Olimpia Valencia e outras pioneiras

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo a figura de Olimpia Valencia e outras pioneiras:

Reparo con frecuencia na placa colocada en Príncipe nº 11 na que se lembra que alí tivo a súa consulta a xinecóloga Olimpia Valencia López, a primeira muller galega en obter a licenciatura de Medicina na Universidade de Compostela en 1925, cun expediente inzado de matrículas. Nacida nas terras arraianas do concello de Baltar en 1898 e veciña de Vigo dende os doce anos, especializouse en Madrid, onde se doutorou cunha memoria sobre a colesterinemia no sangue, e despois, grazas a unha bolsa da Junta de Ampliación de Estudios, trasladouse a Alemaña e Suíza onde ampliou formación científica na especialidade que exerceu en Vigo desde 1928 até case o seu pasamento en 1987. Profesión que desenvolveu na Seguridade Social, até a década de 1960, e na consulta particular que a súa chegada abriu en Príncipe, que trasladaría despois á rúa Velázquez Moreno e, finalmente, á rúa Uruguai, onde a Irmandade da Sanidade Galega e o Colexio Médico de Pontevedra colocaron en 2016 unha placa que a recorda: «Olimpia Valencia: especialista en doenzas da muller».

Vinculada ao galeguismo republicano de Vigo, polo tanto a figuras como as de Valentín Paz Andrade, a doutora Valencia tivo a afouteza de encabezar en 1931 o chamamento de apoio aos candidatos da provincia de Pontevedra do Partido Galeguista e en 1936 outro que reclamaba o Si no Plebiscito do Estatuto, ambos os dous documentos asinados só por mulleres. Sempre estudosa, inqueda e comprometida coa súa profesión e coa causa da igualdade («as mulleres podemos namorarnos por algo máis que casar», confesoulle nunha entrevista ao xornalista Johán Carballeira), participou en Vigo na fundación de entidades como a Academia Médico-Quirúrgica (1930) e a Alianza Francesa. Compromisos cívicos que lle pasarían factura en 1937 cando foi detida, acusada de pertencer ao Partido Galeguista e manter relación con xentes de esquerdas, e máis tarde nos dífíciles anos de posguerra, cando foi acusada de «roja» e mesmo boicoteada a súa consulta. Recoñecida hoxe como pioneira, unha desas mulleres que pelexaron por ocupar espazos até entón masculinos, dona Olimpia conta cunha rúa co seu nome na zona de Cabo Estai e a Universidade de Vigo escolleuna, tamén, para identificar o seu Centro de Investigacións Médicas. Apenas dous recoñecementos para unha das pioneiras viguesas máis afoutas.

A apaixonante biografía de Olimpia Valencia, que merece un lugar destacadísimo na historia de Vigo, é unha das incluídas no álbum «Pioneiras» (Xerais 2018) escrito por Anaír Rodríguez e ilustrado por Nuria Díaz, protagonizado por unha ducia de mulleres galegas que conseguiron vencer as barreiras impostas ao seu xénero e dar os primeiros pasos por vieiros transitados até ese momento só por homes. Mulleres de épocas e ámbitos sociais e profesionais ben distintos, dende Exeria, a primeira muller escritora de toda a Hispania Romana no século IV, e Isabel Barreto, a primeira almiranta do mar, participante a finais do século XVI na expedición para colonizar as Illas Salomón; pasando por Isabel Zendal, a primeira enfermeira en misión internacional, participante na expedición da vacina da varíola do doutor Balmis, e Sofía Casanova, a primeira correspondente de guerra; até Celia Rivas, a primeira condutora de camións, Marcela e Elisa, as mestras que quixeron casar, Irene González, a primeira futbolista nun equipo masculino, Áurea Rodríguez, a primeira gaiteira, María Luz Morales, a primeira muller directora dun xornal de ámbito estatal («La Vanguardia»), e Ángeles Alvariño, a primeira científica nun buque de investigación internacional, que traballou un par de anos no Instituto Oceanográfico de Vigo.

Unha ducia de pioneiras, como as doutoras Valencia e Alvariño, ou como tantas outras mulleres viguesas que abriron camiño, cuxas historias merecen ser coñecidas e postas en valor. Recuperacións biográficas esenciais para a súa utilización didáctica nas aulas e para a formación nos valores da igualdade, mais tamén para as actividades do propio movemento feminista neste seu irreversible proceso de empoderamento emancipador, caligrafado nas rúas viguesas o pasado domingo por milleiros de mulleres, unha lumieira esperanzadora para erradicar as lacras do feminicidio, do acoso e das desigualdades social, laboral e económica, como raíces da sociedade patriarcal.

As conquistas do movemento feminista foron sempre conquistas para toda a humanidade; como sabemos que mudar a historia obriga a mudar as voces da historia. Secasí, se recuperamos os nomes e restauramos a memoria destas pioneiras, até agora invisibles na historia, contribuiremos a acuñar modelos e figuras femininas valoradas socialmente. Eis a necesidade de poñer en valor á doutora Olimpia Valencia e a outras pioneiras.

Memoria do Holocausto

Dediquei o artigo da semana en Faro de Vigo ao Día do Holocausto:

O pasado 12 de agosto visitamos os campos de concentración de Auschwitz e Birkenau, situados en Oswieçim, preto da cidade de Cracovia na cerna da simpática Galicia polaca. Seis horas inesquecibles, que compartimos con outros centos de visitantes (máis dun millón cada ano) procedentes de todo o mundo, no lugar de martirio e exterminio máis coñecido do planeta, na chamada “residencia e porta da morte”, transformada polo goberno polaco en Museo e espazo de educación para a paz e para a conmemoración das vítimas. Soubemos de primeira man por que Auschwitz e Birkenau son o símbolo do Holocausto, quizais o sinónimo máis preciso para referirnos ao homicidio e ao terror, ao racismo, á xenofobia, á intolerancia, ao antisemitismo e á conculcación dos dereitos humanos.

Foi unha visita para nós marcante pola reconstrución detallada do relato do exterminio de máis dun millón de persoas (a maior parte delas xudías) que se estima morreron nas súas cámaras de gas, como daqueloutra infamia das que foron destruídas por unha existencia humana miserable e aniquiladora, rescatando as palabras do escritor Primo Levi, e morreron a causa da fame, dos castigos, do traballo escravo, de doenzas e epidemias, de execucións no Paredón da Morte ou dos experimentos médicos criminais do doutor Mengele.

Na reconstrución da memoria de Auschwitz resulta moi emocionante o relato que coñecimos de Anatoly Shapiro, o primeiro oficial do exército soviético que entrou no campo o 27 de xaneiro de 1945 e abriu as portas da liberdade ás cincocentas persoas que aínda permanecían alí. O comandante ucraíno lembrou anos despois que cando os membros do exército vermello entraron en Auschwitz viron “algunhas persoas esfarrapadas, non semellaban seres humanos, eran puro óso”. “Dixémoslle que quedaban libres do dominio alemán, mais non reaccionaron, non podían mover a cabeza ou dicir palabra ningunha”. Shapiro lembra o horror que atopou nos barracóns de mulleres e como dous meniños que lograron sobrevivir cando os viron comezaron a berrar asustados: “Non somos xudeus!, ¡non somos xudeus”. O ucraíno non esqueceu o feito terrible de que algúns dos superviventes morreron cando probaron os primeiros alimentos que os cociñeiros soviéticos lles prepararon, “porque os seus estómagos non funcionaban”, rematando a súa testemuña coa intención de que “a seguinte xeración non permita nin por un segundo que se repita de novo o que sucedeu durante aqueles anos”.

Con idéntica intención, o primeiro de novembro de 2005 a Asemblea Xeral das Nacións Unidas declarou o 27 de xaneiro como o Día Internacional de Lembranza do Holocausto. Unha efeméride que este 2018 a UNESCO propuxo se centrase na educación e na lembranza do Holocuasto como unha causa compartida. Un foco temático que alerta sobre o feito de que o Holocausto non só afectou aos países onde se cometeron os crimes nazis, senón que tamén repercutiu en moitos outros lugares do mundo de xeito que todos os estados comparten a responsabilidade colectiva de recuperar a memoria das vítimas e “a de educar sobre as causas, as consecuencias e a dinámica do delito de xenocidio, así como fortalecer a resiliencia da mocidade contra as ideoloxías de odio”.

Nesa liña saudamos as numerosas iniciativas pioneiras que nestes días agromaron en Galicia para a conmemoración do Día do Holocausto, como a exposición escolar sobre Joaquín Balboa, o preso 3833 de Mathausen, ou a fotográfica de Boix, o fotógrafo de Mathausen. Xaora, particular interese tivo o extraordinario artigo de María Torres publicado no dominical de Faro de Vigo sobre os vigueses en campos nazis, que evidencia a existencia de cerca de 10.000 republicáns españois recluídos en campos de exterminio coa beizón de Franco e coa colaboración de Pétain, dos que 180 (122 falecidos) eran galegos e dos que 13 naceran, residiran ou faleceran en Vigo, e dos que por ventura se rescatan do esquecemento os seus nomes e o periplo das súas vidas.

Como importancia histórica ten a aprobación o 24 de xaneiro por parte de todos os grupos do Parlamento de Galicia dunha “Declaración institucional sobre o Día de Conmemoración Anual en Memoria das Vítimas do Holocausto” na que se recoñece a existencia de 200 vítimas do Holocausto orixinarias de Galicia, así como a colaboración neste xenocidio da Ditadura franquista, “que perseguiu miles de homes e mulleres que fuxiron do Estado español despois da derrota da República en 1939 e tras a instauración dun réxime fascista”. Dáse así un paso simbólico senlleiro, apoiado polo Partido Popular de Galicia, para asumir a tarefa de facer memoria da ditadura, de non volver nin acalar nin agochar os crimes de seis millóns de persoas, ao tempo que ao compromiso de traballar arreo contra calquera brote de racismo, xenofobia e discriminación.

Onte 1909: Dous filmes sobre o Holocausto

Despois da experiencia marcante vivida hai días cando visitamos os campos de Auschwitz e Birkenau, dúas películas que vimos esta fin de semana, O fillo de Saúl do húngaro Lászlo Nemes e Hannah Arendt da alemá Margaret von Trotta, adquiriron unha maior relevancia. Dúas fitas de fasquía narrativa diferente que, ademais de denunciar o xenocidio xudeu nos campos de concentración nazis, propoñen unha reflexión moral e política da que o espectador non pode allearse. Do extraordinario film do debutante Nemes impresionoume como a utilización de recursos técnicos, sexan longos planos secuencia, constantes fóras de foco ou o protagonismo do son de ambiente, constitúen tanto opcións estéticas como éticas. Dificilmente pode representarse de forma máis fidedigna o horror que nas marxes da pantalla ou nos berros que se escoitan tras as conversas murmuradas, mentres a cámara persegue a caluga dun protagonista obsesionado por enterrar ao seu fillo, o único xeito de asegurar a salvación.

Nemes condena ao espectador a querer ver e non poder facelo, un xogo sutil, que non agocha nada que resulte esencial para expresar a ruindade do ser humano. Como resulta inquedante a reflexión que von Trotta propón sobre a banalidade do mal no biopic sobre a filósofa xudía, formada con Martin Heidegger, a raíz do seguimento xornalístico que fixo en 1961 para The New Yorker do xuízo a Adolf Eichman, un dos máximos responsables nazis dos campos de exterminio. A veterana directora de A honra perdida de Katharina Blum ofrece un retrato matizado de Arendt, moi lonxe dos perfís da haxiografía, procurando a súa credibilidade no protagonismo da palabra, os diálogos e os monólogos (como a lección memorable que imparte diante do seu alumnado e os responsables da universidade). Dúas películas que afondan nas raíces do xenocidio e do totalitarismo, alertando sobre a necesidade non abandonar nunca o pensamento, onde reside a cerna da liberdade que se pretende erradicar.

Onte 1906: #NoTincPor

Ben sei que non é doado comprender as razóns dos atentados de Barcelona que nos provocan tanto horror e desacougo. Ben sei que a orixe de Daesh está nas guerras de Iraq, Afganistán e Siria, á que non son alleas os intereses da industria armamentístca occidental nin a estratexia hexemonista dos Estados Unidos, Reino Unido e Francia. Como sei que iso non abonda para explicar as razóns que levan a uns mozos, que forman parte da sociedade catalá, para atacar de forma desesperada as persoas que deambulan polas Ramblas e facelo en nome dunha crenza política ou relixiosa. U-la orixe do odio que os mobiliza? Como podemos promover a preminencia dos valores dunha cultura de paz?  Como demostran outros atentados de semellante fasquía, como os de Bataclan ou Manchester, non hai outro camiño para combater o odio e garantir a nosa seguridade que non sexa o de exercer a liberdade, o de non retroceder, o de promover os valores da igualdade e do laicismo. Ese é o sentido de «No tinc por», asumido como a expresión da afouteza colectiva da sociedade catalá para expresar o seu rexeitamento do fanatismo e a súa confianza en superar esta traxedia. Como foi onte esperanzosa a resposta cidadá contundente e espontánea aos fascistas dispostos sempre a pescar no río revolto da islamofobia e do racismo. Por moito que nos doa #Barcelona debemos recoñecer que non somos o centro dun mundo onde o fanatismo terrorista e as guerras de alta e baixa intensidade baten de forma brutal todos os días. Sempre crin que asumir a nosa responsabilidade no desenvolvemento dunha cultura de paz e na loita pola igualdade (en todos os ámbitos e lugares do planeta) é a resposta que podemos ofrecer. #NoTincPor

Guardar

Guardar

Onte 1839: Cidades acolledoras

Participamos onte na concentración que na praza da Princesa organizou o grupo de Vigo de Amnistía Internacional para reclamar o cumprimento do compromiso de setembro de 2015 do Goberno de España de acoller a 17.337 persoas refuxiadas e para celebrar que cada unha das nosas cidades fosen abertas e acolledoras. Transcorridos case dous anos foron acollidas 1.034 persoas, apenas o 6,0 % do prometido, o que debería avergonzar a todas as administracións e cidadáns.

Como denuncia Amnistía Internacional no seu informe anual 2016, vivimos nun mundo cada vez máis dividido, vivimos de costas ás atrocidades e violacións dos dereitos humanos que se producen en todo o planeta, tamén en España. Vivimos sometidos ao uso cínico dunha retórica do «nós contra eles» que alimenta un discurso da culpa, o medo e o odio.

«Basta de odiar!, queremos unha retórica do amor, un fogar para as vinte e un millóns de persoas refuxiadas. Xa non abonda con indignarse!», expresa, entre outras proclamas, esta peza audiovisual de AI, que propoño compartamos.

Terrorismo machista

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao terrorismo machista:

lafoto1_669303_0x0_izdaO asasinato de María José Mateo García “Sesé”, tras a explosión de gas butano provocada na súa casa de Chapela pola súa ex-parella Emilio Fernández Castro, é o máis recente atentado de terrorismo machista na área metropolitana de Vigo. Un crime executado a sangue frío, tras un plan concienzudamente preparado en todos os seus detalles, que amosa a ferocidade deste asasino que puxo todos os medios para impedir que a muller puidese escapar ou defenderse. “Sesé” foi outra vítima a engadir á lista de 17 mulleres (de todas as idades) asasinadas en España polas súas parellas ou exparellas dende comezos de 2017, período considerado como o peor de violencia machista na última década. Un fenómeno terrorista que, a pesar dos esforzos de concienciación social, repunta no seu número de vítimas e, segundo fontes policiais e xudiciais, no seu nivel de violencia.

Sabemos que esta lacra de morte e moita dor (canto menos tres mulleres foron asasinadas en Galicia en 2016 e 45 desde 2007) non vai ser doada de erradicar. As cifras son moi teimudas e demostran que nos últimos anos non se mitiga o número de casos e de denuncias relacionadas coa violencia machista (arredor de 15 diarias en Galicia, das que 3 corresponden ao xulgado de Vigo) medrando o número de mulleres obrigadas a vivir baixo algunha medida de protección (máis de tres mil), das cales máis de mil teñen protección policial activa. Datos que son apenas orientativos, xa que os criterios de contabilización de vítimas do feminicidio varían en función do organismo público que os realice (Consello Xeral do Poder Xudicial, Ministerio de Sanidade, Ministerio do Interior ou a Secretaría Xeral de Igualdade da Xunta de Galicia), cinguíndose aos casos contemplados na Lei 1/2004 de Medidas de Protección Integral de Violencia de Xénero, na Lei 8/2015 de protección da infancia e adolescencia e na Lei 11/2007 galega para a prevención e tratamento integral da violencia de xénero, ou dos utilizados polas organizacións feministas que contemplan todas as formas de violencia e agresión sobre as mulleres.

A violencia sobre as mulleres é unha ferida que se agranda e da que os asasinatos son apenas o iceberg desoutra perigosa doenza do machismo, cultura relacional inoculada de forma explícita ou implícita nos máis diversos eidos da vida social. Un machismo que lonxe de mitigarse continúa estando moi presente, xa dende o berce, na educación familiar que diferencia entre o universo azul dos nenos e o mundo rosa das nenas. Machismo falocéntrico consolidado nos modelos actuais de amor romántico adolescente, simbolizados polo cadeado e a sumisión feminina, cuxas formas de sometemento e exaltación do control están presentes nas letras dalgunhas cancións de moda e son aceleradas pola utilización de Whatsapp e outras redes sociais. A educación na igualdade dende o berce, tanto no eido familiar coma escolar, semella a longo prazo a única vacina eficaz para erradicar os comportamentos machistas que están na orixe desta violencia contra as mulleres.

Mais esa revolución educativa pola igualdade require de tempo e dun gran consenso social e institucional aínda por forxar capaz de sensibilizar ao conxunto da cidadanía que vivir en igualdade non só é posible, senón a única forma digna de facelo. Un proceso que pretende erradicar a violencia contra as mulleres que debe ser acelerado por un gran pacto galego contra a violencia machista. Acordo (por ventura) aprobado por unanimidade polo Parlamento de Galicia hai un mes, a proposta de Ana Pontón, no que, entre outras, se contemplen as medidas de protección e asistencia das vítimas, o recoñecemento do concepto de feminicidio, a mellora dos medios e recursos xudiciais, a intensificación de medidas de prevención,  a colaboración cos concellos, a potenciación do funcionamento do Observatorio Galego de Violencia de Xénero e a implicación dos medios de comunicación social públicos e privados no combate á violencia machista evitando o morbo e o sensacionalismo no seu tratamento informativo. Un pacto galego cuxas achegas deben ser incorporadas a esoutro imprescindible Pacto de Estado contra a violencia de xénero.

Erradicar o terrorismo machista obriga á cidadanía a participar de forma activa promovendo comportamentos en igualdade, visibilizando a súa repulsa, denunciando aos agresores e arroupando con firmeza e agarimo ás vítimas. Unha obriga que para os poderes públicos e os medios debería ter a consideración de “cuestión de estado”. Por acción ou por omisión todos e todas podemos contribuír a parar este feminicidio, que é perfectamente evitable.

O inicio do día escolar pola paz

Dedico o artigo da semana no Faro de Vigo a lembrar o que foi o inicio en Vigo do día escolar pola paz, que se celebra cada 30 de xaneiro.

PazComo cada 30 de xaneiro celebrouse onte o “Día da non violencia e a paz”, unha efeméride instituída en 1964 polo inspector de educación mallorquín Llorenç Vidal coa intención de conmemorar nas escolas o aniversario do pasamento de Mahatma Gandhi, asasinado a tiros o 30 de xaneiro de 1948 en Nova Delhi. Unha xornada educativa non gubernamental, recoñecida hoxe no calendario escolar, que en Vigo comezou a ser celebrada de forma pioneira en 1983 no Colexio Público García Barbón, promovida polo profesor Xesús R. Jares, sendo directora do centro Marina Cabeza. Unha data que dende entón continúa abordándose nos centros educativos, coa intención de salientar os valores do diálogo e da resolución non violenta dos conflitos característicos da cultura da paz.

Unha efeméride bautizada o ano seguinte como “Día escolar pola paz” polo grupo de Educadores pola Paz de Nova Escola Galega, fundado por Xesús R. Jares, que no seu “Manifesto dos Ensinantes galegos pola paz e o desarme”, apoiado por case un milleiro de docentes, chamou a celebración desta xornada de concienciación nos centros e á integración da educación para a paz no currículum. Primeira convocatoria na que xa participaron unha ducia de escolas e colexios de Vigo e bisbarra, sendo apoiada polo propio alcaldía de Vigo, que o 30 de xaneiro de 1984 emitiu un bando con motivo do “Día escolar pola paz mundial e o desarme”. Un texto (hoxe podemos cualificalo de “histórico”) no que o alcalde Manuel Soto instaba a que “a escola non debe deixar de lado o obxectivo de educar para a convivencia e a paz” e chamaba ao alumnado e ao profesorado vigueses “a celebrar e participar nas actividades conmemorativas desta efeméride, para abandonar na vosa escola os xogos da guerra e para que o espírito implícito deste día permaneza na conciencia de todos”.

Formaban parte do programa deste 30 de xaneiro de 1984 as primeiras xornadas de Educación para a Paz, dirixidas ao profesorado e a toda a cidadanía. Celebradas do 13 ao 18 de xaneiro no Auditorio da caixa de aforros da rúa Rosalía de Castro, lembramos que foron abertas cunha conferencia brillantísima do filósofo Fernando Savater sobre as razóns do desarme, diante dunha sala onde non entraba unha agulla. Xornadas nas que se proxectaron “Guernika”, a documental de Alain Renais, e “Johnny cogió su fusil” de D. Trumbo, un clásico do cine antibelicista, con outro éxito de público impresionante. Como tamén foran moi interesantes as mesas redondas nas que participaron, entre outros, o debuxante Máximo, o propio Llorenç Vidal, Herminio Barreiro, Alexandre Cribeiro, Antonio Ojea e Segundo Mariño.

Xaora, a cerna do programa foron as actividades colaborativas nas que participaron preto dun milleiro de alumnos e alumnas. Realizáronse exposicións de traballos escolares nos centros e na sala de exposicións do Centro Cultural Cidade de Vigo; convocáronse concursos literarios e fixéronse recitais poéticos nos centros; graváronse programas en Radio Popular de Vigo e Radio Cadena e desenvolveuse unha marcha festiva pola paz na rúa do Príncipe. Sen esquecer que “Faro de Vigo” apoiou o programa coa publicación o 18 de xaneiro de 1984 de tres artigos longos sobre Educación para a paz e o desarme no seu suplemento “A pizarra”.

Iniciativas semellantes desenvolvéronse noutras localidades, promovidas por membros de Nova Escola Galega, como en Vilagarcía, A Estrada, Ribeira, Ourense e Santiago, onde o alcalde Xerardo Estévez tamén emitiu o seu bando e o Departamento de Educación enviou aos centros diversos materiais para apoiar o traballo didáctico da xornada. Sendo tamén significativo que o daquela Conselleiro de Educación Víctor Vázquez Portomeñe solicitase á comunidade educativa “que a paz informase a educación galega”.

Sei que aquela primeira celebración do Día escolar pola paz estaba moi mediatizada polos efectos da carreira armamentista que nos anos setenta e oitenta caracterizaba un mundo bipolar, amedrentado pola posibilidade do emprego dos mísiles nucleares. Un mundo incerto e inquedante que, magoadamente, regresou co inicio do século XXI. Tras o destrozo de Iraq e Siria, persisten as guerras ocultas en África, continúan as veas abertas do conflito palestino e as ameazas do terrorismo jihadista, mentres que milleiros de refuxiados se enfrontan en varios continentes aos valados do unilateralismo xenófobo que reza nas propostas de Trump, Putin e os membros emerxentes da chamada “nova dereita europea”. Tempos nos que educar nos valores da cultura da paz e da igualdade semella imprescindible.

Onte 1820: Liberdade de expresión

Facebook-Prisioneros-sovieticos-concentracion-Mauthausen_EDIIMA20170128_0193_19

Indignoume que Facebook censurase esta fotografía publicada con motivo do Día do Holocausto ao que nos referiamos onte. Trátase dunha foto histórica estremecedora, moi coñecida e difundida na rede, tomada por un vixiante nazi do campo de Mauthausen a prisioneiros soviéticos. Unha censura xustificada por Facebook polo feito de que esta rede social ten restrinxida a publicación de fotografías de persoas espidas, mais que para María Torres, a creadora  do blog Búscame en el ciclo de la vida, e da páxina de Facebook homónina, ten todas as trazas de ter unha motivación ideolóxica. Por incrible que poida parecer, nos tempos da disrupción dixital e da emerxencia da nova dereita, defender a liberdade de expresión e os dereitos humanos en Facebook, como no resto de espazos de Internet, constitúe un principio esencial para todas as persoas que os utilizamos. Esta foto de Mauthausen expresa con toda a crueza a desolación destes homes sometidos polo nazis ás violencias extremas da fame, os traballos forzados e o roubo da súa dignidade. Non debemos agochala.

Onte 1759: Presentación en Librouro d´«A ira dos mansos» de Manuel Esteban

Vai ser moi difícil esquecer o sucedido no serán de onte en Librouro onde presentamos A ira dos mansos, a novela de Manuel Esteban gañadora do Premio Xerais deste ano. Máis dun cento de persoas desbordaron a libraría viguesa seguindo as intervencións da xornalista viguesa Marta Gómez González, membro do xurado que outorgou o premio, e do autor na súa primeira presentación. Un serán moi emocionante que aventura unha recepción entusiasta desta novela negra viguesa de profundo carácter social e ético.

Comezou o seu discurso Marta Gómez confesando que »empatizou decontado co personaxe de Carlos Manso» e que «a estrutura tan sólida de novela negra parecía ser dun autor consagrado». «Cando escoitei as primeiras declaracións do autor comprendín que esta non era unha novela, era –como el sinalaba– un tumor que tiña que ser extirpado». «A ira dos mansos non é só un exercicio literario, é un berro de impotencia, a literatura concibida como ferramenta. Mais iso non impide que a novela sexa trepidante, que ofreza unha atmosfera de Vigo como cidade portuaria moi ben reflectida». «Ademais, o protagonista é un policía vello co que imos empatizando grazas ao seu humor negro que che vai corroendo».

Marta Gómez continuou sinalando que a novela «era unha homenaxe aos traballadores das asociacións como Down-Vigo, representados no personaxe de Lorena». A presentadora detívose en salientar a importancia da filosofía na novela que propón un debate entre as doutrinas de Confucio e o imperativo categórico de Kant e o seu sentido da xustiza universal. Rematou Marta gabando o momento de lucidez do narrador para poñerse na cabeza de Pedro, un dos personaxes con síndrome de down, que «representa o presente absoluto, a vivencia plena, constituíndo unha forma moi lúcida de achegarse a estas persoas».

Comezou Manuel Esteban confesando que non era amigo de referencias persoais, aínda que eran inevitables para falar d’ A ira dos mansos. Relatou as circunstancias do nacemento hai trece anos do seu fillo Antón con síndrome de down e como a partir de entón nunca deixou por sentado o que sucedería no futuro, «desa ferida interior naceron os meus primeiros textos narrativos». A seguir leu un deles (que se recolle no vídeo desta anotación, gravado por Librouro) e explicou que a orixe do título da novela estaba nunha frase emblemática de Jose Saramago «deféndenos señor da ira dos mansos».

Manuel Esteban xustificou a súa elección da novela negra para expresar a súa intencionalidade tanto por ser lector do xénero dende a súa mocidade como pola ambigüidade moral que permiten as súas convencións. «Quixen ofrecer un policía filósofo, misántropo, visceral, que levase ao lombo un fato de prexuízos, mais que fose capaz de mudalos. Esta historia vai de cambiar. Tiven presente unha frase de Eduardo Galeano: “Somos o que facemos para cambiar o que somos”». Rematou Esteban expresando que o personaxe de Pedro é a razón deste libro, «a voz de todos os mansos do mundo».

Onte 1628: Día da Terra Palestina

Pérdida de tierra palestinaOnte foi o Día da Terra Palestina, unha data na que os palestinos de Israel e dos territorios ocupados reivindican os dereitos lexítimos do seu pobo, que continúa sendo sometido a un réxime de Apartheid e de roubo das súas terras (estimada xa nas 800.000 hectáreas) por parte de Israel. Unha efeméride que lembra a folga xeral  da sociedade palestina do 30 de marzo de 1976, convocada para protestar polo continúo roubo das súas terras, onde morreron seis rapaces nunha manifestación. O de Palestina é un muro da vergonza que levou a esquecer á comunidade internacional algo tan sinxelo como que a solución do conflito está na creación de dous estados que respecten as fronteiras de 1967. Cando o recoñecerá efectivamente a comunidade internacional?