No artigo da semana propoño, a raíz da folga dos mestres, unha reflexión sobre o horario e o calendario escolar.
Dicía con moita ironía Jesús Vicente Chamorro, aquel inesquecible e revolucionario fiscal do Tribunal Supremo, que Deus é o único que sabe que é o que vai pasar no futuro. Ou seña, que Dios é o amo do futuro. Pero, pola contra, non ten ningún poder sobre o pasado. Porque o pasado xa pasou (“lo mejor del pasado es que ya pasó”, afirmaba Ortega, como quitándose un peso de encima). En cambio, os xuices, os policías e os historiadores, que non teñen ningunha certeza sobre o que vai pasar no futuro, si que poden actuar e decidir libremente sobre o pasado. Poden remexer canto queiran nese pasado. Porque iles considéranse os seus verdadeiros amos, os seus propietarios. Por iso podemos dicir que os xuíces, os policías e os historiadores, dalgunha maneira, son máis que Deus.
Aparentemente, así son as cousas. Pero, son realmente así? Pois ó mellor, realmente si son así, monarquicamente si son así, pero republicanamente poden non ser así. José Bergamín, que era un paradigma de republicano histórico, profundamente católico, paradoxal e inconformista até o límite, era famoso por moitos dos seus ditos. Por exemplo, “con los comunistas, hasta la muerte, pero ni un paso más” ou aquel outro, “los vascos son tan españoles que, precisamente por eso, quieren dejar de serlo”. Nun dos seus últimos libros, Cristal del tiempo, dicía que facer o que nos da a gana, a nosa realísima gana, é un privilexio que só se poden permitir os Reis e só de tarde en tarde o común dos cidadáns. Pero se democratizamos e universalizamos ao máximo esa gana, poderemos sustituir a realísima gana por unha gana republicana, isto é, por unha gana que poida ser posible para todas e todos nós.
Así pois, a República como modelo de Estado idóneo e a sociedade republicana como o mellor modo de vida, están hoxe plenamente internalizados no máis fondo da conciencia de todos os pobos de España. Son como o noso máis preciado inconsciente colectivo. A experiencia da Segunda República, tan breve, foi tan fonda e de tal calado que necesariamente estamos obrigados a loitar pola Terceira. Tardará máis ou menos, pero xa está irremisiblemente no horizonte. Porque, como dicía María Zambrano, rememorando aquela experiencia tan rica de 1931, “nunca estuvimos tan contentos juntos, porque nunca habíamos estado contentos y muy pocas veces juntos”.
E a estrela máis rutilante daquel vivir republicanamente foi sen dúbida o colectivo do Maxisterio. Un colectivo que brillou a moita altura. Un colectivo de mestres que eran “mestres, misioneiros e militantes”, como di nun dos seus libros o noso amigo e colega Alejandro Tiana. E fronte a iles, unha boa parte da Igrexa, con toda a xerarquía incorporada. Por iso, como dixo un día Thomas, a guerra que veu despois foi unha guerra de mestres contra curas. E ganaron os curas. Por iso pasou despois o que pasou…
E por iso hai que falar agora mesmo de recuperación da memoria histórica. As cousas non podían quedar como estaban. A manipulación do pasado debe ser desmontada. A verdade histórica debe ser restablecida. Aqueles cinco anos republicanos, do 31 ao 36, deben pesar máis, teñen que pesar moito máis que aquela guerra civil criminal do 36 ao 39 e que toda a “longa noite de pedra”, da que falara Celso Emilio.
É preciso, urxente e necesario recuperar, reparar e restituir. E todo iso pode e debe ser feito coa escrupulosidade con que traballa un arqueólogo, coa precisión dun restaurador , coa pulcritude e a sensibilidade dun artista. Que saibamos todos de todos. Que cada quen volva onde lle corresponda. Que a ilixitimidade sexa corrixida. Que se destapen todos os crimes…
Non se trata de reabrir feridas, senón xustamente de pechalas. Non se trata de facer maniqueísmo, senón de resituar as cousas. Xa non é tempo de vinganzas, senón de recuperar a memoria de todos e todas.HERMINIO BARREIRO
Xesús Alonso Montero convidoume a participar hoxe na homenaxe ao profesor Gonzalo Anaya que se realiza en Vigo con motivo da presentación do libro Gonzalo Anaya: la passió educativa. Unha enorme honra para min xa que dende hai case trinta anos, desde os meus tempos de alumno da Facultade de Pedagoxía, téñolle moita lei a don Gonzalo, un daqueles mestres da República que continúa iluminándonos coas súas luces.
Don Gonzalo Anaya, mestre de mestres, educador humanista e socrático que pensou e pensa a escola desde a escola, desque aos dezaoito anos comezou a traballar nunha pequena escoliña da provincia de Burgos, teimou por amosar o valor da educación como ferramenta de transformación da sociedade. Un compromiso humanista impagable.
Sei que a miña admiración pola figura de don Gonzalo é compartida por moitos compañeiros educadores da miña xeración Participantes nos movementos de renovación pedagóxica), que quedamos impactados, removidos, por dous dos seus libros principais: o prólogo qu preparou para a edición de Viaje por las escuelas de Galicia, o libro de Luis Bello, publicado por Akal en 1973 na colección Aeralonga (unha grande contribución á historia educativa de noso), e por Que otra escuela. Análisis para una práctica, publicado en 1979 (tamén por Akal), un volume no que reunía unha serie de intervencións nun cursiño que impartiu na IIª Escola d’ Estiu del Pais Valenciá, arredor do tema central da función social da escola. Os pedagogos e membros dos colectivos de renovación pedagóxica da miña xeración somos todos debedores daquela análise, como doutras daquel tempo de entusiasmo, anterior ao desenvolvemento da Pedagoxía Crítica que, a partir dos anos oitenta, impregnou a pedagoxía española e o proceso inacabado das súas reformas educativas. Fronte ao discurso da morte da escola, don Gonzalo propoñía unha estratexia que non perdeu vixencia: mudar a orientación da escola dende dentro, grazas á intervención e o compromiso dos docentes.
Don Gonzalo deixou en Galicia, tras vinte anos de docencia en Lugo e Compostela (entre 1953 e 1973) como catedrático de Filosofía, un ronsel de amizades e de alumnos devotos, ademais dunha intensa pegada no seu labor de promción do cineclubismo (a súa tese de doutoramento xira arredor do cine) e dun aprezable volume ensaístico, La depresión cultural gallega (publicado por Galaxia e a Fundación Penzol en 1970).
No entanto, a miña admiración por don Gonzalo, converteuse en devoción a partir do seu coñecemento directo, cando impartu na Escola de Verán de Galicia (realizada en Vigo en 1984 e á que acudía puntualmente todos os anos) un cursiño sobre as funcións sociais da educación e a análise do poder na escola. Neses días tiven a grande fortuna de manter unha longa conversa con el, que recollería na primeira entrevista que publiquei en Faro de Vigo, no mes de novembro de 1984. Repasando hoxe aquela entrevista, realizada pouco antes que don Gonzalo se xubilase da súa cátedra da Escola de Maxisterio de Valencia (logo seguiría desenvolvendo o seu labor docente como profesor emérito), reparei que recollía moitas das ideas claves do seu pensamento pedagóxico.
Na entrevista don Gonzalo debullada a reivindicación que fixo sempre dos ideais pedagóxicos da ILE e da escola Moderna de Ferrer i Guardia. Insistía na necesidade de vencellar a teoría pedagóxica coa práctica escolar e cos determinantes socio-culturais. Reivindicaba o papel do mestre. Reflexionaba sobre o paradoxo de que sexa a escola “o que menos educa”. E, sobre todo, insitía no deber de cumprir o artigo 27, punto 2 da Constitución, o que determina que “a educación terá por obxecto o pleno desenvolvemento da personalidade humna”.
Aquela conversa remataba cunha afirmación que, inmersos outra vez noutra nova reforma curricular, non perdeu unha miga de interese: “Non hai que pensar qué ensinanzas ou qué programas, senón de que xeito cumprimos a Constitución. isto hai que dicirllo a todos os educadores e, primeiro, ao ministro.”
Grazas, don Gonzalo por crer que o máis importante nun mestre é o valor da palabra. Grazas por continuar iluminándonos cos azos dun mestre da República.
No artigo da semana reflexiono sobre os datos do Barómetro de hábitos de lectura e compra de libros 2006, do que demos conta hai uns días.
Cada vez estou máis interesado polos blogs escolares. Este do IES de Cambre seméllame un dos máis conseguidos e traballados dos que coñezo. Elaborado polo grupo de Técnicas de expresión escrita de 4º de ESO (unha materia optativa, que desaparece no novo currículo da LOE), o blog ten un carácter multimodal de moito agradecer; publica un audioblogue, vídeos, música e unhas anotacións textuais ben xeitosas e ben escritas. A utilización dos blogs como ferramenta didáctica, aspecto que aborda con frecuencia Tíscar e especificamente Sonia Bertocchi, está aínda comezando entre nós. Ben sabemos que hai experiencias moi interesantes como Aula Galicia ou A nosa biblioteca, mais aínda carecemos dun espazo común (polo menos no que eu acado), unha rede de blogs escolares que permita o intercambio e a comunicación entre todos eles (sei que hai moitos máis dos que aparecen nas relacións do blogomillo). Un vieiro a desenvolver.
Coñezo a Aula virtual de lingua galega do Departamento de Lingua galega e Literatura do IES Otero Pedrayo de Ourense. Pareceume moi completa. Permite, polo momento, a consulta das programacións, a consulta e descarga de recursos didácticos e de materiais de diversificación curricular (tanto de xeografía, galego coma castelán). Complétase cunha completa páxina de enlaces, onde aparecen moitos dos recursos educativos máis valiosos existentes na rede en galega. Espazos na rede coma este demostran as súas enormes posibilidades recurso didáctico e, o que me parece aínda mías importante, coma forma de abordar a textualidade electrónica no sistema educativo. Seguiremos a páxina con moito interese. Sabemos que axiña será enriquecida cun curso interactivo de galego dirixido a poboación inmigrante.Vía: Nacho de la Fuente e Periodismo 2015.
No artigo da semana valoro como un avance (a pesar dalgunhas insuficiencias) o decreto consensuado polos grupos paralamentarios sobre o uso do galego como lingua vehicular no ensino non universitario.
