Onte 634: A BSO das meigas de Lupa

/en , , , , , , , /por

É unha marabilla o que está sucedendo coa banda sonora orixinal que David Alonso Garzón compuxo e gravou para As meigas de Lupa, a novela xuvenil de María Solar. Seleccionada primeiro e logo declarada finalista nos premios Jerry Goldsmith do Festival Internacional de Música de Cine de Córdoba, na categoría de mellor creación libre, onte coñecimos un vídeo de presentación deste orixinalísimo traballo audiovisual, no que colaboran de forma desinteresada un equipo de máis de 20 persoas entre técnicos e o grupo Achádego de teatro, unidos pola inspiración e o estímulo da lectura da novela de María Solar. Do que soubemos onte foi da peza de seis minutos na que se adianta o que será o booktrailer e a banda sonora, que acompañará a novela cando apareza a segunda edición, a comezos do vindeiro outono. É obrigado expresar a nosa gratitude a David Alonso Garzón por este incrible traballo que incita a mergullarse na lectura recuperando unha lenda do noso patrimonio de tradición oral. Paga a pena seguir este proceso creativo tan estimulante.

Onte 633: Bautista Álvarez narrador

/en , , , , , /por

Dediquei unhas horas da tarde do domingo a preparar o borrador do texto de contracuberta de Retallos daquela infancia, o libro co que Bautista Álvarez debuta como narrador. Efectivamente, aos seus oitenta anos, o membro da xeración Brais Pinto e veterano político nacionalista publicará en Xerais o vindeiro mes de xullo dezasete relatos, que confesa «andan cerca das memorias», ambientados na súa infancia no seu territorio familiar da aldea de Loucía da parroquia de Lás do concello de San Amaro, preto do Carballiño. Acontecementos relevantes daquela comunidade aldeana dos anos trinta e corenta recuperados do esquecemento con memoria fotográfica e relatados con pulsión inequivocamente literaria, non exenta de retranca, intriga e doses de tenrura.

O cadáver dun mozo acoitelado, atopado na Telleira, xusto no lindeiro que separa a parroquia de Eiras da de Las, do que nunca se soubo a súa identidade. A procesión do santo Antonio de Las que tras os primeiros foguetes rematou en delirio colectivo e con san Roque feito un espantallo. Os amores do cabalo Mourego e a mula do Hixinio, que chegaron a compartir a morte. As lembranzas da escola de Andrade, de mestres de Falange como don Gabino, na que a mellor disciplina era o recreo e na que todos os días antes de saír pola tarde os alumnos tiñan que contar o Cara el sol e o Oriamendi. A historia de Severo, o frustrado estudante de medicina polo que degoiraban as mulleres. Ou aqueloutra tan noxenta de Gaudesio, o carniceiro de Figueroa, o vingador de roxos, responsable de tantas mortes e outras atrocidades…

Escritos con vontade literaria, utilizando unha lingua literaria de raíz popular, estes retratos e relatos populares de Bautista Álvarez emparentan con páxinas de Ánxel Fole, Castelao e outros autores da tradición do mellor relato galego do século XX. Retallos daquela infancia pode ser unha das sorpresas narrativas deste ano.

Onte 630: Galician literature

/en , , , , , , , , , , , , /por

Foi unha fortuna compartir os últimos días un par de conversas con Jonathan Dunne, o grande embaixador da literatura galega no entorno anglófono. Nesta semana da súa estancia en Galicia, ademais de intervir no congreso rosaliano do Consello da Cultura Galega, participou nas presentacións en Compostela da edición en inglés de Cantares gallegos, como editor de Small Stations Press, e onte na da Anthology of Galician Literature, da que foi editor e en parte tradutor, obra coeditada por Galaxia e Xerais en colaboración coa Xunta de Galicia.

Na presentación na Biblioteca Ánxel Casal, Dunne presentou o panorama da situación da literatura galega en inglés, a que considerou coma o mellor vehículo de difusión internacional. «Publicáronse en inglés, até hoxe, 52 títulos da literatura galega. O primeiro foi unha antoloxía de poemas de Rosalía de Castro, preparada por Xosé Filgueira Valverde, traducida por Charles David Ley e publicada en 1964 polo Ministerio de Asuntos Exteriores. Houbo que esperar vinte e cinco anos até publicar o seguinte. Na década dos noventa foron nove títulos, na de 2000 vinte e un e no que levamos de década outros vinte e un. Un crecemento exponencial da dispoñibilidade da literatura galega no mundo. O que amosa que estamos no bo camiño».

Despois explicou Dunne as características deste segundo volume da Anthology of Galician Literatura, que reúne sesenta textos doutros tantos autores e autoras publicados entre 1981 e 2011. «O limiar vai dirixido a un lector e a un editor do mundo que non teñen coñecemento da literatura galega. É un volume moi actual, xa que os dous terzos dos textos foron publicados na década de 2000. Achega unha idea do que se esta a escribir en lingua galega. Xustamento foi este o propósito do libro. As escolmas foron realizadas polos autores e autoras vivos (54).  Ademais de textos narrativos, están presentes o resto dos xéneros, a literatura infantil e xuvenil, a poesía, a literatura dramática e o ensaio, cunha atención á antropoloxía, a teoloxía e o nacionalismo. No limiar exprésanse os criterios utilizados na selección dos autores e autoras: cubrir todos os xéneros, as opinións doutros autores e da crítica, a presenza noutras escolmas e mesmo noutros traballos meus, os premios literarios acadados e a reputación internacional de autores como Manuel Rivas, Domingo Villar ou Chus Pato, que contan xa con diversas traducións. En todo caso, “calidade” e “distribución” son dúas palabras que entendo claves na política cultural presentes nesta obra».

Rematou Dunne presentando Portico of Galician Literature, o portal web que xestiona coa colaboración da Consellaría de Cultura, onde se presenta en inglés a literatura galega aos editores de todo o mundo. Salientou que ate o momento estaban presente oito autores, que serían dez a finais deste ano. Inclúese unha presentación de cada autor e unha tradución de mostra de cincuenta páxinas dunha das súas obras, «xustamente o que lle interesa a un editor».

O labor de Dunne como tradutor, editor e promotor da literatura galega no mundo está sendo fulcral. Merece apoio do sector editorial privado e dos nosos poderes públicos. Parabéns Jonathan!

Grazas a Fran P. Lorenzo pola súa información da presentación.

Onte 629: Mupega

/en , , , , , , , , /por

Foi unha excelente idea escoller o Mupega para presentar en Compostela Tastarabás, a enciclopedia dos brinquedos tradicionais de Antón Cortizas. Poucos espazos poden ser máis axeitados para reivindicar a nosa memoria lúdica que este Museo Pedagóxico de Galicia, no que se está desenvolvendo un interesante proxecto de museificar o patrimonio pedagóxico de Galicia e de recuperar a memoria escolar e da infancia. Magoadamente, aínda pouco coñecido para o gran público (e mesmo para a maioría dos profesionais da educación), no Mupega agóchase un completo percorrido pola historia da nosa educación pública, dende as aulas daquelas informais escolas de ferrado, pasando polas escolas racionalistas de indianos e por aqueloutras do entusiasmo pola educación da segunda República, até as da escola franquista. Noutras salas, expóñense a evolución dos materiais didácticos, cunha especial atención ao ensino profesional, sen esquecer a atención ao xogo e o xoguete, inseridos no ciclo da infancia e na súa recuperación dende o eido educativo. Ademais, o Mupega é un centro dinamizador das experiencias de recuperación da memoria escolar e da investigación en historia educativa de Galicia. Aconsello unha visita devagariño, paga a pena.

Onte 628: Con Antonio García Teijeiro e Paco Ibáñez

/en , , , , , , /por

A presentación da antoloxía da poesía infantil de Antonio Garcia Teijeiro pagou a pena. Máis de duascentas persoas ateigaron o salón da Casa do Libro de Vigo para acompañar ao autor de Na fogueira dos versos e ao seu amigo Paco Ibáñez. Tras as intervencións magníficas do antólogo Fran Alonso, do crítico Román Raña (crítico) e do ilustrador Xosé Cobas, chegaron os minutos máis agardados nos que Teijeiro e Ibáñez falaron, cantaron e recitaron. Foron momentos emocionantes dun intenso silencio e dunha vibración compartida de dous amigos unidos polos afectos xerados pola poesía. Unha emotividade que se incrementou cando o público os acompañou cantando o retrouso do tema final da pomba. Como ben salientou Antonio é incomprensible que Paco Ibáñez non teña apenas presenza nos medios españois, cando continúa sendo unha figura internacional, cunha axenda chea de concertos. Aos seus setenta e oito anos o cabezaleiro da xeración «A galopar» mantén intactos o seu pulo vital e a súa xenerosidade desbordada, a da cultura da acollida. Xesús Alonso Montero, presidente da Academia Galega, expresoulle a Ibáñez a súa admiración e gratitude polo seu compromiso co repertorio galego que leva polo mundo, no que ademais das pezas de García Teijeiro inclúe outras de Celso Emilio Ferreiro. Outro momento do serán difícil de esquecer produciuse xusto ao remate da presentación. Un señor maior, dirixíndose a Ibáñez, espetoulle: «Paco, eres una acumulación de juventud». Un serán literario e musical emotivo para presentar un libro importante.

O gaiteiro de Soutelo

/en , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo lembro a figura do gaiteiro de Soutelo.

Hai días un familiar puxo nas miñas mans un exemplar de “Voando cas aas da vida” do que é autor Avelino Cachafeiro Bugallo, o gaiteiro de Soutelo de Montes. Un libriño de poemas descoñecido para min que confeso moito me sorprendeu e levou a interesarme pola figura deste gaiteiro mítico. Editado polo propio autor  no mes de xuño de 1969 no prelo que Faro de Vigo tiña na rúa Colón, o libro de Cachafeiro hoxe é unha pequena alfaia, onde brillan o deseño da cuberta de Lugrís, os textos preliminares de Castelao e Ramón Otero Pedrayo e, sobre todo, as corenta páxinas dos versos galegos cantareiros e testemuñais de quen foi considerado o mellor gaiteiro de Galicia da primeira metade do século XX.

Nacido o 26 de maio de 1899 en Soutelo de Montes, en berce de familia gaiteira, Avelino formou
parte dos Gaiteiros de Soutelo, grupo no que tocaban tamén os seus irmáns Castor (gaita) e Bautista (voz e caixa), o seu pai Fermín (bombo) e a súa tía Andrea que nalgunhas ocasións os acompañaba ao pandeiro, o que constituía daquela unha gran novidade. Aprendiz de ferreiro, aprendeu de moi novo o instrumento co seu pai e co seu avó Xoán, converténdose axiña nun virtuoso, ao tempo que no líder, director e compositor das pezas que interpretaba a formación familiar. A sona do cuarteto na provincia transformouse en lenda na Galicia toda, tras gañar o tradicional concurso de gaitas de Santiago, celebrado na praza da Quintana e dotado con 150 pesetas, unha cantidade importante, que supoñería para Avelino ser nomeado como “mellor gaiteiro de Galicia”. Proeza inmortalizada con moito xenio por Castelao, que asistiu ao recibimento na casa familiar, xa que naqueles días veraneaba en Soutelo, nun artigo emocionante e nunha caricatura memorable, na que aparece o rostro invertido de Rosalía no fol da súa gaita, publicados o 10 de agosto de 1924 no xornal “Galicia” de Vigo. Foi daquela cando se acuñaron cantigas que permaneceron para sempre na memoria popular: “Toca gaiteiriño, toca, / meniñas, correi a velo / que moita gaita a gaitiña / do gaiteiro de Soutelo”.

Nun vello Ford o cuarteto percorrerá os camiños das verbenas e romaxes de Galicia enteira. En 1928 gravarán na casa Regal de Ourense seis discos, por ventura recuperados en 2005 pola editorial Ouvirmos na súa colección “A tiracolo”, que nos permiten gozar hoxe de doce das súas pezas, as muiñeiras de Chantada, “La Alfonsina”, “Estroupele-troupele” e “Farruquiña, chaman á porta”; as foliadas de Barro de Arén,  de Luxán, de Tenorio, das Rías Baixas e “Eicho de dar queridiña”; o fandango de Pontevedra; o pasarrúas “A volta da festa” e a alborada esperanzosa de Rosalía de Castro, a peza musical máis emblemática do sequiscentenario da publicación de “Cantares gallegos”.

Mais será a súa xira americana de case dous anos por Arxentina, Uruguai e Brasil, iniciada coa súa actuación no Teatro Avenida de Buenos Aires o 28 de febreiro de 1930, cando Os Gaiteiros de Soutelo se convertan nun emblema para a Galicia emigrante, como escribiu Pedrayo, por que “os galegos do Prata se sentiron namentres o gaiteiro estivo con iles libertados do desterro”. O levantamento militar do 36 colleunos en Barcelona e por diversas circunstancias persoais e políticas a formación esfarelouse durante aqueles días. Dende entón a gaita de Avelino permaneceu muda, nunca máis tocou en público e apenas hai referencias que o fixese en privado. Naceu así a lenda do gaiteiro calado, tamén en palabras de Otero, “a do home calado, como cala unha serra no seu hourizonte, esquencida da voce das augas, dos paxaros e os ventos”.

Até o seu pasamento o 13 de abril de 1972, durante tres décadas Avelino Cachafeiro foi un emprendedor en Soutelo. Abriu o Changüí, primeiro unha sala de festas, logo cine e despois bar onde paraban os coches de liña. Levou a bomba de gasolina de Campsa e mesmo unha funeraria. Home moi popular e benquerido, dedicouse, ademais, á pintura e á poesía, que recolleu no libro que hoxe rescatamos, publicado uns poucos anos antes do seu pasamento. Nestes “ramos de versos sinxelos e votivos” deixou o  gaiteiro de Soutelo a súa homenaxe ás paisaxes para el máis queridas, as das Terras de Montes e das Rías Baixas, homenaxeou a Rosalía, Castelao e Otero Pedrayo, e deixou o seu testamento literario: “Cando saibas que morrín, / gaitiña miña gaitiña, / desperta a miña alborada / que toco para Rosalía… / que dorme no teu punteiro / cos meus dedos tapadiña”. Foron as de Cachafeiro, como salientou Otero Pedrayo,  “palabras dornas para danzar muiñeiras de aventura nas ondas”, “verbas manexadas polo home abranguido nos silencios da Galiza”. O gaiteiro Carlos Núñez definiuno como “o máis grande de todos nós.”, “o gaiteiro ponte entre a perdida gaita galega e a moderna gaita refinada”. O gaiteiro de Soutelo merece a nosa admiración e lembranza.

Onte 625: Feminismo ou barbarie

/en , , , , , , /por

Beatriz Suárez Briones na presentación de Feminismos, o ensaio de Olga Castro e María Reimóndez, na Feira do Libro de Pontevedra parafraseando a sentenza pronunciado hai case un século por Rosa Luxemburgo, «Socialismo ou barbarie», afirmou que hoxe a dixuntiva esta entre «Democracia real ou barbarie», mellor aínda entre «Feminismo ou barbarie». A profesora da Universidade de Vigo remataba así unha intervención na que confesou «quedar emocionada e entusiasmada polo resultado do libro, un auténtico mapa conceptual dos feminismos». Definiu a obra como «unha mirada dende arriba á historia do pensamento e práctica feministas durante os últimos cincuenta anos». «O éxito do libro está tamén en que permite andar pola rúa dos feminismos, non só dos occidentais, tamén dos do terceiro mundo. Como tamén o fai coa historia do feminismo en Galicia. Unha visión hipersintética, un traballo complexo e moi custoso».

624: «Amada liberdade», presentación das memorias de Fernando Pérez-Barreiro

/en , , , , , /por

No serán de onte presentamos no salón de actos da Academia Galega Amada liberdade, as memorias de Fernando Perez-Barreiro Nolla. Como anfitrión, Xesús Alonso Montero, presidente da Academia, abeizoou a aparición destas memorias dunha «personalidade cun orixinalidade extraordinaria nas letras galegas», cualificando o libro de moi importante. Salientou os extraordinarios dous primeiros capítulos, o relativo á infancia ferrolán e o titulado «Viveiro», así como as duascentas páxinas que autor dedica a Ramón Piñeiro coas que non quixo «entrar en controversia».

Despois das palabras do editor, interviu Teresa Barro, a compañeira do intelectual galeguista, que relatou a xénese do libro e o seu proceso. «O libro foi froito das conversas que mantivemos con amigos e amigas nas que coincidiamos en que faltaba unha interpretación do galeguismo que aparecera nos nosos anos universitarios». «No outono de 2007 fomos a Baiona a participar nunha actividade do IGADI. Ese día Camiño Noia e Xulián Maure insistiron en Fernando debía contar nun libro o que lle sucedeu con Ramón Piñeiro». «Cando regresamos a Londres puxémonos. Fernando ditábame todos os días. Era a única maneira de facelo xa que a el nunca lle gustou escribir fisicamente, atrapallábase. Porén, ditando era fabuloso. Sabíao polas secretarias da Organización Mundial do Café na que traballaba. Impecable. Non se equivoca en nada. A min, pola contra, sempre me gustou o feito físico de escribir, razón pola que non foi sacrificio ningún que me ditase. Falabamos todos os días durante un hora. Pasabámolo moi ben. Cando nos mudamos para Lancaster tivemos que interromper o proceso. As memorias quedaron sen finalizar. Quedou só comezado o capítulo da poesía, quizais o temas que máis lle interesaba. Tiña un xuízo moi rigoroso nesa esfera, sendo a súa pedra de toque a experiencia poética. Quedou pendente, tamén, a cuestión da política internacional. Fernando estaba moi informado sobre o que pasaba no mundo.

Rematou Teresa lembrando o interese de Fernando polas linguas e culturas dos diferentes países «nas que valoraba a diferencia, a variedade, a diversidade, a desemellanza». «Fernando interpretou a partitura do mundo como un intelectual e un poeta. A súa é unha interpretación nova e coherente feita con arte e poesía, aínda que estea en prosa. Fernando quixo levar a Galicia polo mundo enteiro e vivila de forma internacional. Estas memorias ofrecen unha narrativa de Galicia coa intención de axudar a comprender mellor o seu pasado, mais tamén o presente e o futuro».

623: Outras edicións de «Cantares gallegos»

/en , , , , , /por

Antes da presentación, Xesús e Pablo Couceiro agasalláronos cadanseu exemplar da edición facsímile que prepararon en Edicións do Cerne de Cantares Gallegos. Utilizaron a segunda edición corrixida e aumentada pola propia Rosalía, a de 1872, a que inclúe 35 poemas numerados e dous sen numerar, editada pola Librería de Leocadio Pérez e impresa en Rivadeneyra.

A iniciativa dos Couceiro, que forma parte do seu proxecto editorial de recuperar edicións históricas do libro galego, únese á que hai poucas semanas presentou o Parlamento de Galicia e o Consello da Cultura Galega, desta volta o facsímile da primeira edición de Compañel. Segundo Antonio Vázquez Rey, autor dun  bosquexo de biografía rosaliana, da edición viguesa de 1863, a que inclúe 31 poemas numerados e dous sen numerar, se fixo unha tirada de 50 exemplares, nos que figuraba impreso o nome da persoa a quen ía destinado, case todos eles familiares ou achegados de Rosalía de Castro e Manuel Murguía. Unha moi interesante curiosidade que nos informa da distribución case «baixo demanda da nosa primeira trabe.

Dentro das edicións que se fixeron de Cantares gallegos é interesante salientar a  que fixo Ricardo Carballo Calero para a Biblioteca Anaya en 1963, coincidindo coa celebración do centenario e coa edición que preparou Fermín Bouza Brey para Galaxia, Carballo actualiza a ortografía e enriquece o glosario de voces feito por Murguía que acompaña a todas as edicións do poemario fundacional. Unha edición a de Carballo que en 1969 publicaría Ediciones Cátedra dentro da súa colección letras hispánicas. Bo é lembrar estas edicións pioneiras cando festexamos este sequiscentenario.

Onte 617: O serán das Letras na Feira do Libro de Lugo

/en , , , , , /por

Nin o frío nin a chuvia disuadiron ás afoutas participantes nas dúas presentacións que celebramos onte no serán do Día das Letras da Feira do Libro de Lugo.

Comezou a dobre sesión continua coa estrea do novo libro infantil de Antonio Reigosa, O aprendiz de home do saco, un álbum ilustrado por Marta Álvarez Miguens para a serie «Merliño». Iniciou o seu discurso Reigosa explicando que o título fai referencia ao «Home do saco«, «Sacaúntos», «Sacamanteigas», diversos nomes para chamar por un «personaxe que nos mete medo». «Pretendín traer á actualidade un mito tradicional e actualizalo no marco da cultura de hoxe». Despois relatou a cerna da historia: «O home do saco, o que pon medo, enferma gravemente. Ten un fillo, que é nugallán, que por fin accede a facer o traballo. Até aí podo e debo contar». Comentou que utilizara a estrutura do conto da leiteira «coa intención de acometer a actualización». «O do conto da leiteira ten a súa orixe nun conto protagonizado por un bramán indio». Preguntouse Reigosa se os nenos de hoxe teñen medo ao home do saco. «Cales son os personaxes actuais que teñen aparencia monstruosa? Cada momento da historia ten os seus homes do saco». Rematou a súa intervención gabando o traballo de ilustración de Marta Álvarez, «que entrou nos detalles da historia, superando as miñas expectativas» e recomendou a lectura acompañada do libro, «moi necesaria nestes textos que teñen a súa orixe na literatura popular».

Foi a segunda presentación a da multipremiada biografía de Celso Emilio Ferreiro preparada por Ramón Nicolás. Interviu Luís Ferreiro, director da Fundación Celso Emilio Ferreiro, para salientar a importancia desta biografía no marco da exitosa celebración do centenario do poeta. Pola súa banda, Ramón Nicolás, despois de lembrar os seus vencellos coa cidade e provincia de Lugo, onde exerceu a docencia, abordou os eixos fundamentais utilizados na confección da obra: a documentación oral por medio de numerosas entrevistas, a consulta documental e hemerográfica de centos de publicacións, así como a lectura do epistolario conservado no arquivo da Fundación Celso Emilio Ferreira, «fontes que me permitiron introducir novidades no periplo vital do poeta de Celanova». Pechou a súa intervención coa lectura dunhas páxinas desta biografía pola que o vindeiro 15 de xuño recibirá o premio Losada Diéguez ao mellor libro de non ficción de 2012.