Onte 1684: Repensar a identidade galega

/en , , , , , , /por

Como sucedera en Santiago e na Coruña resultou moi interesante a presentación que no serán de onte fixemos no Círculo das Artes de Lugo de Historia das historias de Galicia, o libro colectivo desmitificador da historiografía galega coordinado por Isidro Dubert. Un acto no que acompañaron o editor dous dos coautores, Manuel Gago e Javier Fernández.

XG00247101Comezou o editor da obra, lamentando que a divulgación histórica feita dende a universidade galega non conseguira desmontar os mitos e prexuízos existentes sobre a Historia de Galicia. “Botábase en falta un libro concibido a inglesa, feito por especialistas en divulgación histórica, que estivese ben escrito, sen necesidade de notas a rodapé e grande aparello crítico, presentado de forma atractiva para o lector. Historia das historias de Galicia pretendeu ser ese libro desmitificador dos mitos e historias como os dunha Galicia castrada e domada, que viviu trescentos anos de séculos escuros, arrastrando esa enorme condena do seu atraso”. Dubert insistiu en que era necesario desmontar criticamente esa visión do noso pasado “que fosiliza o presente e condiciona o noso futuro. O pasado como unha losa que constrinxe o noso futuro”. Dubert sinalou que esa imaxe que temos de nós mesmos foi construída ao longo da historia por uns sectores moi determinados e de forma moi consciente.

“O libro pretende dar conta dos mitos existentes arredor do celtismo e que se agocha detrás diso. Outro tanto cos temas dos Séculos Escuros e desoutro incomprensible do atraso, cando somos un país rico que conta cun gran capital humano.” “Interesounos coñecer como se xestaron estes construtos e procuramos ler criticamente todos estes mitos.” Rematou Isidro resumindo que todos os autores e autoras do libro, dende posicións diversas, asumiron como obxectivos comúns utilizar a perspectiva histórica e asumir a perspectiva inglesa da divulgación histórica”.

Javier Fernández sinalou que tres eran os grandes valores do libro. Primeiro: “Esta é unha obra que enaltece o oficio de historiador. neste libro non se repiten mitos, analízanse historicamente”. Segundo: “Este é un libro que fai país, que permite saber quen somos, que é Galicia”. “Así cando se nos pregunta aos historiadores se somos celtas ou romanos, non podemos contestar outra cousa que somos simplemente galegos. O mesmo sucede cando se nos pregunta se somos atrasados ou modernos, somos modernos á galega”. “Neste libro, por exemplo, Manuel Gago propón substituír o mito celtista polo atlantismo, como novo mito e nova identidade cara o futuro. Un exemplo de que a identidade necesita ser repensada, ao que moito axuda este libro.” E terceiro: “Este é un libro historiograficamente moi importante. Un libro feito por profesores universitarios e investigadores que ofrecen a crítica, a revisión e a posibilidade de repensar a historia que antes se fixara. É unha mensaxe desmitificadora e seria, unha obra importantísma”.

Rematou a quenda de intervencións coa de Manuel Gago para quen “o libro sitúa á historia no debate cultural, leva a historia de Galicia máis alá das aulas e do debate académico, xa que desacraliza os mitos”. “O feito de que na exposición Galicia 100, na que escollemos cen obxectos para contar a historia de Galicia a peza máis fotografada sexa a bata de GOA de Amancio Ortega, que se conseguiu nunha mercería de Porto do Son, quizais amose que en Galicia se valoran os modelos de éxito”.

 

Onte 1644: «A morte de Valle-Inclán»

/en , , , , , , /por

pancho_valle_inclan_carlos_reigosa_15-04-2016

XG00246401-198x3001111Presentamos onte en Compostela A morte de Valle-Inclán, o libro de Javier Valle Inclán e Carlos G. Reigosa que publicamos no pasado mes de xaneiro lembrando o oitenta aniversario do pasamento do autor de Divinas palabras. Ambos os dous autores insistiron na proximidade de Valle co galeguismo e na importancia deses oito derradeiros meses de vida que pasou en Galicia. Reigosa definiu a Valle como «o escritor galego máis universal, un dos sete dramaturgos máis representados na actualidade en todo o mundo». Citou a Dieste e a Castelao para reivindicar o «caracter galego da lingua de Valle»: «Valle-Inclán universalizou o galego rexional ao escribir en castelán o pensado en galego. A lingua de Valle-Inclán leva o cuño e o carácter doce e duro, á vez, do espírito galego». Lembrou Reigosa a participación dos galeguistas o día do enterro en Compostela, mentres que Javier Valle-Inclán lamentou «a desidia da Xunta de Galicia na celebración deste ano Valle do que nada se sabe» e dos  intentos do PP de fixar «un Valle carlistón e conservador».

Onte 1634: Camilo, Premio Trasalba

/en , , , , , , , /por

Camilo NogueiraAcerta de cheo a Fundación Otero Pedrayo outorgando a Camilo Nogueira o Premio Trasalba 2016. Recoñécese así a extraordinaria traxectoria de Camilo nos eidos político, profesional e cultural onde serviu con xenerosidade desbordada a causa de Galicia. Modelo de teimoso optimista da vontade, Camilo contribuíu a modernización do nacionalismo galego contemporáneo e o seu arraizamento no pensamento socialista radical e europeísta, “na mellor tradición da Xeración Nós”. Ensaísta concienzudo e lúcido, analista agudo, historiador erudito, lingüista vocacional, conferenciante didáctico, lector curioso, vigués cosmopolita, Camilo Nogueira acuñou no nacionalismo galego o modelo de pensamento inclusivo, imprescindible para enxergar e compartir os territorios da esperanza. Cando cumpre os 80 anos, este premio recoñece o seu labor de xigante e pioneiro. O 26 de xuño estaremos con el en Trasalaba celebrando a Galicia da esperanza.

Onte 1586: Asociación positiva co galego

/en , , , /por

imagenOs vinte anos que celebra esta fin de semana a CTNL merecen todos os parabéns. Dúas décadas de moi proveitoso traballo dun colectivo de profesionais a prol da lingua galega compartindo sintagmas de entusiasmo e simpatía. Como ben salientou onte Nel Vidal, que despois de nove anos de traballo arreo abandona a presidencia do colectivo, a estratexia de todas as súas campañas (Gústame o galego, Como cho digo, Agasallo.eu…) foi pular pola asociación do galego coa «positividade, a modernidade e o orgullo«, convencidos que así se poderían desmontar prexuízos e mellorar a percepción que a cidadanía galega ten do seu propio idioma. Os membros da CTNL pertencen por méritos de seu á Galicia inconformista e esperanzosa. Expresamos a nosa gratitude e admiración. Beizón.

Máis rúas para Cunqueiro

/en , , , , , /por

No artigo que me solicitou Faro de Vigo reclamo máis rúas para o escritor Álvaro Cunqueiro:

calle_alvaro_cunqueiroO escritor Antonio Reigosa, cronista oficial de Mondoñedo, lembraba onte que o 11 de febreiro cumpríronse 83 anos do gran mitin celebrado no Salón Teatro do Casino de Mondoñedo a prol do Estatuto de Autonomía de Galicia. Un acto presentado por Álvaro Cunqueiro, daquela un rapaz de vinte e un anos, no que como oradores falaron figuras como Otero Pedrayo, Vilar Ponte, Suárez Picallo e Castelao. Unha mostra primixenia do compromiso co Partido Galeguista (do que foi militante) dun Cunqueiro que acababa de publicar na editorial Nós de Ánxel Casal o seu primeiro libro de poemas “Mar ao Norde” (1932). Vínculo galeguista que mantería en 1936 apoiando o Si no referendum do Estatuto de Galicia celebrado o 28 de xuño.

Mais é innegable na biografía política de Cunqueiro que despois da sublevación militar, colaborou en “Era Azul”, o xornal falanxista da súa vila natal. Como tamén está acreditado que en 1937, tras a súa afiliación a Falanxe, colaborou nas páxinas “El Pueblo Gallego”, onde publicou algúns artigos como “De la necesidad del Caudillo” ou poemas como “Elegía verdadera a los muertos de la revolución”, escritos ao servizo da causa franquista. Como está acreditada a súa colaboración con medios da Ditadura nos seus días madrileños até o seu regreso a Mondoñedo en 1947, onde comezou o que podemos chamar un certo exilio interior.

Se Cunqueiro ten unha rúa en Madrid, no distrito Fuencarral-El Pardo, ao norte da capital, non foi pola súa traxectoria política nin como comprometido galeguista dos días da Segunda República nin como colaboracionista do réxime franquista que, como sinalou Xesús Alonso Montero, actual presidente da RAG, “na súa condición íntima, nunca se identificou coa violencia fascista”. Cunqueiro é lembrado no rueiro de Madrid, como no de varias ducias de concellos galegos, pola súa condición de escritor universal, fabulador visceral, narrador xenial que levaba a escritura no seu ADN, autor dunha obra literaria orixinal, a maior parte escrita en lingua galega. Nin máis nin menos.

Álvaro Cunqueiro nada ten que ver con figuras fascistas como Millán Astray ou nin sequera co bispo Eijo Garay. Resultaría inxusto, aberrante, absolutamente fóra de lugar que o concello de Madrid incluíse o seu nome na lista dos que pretende retirar do rueiro, en cumprimento do artigo 15 da Lei de Memoria Histórica. Lonxe desta interesada polémica, que se reproduce ao fío da actual crise política, a reivindicación da figura de Álvaro Cunqueiro, unha das iconas da Galicia do século XX, debería ser unha causa compartida por todos. Agardo que poida contar con moitas máis rúas co seu nome. Don Álvaro meréceas.

O ano das Irmandades

/en , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo abordo a celebración do centenario da creación das Irmandades da fala.

A_Nosa_Terra,_1916Case no abrente de 2016, no que homenaxeamos o 17 de maio a Manuel María e lembraremos o centenario do nacemento dos poetas Miguel González Garcés, Manuel Lueiro Rei e Lorenzo Varela, non podemos esquecer que será tamén o ano das Irmandades da Fala. Unha conmemoración dun centenario histórico: o da creación dunha organización cultural e política que por vez primeira se definía como nacionalista e consideraba a Galicia un suxeito político. As Irmandades supuxeron un xeito novo de entender o país, superador da ideoloxía rexionalista, abrindo un vieiro novidoso para o porvir do país e do idioma e cultura galegas.

Centenario promovido por unanimidade de todos os grupos do Parlamento de Galicia que no pasado mes de abril instaron á Xunta de Galicia a declarar 2016 como “Ano das Irmandades da Fala” e a estabelecer “un programa de actividades conducentes a divulgar o coñecemento do encomiable labor desta organización, animada polo propósito de traballar pola consecución dunha Galicia máis culta, libre, xusta e comprometida consigo mesma”. Centenario que sabemos xa está sendo preparado por institucións como o Consello da Cultura Galega, a Real Academia Galega, o Concello da Coruña, a Deputación da Coruña, que anunciaron as primeiras iniciativas do que debería constituír unha gran celebración colectiva.

O xermolo das Irmandades estivo na campaña que Antón Vilar Ponte iniciou o 5 de xaneiro de 1916 nas páxinas de La Voz de Galicia promovendo a creación da Liga de Amigos do Idioma Galego, unha organización concibida para defender, fomentar e dignificar o uso do galego. Respondía así o chamamento que Aurelio Ribalta fixera uns meses antes dende a revista Estudios Gallegos reclamando unha defensa da lingua galega. O 21 de marzo de 1916, Antón Vilar Ponte publicou o folleto Nacionalismo gallego (Apuntes para un libro). Nuestra afirmación regional no que perfilaba un argumentario que situaba o idioma como cerna da identidade galega: “a nosa lingua é o camiño de ouro da nosa redención e do noso progreso: sen a lingua morreremos como pobo, e nada significaremos endexamais na cultura universal”. O 18 de maio Vilar Ponte convocou nos salóns da Academia Galega, daquela radicada na coruñesa rúa de Rego de Auga, unha xuntanza na que vinte persoas acordaron a creación dunha Irmandade dos Amigos da Fala da que o propio Antón sería o seu primeiro conselleiro.

Despois da creación da agrupación coruñesa, no mesmo ano 1916 foron constituíndose con idénticas finalidades de defensa da lingua outras irmandades en Santiago (o 28 de maio, presidida por Lois Porteiro Garea, participante na xuntanza coruñesa), en Monforte, Pontevedra, Ourense e Vilalba, chegando a contar o movemento con duascentas persoas, a maior parte delas intelectuais e profesionais liberais. O proceso delongouse nos dous anos seguintes no que se chegaron a formar até 28 irmandades locais, que agrupaban a setecentos afiliados, ademais das emigrantes radicadas en Madrid, La Habana e Buenos Aires, nas que se organizaban cursos de galego, xogos florais, exposicións e recitais, ademais de incorporar devagariño iniciativas de carácter político. A aparición o 14 de novembro de 1916 do primeiro número do periódico A Nosa Terra, voceiro das Irmandades, publicación galega monolingüe con 2.000 suscritores, unha cifra moi respectable, así como a celebración en Lugo da Iª Asemblea Nazonalista o 17 e o 18 de decembro de 1918, supuxeron a consolidación das Irmandades como o movemento nacionalista galego que, entre outros obxectivos, procuraba a autonomía integral de Galicia, a cooficialidade do castelán e o galego ou o ingreso de Galicia na Liga das Nacións.

Este desenvolvemento do pulo das Irmandades foi parello o das agrupacións e coros folclóricos tradicionais, iniciado en 1915 en Ferrol con Toxos e Frores e Lugo con Cántigas e Aturuxos, e que continuaría no 1916 na Coruña con Cántigas da Terra, en Pontevedra con Foliadas e Cántigas e Mondariz con Agarimos da Terra. Agrupacións musicais que no marco das ideas galeguizadoras das Irmandades, pretendían recuperar o patrón de enxebreza musical nos seus repertorios (alalás, foliadas, muiñeiras…), o emprego de instrumentos tradicionais, o coidado do vestiario dos participantes, a exaltación dos símbolos nacionais (himno e bandeira) e o fomento do emprego da lingua galega.

A celebración deste Ano das Irmandades é unha oportunidade excelente para facer balance dun século decisivo na historia de Galicia e da contribución que fixo o movemento nacionalista. Como tamén o é para valorar o estado actual da lingua, a trabe de ouro das Irmandades, así como para recuperar do esquezo algunhas figuras esenciais daquel pioneiro agromar nacionalista, como a dos irmáns Antón e Ramón Vilar Ponte.

Onte 1517: Pepe Chao, pensador irimego

/en , , , , , /por

Cando comezabamos onte a presentación da novela de Rivas souben do falecemento de Xosé Chao Rego, o pensador irimego. Outra perda, á que engadimos a da Esperanza Guisán, a miña profesora de Filosofía e Ética, nunha fin de semana que nos enfronta coa finitude. Tiven a fortuna de editar varios libro de Chao, con quen amiguei a raíz da publicación d’ O demo meridiano (Xerais 2004), un volume memorialístico que completaba o percorrido biográfico que iniciaramos co libro Conversas con Xosé Chao Rego (Xerais 2002) e despois da Biblia Popular Galega, un dos libros máis fermosos que levamos publicados. O labor vital de Pepe Chao foi extraordinario, fose polo seu compromiso como crego durante dezasete anos na ferrolá parroquia de Santa Mariña do Vilar, fose pola súa dedicación e compromiso como profesor de lingua no Rosalía, fose polo seu tesón como o escritor e ensaísta que máis páxinas ten publicado en galego. Non esquezamos que foi unha das figuras máis brillantes do pensamento galego do século XX, autor dalgúns ensaios de referencia na nosa lingua, como Eu renazo galego (1983) ou os oito volumes que compuxeron a súa eséxese bíbilica Historia do Pobo de Xesús (1980-2000). Quedo cunha frase que lle escoitei en varias presentacións d’ O demo meridiano e que sei marcou a súa vida: «Fóra do mundo non hai salvación». Na miña memoria sentimental lembrareino  da man do seu amigo, o tamén vilalbés, o sociólogo Bernardo García Cendán. Con todos os abrazos para a súa compañeira Sari.

Onte 1516: Neira, home ponte

/en , , , , , , /por

Este é o meu homenaxe a Xosé Neira Vilas que publica hoxe Faro de Vigo con motivo do seu pasamento.

Neira-Vilas-23O escritor Xosé Neira Vilas foi moito máis que o autor de Memorias dun neno labrego, a obra máis popular da literatura galega do século XX, traducida a numerosas linguas, sendo unha das primeiras que lemos os neofalantes que nos incorporamos ao galeguismo durante a década dos setenta. Neira significou moito máis que ser o autor deste libro insignia do que foi a identidade galega da primeira metade do século XX. Pepe foi un home ponte, unha das trabes sobre a que se construíu a cultura galega das últimas seis décadas.

Neira armou unha ponte permanente entre Galicia e América emigrantes, desque marchou a Buenos Aires en 1949, e despois, en 1961, a Cuba, onde viviu durante tres décadas até que retornou, xunto a súa compañeira Anisia Miranda (falecida hai apenas seis anos), ao seu berce natal de Gres, nas terras do concello de Vila de Cruces. Neira foi ponte entre o mundo da edición galega en América e a que se realizaba na península. En 1957 fundou en Buenos Aires a editorial Follas Novas, a primeira distribuidora do libro galego na Arxentina, onde publicou o inesquecible libro protagonizado por Balbino, tamén organizadora da primeira semana do libro galego. Neira e Anisia, directora da revista infantil “Zunzún” e coordinadora de publicacións infantís do goberno cubano, serviron de ponte con Paco del Riego, entón xerente de Galaxia, para que se acometese a edición dos primeiros libros infantís en galego. Como tamén Neira serviu de ponte coa xeración de autores galegos que o precederon no exilio americano como Eduardo Blanco Amor, Luis Seoane, Eduardo Dieste ou Lorenzo Varela.

Como narrador construíu unha obra orixinal alicerzada sobre os tres mundos que lle foron propios, Galicia, Arxentina e Cuba, sendo a vivencia da emigración e do seu desarraigo os eixos temáticos principais. O seu afán pola brevidade, a súa precisión léxica e utilización dunha prosa certeira, traballada, meditada e complexa, permitíronlle gañar o entusiasmo de moitos lectores e lectoras que o recoñeceron como un clásico contemporáneo. Este xeito de contar tan característico levouno tamén ás páxinas dos xornais, onde desenvolveu un labor infatigable con intencionalidade didáctica e política, alternando a crónica, a memoria e a análise das noticias do noso tempo dende unha perspectiva inequivocamente galega.

Lembrarei sempre a Pepe polo seu optimismo contaxioso, propio dun activista de vontade teimosa. Contaba sempre con novos proxectos e azos renovados que expresaba nas frecuentes chamadas telefónicas ou nas conversas demoradas que tanto lle prestaban camiño dalgún acto. Desque regresou en 1992 percorreu todo o país, apoiando os actos do asociacionismo cultural, participando nas feiras do libro de Galicia, das que foi un referente, ou nos clubes de lectura das bibliotecas públicas, como a que leva o seu nome no Calvario. Home ponte, xeneroso, entusiasta, activista. Botarémolo en falta.

Pra facermos xuntos un país

/en , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo reflexiono sobre o fracaso do proxecto dunha candidatura única galega e os retos que para a representacón parlamentaria galega supoñerá enfrontar unha posible reforma constitucional.

Fracasou o proxecto dunha candidatura única galega capaz de constituír, tras as eleccións xerais do 20 de decembro, un grupo parlamentario soberano que representase no Congreso a idea de Galicia como suxeito político. Sen dúbida, foi un fracaso dos diversos chamamentos e manifestos a prol da unión, promovidos na súa maior parte de forma voluntarista por cidadáns sen adscrición partidaria, que agardabamos que desta volta a racionalidade na análise e as actitudes de responsabilidade e xenerosidade dos partidos facilitasen a unidade de acción electoral de nacionalistas e non nacionalistas, apoiados nun amplo movemento de base cidadán. Unha angueira que se demostrou, polo momento, imposible de acadar.

O fracaso do “proceso de unidade” das dúas plataformas cidadáns, Iniciativa pola Unión e Encontro Cívico por unha Marea Galega, foi apenas unha dramatización da imposibilidade deste acordo. Tras o éxito das tres mareas coruñesas nas Municipais de maio, ás direccións da AGE e Podemos asumiron un compromiso de comparecencia conxunta nas Xerais e Galegas, que ratificaron a comezos de outubro no “Pacto de Mazarelos”. Cando estas forzas falaban de “unidade popular” non se referían a outra cousa que non fose o acordo acadado entre elas. Aí naufragou o “proceso de unidade” e aí se malograron as ansias esperanzadas de moitas persoas de procedencias ideolóxicas diversas. Un desacordo inxustificable para a cidadanía progresista e galeguista que se ve obrigada a participar nunha loita fratricida entre dúas candidaturas de fasquía semellante, En Marea e Nós-Candidatura Galega, condenadas, no mellor dos casos, a obter un resultado cativo e insuficiente.

pra_facermos_xuntos_un_paisXaora, esta doenza crónica da desunión cainita da esquerda e do nacionalismo galego non é novidade ningunha na nosa historia. Acáelle coma anel a descrición que Albert Camus fixo do mito de Sísifo polo seu esforzo incesante e inútil de botar a rodar dende o outeiro a súa propia obra. En 2015 emulouse apenas aqueloutro fracaso histórico do manifesto de xaneiro de 1979, “Pra facermos xuntos un país”, no que se propoñía “dotar a Galicia de expresión política propia nos órganos de poder galego” coa intención de conformar “un grupo parlamentario galego nas Cortes Españolas” e “acadar para Galicia Autonomía plena no recoñecemento dos seus dereitos nacionais”. Catro mil persoas reclamaban a constitución dun “frente electoral unido das forzas políticas galegas (…), o que abriría un novo tempo no proceso político”. Daquela xa foi imposible acordar. E así durante case catro décadas non existiu nunca nas Cortes un grupo parlamentario galego, sendo en cada lexislatura a única voz de Galicia como tal a expresada de forma teimosa e comprometida por un par de deputadas ou deputado do BNG.

Coma sucedera en pleno proceso preautonómico, cando Galicia podía perder a posibilidade de que non lle fosen recoñecidos os seus dereitos históricos, hoxe o país sofre unha situación de emerxencia e afundimento, ameazado por unha hemorraxia demográfica imparable e unha preocupante fractura territorial, así como pola deterioración dos dereitos sociais e cívicos que sofre a maioría social. Entramos nun tempo político decisivo, tamén, para a reconfiguración territorial e política do estado, cuxo debate pode abrirse na vindeira lexislatura, sexa pola vía dunha reforma constitucional cara a configuración dun estado federal asimétrico ou pola máis complexa procura dunha solución política ao proceso soberanista catalán. Un debate onde Galicia debería ter voz de seu.

Xaora, non serve de nada lamentar o que puido ser e non foi. Galicia dificilmente contará cun grupo parlamentar de seu, mais precisa conformar posición orixinais (as compartidas por amplas maiorías sociais) sobre os temas esenciais do seu autogoberno, sexa a estratexia de recuperación poboacional, a rearticulación do seu territorio, hoxe fundamentalmente urbano, a recuperación dos dereitos sociais e políticos para a sua cidadanía, como a preservación da súa lingua, cultura e patrimonio. Este é un momento crítico, onde a cidadanía galega será a que exixa a súa representación acadar acordos en clave de país sobre estas cuestións esenciais.

Secomasí, no caso de que se produza o debate de reforma constitucional territorial, todos os membros da representación galega sen excepción, por riba da súa adscrición partidaria, sexan ou non de querenza galeguista, están obrigados moralmente a defender que Galicia teña o mesmo nivel que Catalunya e Euskadi. Como comunidade histórica, Galicia non pode aspirar a menos, nin ser relegada nin contar cunha capacidade de autogoberno inferior ás da súa condición actual. Un compromiso político que deberían asumir todas as candidaturas que aspiran a representarnos.

Onte 1490: Acabou o conto

/en , , , /por

pacto_de_mazarelosNon foi sorpresa ningunha. Acabou o conto da candidatura unitaria galega. Tras o pacto de Mazarelos, o acordo electoral de AGE e Podemos do pasado 2 de outubro, o proceso de unidade popular galega foi apenas a teatralización dun acordo imposible. Gañaron os seitarismos de sempre, iso si, agora utilizando luvas brancas e linguaxe renovada pola facultade de políticas. Xaora, sexa como cadaquén quera vestilo, un fracaso sen paliativos, unha oportunidade histórica estragada froito da subpolítica miope dos que hoxe dirixen os partidos nacionalistas e da esquerda anticapitalista en Galicia.

O mestre Xabier DoCampo, un dos parteiros do proceso de unión, chiaba onte unha frase de José Ángel Valente que pode axudar a entender a orixe do fracaso: «Lo peor es creer que se tiene razón por haberla tenido». Aínda que tamén lle acae á xustificación do caso volver ás páxinas de Camus sobre o mito de Sísifo, esa metáfora do esforzo inútil e incesante do nacionalismo galego empurrando, durante cinco décadas, unha pedra xigante outeiro arriba para despois deixala rodar. E volver subila para volver deixala rodar. E volver empurrar…

Agardo que polo menos unha nova xeración releve a clase política que foi incapaz de entender os sintagmas de unión e entusiasmo que reclamabamos os cidadáns. Desexo a mellor sorte a aquelas persoas que xenerosamente participarán como candidatas ou voluntarias na batalla fratricida do 20D entre as dúas candidaturas, condenadas a obter, no mellor dos casos, un éxito cativo. Para min acabou o conto da unidade. Regreso aos meus afáns, que xa me abonda.