O futuro das deputacións

/en , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo reflexiono sobre as deputacións provinciais ao fío da proposta da súa supresión.

deputación_pontevedraO pacto de investidura entre o PSOE e Ciudadanos, que entre os cinco puntos da súa proposta de reforma constitucional exprés incluíu a supresión das deputacións provinciais de réxime común e a creación de Consellos Provinciais de Alcaldías, reabriu o debate sobre o futuro das deputacións. Alizerzada na historia, dende o seu recoñecemento na Constitución de 1812 e na división territorial de Javier de Burgos, que creou en 1833 a estrutura centralizada do estado borbónico, dividido en 15 rexións e 49 provincias, esta organización política provincial foi recoñecida na Constitución da República de 1931, manténdose no substancial na vixente de 1978, introducíndose, dende entón, algunhas modificacións nominais e axustes territoriais.

A pesar das profundas mudanzas políticas, económicas e sociais e mesmo das convulsións históricas destes dous séculos, as provincias continuaron sendo as entidades locais básicas da organización territorial, administrativa e política do estado español, funcionando como circunscricións electorais e unidades territoriais nas Comunidades Autónomas. Un modelo provincial gobernado e administrado de forma autónoma por cada unha das deputacións provinciais, entidades que ademais colaboraban cos concellos na prestación dalgúns servizos.

Dende 1983, cando se constituíron como comunidades autónomas as provincias de Madrid, A Rioxa, Murcia e Navarra, existen 38 deputacións provinciais de réxime xeral que contan coas competencias outorgadas pola Lei de Bases de Réxime Local 7/1985: a coordinación e, en determinados casos, a prestación unificada de servizos dos concellos do seu territorio (dende o tratamento de residuos nos concellos de menos de 5.000 habitantes, á prevención e extinción de incendios ou a prestación de servizos de administración electrónica naqueles de menos de 20.000 habitantes); a cooperación no fomento do desenvolvemento económico e social; a planificación do territorio e a cooperación nas obras e servizos de competencia municipal para o que artellan os seus plans provinciais anuais; así como o fomento e a administración dos intereses particulares da provincia.

Se descendemos ao concreto, comprobamos que no caso da Deputación Provincial de Pontevedra, unha institución que xestiona en 2016 un orzamento de 151 millóns de euros (dos que case dez corresponden a investimentos reais), estas competencias supoñen o desenvolvemento de programas en terreos tan diversos como o emprego, os servizos sociais, os programas de igualdade, as infraestruturas básicas (camiños e estradas), os servizos agrarios (Laboratorio de Mouriscade, Estación Fitopatolóxica de Areeiro, Centro de Investigación Forestal de Lourizán), o medio ambiente, o turismo (Turismo Rías Baixas, Aeroporto de Peinador), a cultura (Museo de Pontevedra, Imprenta Provincial, Arquivo), a lingua (Servizo de Publicacións), o deporte (Estadio de Balaídos), o patrimonio (Castelo de Soutomaior), a educación (Escola de Canteiros), a infancia (Centro Príncipe Filipe), as novas tecnoloxías entre outras. Institucións e servizos provinciais, cuxa prestación semella necesaria, que no caso de que se producise a supresión das deputacións provinciais serían transferidos (xunto coas súas competencias) nuns casos á Xunta de Galicia e noutros á Área Metropolitana de Vigo, que se configura como o órgano supramunicipal de referencia para 24 concellos.

Estimado por Albert Rivera como un aforro entre os catro e cinco mil millóns de euros, o que é verosímil cos 8.000 millóns de euros que estas entidades manexaron o ano pasado, dos que preto de 500 millóns corresponderon o das deputacións galegas, non é o financeiro o único criterio que xustifica a desaparición das deputacións. Reducido de forma moi significativa o importe da súa débeda, o problema das deputacións de réxime xeral non é nin o custe nin a eficiencia dos servizos que ofrecen aos concellos. O seu é, sobre todo, un problema político relacionado coa superación do modelo clientelista, caciquil e familiar co que foron xestionadas durante décadas, tanto na ditadura como dende a aprobación da Constitución, acuñando un xeito partidista de facer política provincial, fenómeno que por desgraza aínda pervive en Galicia.

As deputacións provinciais, como a propia organización provincial, terían moi difícil encaixe nun novo mapa administrativo e político que rediseñase tanto o obsoleto mapa municipal actual (agrupando concellos) como recoñecese a realidade das áreas metropolitanas, rexións urbanas e comarcas rurais e transferise a estas novas entidades supralocais as competencias e recursos que lles corresponde. O futuro das deputacións esta neste debate sobre a reorganización do territorio.

Biblioteca en Travesas

/en , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo abordo a posibilidade de ubicación da nova Biblioteca Pública de Vigo nos terreos do Chouzo:

imgresNeste espazo levamos reclamando dende hai máis de quince anos que o Ministerio de Cultura construíse en Vigo unha Biblioteca Pública de Estado, instalación coa que contan todas as capitais de provincia españolas e outras grandes cidades como Santiago de Compostela. Unha infraestrutura comunitaria imprescindible para asegurar o acceso á información e promover o fomento da lectura e a alfabetización informacional da poboación dunha rexión urbana de máis de medio millón de habitantes, que arrastra un dos máis elevados déficits de dotación bibliotecaria de España. Unha biblioteca pública de nova xeración, ademais, capaz de constituírse en nodo e referente para unha rede bibliotecaria metropolitana capaz de facilitar acceso a todo tipo de información (textual, sonora e audiovisual) e a toda clase de documentos e soportes, sexan impresos, dixitais ou ofrecidos en liña.

Unha xusta reivindicación que despois de moitas tirapuxas políticas foi recoñecida polo Goberno de España presidido por Zapatero, incluíndo dende entón en diversos Orzamentos Xerais do Estado unha cantidade próxima aos dez millóns de euros para o proxecto, coa única condición de que o concello de Vigo cedese os terreos para a súa construción. Dende entón, os gobernos municipais barallaron diversas opcións para a súa ubicación, máis ou menos desaxeitadas, dende o edificio da Escola de Artes Oficios, pasando por unha das plantas do Auditorio Mar de Vigo até a proposta máis ilusionante de recuperación da Panificadora, a nosa catedral laica, cada vez máis arruinada, mais até agora todo quedara en auga de castañas, o que supuxo a paralización do proxecto por parte do goberno de Rajoy e a desaparición da partida do orzamento.

Por ventura, tras a acertada iniciativa da Xunta de Galicia de propoñer a ubicación de todas as infraestruturas xudiciais viguesas no edificio do Hospital Xeral, o que achegará un importante pulo ao barrio de Casablanca, no tapiz municipal vigués podería producirse unha carambola milagrosa que permitiría contar co soar do Chouzo, adquirido polo concello para ubicar o terceiro edificio xudicial, para construír alí a Biblioteca Pública do Estado e contar cunha nova zona verde. Unha posibilidade pola que aposta o alcalde Abel Caballero, que pretende ademais que a Xunta ceda ao concello os actuais edificios xudiciais, para a súa utilización como dotacións culturais e sociais.

Unha solución que redundaría no incremento da actividade comercial, hosteleira e cultural da zona de Travesas, Coia e Torrecedeira, onde están cinco dos máis antigos institutos públicos Secundaria e os dous primeiros centros universitarios da cidade, ao tempo que convertiría ao barrio do Chouzo, onde xa está o Colexio Público de Primaria e o Instituto Municipal de Educación, na auténtica factoría cultural e educativa viguesa do século XXI. Unha posibilidade moi atractiva que os informes técnicos de urbanismo deberían avalar e os acordos políticos interinstitucionais rubricar mais que nunha primeira ollada semella redonda, xa que despois de máis dunha década desbloquearía dous dos asuntos municipais urxentes de máis difícil saída, o da construción da Biblioteca Pública e a instalación da Cidade da Xustiza.

Desbloquear o proxecto da biblioteca do estado, que non esquezamos sería construída con fondos estatais, mais xestionada despois pola Xunta de Galicia dentro da súa rede de bibliotecas nodais, obrigaría a retomar o proxecto da creación dunha auténtica rede municipal de bibliotecas de Vigo como a que conta o concello da Coruña, un bo modelo no que referenciarse. Unha rede da que formarían parte como trabes a actual Biblioteca Central de Vigo do Casco Vello e a Biblioteca Municipal Xosé Neira Vilas, ambas as dúas de propiedade municipal, aínda que xestionadas de forma ben distinta, así como as novas bibliotecas municipais que se deberían instalar en Bouzas, Teis e Navia.

Rede bibliotecaria á que sería moi conveniente engadir unha Biblioteca Municipal de Estudos Vigueses García Barbón, cuxa creación ben podería comezar pola dotación bibliográfica e hemerográfica que sobre a historia da cidade se conserva na Biblioteca da Escola de Artes e Oficios, unha desoutras alfaias descoñecidas da cidade. Rede bibliotecaria que debería colaborar coa montada pola Universidade de Vigo, que conta cunha biblioteca na rúa Torrecedeira, e coa que a UNED puidese instalar na súa futura sede do Auditorio Mar de Vigo. Con todo, o reto principal desta rede bibliotecaria é asumir a súa condición de servizo metropolitano, tanto pola posibilidade de utilización dos seus fondos como da programación das súas actividades por parte de bastante máis de cen mil persoas asociadas. Ilusionan as posibilidades que abriría a gran Biblioteca de Travesas.

Máis rúas para Cunqueiro

/en , , , , , /por

No artigo que me solicitou Faro de Vigo reclamo máis rúas para o escritor Álvaro Cunqueiro:

calle_alvaro_cunqueiroO escritor Antonio Reigosa, cronista oficial de Mondoñedo, lembraba onte que o 11 de febreiro cumpríronse 83 anos do gran mitin celebrado no Salón Teatro do Casino de Mondoñedo a prol do Estatuto de Autonomía de Galicia. Un acto presentado por Álvaro Cunqueiro, daquela un rapaz de vinte e un anos, no que como oradores falaron figuras como Otero Pedrayo, Vilar Ponte, Suárez Picallo e Castelao. Unha mostra primixenia do compromiso co Partido Galeguista (do que foi militante) dun Cunqueiro que acababa de publicar na editorial Nós de Ánxel Casal o seu primeiro libro de poemas “Mar ao Norde” (1932). Vínculo galeguista que mantería en 1936 apoiando o Si no referendum do Estatuto de Galicia celebrado o 28 de xuño.

Mais é innegable na biografía política de Cunqueiro que despois da sublevación militar, colaborou en “Era Azul”, o xornal falanxista da súa vila natal. Como tamén está acreditado que en 1937, tras a súa afiliación a Falanxe, colaborou nas páxinas “El Pueblo Gallego”, onde publicou algúns artigos como “De la necesidad del Caudillo” ou poemas como “Elegía verdadera a los muertos de la revolución”, escritos ao servizo da causa franquista. Como está acreditada a súa colaboración con medios da Ditadura nos seus días madrileños até o seu regreso a Mondoñedo en 1947, onde comezou o que podemos chamar un certo exilio interior.

Se Cunqueiro ten unha rúa en Madrid, no distrito Fuencarral-El Pardo, ao norte da capital, non foi pola súa traxectoria política nin como comprometido galeguista dos días da Segunda República nin como colaboracionista do réxime franquista que, como sinalou Xesús Alonso Montero, actual presidente da RAG, “na súa condición íntima, nunca se identificou coa violencia fascista”. Cunqueiro é lembrado no rueiro de Madrid, como no de varias ducias de concellos galegos, pola súa condición de escritor universal, fabulador visceral, narrador xenial que levaba a escritura no seu ADN, autor dunha obra literaria orixinal, a maior parte escrita en lingua galega. Nin máis nin menos.

Álvaro Cunqueiro nada ten que ver con figuras fascistas como Millán Astray ou nin sequera co bispo Eijo Garay. Resultaría inxusto, aberrante, absolutamente fóra de lugar que o concello de Madrid incluíse o seu nome na lista dos que pretende retirar do rueiro, en cumprimento do artigo 15 da Lei de Memoria Histórica. Lonxe desta interesada polémica, que se reproduce ao fío da actual crise política, a reivindicación da figura de Álvaro Cunqueiro, unha das iconas da Galicia do século XX, debería ser unha causa compartida por todos. Agardo que poida contar con moitas máis rúas co seu nome. Don Álvaro meréceas.

Do Entroido de Vigo

/en , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo falo do Entroido en Vigo.

merdeiros_no_casco_velloPareceume pouco afortunada a apertura do Entroido transformada nun concerto de carnaval, onde un artista veterano, “El Sevilla”, cantante dos Mojinos Escozíos, alleo a nosa tradición e costumes, agochaba co seu discurso e indumentaria de irreverente rocanroleiro heavy todo o espírito de escarnio e maldicir que lle acae nese momento á nosa festa popular de inverno. Un modelo de pregoeiro sen pregón, iniciado o pasado ano coa presenza de televisivo Mario Vaquerizo, que semella pretende institucionalizarse. Porén, o entroido en Vigo, desque foi recuperado hai corenta anos polo esforzo de comparsas como Os tarteiras, tras recuperar as liberdades, moi pouco ten que ver con este modelo inocuo, onde o concello escolle o pregoeiro e até o propio meco. O Entroido é transgresión do cotián, é manifestación da crítica (ás veces feroz) e da reivindicación, é representación creativa e orixinal dunha xoldra elegante de novos e vellos, é expresión da retranca e da ironía (ese humor que sabemos coñece a dor). Xaora, o Entroido nunca tivo que ver co esperpento (que don Ramón nos perdone no sequiscentenario do seu nacemento) escenificado o venres na Porta do Sol, outra vez máis disfrazada de zona cero dunha cidade á que se intenta aquelar co virus do conformismo.

A nosa entroidada ten unha longa historia. Dende 1877 temos noticia das comitivas carnavaleiras viguesas, como relatou o escritor Lisardo Barreiro no seu libro “Esbozos y siluetas de un viaje por Galicia” (Imprenta Martínez Salazar, 1890). Unha carnavalada que “durante tres días de esmorga e orxiásticos praceres [de domingo a mércores de cinza] convertía á cidade nun xigantesco teatro de inusitada pompa” onde se rendía homenaxe ao Momo e os seus doce deuses olímpicos bufos. Aquel entroido dun Viguiño, que non chegaba aos quince mil habitantes, estaba organizado polas sociedades recreativas e ximnásticas coa intención de render culto afervoado ao deus da risa e da loucura. E segundo o relato de Lisardo Barreiro os organizadores tomaban a cousa moi en serio evitando empregar a palabra groseira, o chiste de pouco gusto ou os estrambóticos atavíos dunha indumentaria zarapastreira, xa que as brincadeiras e as mascaradas aquí “resultan verdades como templos, como as críticas acerbas e intencionadas dos nosos políticos, dos nosos costumes perniciosos e dos odiosos vicios da sociedade xeral”. Salientábase así, o carácter laico e de ampla participación cidadán destas entroidadas viguesas, nas que durante uns poucos días se botaba a casa e todos os farrapos vellos pola xanela e se poñían en solfa as autoridades cunha intención lúdica, transgresora e cívica.

Ao carón da festa de fachenda das sociedades carnavaleiras, pervivía en Vigo un entroido protagonizado polas clases populares (mariñeiros da Ribeira, sobre todo) que durante estes días de exceso gozaban coas caras emborranchadas guindando augas negras, ovos, fariñas e outros produtos molestos aos transeúntes. Entroido popular representado pola máscara do escabicheiro (tamén chamado “merdeiro”) recuperada do esquezo polo etnógrafo Xoaquín Lourenzo e polo xornalista Federico Cocho no seu libro “O carnaval en Galicia”. O merdeiro de Vigo, unha máscara que demos a coñecer neste Campo de Granada hai xustamente quince anos, foi amodiño recuperando o seu espazo no corazón do noso entroido popular, grazas aos esforzos, primeiro da Asociación Veciñal de Teis e o seu Plan Comunitario, que en 2002 organizaron a primeira comparsa de merdeiros, e xa a partir de 2004 dos traballos de recuperación da Asociación Cultural A Revolta e do investigador Xerardo Santomé. Hoxe o bulir polas rúas do Casco Vello dos merdeiros armados coa súa vasoira, co seu vestiario branco, o seu chaleque vermello e a súa careta, xa é recoñecible por todos como a máscara máis xenuína do noso entroido.

Non embargante, as máscaras máis populares do entroido vigués continúan sendo a dos humildes maruxos e a dos milleiros de fundas, expresión do carácter obreiro dunha cidade revolcada. Como a manifestación dos excesos desta carnavalada está en cada un dos fogares, sexa nos cocidos e laconadas familiares como na festa dos froitos de tixola, protagonistas das sobremesas destes días. Un eido onde comprobamos que tamén hai recuperacións a celebrar, xa que xunto ás orellas crocantes e ás filloas larpeiras (marruchos no Val Miñor), as flores de entroido están en aberto proceso de recuperación no Vigo metropolitano. Unha larpeirada da nosa infancia para á que é preciso un ferro en forma de flor que se molla nun amoado (leite, fariña, ovo e reladura de limón) e que logo se somerxe en aceite quente. A pasta fritida, unha vez desprendida e bautizada con azucre e canela, conservará así fermosa xeometría da flor de ferro. Unha delicia para este martes ladeiro.

Malos tempos para as letras

/en , , , , /por

Dediquei o artigo da semana en Faro de Vigo a reflexionar sobre a problemáticas dos autores e autoras xubilados, tras a reforma da Lei de pensións de 2012.

2016_1_22_26566s740xNon se entenden as razóns do goberno de Mariano Rajoy polas que tras a reforma da “Lei de pensións” de 2012 os ingresos dos escritores e escritoras por dereitos de autor e outras actividades profesionais, se superan o importe do salario mínimo interprofesional (hoxe arredor de 9.000 euros), son incompatibles coa percepción dunha pensión de xubilación. Dende a aprobación desta norma, promovida polos ministerios de Facenda e Emprego e Seguridade Social, os narradores, poetas, dramaturgos, ensaistas, científicos, investigadores están obrigados a renunciar a un dos dereitos que lle son propios: ou ben o da xubilación ou ben o das regalías que polas súas obras reciben anualmente dos seus editores. Obrígaselles a escoller entre o dereito a percibir unha pensión de xubilación que, tras desempeñar unha actividade laboral por conta allea ou despois de contribuír durante décadas ao réxime de aútonomos acáelles como calquera outro cidadán, ou a percibir as cantidades que lles corresponden como propietarios dos dereitos de explotación comercial dunha obra literaria, musical ou visual da que son autores ou autoras ao longo de toda a súa vida, protección que se alonga aos seus herdeiros e herdeiras durante setenta anos despois do seu pasamento.

Esta decantación entre pensión ou dereitos de autor é inxusta, xa que ningún cidadán pode ser obrigado a renunciar aos seus dereitos cívicos ou a propiedade dos seus bens. É, ademais, inxustificable, xa que esta incompatibilidade non existe noutros países da Unión Europea, onde é posible acumular o cobro da pensión de xubilación coas cantidades que os autores e autoras puidesen recibir pola súa actividade literaria ou artística (dereitos, premios, artigos, informes e conferencias). Como tamén resulta discriminatorio que para estes pensionistas da literatura, das artes e de todo o sector creativo se estableza un límite máximo para os seus ingresos artísticos, mentres non existe límite ningún para outras cantidades que puidesen percibir eles (como calquera outro pensionista) por intereses bancarios, alugueiros de pisos, rendas inmobiliarias ou rendementos do capital mobiliario. Discriminación que chega á máis aberta incoherencia cando esta incompatibilidade parece que non afectaría aos ingresos que puidesen percibir por dereitos de autor os seus herdeiros, o que alenta aínda máis a sospeita entre os membros dos diversos sectores da creación de que se trata doutra medida exemplarizante do goberno de Rajoy co tan “antipático sector da Cultura”.

Xaora, co argumento “incuestionable” das políticas de consolidación fiscal, que xustificaron todo tipo de recortes das políticas públicas, na pasada lexislatura retrocedéronse moitos anos nas políticas culturais en España. O polémico Wert non só pasará á historia por aprobar a LOMCE, sen contar co apoio da comunidade educativa, senón tamén por ser o primeiro ministro de Cultura que suprimiu a partida orzamentaria destinada a apoiar ás Comunidades Autónomas non seus programas de adquisicións de fondos para as bibliotecas públicas. Unha medida que deixou todo o esforzo dotacional en mans das CC.AA., mais que provocou a redución das adquisicións anuais nunha media cercana ao 8%, o que causou unha inevitable desactualización das coleccións. Un recorte inconcebible en calquera outro país da Unión Europea, onde se considera a rede de bibliotecas como un servizo básico, mais comprensible para quen considera a Cultura apenas como un reclamo turístico da chamada “Marca España”, abandonando o seu carácter de política pública esencial para promover o benestar, a convivencia e a diversidade cultural. Abonda con consultar os Orzamentos Xerais do Estado deste 2016 para comprobar que despois de cinco exercicios o sector cultural, con especial incidencia o do libro e a da lectura, continúa sendo obxecto dos máis duros recortes.

Estes recortes nas dotacións de bibliotecas, como as dificultades que se lle poñen aos profesionais da creación maiores de 65 para continuar a súa actividade, abondan nese dano colectivo, silencioso e profundo, sobre unha sociedade onde se minusvalora cada vez máis o papel das artes e das letras e se pretende prescindir da experiencia, madurez e sabedoría dos seus creadores maiores. Agardemos que o novo Goberno sexa capaz de recuperar o pulo da política cultural, abrindo un proceso de diálogo con todas as CC.AA. para volver dotar as bibliotecas públicas. Como esperamos acorde con todas as asociacións autorais (de escritores, músicos e artistas visuais) unha solución xusta para as persoas que ao remate da súa vida laboral activa pretendan continuar ofrecendo a súa achega ao acervo cultural e científico-tecnico da nosa sociedade. Este devalo para a cultura pode e debe ser evitado.

Consenso metropolitano

/en , , , , /por

No artigo de Faro de Vigo desta semana valoro o acordo previo acadado para aconstitución da Área Metropolitana de Vigo.

A-Peneira-dixital-Area-Metropolitana-de-VigoO recente acordo entre a Xunta Galicia e catorce alcaldías da rexión urbana de Vigo sobre a constitución, competencias e xestión da Área Metropolitana de Vigo pode cualificarse como histórico. Culmínase así unha iniciativa rexeneradora, agromada hai dezaseis anos, tras a aprobación da “Declaración de Soutomaior”, na que as alcaldías dos concellos a Mancomunidade da Área Intermunicipal de Vigo –Baiona, Fornelos de Montes, Gondomar, Nigrán, Mos, Porriño, Pazos de Borbén, Redondela, Salceda de Caselas, Salvaterra de Miño, Soutomaior e Vigo– aprobaron por unanimidade un documento no que declararon a súa firme vontade de crear a Área Metropolitana de Vigo.

Un pacto metropolitano pioneiro, que demostrou a posibilidade de acadar en Galicia grandes acordos estratéxicos, asinado no castelo de Soutomaior o 22 de decembro de 1999 por membros do PP, PSOE e BNG, cando era alcalde de Vigo Lois Pérez Castrillo, sendo apoiado por Manuel Fraga, daquela presidente da Xunta de Galicia. Dende entón, foron de máis os pasos adiante e atrás que se deron nun proceso aínda en marcha de creación dunha entidade supramunicipal que intentase achegar a política á realidade social, recoñecendo no ámbito representativo e institucional ese “Gran Vigo” ou “Vigo metropolitano” como o primeiro motor urbano de Galicia e centro para a vertebración da eurorrexión atlántica Galicia e Norte de Portugal.

Dende aquel pacto de Soutomaior moito choveu na ría. Como moitos foron os desacordos e trasacordos sobre a constitución e características do ente metropolitano vigués entre os diversos Gobernos Galegos e os do concello de Vigo, ao que non foron alleas as circunstancias de que ambos os dous explorarsen toda a gamma de cores políticas. Diferencias transformadas en aberto conflito dende 2012, tras a aprobación dunha desafortunada Lei de Área Metropolitana de Vigo, apoiada só cos votos do Partido Popular, que abrangue a catorce concellos (a ducia da Mancomunidade, máis Cangas e Moaña), minorando de xeito inadmisible nos órganos de xestión previstos nela, mesmo até o ridículo, o peso do concello de Vigo, cidade que lle dá vida e razón. Unha lei que naceu morta, refén da estratexia electoral curtopracista do Partido Popular que pretendía con ela meter en cintura á alcaldía de Vigo.

Despois das eleccións municipais da pasada primavera, nas que os conservadores retrocederon en boa parte dos concellos da rexión urbana viguesa, impúxose unha nova dinámica municipalista, liderada por Abel Caballero, á que se incorporaron até 15 alcaldías representativas dunha amplísima maioría da poboación. Unha dinámica integradora cuxa intención non foi outra que forxar un amplo consenso metropolitano entre todos os concellos (sen excepción) que conforman a rexión urbana de Vigo, acordo capaz de desbloquear un deses problemas que semellaban sen solución.

Xaora, o principio de entendemento acadado entre o vicepresidente Rueda e as 14 alcaldías é unha oportunidade de ouro para acadar un acordo definitivo óptimo sobre os límites, as estruturas de goberno, as competencias, o financiamento e o calendario da posta en marcha da Área Metropolitana de Vigo. Un acordo que debería facilitar a constitución decontado (antes do remate da lexislatura) dunha entidade supralocal ampla, que abranguse os concellos pertencentes as comarcas da ría viguesa, Val Miñor e Morrazo, máis do que non deberan quedar fóra os do Val da Louriña, os do Baixo Miño, os do Condado e mesmo os catro da Paradanta. Unha nova entidade metropolitana na que os 28 concellos da rexión urbana de Vigo, 600.000 persoas (o 22 % da poboación galega, o 63 % da provincia de Pontevedra), constituirían o primeiro motor demográfico e económico de Galicia, ao tempo que unha entidade política transformadora capaz de ofrecer servizos metropolitanos básicos (transporte, abastecemento de auga, tratamento de residuos, políticas de emprego, entre outros) nas mellores condicións para toda a cidadanía e con menor custe para as administracións locais.

Unha Área Metropolitana liderada e impulsada de forma decidida e xenerosa polo concello de Vigo, que achega a metade da poboación e funciona como cidade central, onde están instaladas as dotacións sanitarias (hospitais), educativas (universidade), comerciais, institucionais e algunhas das actividades industriais de referencia. Un liderado do concello de Vigo, que debería proxectarse no modelo de planificación urbanística e estratéxica do conxunto da nova Área, o que redundaría na recuperación do papel central do “Vigo metropolitano” no eixo urbano atlántico ibérico. Se así se fai, como todo semella aventurar, non teño dúbida de que a constitución desta Área Metropolitana ampliada e liderada polo concello de Vigo suporá un fito decisivo na historia do Gran Vigo e do seu futuro.

Sobre o feminicidio

/en , , , , , /por

iiNo artigo da semana en Faro de Vigo reflexiono arredor do termo «feminicidio».

feminicidio-sociedad“Feminicidio”, xunto a “refuxiado” e “xihadismo”, foron escollidas polo magnífico Portal das palabras, que a Real Academia Galega e a Fundación Barrié manteñen como espazo didáctico en Internet, como as “Palabras do ano” 2015. Sen dúbida que as persoas que as escolleron nunha votación na rede, entre outras tres finalistas, tamén de actualidade como “indignación”, “plebiscitario” ou “rechouchío”, expresaron a súa sensibilidade sobre os conflitos que cada unha delas tres denota: o dos milleiros de persoas que foxen das guerras de Siria, Iraq e Afganistán ou das dos países subsaharianos procurando refuxio nas sociedades da Unión Europea; o dos masacres do terrorismo xihadista de París, como o de xaneiro na redacción da revista “Charlie Hebdo” ou o de novembro na discoteca Bataclan, realizados en nome dunha suposta xihad; o desa vaga de asasinatos de mulleres que se veñen producindo de xeito teimoso, diante dos nosos ollos, mais tamén da inacción conformista dunha parte significativa da nosa sociedade. Co maior respecto para cada unha destas escollas, para min é “feminicidio”, unha palabra aínda non incorporada aos dicionarios galegos normativos, a triste protagonista do pasado ano.

En 2015, como na década, as cifras deste feminicidio foron estremecedoras. 56 mulleres foron asasinadas en España (arredor de oitocentas nos últimos dez anos); sete delas en Galicia (corenta dende o ano 2006), comunidade que se sitúa entre as tres primeiras en número de vítimas; cinco delas na área metropolitana viguesa, sen dúbida, un punto negro no mapa da violencia machista. Cifras de asasinatos tremendas, auténticas marcas macabras que constitúen apenas a punta do iceberg do fenómeno das violencias que sofren milleiros de mulleres baixo moi distintas fórmulas e intensidades. Así o revelan de forma unánime distintos informes recentes como o do Observatorio contra a violencia doméstica e de xénero do Consello Xeral do Poder Xudicial, o da Secretaría de Mulleres da CIG, o da Marcha Estatal contra as Violencias Machistas ou o elaborado pola Secretaría Xeral de Igualdade da Xunta de Galicia. Datos contundentes que non ofrecen moitas dúbidas sobre a gravidade do fenómeno. En novembro de 2015 estaban en vixencia en Galicia 7.759 ordes de protección a vítimas de violencia machista. No 2014 solicitáronse 1327 ordes de protección, acordándose o 65 % delas, producíndose 5.209 denuncias, 14 por día.

O Portal das palabras define o feminicidio como o “asasinato dunha muller polo feito de selo”, na liña do que se recolle xa nalgúns códigos penais de diferentes países como México, Chile ou Arxentina que, coincidindo co expresado pola Corte Interamericana de Dereitos Humanos, o inclúen como figura xurídica. O feminicidio trataríase dun asasinato da muller por razón do seu xénero, por odio cara ás mulleres, por rexeitamento da súa autonomía e o seu valor como persoa ou por razóns de demostración de poder machista ou sexista. Xaora, nun sentido máis amplo, seguindo a proposta da deputada feminista mexicana Marcela Lagarde, que conseguiu que a Real Academia Española incluíse a acepción “feminicidio” na última edición do seu dicionario, o termo comprende o conxunto de violacións dos dereitos humanos fundamentais das mulleres. Seguindo a liña de Lagarde, Carme Adán, deputada do BNG, defendeu o pasado mes de novembro no Parlamento Galego unha proposición non de lei (que non foi aprobada pola oposición do Partido Popular) destinada a iniciar un debate para modificar a Lei de medidas de Protección Integral contra a Violencia de Xénero, na que se incluíse o termo “feminicidio” e na que se elaborase un estatuto de vítima para as mulleres que sofren violencia de xénero.

O feminicidio non pode ser abordado de forma rotineira nas páxinas ou seccións de sucesos dos medios impresos e audiovisuais como un “crime pasional” froito dos ciumes ou das desavinzas de parella, á altura dos delitos económicos de contrabando ou narcotráfico. O feminicidio debe pasar a formar parte central da axenda pública, a utilizada polos medios e institucións públicas, mais tamén das organizacións políticas (non só durante os debates de campaña) e das entidades sociais e cívicas (non só dos grupos feministas), considerando a erradicación deste terrorismo machista como unha prioridade, unha “cuestión de estado”, na que cómpre contar con recursos socioeducativos e coas medidas xudiciais e policiais suficientes para combatelo. Razóns polas que cómpre comezar a chamar as cousas polo seu nome: “feminicidio”, “violencia machista”, “asasinato”, “lacra”, “noxo”, “nunca máis”… Verbalizar esta traxedia feminicida coas palabras axeitadas, fuxindo de eufemismos e termos ambiguos, é o primeiro requisito para poder intentar erradicala.

Cluny desaparecido

/en , , , , , /por

No artigo da semana no Faro de Vigo lamento o derrubo do edificio de Cluny do arquitecto Antonio Cominges.

clunyO edificio do colexio Cluny da Gran Vía, proxectado en 1929 polo arquitecto vigués Antonio Cominges Tapias, acaba de ser derrubado a gran velocidade. Unha peza histórica menos e outro capítulo máis para ese groso volume da arquitectura do século XX desaparecida nunha cidade un chisco desmemoriada e pouco reflexiva. A sociedade Ballesol –que se quedou con esta propiedade da Sareb (o banco público “malo”), que a súa vez lla rescatara á (desaparecida) Caixa de Aforros, tras os impagos do préstamo que lle concedera á inmobiliaria do futbolista ruso Valery Karpin para un proxecto residencial e comercial, que con anterioridade lla comprara a Inversiones Canaima– construirá unha residencia xeriátrica para 110 maiores, con cinco plantas na fachada de Gran Vía (retranqueada vinte metros da rúa) e sete na de Hernán Cortés, o que, sen dúbida, modificará de xeito notable esta parcela do número 10 de Gran Vía.

Despois de quince anos do traslado do antigo centro escolar á Estrada Provincial, despois de proceso tan rocambolesco e complexo de vendas e compras (en plena crise do sector inmobiliario e do rescate das caixas de aforro), foi a aprobación do Plan Xeral de 2008, quen rematou coa longa polémica urbanística e xurídica sobre o alcance da catalogación da parcela do vello Cluny como “dotacional educativa” suavizando a catalogación a “outros usos dotacionais” e incorporando unha cautela de protección, que deixaba a decisión definitiva sobre o seu grao de conservación a criterio da Comisión de Seguimento do Plan Especial de Edificios a Conservar (PEEC). Comisión que primeiro concedeulle unha protección preventiva, mais que despois, tras unha consulta formulada pola actual propietaria á Xerencia de Urbanismo, retiroulla xustificando que “o proxecto orixinal de Cominges fora desvirtuado e sucesivas obras posteriores aínda lle restaran máis valor”. Quedou así expedita a posibilidade do derrube e a concesión da licenza paradoxicamente moi pouco antes de que o mes pasado fose derrogado o Plan Xeral na súa totalidade.

Segundo Xaime Garrido e Xosé Ramón Iglesias, o edificio de Cluny, cuxa construción rematou en 1931, seguiu o proxecto orixinal de Cominges no corpo lonxitudinal, concibido para uso escolar e residencia da comunidade de relixiosas, pero foi reformado en 1943 polo arquitecto Fernando Molíns Soto no que atinxe á fachada da capela e a construción (por certo, pouco afortunada) da cuberta da terraza. A do colexio Cluny foi unha das primeiras mostras da arquitectura escolar da cidade, continuando coa renovación que José Franco Montes introducira no Colexio Apóstol dos xesuítas no predio de Bellavista e anticipando as que Jenaro de la Fuente introduciría en 1931 nos grupos escolares públicos de Picacho e Granxa de Peniche, hoxe desaparecidos. O colexio de Cluny, ademais, foi o primeiro gran inmoble construído no primeiro tramo da Gran Vía, entre Urzaiz e o Couto, razón pola que gardaba unha aliñación distinta dos demais, construídos durante a posguerra, desta rúa do ensanche trazada por Ramiro Pascual e aprobada polo concello de Vigo en 1907.

Antonio Cominges deseñou un edificio funcional, renunciando a súa decoración de espírito rexionalista e a utilización do granito como material construtivo, tan característica doutras obras súas, como as do Fogar e Clínica San Rafael da rúa Tomás Alonso, o edificio de vivendas de Colón 10, o chalet de Enrique Lorenzo da Praza de España ou o edificio de vivendas de Gran Vía 4 e 6. Plenamente consciente do que pretendía, na edificación de Cluny o arquitecto Cominges procurou sobre todo a luz e a eficacia como características das máis avanzadas construcións escolares da década de 1930, impregnadas do aroma da renovación que pouco despois suporía a chegada á cidade da arquitectura racionalista.

A desaparición de Cluny, que por ventura coincide coa recuperación integral dun edificio de Jenaro de la Fuente na Porta do Sol, supón un paso atrás na política viguesa de protección do patrimonio construído do século XX, que fora capaz de parar os derrubes dos edificios a conservar. É, tamén, o fracaso da iniciativa pública incapaz de ofrecer un proxecto alternativo que permitise conservar un edificio valioso e manter a súa catalogación como equipamento educativo. Mesmo a pesar de que se propuxeran usos tan viables como escola de educación infantil (non esquezamos que na rúa Hernán Cortés mantéñense tres aulas públicas nun baixo) ou como Escola de Arte Dramática. E, se isto non abondase, con este derrube ábrese un precedente para outros inmobles en proceso de inevitable ruína e degradación, como os da Panificadora ou os do Barrio do Cura, que coma sucedeu cos de Cluny non é difícil afirmar “que perderon a pegada do seu arquitecto” e da súa fasquía primixenia.

O ano das Irmandades

/en , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo abordo a celebración do centenario da creación das Irmandades da fala.

A_Nosa_Terra,_1916Case no abrente de 2016, no que homenaxeamos o 17 de maio a Manuel María e lembraremos o centenario do nacemento dos poetas Miguel González Garcés, Manuel Lueiro Rei e Lorenzo Varela, non podemos esquecer que será tamén o ano das Irmandades da Fala. Unha conmemoración dun centenario histórico: o da creación dunha organización cultural e política que por vez primeira se definía como nacionalista e consideraba a Galicia un suxeito político. As Irmandades supuxeron un xeito novo de entender o país, superador da ideoloxía rexionalista, abrindo un vieiro novidoso para o porvir do país e do idioma e cultura galegas.

Centenario promovido por unanimidade de todos os grupos do Parlamento de Galicia que no pasado mes de abril instaron á Xunta de Galicia a declarar 2016 como “Ano das Irmandades da Fala” e a estabelecer “un programa de actividades conducentes a divulgar o coñecemento do encomiable labor desta organización, animada polo propósito de traballar pola consecución dunha Galicia máis culta, libre, xusta e comprometida consigo mesma”. Centenario que sabemos xa está sendo preparado por institucións como o Consello da Cultura Galega, a Real Academia Galega, o Concello da Coruña, a Deputación da Coruña, que anunciaron as primeiras iniciativas do que debería constituír unha gran celebración colectiva.

O xermolo das Irmandades estivo na campaña que Antón Vilar Ponte iniciou o 5 de xaneiro de 1916 nas páxinas de La Voz de Galicia promovendo a creación da Liga de Amigos do Idioma Galego, unha organización concibida para defender, fomentar e dignificar o uso do galego. Respondía así o chamamento que Aurelio Ribalta fixera uns meses antes dende a revista Estudios Gallegos reclamando unha defensa da lingua galega. O 21 de marzo de 1916, Antón Vilar Ponte publicou o folleto Nacionalismo gallego (Apuntes para un libro). Nuestra afirmación regional no que perfilaba un argumentario que situaba o idioma como cerna da identidade galega: “a nosa lingua é o camiño de ouro da nosa redención e do noso progreso: sen a lingua morreremos como pobo, e nada significaremos endexamais na cultura universal”. O 18 de maio Vilar Ponte convocou nos salóns da Academia Galega, daquela radicada na coruñesa rúa de Rego de Auga, unha xuntanza na que vinte persoas acordaron a creación dunha Irmandade dos Amigos da Fala da que o propio Antón sería o seu primeiro conselleiro.

Despois da creación da agrupación coruñesa, no mesmo ano 1916 foron constituíndose con idénticas finalidades de defensa da lingua outras irmandades en Santiago (o 28 de maio, presidida por Lois Porteiro Garea, participante na xuntanza coruñesa), en Monforte, Pontevedra, Ourense e Vilalba, chegando a contar o movemento con duascentas persoas, a maior parte delas intelectuais e profesionais liberais. O proceso delongouse nos dous anos seguintes no que se chegaron a formar até 28 irmandades locais, que agrupaban a setecentos afiliados, ademais das emigrantes radicadas en Madrid, La Habana e Buenos Aires, nas que se organizaban cursos de galego, xogos florais, exposicións e recitais, ademais de incorporar devagariño iniciativas de carácter político. A aparición o 14 de novembro de 1916 do primeiro número do periódico A Nosa Terra, voceiro das Irmandades, publicación galega monolingüe con 2.000 suscritores, unha cifra moi respectable, así como a celebración en Lugo da Iª Asemblea Nazonalista o 17 e o 18 de decembro de 1918, supuxeron a consolidación das Irmandades como o movemento nacionalista galego que, entre outros obxectivos, procuraba a autonomía integral de Galicia, a cooficialidade do castelán e o galego ou o ingreso de Galicia na Liga das Nacións.

Este desenvolvemento do pulo das Irmandades foi parello o das agrupacións e coros folclóricos tradicionais, iniciado en 1915 en Ferrol con Toxos e Frores e Lugo con Cántigas e Aturuxos, e que continuaría no 1916 na Coruña con Cántigas da Terra, en Pontevedra con Foliadas e Cántigas e Mondariz con Agarimos da Terra. Agrupacións musicais que no marco das ideas galeguizadoras das Irmandades, pretendían recuperar o patrón de enxebreza musical nos seus repertorios (alalás, foliadas, muiñeiras…), o emprego de instrumentos tradicionais, o coidado do vestiario dos participantes, a exaltación dos símbolos nacionais (himno e bandeira) e o fomento do emprego da lingua galega.

A celebración deste Ano das Irmandades é unha oportunidade excelente para facer balance dun século decisivo na historia de Galicia e da contribución que fixo o movemento nacionalista. Como tamén o é para valorar o estado actual da lingua, a trabe de ouro das Irmandades, así como para recuperar do esquezo algunhas figuras esenciais daquel pioneiro agromar nacionalista, como a dos irmáns Antón e Ramón Vilar Ponte.

Nadaliñas

/en , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao nadal galego:

m2sebastianrisconadalinhas000Cada ano recibimos por correo postal menos nadaliñas. Sabemos que é outro dos efectos inevitables da hibridación da comunicación contemporánea na que os soportes impresos, como estes cartaces concibidos para agarimar ás amizades con motivo das celebracións de Nadal e Fin de ano, son substituídas de forma progresiva por imaxes dixitais enviadas polos procedementos da mensaxería instantánea que lemos nas nosas pantallas. A perda do costume de enviar nadaliñas impresas diminúe de forma inevitable tamén a utilización dos textos manuscritos que coa autenticidade da súa caligrafía tinguían emotivamente cada un destes nosos mellores desexos e angueiras compartidas.

Nadaliñas, así chamaban ás felicitacións de Nadal os galeguistas nos anos da ditadura, que decote acompañaban os seus parabéns coa reprodución tipográfica de versos dalgunha panxoliña, fose da tradición popular, como as reunidas por Sebastián Risco no libro “14 Nadaliñas 1958-1973” (Ediciós do Castro 1973), ou fose de corte laico, social e político, con textos que ao seren destinados ao uso privado non estaban suxeitos aos rigores da censura. Cartaces, ademais, nalgúns casos graficamente valiosos, xa que a pesar de que a maioría reproducían imaxes tópicas do nadal, noutros, como os que Álvaro Álvarez Blázquez encargaba a pintor Urbano Lugrís para a súa reprodución na Serigrafía Galega, constituían obras de deseño xenial que agora incluímos no repertorio da mellor artesanía dos agarimos.

Festas de nadal da tradición cristiá que se corresponden coas saturnais romanas, tempo de fartura e agasallos para os nenos, cando as prohibicións quedaban aparcadas e mudaba mesmo a orde social, de tal xeito que os amos servían aos escravos. Festas que se corresponden coas celtas do Yule, cando os druídas cortaban o acivro e sacrificaban dous bois brancos, nuns días onde os reinos dos vivos e dos mortos entraban en comunicación. Festas que coinciden coas datas do solsticio de inverno, que do 20 ao 23 de decembro celebra a noite máis longo do ano, a partir da que moi amodiño a luz do sol comeza a aumentar a súa intensidade e a natureza, onde a vida está contida apenas como unha promesa, inicia devagariño a súa recuperación. Festas que tanto na tradición relixiosa ou na pagá celebran o remate da escuridade e o renacemento cíclico da vida e da luz representadas nas nosas cidades e camiños polas árbores iluminadas.

Na tradición mítica galega os trece días e as trece noites que van desde a Noiteboa até a noite da Epifanía constitúen un tempo sagrado, onde non hai maxia nin bruxedo que teña efecto, xa que como sinala Antonio Reigosa “todos os meigallos que se intentan nestes días e noites fracasan, ou deberían fracasar, sen remedio”. O costume perdido do acendido na lareira do Tizón, Tallo ou Lume Novo na noite do 24 de decembro procuraba sorte para a casa no tempo que recomezaba un novo ciclo solar, como tamén o aproveitamento das súas cinzas servía como prevención contra o mal de ollo, as doenzas e os perigos para todos os seus membros, fosen persoas ou animais. O Nadal, tal como o celebramos en Galicia, supuxo a cristianización dos ritos que as culturas tradicionais agrarias estableceron para as mudanzas provocadas no solsticio de inverno. Días de banquetes e felicitacións, tempo de agasallos do apalpador ou dos reis que forman parte do ritual de benvida a un tempo novo que agardamos sexa farturento e feliz. Eis a tradición musical de manueles e aguinaldos, que na área metropolitana viguesa adopta a forma de desfile de ranchos de reis, agrupacións que co seu chascarraschás de ledicia contaxiosa abren cada ano novas ilusións e anuncia polas nosas rúas novas esperanzas.

Xaora, a pesar da secularización da sociedade urbana actual e da diminución da influencia da igrexa católica sobre os comportamentos individuais, no que levamos do século estas festas solsticiais de Nadal non perderon a súa centralidade como factores cohesionantes dos grupos familiares, que aproveitan estas datas para xuntarse e intercambiar agasallos, un xeito simbólico de fortalecer e expresar a continuidade dos seus afectos e minimizar as súas inevitables diferencias e desacordos. Necesidade de cohesión das familias, mais tamén de grupos de amizade, deportivos ou de traballo, transformada en febre consumista, á que cómpre facer fronte con paciencia e cos criterios do consumo responsable e, sempre que sexa posible, en clave galega.

Nestas nadaliñas nas que compartimos azos e esperanzas da continuidade de vida, non podemos esquecer a todas as persoas que sofren, as que viven na precariedade, as que padecen os efectos da violencia, da inxustiza, da desigualdade e de todas as doenzas que as privan dos seus dereitos. Bo Nadal e que a estrela dos afectos sexa a que nos guíe!