Para evitar a contaminación visual, a cámara municipal de Sao Paulo decidiu impedir a presenza de valados publicitarios nas rúas da cidade. O fotógrafo Tony Marco está documentando este proceso inédito de limpeza visual. Un modelo a imitar? Témome que sería moi difícil implantalo nas nosas cidades, abonda con lembrar a recente campaña das eleccións municipais.
NA BIBLIOTECA CUNQUEIRO
A razón da nosa viaxe foi participar nun debate sobre a “Edición e a tradución en Galicia”. Despois de visitar a Biblioteca Cunqueiro (cuns fondos galegos aínda escasos) e visionar unha presentación multimedia sobre Galicia e a literatura galega (moi xeitoso), a nosa primeira sorpresa foi o interese dos medios de comunicación sirios polo que sería o desenvolvemento do acto. Tanto Moisés coma min fomos entrevistados longamente tanto pola radio como pola televisión públicas sirias. Amelia Puga, unha compostelana residente en Damasco dende hai dezasete anos, foi a xornalista que nos fixo unha entrevista emocionante para o espazo semanal que mantén en Radio Damasco, dirixido a comunidade de fala española (hai unha importante presenza venezolana e cubana, ademais dos tres mil alumnos do Instituto Cervantes). Custoume moito responder a unha das súas preguntas, cando a súa voz semella ía crebar: “que cre pode supoñer a súa presenza en Damasco para a comunidade galega emigrante?”.
Co tempo moi axustado, baixamos ao Salón de Actos, onde nos agardaba un público numeroso (unhas sesenta persoas), formado por profesores universitarios damascenos, media ducia de editores, alumnos do Instituto Cervantes e membros da comunidade emigrante. O debate desenvolveuse en español con tradución simultánea ao árabe interpretada por Najer, un traballador do Instituto, sirio cristiano, que viviu na Habana durante nove anos e onde se licenciou en veterinaria. Najer, unha persoa entrañable e moi simpática, acompañaríanos o día seguinte na visita que realizamos nas aforas da cidade á mesquita xiíta de Sayda Zeinab (unha experiencia impactante, quizais a máis forte da viaxe, onde unha relixiosidade extrema se mestura cun luxo arquitectónico desaforado). Najer recordounos o carácter emigrante do seu pobo (hai preto de quince millóns de sirios emigrados); explicounos as razóns polas que hai cans só nos barrios cristianos; xustificou a revolución que está supoñendo as parabólicas ou laiouse das dificultades de acceso a Internet.
Abriu o acto o director do Instituto, Antonio Gil Carrasco (un anfitrión delicadísimo, como a súa compañeira Mari Ángeles), que falou a maior parte do tempo en árabe, salientando o compromiso que o centro tiña coa figura de Álvaro Cunqueiro e coa proxección da cultura e literatura galega no mundo árabe. Iniciei a miña intervención recordando a figura de María Mariño e explicando as razóns da celebración do 17 de maio con Día das Letras Galegas. A continuación proporcionei algúns datos básicos sobre a edición en galego, para rematar bosquexando unha panorámica da actual literatura galega, con especial atención á narrativa. Pola súa banda, Moisés R. Barcia presentou a experiencia de Rinoceronte, como especializada en tradución ao galego de literatura de calidade das máis diversas linguas, expresando tamén as posibilidades de que a editorial no futuro acometa o proxecto de traducir literatura galega a outras linguas, unha estratexia exitosa que veñen realizando editoras islandesas.
O máis interesante foron as preguntas dun público moi curioso que nos interpelou sobre as máis diversas cuestións: a situación das linguas en Galicia e do seu ensino; as semellanzas entre o galego, portugués e o castelán; o apoio ao sector editorial que recibiamos do estado; o papel da lectura na escola; os autores máis traducidos da literatura galega actual; a existencia de traducións do árabe ao galego; o papel dos medios de comunicación na promoción da lectura…
Especialmente significativa foi a derradeira intervención, a dun membro da Asociación de Amigos de Malula que promove a edición en arameo, unha lingua que aínda se fala nesta pequena vila cristiana e que conta con certa axuda por parte do goberno sirio. Ao remate do debate, intercambiamos tarxetas cos nosos colegas sirios. A pesar das dificultades que eles expresaron (as tiradas alí son moi escasas e non existe unha rede de librarías), abríronse algunhas posibilidades de acometer algunhas traducións de obras galegas. As portas e o interese quedaron abertas.
NOVIDADES NO BAZAR
Hussam propúxonos comezar a visita á Damasco polo Museo Nacional, un magnífico centro arqueolóxico (un chisco descoidado) onde se pode contemplar unha síntese das culturas milenarias deste espazo mediterráneo. A entrada principal do edificio está presidida por unha reconstrución do pórtico do pazo do deserto de Qasr Al Heir Al Gharbi, un bo exemplo do estilo eclético omella, con mestura de elementos persas e bizantinos. No interior hai salas moi interesantes, como a dedicada á cultura Ugarit (a cultura fenicia que, a través da escritura silábica cuneiforme, creou o primeiro alfabeto completo, de 30 signos), a sala de Mari (dedicado ao templo dos ollos grandes), as pezas de Tafas (o deus dos arameos) ou a dedicada á reconstrución da Sinagoga de Dura Europos (do século II) cuns frescos moi ben conservados.
Do Museo Nacional, saímos cara o Militar (que celebra a vitoria do 71 fronte a Israel), para logo visitar o mercado de artesanía Gozamos da cerimonia do té, por vez primeira, coa que os comerciantes inician o seu proceso demorado e paciente de sedución aos clientes. O noso anfitrión falaba un español moi fluído, avalado por unha fotografía, que presidía un local pequeniño moi acolledor, da raíña Sofía, acompañada da muller do presidente. Ante semellante argumento real e republicán ao tempo, e diante do engado das pezas, rendímonos e saímos con senllas bolsas petadas de manteis damascenos bordados en seda e duns fulares moi xeitosos, a un prezo que nos pareceu moi asequible (desta volta nin sequera regateamos).
Entramos na cidade vella (amurada dende a época romana) polo zoco Al Hamidiyya, o mercado cuberto máis importante (e “turístico”, se en Siria se pode empregar este adxectivo) da cidade, onde atopamos a figura do augador. Paseniño adentrámonos no corazón do bazar onde, como sinalaba Cunqueiro, había moitas novidades para a sorpresa dos nosos sentidos, especialmente as das “perfumarías á carta” e as das tendas de especies e froitos secos. Do templo de Xúpiter (apenas quedan en pé dúas columnas de estilo corintio de doce metros de altura) pasamos ao mercado da seda e, logo, ao Suq Al Jayatin, o zoco dos xastres. Perdémonos por nos sei cantos outros zocos e chegamos, sen sabelo, ao Jan Asaad Basha (un jans ou almacén onde os comerciantes da seda gardaban a súa mercadoría, ao tempo que servían de pousada). Alí estaban Xosé Freixanes e a súa familia preparando a súa instalación.
Esfameados, suplicámoslles a Hussam unha pausa para tomar un bocado. Detrás da Mesquita Omella, sentadiños nuns tallos, detrás dunha madrasa, papamos cadanseu Shawrma, un prato de orixe turca, moi semellante ao que en Europa se coñece de xeito erróneo como kebab. Máis tarde comprobariamos que o polo é a carne máis consumida pola poboación siria, acompañado polas berenxenas e o cogombro, indispensables en todas as ensaladas.
Rematamos a paseata visitando a Mesquita Omella, lugar sagrado dende o segundo milenio antes de C. (cando alí se rendía culto ao deus semítico Hadad), que tivo o seu apoxeo no período romano, logo transformado en igrexa cristiana dedicada a san Xoán Bautista e, xa dende o século VIII, como un dos máis emblemáticos templos do islam.
Impresiona a solidez deste edificio de 1.200 anos e a amplitude do grande patio, reflectindo sobre a súa superficie impoluta a tarde vencida. Con todo, non é a monumentalidade da mesquita o que sobrecolle o visitante. Entrar na sala oracións, cuberta de alfombras moles, e observar como os fieis se arremuíñan sobre o monumento de mármore, que conmemora o lugar onde supostamente foi enterrada a cabeza de san Xoán Bautista, dá moito que pensar sobre esta expresión relixiosa. Saímos ás presas do bazar, camiño do Hotel. Había que recoller os papeis para o debate, a fin de contas a iso vimos a esta terra melosa.
CAMIÑO DE DAMASCO
Custounos vinte e seis horas chegar a Damasco. RJ decidiu, sen explicación ningunha, cancelar o seu voo da tarde entre Amman e a capital siria. A compañía xordana trasladounos ao Hotel Queen Alia, un grande complexo de trescentos cuartos ao pé do aeroporto, para os viaxeiros en tránsito, algo que alí parece moi habitual, xa que eramos case medio cento de persoas as que durante doce horas quedamos varadas en terra de ninguén. Ceamos no “self service” da clase turista un cuscús máis que aceptable, unha ensalada de cogombro aliñada cun aceite de oliva moi rico e acompañada de pan de pita, ademais dunha sobremesa turca (unha crema doce branca bastante aceptable, aínda que non era o famoso baklava) da que xa non recordo o seu nome (chámase halva, ten orixe otomana, ver o primeiro comentario a esta anotación). Despois de cear, Moisés conectouse a internet durante quince minutos (metéronlle unha boa clavada para un servizo infame, Xordania é un país caro) e, case á media noite, contactaron con nós os responsables do Cervantes de Damasco, moi preocupados por non ter noticias nosas. Afortunadamente, os móbiles tiñan cobertura suficiente, e, desde aquel non lugar (unha curiosa extensión do caótico aeroporto xordano), soubemos que en Damasco houbera ao solpor unha treboada importante: quizais a gaita de Budiño e a charla de máis de tres horas de Álvaro Pino cos membros da federación siria de ciclismo levaron a choiva a unha cidade onde apenas chove.
Erguémonos ás catro da mañá (a pesar do cansazo non dormín apenas, enganchado na novela de Landero, que papei na viaxe (merece comentario á parte) xunto ao mítico libriño de Habermas sobre as identidades postnacionais) e, despois dun cafeciño a toda presa, arreamos para o aeroporto coa intención de coller o avión das sete. Miguel Anxo Murado advertírame no Cultur.gal que os trámites aeroportuarios e aduaneiros nos países arábes son moi pesados e lentos. Tiña toda a razón. Para un voo de media hora, agardamos estoicamente no Queen Alia dúas horas e pasamos tres controis policiais extremos (pasaportes, cacheos, bolsas polos escáners). Para os xordanos (e tamén para os sirios) o tempo ten un valor vagoroso, imposible sequera de cuestionar, como tampouco o respecto da orde nas colas, onde pasan os “amigos” dos funcionarios con pavorosa facilidade. Nós acougamos, tanto nos tiña, víñamos a feito.
No aeroporto de Damasco agardábannos Mari Ángeles (unha granadina simpatiquísima, a muller do director de Cervantes) e Zyrus (a libanesa encargada das actividades culturais do centro) que se ocuparon de todos os trámites da aduana. A viaxe ata a cidade (25 km) faise por unha autoestrada case rectilínea en bastante bo estado (logo comprobariamos que a rede de estradas da capital siria é moi aceptable e o nivel de motorización elevado). Conversamos sobre o noso retraso, aínda que decontado abordamos as cuestións políticas (o eixo de boa parte das nosas conversas na nosa estadía). A situación dramática que se vive en Gaza e Ramala, a invasión israelí no Líbano (destruíndo todas as pontes da estrada internacional que une Beirut con Damasco en dúas horas), a conciencia de que Siria está no punto de mira estadounidense, como un dos países do “eixo do mal” foron algúns dos temas sobre os que preguntamos aos nosos acompañantes con enorme curiosidade.
Damasco recibiunos entre unha brétema mesta que semellaba facía bagoar aos edificios, onde as parabólicas enferruxadas aniñan nas terrazas coma cegoñas. As nosas anfitrioas contáronos que o presidente Bashar al-Assad (o retrato deste médico educado en occidente aparece por todos os lados e nos máis incribles soportes, dende as pancartas aos valados iluminados) decidiu autorizar as parabólicas e os móbiles, que constitúen agora (como os automóbiles, sobre todo os iranís, rusos e indios) un auténtico furor para algúns sirios (200 dólares de soldo medio mensual). Por fin chegamos ao Hotel Cham da “downtown” (magníficas as instalacións!) para acougar durante un par de horas. Ás once e media recolleríanos Hussam, o bedel do Instituto Cervantes que, antes da nosa intervención, nos levaría a coñecer o Instituto, visitar o Museo Nacional e a cidade antiga. Fermosa, moi fermosa foi a nosa chegada a Damasco o 17M entre a brétema e unha choiva morniña que arrecendía a pistacho.
Sen dúbida, a actividade de maior proxección da Semana Cultural de Galicia en Damasco é a intervención de Xosé Freixanes no Jan Asaad Basha, unha impresionante hospedería para comerciantes construída durante a época otomana e situada no corazón do famoso zoco de Damasco.
Xa oíra falar algunha vez de Montolieu, a pequena vila francesa do libro e das artes gráficas, situado pretiño de Carcassone. Conta apenas 800 habitantes e porén posúe catorce librarías e un fondo dispoñible de 250.000 exemplares, ademais dun museo sobre as artes gráficas, dun muíño de papel e de diversos artesáns dedicados á impresión. Grazas ao bibliómano sei de que a revista Bibliophile dedica unha reportaxe a este auténtico almeiro do libro francés. Esta é a receita que dan en Montolieu para crear unha vila do libro. Quen podería en Galicia ter a coraxe e a audacia de acometer semellante proxecto, que a este pobiño francés lle está a proporcionar un espazo no turismo experimental? Unha experiencia interesante para mellor coñecer.
La Voz de Galicia anuncia hoxe que Xavier Queipo formará parte dun grupo de nove poetas de todo o mundo co que Bruxelas, a cidade sede das institucións europeas, “quere lucir, fomentar e fachendear da súa multiculturalidade e da súa condición de urbe internacional, multirracial e multilingüística. Os versos de Queipo, inéditos e escritos expresamente para a ocasión xunto aos doutros oito poetas de orixe española, marroquina, camerunesa, belga e rumana, serán expostos en grandes paneis por toda a cidade, que unirá así, baixo o común denominador da poesía, o espírito de seis linguas, coas que pretende dar fe da pluralidade idiomática que a conforma”. Unha iniciativa a emular. Queipo viaxará a Galicia os días 8 e 9 de febreiro para participar en Santiago e Vigo nos actos de presentación de Dragona, a súa máis recente novela. Informaremos da obra e destes actos, onde haberá moita música, nos vindeiros días. Parabéns para Xavier!
No artigo da semana reflexiono sobre a redefinición do complexo de Gaiás. Entendo que a decisión do Goberno Galego de continuar as obras era inevitable. Porén, o dilema que hai por diante agora é facer compatible as expectativas altas cos recursos cos que conta o país. Sen dúbida, as claves para solucionalo serán acertar no deseño dos contidos e nas formas de xestión.
