renovado e homologable a outros modelos do noso contorno. Conscientes de que os pasos a dar deben ser progresivos, invitamos aos poderes públicos a un pronunciamento decidido a prol da dotación de recursos dentro do sistema: bibliotecas escolares, ben dotadas e ben atendidas, en todos os centros docentes sen exclusión, como parte da estratexia educativa; centros de documentación, información e acceso ao coñecemento, dirixidos moi especialmente ás novas xeracións. Consideramos necesaria, xa que logo, a creación dun corpo de profesionais especializados neste tipo de servizo dentro dos centros, conectados en rede nun programa xeral de aproveitamento de recursos e documentos, non só para o soporte tradicional do libros senón en todo canto atinxe ás Novas Tecnoloxías (TIC).
  6. Dende a Asociación Galega de Editores ofrecemos os nosos servizos, atencións, coñecementos e apoios, ás iniciativas de desenvolvemento e fortalecemento da rede bibliotecaria e das estratexias a prol de animación á lectura, conscientes da súa importancia na construción dunha Galicia instalada de seu nas necesidades do século.
    Asumimos como reto a necesidade de diversificar as nosas liñas editoriais, mesmo abríndonos aos novos soportes da edición, posibilitando deste xeito o fornecemento á rede bibliotecaria dos materiais necesarios en lingua galega.
    O coñecemento dos novos soportes de edición e as súas posibilidades, a busca de solucións imaxinativas que permitan superar atrancos, e a consecución dos apoios necesarios que fagan viables novos proxectos, convértense en tarefa urxente para o sector editorial galego e a industria cultural.
    Apoiamos aos profesionais da biblioteca na procura dun espazo estable dentro do sistema cultural, educativo e de servizos á sociedade, na medida en que son parte decisiva na formación do capital humano e na implementación da Sociedade da Información e o Coñecemento.
    Animamos a implementar decididamente as Novas Tecnoloxías da Comunicación no servizo bilbiotecario, conectándoo cos recursos dispoñibles e mais cos que poidan xurdir, así como co resto dos axentes do libro e a lectura, moi especialmente os libreiros.

    Santiago, 17 de novembro de 2006

Trucos para ler. Estratexias do desexo

Este artigo de Emili Teixidor, publicado na Vanguardia o 19 de xaneiro de 2005 e reproducido, o mesmo día por Txetxu, foi o gañador do VI Premio Xornalístico sobre Lectura convocado pola Fundación GSR.
Un texto marabilloso e sorprendente, un clásico sobre a lectura, deses que merecen quedar arquivados para reler e consultar moitas veces.

Entrevista a Antonio Basanta

Antonio Basanta, vicepresidente e director executivo da Fundación Germán Sánchez Ruipérez, propón nesta recente entrevista de El Correo, interesantes reflexións sobre a lectura e o seu decisivo papel na educación. Editor educativo de grande experiencia (con quen tiven a oportunidade de traballar durante algúns anos), Basanta é hoxe un dos mellores coñecedores do sistema de lectura pública en España. Recollo algunhas das súas opinións máis significativas sobre o papel decisivo das bibliotecas no fomento da lectura:

Bibliotecas
Una labor de promoción no cambia los hábitos milagrosamente, y tiene sentido si apoya una labor previa. Ésta debe basarse en la existencia de una buena red de bibliotecas escolares y otra de bibliotecas públicas. Si ambas redes existen, cualquier campaña puede tener éxito, porque luego las personas no tienen limitaciones de ningún tipo a la hora de encaminarse a la lectura. Pero muchas veces se hace al revés: se organiza una campaña sin que exista una oferta de calidad. En España necesitamos al menos 5.000 bibliotecas públicas y no podemos olvidar que el 80% de los centros educativos no tienen bibliotecas que merezcan ese nombre.

Televisión e lectura
Es cierto que tenemos índices de lectura muy bajos. Pero creo que también es negativo que nos acerquemos al mundo de los libros de una forma demasiado reverencial. Hace falta heterodoxia: no sabemos mostrar en televisión la lectura y el libro como un espectáculo. Sobra rigor y falta frescura.

Lectura multisoporte
Cuando hablo de leer me refiero también a otras formas de comunicación asociadas a los nuevos soportes. De las encuestas que hacemos, se desprende que los alumnos que usan el ordenador y ven la televisión son también los que leen. Es tan malo no leer como concentrarse en un solo tipo de lectura.

Vía Con valor.

Etiquetas: ,

A importancia de subliñar

Roger Michelena recolle un texto de Alberto Fuguet sobre o vicioso pracer do subliñado (ler ou mirar cos dedos) que me parece utilísimo para comprender o acto da lectura. Agrego algúns dos fragmentos máis interesantes do artigo que contestan a esas preguntas claves (por qué subliñar?, por qué moitos prefiren non ler un libro prestado?):

  • Leer con un lápiz en la mano, atento a esas frases que cristalizan un pensamiento o una emoción, se ha vuelto una costumbre imprescindible para el autor de esta crónica, que ve en esa acción privada, secreta, una manera de homenajear al autor y de recordar el trayecto que él mismo hizo a través del libro.
  • De un tiempo a esta parte, capto que, con los libros, ya no me basta leerlos, necesito algo de interactividad. No puedo enfrentarme a un libro sin un lápiz de tinta (mi opción uno) o, en el peor de los casos, con un lápiz a mina. También he usado (más de lo que quisiera) esos marcadores de colores fluorescentes que, con el tiempo, dejan de ser tan brillantes y chillones y terminan siendo absorbidos por el papel. Subrayar con destacadores es ideal para toda lectura móvil: metro, tren, bus y avión o, incluso, cama (un destacador funciona mejor que un lápiz a la hora de subrayar cuando el libro está arriba de uno y, por lo tanto, la fuerza de la gravedad juega en tu contra).
  • Subrayo para hacer el libro mío, para darle mi sello, para apropiarme de él. Gozo y me emociono y siento que la vida es mejor, o al menos, más calmada, cuando me enfrento a un autor que piensa como yo o siente como yo o, si bien es muy distinto a mí, somos capaces de estar de acuerdo en un par de cosas. Deduzco que subrayo aquellas frases que resumen, perfectamente, cosas que estoy pensado o he pensado. Subrayo como homenaje y celebración al autor del libro, pero también subrayo para recordar el trayecto que yo hice a través de él. Quizás ésa es una de las mayores diferencias con el cine: con un DVD, uno puede acceder a mil cosas, desde comentarios del director a escenas desechadas, pero no hay escena o diálogo que se puede subrayar.
Etiquetas:

A lectura, eixo do novo modelo comunicacional

(Ilustración vía Roger Michelena)
Ás portas da celebración do primeiro encontro de “Blogs e libros“, no que participaremos o vindeiro venres, preparei unha reflexión sobre o que entendo é a centralidade que adquire a lectura no novo contexto da literacidade electrónica. Velaí un fragmento do texto:

“Desprazada a preeminencia do soporte analóxico sobre o contido, o novo paradigma de comunicación cultural electrónica asume a lectura como o seu elemento central, modificando radicalmente as funcións que desempeñan as industrias e as institucións da cultura analóxica, especialmente o papel dos editores, dos libreiros e das bibliotecas. A lectura convértese así na actividade que caracteriza a comunicación cultural, concibida como un elemento transversal entre os soportes impresos e electrónicos.
Deste xeito, xa non é posible definir o libro, como se veu facendo ata agora, como un ben cultural impreso dun determinado número de páxinas encadernadas; senón, como establece o anteproxecto da nova Lei de Lectura e do libro, como “a obra científica, literaria ou de calquera outra clase que constitúe unha publicación unitaria, editada nun ou varios volumes e que pode aparecer impresa ou en calquera outro soporte susceptible de lectura. Do mesmo xeito, enténdense incluídos nesta definición os materiais complementarios de carácter impreso, visual, audiovisual ou sonoro que sexan editados conxuntamente co libro e que participen do carácter unitario do mesmo, así como calquera outra manifestación editorial”.
Con esta redefinición, recoñécese que o característico do mundo do libro non reside xa no soporte (sexa analóxico-impreso ou dixital-electrónico) e, si pola contra, na actividade que promove, a lectura. Concibida a edición deste xeito, modifícase o papel dos editores e da industria do libro que no futuro ha de estar centrado sobre a produción e distribución de contidos culturais escritos.
Outrosí sucede coa biblioteca concibida agora como unha institución cultura pública especializada no acceso á lectura dos cidadáns. A biblioteca xa non almacena e pon a disposición da súa comunidade soportes analóxicos impresos (libros, xornais e revistas), senón que debe ofrecer, tamén, todo tipo de soportes susceptibles de ser lidos, escoitados ou visionados (sexan ríxidos ou en liña). A biblioteca, neste novo modelo comunicacional electrónico, transfórmase na primeira institución cultural de cada comunidade local para acceder á nova Sociedade do Coñecemento, especializándose como un punto de acceso público tanto á rede comunicacional dixital como aos fondos documentais analóxicos.
Este modelo de convivencia do impreso e do dixital na comunicación cultural escrita obriga a repensar as políticas culturais públicas sobre a lectura e a modificar os usos e costumes da industria editorial e da súa cadea de valor. Aparecen así numerosos interrogantes para os que actualmente existen escasas respostas. No eido da propiedade intelectual o entorno dixital require un modelo de propiedade intelectual máis flexible (como supoñen xa as licenzas Creative Commons) para abordar tanto o feito da autoría compartida como o acceso aos contidos que, a partir de agora, non se realizan só mediante a adquisición do produto. No eido da industria editorial, o novo entorno dixital permite a actualización constante dos contidos, feito extraordinario para as obras de referencia ou educativas, o que conleva modificar o xeito de comercializalos (actividade reservada tradicionalmente ás librarías). No eido bibliotecario, o modelo comunicacional electrónico, require de novas infraestruturas e dun novo perfil profesional para a figura do bibliotecario, profesional do fomento da lectura e da documentación analóxica e dixital.”

Etiquetas: , ,

Premio Tökland

Velaí a fotografía de Vítor Ribeiro gañadora do Premio Tókland de fomento da lectura.
Etiquetas: ,

As claves do éxito en lectura

Esta mañá nunha reunión de editores galegos con responsables da Dirección Xeral de ordenación Educativa da Consellaría de Educación coincidiamos na importancia que a nova reforma curricular concede á lectura e ao manexo das novas tecnoloxías da información. Establecer a lectura, nos seus diferentes soportes, como procedemento transversal de todas as áreas (o que obrigaría dalgún xeito a deslecturizar a área das linguas e a intensificar a lectura no resto das materias, fosen tanto humanísticas como científico-técnicas) é o grande reto que ten o profesorado e ao que debemos saber responder os editores educativos. Nesta fase de deseño dos materiais, na que estamos non está de máis repasar cales son as claves do éxito deste enfoque, que tantos froitos ten proporcionado, por exemplo, e se nos remitimos ao informe PISA, en Finlandia (Vía Tokland). Outro exercicio pendente de reflexión práctica.

Ler e escribir en Galicia

Estes días rematei de ler o último libro do catedrático Narciso de Gabriel, Ler e escribir en Galicia, unha investigación (merecedora do premio Concepción Arenal) sobre a alfabetización dos galegos e galegas dende 1860 a 1990.
Como é adoito neste autor (o noso primeiro estudoso sobre historia da lectura e da alfabetización en Galicia), o traballo (moi rigoroso e metodoloxicamente ben dotado) presenta numerosos cadros de datos estatísticos que permiten reconstruír de forma moi precisa o proceso de desenvolvemento demográfico e alfabetizador do país (datos desagregados por sexos, provincias, por comarcas e mesmo por concellos, o que supuxo para o autor un esforzo hercúleo). Entre todos eles, quedeime con dous que, a pesar de ben coñecidos, me parecen moi significativos para comprender a situación demográfica e territorial de Galicia na actualidade:
Primeiro: mentres que A Coruña e Pontevedra duplican os seus habitantes desde 1860 a 1991, Lugo perde case un doce por cento e Ourense un catro, o que leva consigo unha progresiva concentración da poboación nas dúas provincias occidentais.
Segundo: a progresiva redución do peso de Galicia na poboación española, que pasa do 11,48% en 1860 ao 6,91% en 1991 (o peso da emigración foi decisivo). En 130 anos Galicia aumentou a súa poboación apenas nun millón de habitantes.
Alén da recollida dos resultados cuantitativos da investigación, tamén é de moito interese no libro o capítulo dedicado a precisar os conceptos de alfabetización (a capacidade de ler e de escribir) e analfabetismo funcional, moi útil para sinalar a importancia do dominio da mecánica da lectura, a escritura, o cálculo e a súa aptitude para utilizalas en situacións concretas. Un libro valioso, que merecería unha maior divulgación fóra da comunidade académica.

Exit

Grazas a Michelena e Comunicación Cultural chego á versión dixital da revista trimestral Exit, dedicada ás artes visuais máis características do século XXI, que ofrece no seu último número un monográfico sobre “Lectura e lectores“. É magnífico todo o material fotográfico publicado arredor do acto de ler, dos espazos para a lectura e do mundo do libro, aínda o que máis me prestou é o texto do editorial de Rosa Olivares apostando máis pola lectura ca polo libro (unha actividade “que nos estigmatiza e introduce nun club cuxo lema é paixón ou insatisfacción).
Etiquetas: , ,