O famoso último discurso de Manuel Azaña, o das tres pes (“Paz, Piedad, Perdón), pronunciado o 18 de xullo de 1938 no concello de Barcelona, pode escoitarse completo aquí (setenta e catro minutos en sete arquivos). Un documento histórico para arquivar. Moi recomendable a súa utilización didáctica.
Foi moi brillante a presentación celebrada hoxe do monumental libro de Justo Beramendi. O Vicepresidente da Xunta, que presidiu o acto, soubo contextualizar moi acaidamente a aparición de tan importante obra na situación actual do nacionalismo. A presentación xirou, ademais, arredor da intervención do profesor Xosé Ramón Barreiro Fernández que gabou a harmoniosa arquitectura conceptual dunha obra que definiu como “magna”. Especialmente importantes foron dúas das súas afirmacións: “Xa temos escrita a biblia da historiografía nacionalista”. “Nesa ducia de libros imprescindible que ten unha biliografía dun país, en Galicia sempre estarán dúas obras: O atraso económico de Galicia de Xosé Manuel Beiras e De provincia a nación de Justo Beramendi”.
Entre o numeroso público estaban figuras do galeguismo e da política galega como Isaac Díaz Pardo, Xosé Manuel Beiras, Camilo Nogueira, Ramón Villares, Francisco Jorquera, Lorenzo Fernández Prieto, Xosé Antón Segade, Xerardo Estévez, Mercedes Rosón e moitas outras. Unha presentación importante para o que entendo será o noso libro do ano e unha das obras que marcarán como referentes o noso catálogo durante un longo período.
Actualización (27-10-2007): a crónica da Voz de Galicia.
Onte foi atacado o monumento que o pasado sábado foi inaugurado en Puxeiros, lembrando a sete persoas que foran alí cuneteadas o 15 de setembro de 1936. Unha lamentable manifestación de intolerancia que denunciamos con indignación.
Hoxe, coincidindo co Día da patria galega 2007, entrou no prelo De Provincia a nación. Historia do galeguismo político, a magna obra que durante unha década preparou Justo Beramendi. Este groso volume de 1248 páxinas, encadernado en cartone e en formato 17 x 24, é unha investigación sistemática da natureza e evolución dos movementos sociopolíticos de reivindicación de Galicia como suxeito político de seu dende as súas primeiras manifestacións individuais no século XVIII até a actualidade.
O tratamento do provincialismo, do rexurdimento e do rexionalismo do século XIX, e máis aínda do nacionalismo galego do século XX, faise cunha profundidade sen precedentes. Para a análise acaída das diferentes dimensións –a ideolóxica, a social, a organizativa, a electoral– e das súas interrelacións, o autor incorpora conceptos e modelos analíticos propios que implican unha notable innovación metodolóxica no eido do estudo do nacionalismo. As maiores novidades neste sentido son a reconstrución das estruturas das ideoloxías, a caracterización das bases sociais e a técnica aplicada para desvelar e cuantificar a fraude electoral na Segunda República. Ademais, en paralelo coa historia central, vai trazando a da cuestión nacional en España, o que permite ter en conta a incidencia de factores extragalegos e comparar o galeguismo político cos seus análogos doutros territorios do Estado español. Isto unido á consideración da natureza e dos problemas maiores da sociedade galega de cada época, dá as claves para unha explicación convincente das causas do nacemento, persistencia, posibilidades e limitacións do nacionalismo galego. Xa que logo, este libro é unha contribución decisiva para coñecer e entender, por que Galicia ten hoxe unha personalidade política irreversiblemente diferenciada. Estará nos andeis das librarías na primeira semana de setembro.
Dedico o artigo da semana a comentar as Ordenanzas de 1573 sobre a pesca da sardiña na ría de Vigo, texto que coñecín traducindo para o galego o primeiro capítulo d’ A cidade e os días de Xosé María Álvarez Blázquez. É reveladora, e moi actual, a conciencia conservacionista que posuían os mariñeiros galegos de hai cinco séculos.
Coincidindo coa Feira do Libro de Vigo lanzamos ao mercado este libro imprescindible para a recuperación da memoria histórica. Os autores sintetizan todo o que se leva escrito até o de agora sobre o período da Guerra Civil na provincia de Pontevedra, centrando o libro arredor do campo de concentración da illa de San Simón e a súa colonia penitenciaria. Episodios de terror recupera máis de catro mil nomes de perdedores da Guerra Civil, incorporando tamén os nomes das persoas que asinaron as sentenzas ou as dos que, segundo testemuños orais e investigacións, actuaron como asasinos nas estradas.
Ferrín publica hoxe un novo artigo que completa o da segunda feira. Dous textos maxistrais sobre o himno galego. Indispensable que pasen o arquivo.
Dicía con moita ironía Jesús Vicente Chamorro, aquel inesquecible e revolucionario fiscal do Tribunal Supremo, que Deus é o único que sabe que é o que vai pasar no futuro. Ou seña, que Dios é o amo do futuro. Pero, pola contra, non ten ningún poder sobre o pasado. Porque o pasado xa pasou (“lo mejor del pasado es que ya pasó”, afirmaba Ortega, como quitándose un peso de encima). En cambio, os xuices, os policías e os historiadores, que non teñen ningunha certeza sobre o que vai pasar no futuro, si que poden actuar e decidir libremente sobre o pasado. Poden remexer canto queiran nese pasado. Porque iles considéranse os seus verdadeiros amos, os seus propietarios. Por iso podemos dicir que os xuíces, os policías e os historiadores, dalgunha maneira, son máis que Deus.
Aparentemente, así son as cousas. Pero, son realmente así? Pois ó mellor, realmente si son así, monarquicamente si son así, pero republicanamente poden non ser así. José Bergamín, que era un paradigma de republicano histórico, profundamente católico, paradoxal e inconformista até o límite, era famoso por moitos dos seus ditos. Por exemplo, “con los comunistas, hasta la muerte, pero ni un paso más” ou aquel outro, “los vascos son tan españoles que, precisamente por eso, quieren dejar de serlo”. Nun dos seus últimos libros, Cristal del tiempo, dicía que facer o que nos da a gana, a nosa realísima gana, é un privilexio que só se poden permitir os Reis e só de tarde en tarde o común dos cidadáns. Pero se democratizamos e universalizamos ao máximo esa gana, poderemos sustituir a realísima gana por unha gana republicana, isto é, por unha gana que poida ser posible para todas e todos nós.
Así pois, a República como modelo de Estado idóneo e a sociedade republicana como o mellor modo de vida, están hoxe plenamente internalizados no máis fondo da conciencia de todos os pobos de España. Son como o noso máis preciado inconsciente colectivo. A experiencia da Segunda República, tan breve, foi tan fonda e de tal calado que necesariamente estamos obrigados a loitar pola Terceira. Tardará máis ou menos, pero xa está irremisiblemente no horizonte. Porque, como dicía María Zambrano, rememorando aquela experiencia tan rica de 1931, “nunca estuvimos tan contentos juntos, porque nunca habíamos estado contentos y muy pocas veces juntos”.
E a estrela máis rutilante daquel vivir republicanamente foi sen dúbida o colectivo do Maxisterio. Un colectivo que brillou a moita altura. Un colectivo de mestres que eran “mestres, misioneiros e militantes”, como di nun dos seus libros o noso amigo e colega Alejandro Tiana. E fronte a iles, unha boa parte da Igrexa, con toda a xerarquía incorporada. Por iso, como dixo un día Thomas, a guerra que veu despois foi unha guerra de mestres contra curas. E ganaron os curas. Por iso pasou despois o que pasou…
E por iso hai que falar agora mesmo de recuperación da memoria histórica. As cousas non podían quedar como estaban. A manipulación do pasado debe ser desmontada. A verdade histórica debe ser restablecida. Aqueles cinco anos republicanos, do 31 ao 36, deben pesar máis, teñen que pesar moito máis que aquela guerra civil criminal do 36 ao 39 e que toda a “longa noite de pedra”, da que falara Celso Emilio.
É preciso, urxente e necesario recuperar, reparar e restituir. E todo iso pode e debe ser feito coa escrupulosidade con que traballa un arqueólogo, coa precisión dun restaurador , coa pulcritude e a sensibilidade dun artista. Que saibamos todos de todos. Que cada quen volva onde lle corresponda. Que a ilixitimidade sexa corrixida. Que se destapen todos os crimes…
Non se trata de reabrir feridas, senón xustamente de pechalas. Non se trata de facer maniqueísmo, senón de resituar as cousas. Xa non é tempo de vinganzas, senón de recuperar a memoria de todos e todas.HERMINIO BARREIRO
Os membros da Comisión pola Recuperación da Memoria Histórica da Coruña fixéronos chegar información da homenaxe que se realizará o vindeiro venres, 9 de marzo, ás 19:30, no Peirao do Portiño do barrio de San Pedro de Visma da Coruña en lembranza do setenta aniversario da traxedia do Portiño. No acto intervirán Eliseo Fernández, Xurxo Souto e Manuel Rivas. Reproduzo a nota enviada pola Comisión organizadora da homenaxe:
“Este pasado 3 de marzo cumpríronse os setenta anos do intento de fuga polo Portiño, o feito máis dramático de todas cantas fugas por mar intentáronse no noso País. Queremos lembrar pois tal data, na que morreron moitos homes, tanto nesa mesma noite do 3 de marzo, como nos meses posteriores, consecuencia do xuízo sumarísimo á que foron sometidos os que caeron nas mans dos represores. Os pesqueiros “Generoso” e “José Linares” levaríanos fóra de Galiza, para salvalos do cerco no que estaban sendo acorralados. Abortada a fuga, resultaron 28 detidos, outros ficaron alí mortos, afogados; algúns salvaron momentaneamente a vida para rematar sendo atopados, ou outros con máis sorte, lograron fuxir noutra ocasión ou voltar de novo a seus agochos. Moitos dos detidos morrerán fusilados no Campo da Rata en outubro, e outros serán condeados a cadea perpetua. Todo por tratar de fuxir; poucos eran cadros destacados de sindicatos ou partidos, os máis, simples militantes, da CNT na súa maioría, obreiros mozos que fuxían da morte ou de calquera outra das formas de represión de seus verdugos. A fuga foi artellada pola organización coruñesa do “Despertar Marítimo”, que conseguiu rachar co cerco en diversas ocasións, máis non en esta. Quixeramos convidarvos a todos os mulleres e homes de ben que quixerades lembrar tal traxedia nas nosas costas.”
“A familia (residente en Pontevedra) do antigo alcalde de Cerdedo (dende 1950) e xefe local de Falange nos días que seguiron ao golpe militar, Manuel Gutiérrez Torres, familia que tamén está emparentada con outro falanxista de primeira hora, Francisco Nieto, tenme presentado unha demanda de conciliación que se verá o día 15 de febreiro ás 11h no Xulgado de Paz de
Cerdedo, por publicar no libro “A IIª República e a Represión franquista no Concello de Cerdedo” editado en 2006 por “Verbo Xido” a seguinte frase: “Persoas sinaladas pola súa presunta participación en diversas manifestacións da represión: Angel, Luis e Manuel Gutiérrez Torres (xefe da Falange, alcalde de Cerdedo nos anos 40 e 50), Eligio e Francisco Nieto (falanxistas)….” . Tamén o fan por unha frase semellante publicada no meu traballo incluído nas Actas do Congreso da Memoria celebrado en Narón en decembro de 2003.
Esixen que me retracte, que publique esa retractación nos mesmos medios nos que foron escritas as frases devanditas e que acepte unha indemnización polos danos e perxuízos sufridos, “en la cuantía que se determinará en el momento procesal oportuno”.
Como é evidente, eu nin podo nin quero retractarme, posto que esas persoas foron sinaladas por numerosas fontes orais como participantes nunha represión na que se pasearon a 7 veciños, houbo malleiras, multas, roubos, detencións e humillacións se taxa, etc. etc. Non podo, pois, por que non podo faltar á verdade, e porque tamén está en xogo a dignidade das vítimas. O problema é que só teño fontes orais, posto que como sabes, os paseos, as malleiras, os roubos, etc. non teñen a penas referencias documentais (só en casos moi excepcionais) e ficaron impunes. Ademáis, eu non utilizarei nunca as miñas fontes orais como testemuñas nun xuízo, porque non podo implicar nesa situación tan desagradable a persoas de máis de 80 anos, que confiaron en min e que xa saben o que foi a represión fascista porque aturaron con ela na súa mocidade. Algúns, ademáis, son familiares directos dos asasinados.
En conclusión, está en xogo a liberdade de expresión e o mantemento “per secula seculorum” da impunidade dos agresores, asumida hoxendía polos seus descendentes. A maiores, aqueles que se beneficiaron do franquismo, pretenden seguir facéndoo en retrospectiva.
Entendo, pois, que isto sobarda a cuestión persoal, e debera ser tomado en conta xunto con outros “incidentes” similares que están a acontecer (no Grove e en Cambados, por exemplo), por todas aquelas persoas e entidades que vimos traballando na recuperación da memoria da represión franquista, e, se é posíbel, darlles unha resposta colectiva.
Por algunhas informacións, me consta que a familia en cuestión tivo presións externas, non sei de quén, pero posibelmente de círculos da dereita, para presentar a demanda. Polo tanto, se temos en conta as ameazas que comezan a proliferar, podemos estar no comezo dunha estratexia para cortar as actividades de historiadores e colectivos debruzados nesta temática, aproveitando os innegables trazos conservadores (por utilizar unha expresión suave) do aparato xudicial: daqueles polvos da Transición, veñen estes lodos.
Podes facer uso desta información da maneira que creas máis convinte. Envíoche tamén un comunicado que fixo a directiva da asociación “Verbo Xido” por se queredes adheriros: trataríase de envialo rápidamente á prensa co maior apoio posíbel de colectivos e persoas. En calquera caso, nós estamos polo labor de facer algo conxuntamente.
Outra cousa: o domingo 18 a partir das 12h ate as 17 h. a Asociación de Mulleres “Espadela” celebra no Pavillón de Deportes Municipal a VIIª Festa da Vincha. Pois ben, convidaron a “Verbo Xido” a que puxeramos un posto de libros de autores da bisbarra; daquela, aproveitando o convite, imos facer unha venda masiva do libro en cuestión. Como pode haber rexeites por parte dalgún elemento montaraz da potente dereita local, estamos facendo un chamamento aos amig@s e correlixionari@s a que nos fagan unha visita, tomen un viño, proben a vincha, e nos arroupen coa súa presenza e impidan que haxa ningunha saída de tono dos carcas. Así que xa sabedes, se vos animades a vir pola montaña…..
E máis nada. A ver en que queda todo isto. Saúde Dionísio Pereira”Actualización (16-2-2007): Centos de persoas avalan o traballo de Dionisio.
