Acredito na posibilidade de crear tradicións modernas. Acompañar cada serán de San Silvestre cun temazo de Oasis é unha das miñas angueiras. Este ano escollín «Stop Crying Your Heart Out» (2002) xa que entendo apela a continuidade no noso camiño. Benvida a xoldra efémera do aninovo! Cos meus votos de esperanza para 2015.
«Chuva no mar», esta marabilla das miñas admiradas cantoras Marisa Monte e Carminho, sobre texto de Arnaldo Antunes e animación de Nicolau, acáelle coma anel a este tránsito entre o ano vello que remata e o que comeza devagariño.
Os meus votos de esperanza para facermos xuntos o camiño novo, o horizonte aínda está ao lonxe.
Chegado o derradeiro día do ano cómpre outorgar o premio Brétemas ao escaparatismo do libro galego co que pretendemos recoñecer o esforzo de visibilización e o exercicio de creatividade das librarías que agariman as publicacións na nosa lingua.
Entre as fotos publicadas no blog e as librarías visitadas dende comezos do mes de abril outorgamos este premio 2014 á Librería Miranda de Bueu e a Librería Cronopios de Santiago pola creatividade e composicion dos seus escaparates, pola orixinalidade das súas lecturas icónicas, como pola continuidade da súa montaxe, converténdose xa en referencias do escaparatismo para o sector do libro galego.
É de xustiza recoñecer tamén o valor esencial que para a visibilidade do libro galego teñen os escaparates e os mostradores nas feiras do libro de todas e cada unha das librarías participantes nesta edición: Aldova de Ourense, Andel de Vigo, Azeta da Coruña, Biblos de Betanzos, Cartabón de Vigo, Couceiro de Santiago, Cronopios de Pontevedra, A lus do candil de Arteixo, Librouro de Vigo, Mendinho de Vigo, Pedreira de Santiago, A tenda dos libros de Ponteceso, Trama de Lugo, O trasno viaxeiro de Cacheiras e Suévia da Coruña. A todas elas os meus parabéns e gratitude polos seus escaparates e polos centos de actos de presentación e promoción que organizan.
Agardo que esta primeira iniciativa de recoñecemento do escaparatismo libreiro galego poida ser arroupada, apoiada ou mesmo emulada (como mellor consideren) polas entidades gremiais do libro, a Federación de Libreiros de Galicia, a Asociación Galega de Editores, a Asociación de Escritores en Lingua Galega, o Pen Clube, Galix, a Asociación de Tardutores Galegos ou a Asociación de Ilustradores de Galicia.
As nosas beizóns para os profesionais das librarías gañadoras e os novos votos de esperanza para todas as persoas que conforman o sector do libro e da lectura na nosa lingua.
Dedico o artigo da semana de Faro de Vigo a Ponte nas ondas, unha experiencia sociopedagóxica modélica de innovación educativa e comunicacións cultural transfronteiriza, merecedora do Premio Ondas 2014 á mellor cobertura informativa.
Dende hai dúas décadas o programa educativo Ponte nas ondas pretende romper as fronteiras mentais existentes entre escolares (e cidadáns) galegos e portugueses de ambas as dúas beiras do Miño. Creada como unha xornada anual de radio interescolar na que participaban colexios miñotos de Primaria, Ponte nas ondas é hoxe unha asociación cultural e pedagóxica consolidada cuxo traballo está centrado na recuperación do patrimonio inmaterial galego-portugués e no emprego educativo das tecnoloxías da comunicación.
A súa traxectoria e o traballo fecundo e innovador deste programa educativo transfronteirizo xustificaron que recibise o mes pasado un dos prestixiosos Premios Ondas 2014 outorgados por Radio Barcelona. Sen dúbida, un recoñecemento extraordinario, para unha experiencia de renovación pedagóxica no eido dos medios de comunicación.
Ponte nas ondas naceu en 1995, coincidindo coa apertura da ponte internacional que une Salvaterra de Miño e Monçao, dúas vilas que medraron da man, mais que tamén viviron viradas de costas durante moito tempo. Un grupo de profesores dos centros educativos de cada unha das localidades ideou unha xornada de radio escolar na que estes estudantes miñotos puidesen ter voz en efeméride tan destacada desenvolvendo un traballo colaborativo a prol da difusión da súa cultura común.
Os alumnos e alumnas dunha escola de Monçao, dende os estudios da emisora Ecos da Raia de Monçao, e os do colexio de Alxén (centro onde xa funcionaba unha radioescolar), dende os improvisados na Casa da Cultura de Salvaterra, inauguraron unha ponte de cordialidade, construída con palabras, músicas e ilusións. Unha ponte radiofónica que dende aquela primeira edición uniría aos rapaces e rapazas de ambas beiras do río que nin se coñecían nin sabían que, a pesar de formar parte de dous estados europeos diferentes, compartían refráns, xogos, costumes, cancións, en definitiva, contaban cunha lingua e cultura común.
Tras a incorporación ao programa de escolas das vilas unidas polas pontes, Tui-Valença do Minho e Arbo-Melgaço, como da Guarda-Caminha, comunicadas por ferri, o traballo escolar común e o intercambio cultural sobardou os límites dun proxecto que cada ano escollía un tema monográfico e no que xa participaban radios comerciais e públicas na súa maratón radiofónica que chegou a superar as trece horas.
Co novo século o proxecto densificouse. As escolas participantes aumentaron e comezaron a traballar de forma sistemática sobre o patrimonio inmaterial común da rexión arraiana e miñota coa intención de presentar a candidatura (2004) para que a Unesco o declarase como obra mestra da humanidade. Ese obxectivo levou a que todas as escolas traballasen sobre a cultura oral, o intanxible, o que non se ve, e se transmite oralmente na cadea xeracional e familiar. Froito desta estratexia recolléronse centos de testemuñas sobre as festas estacionais, romarías e crenzas, e milleiros de textos de cantigas, regueifas, contos, lendas, adiviñas, vivas na memoria das familias de ambas as dúas beiras do Miño. Foi tamén na primeira década do século cando Ponte nas ondas comezou a emitirse por internet (audio e vídeo) e as escolas comezaron a utilizar as novas tecnoloxías da comunicación, o que permitiu a ampliación do programa a centros educativos doutros países do espazo cultural da lusofonía, sobre todo do Brasil, polo que circula o sangue dunha lingua que aos galegos e galegas non nos resulta allea.
A exitosa experiencia de Ponte nas ondas, as súas actividades educativas sobre o patrimonio dunha tradición cultural común galega e portuguesa, apoiadas sobre os lazos lingüísticos da lusofonía e do emprego dos medios de comunicación e tecnoloxías dixitais, contribuíu a dotar de contidos culturais e simbólicos ao proxecto da eurorrexión Galicia-Norte de Portugal, unha iniciativa política que nunca chegara a funcionar máis alá dalgunhas iniciativas económicas intermitentes ou de proxectos políticos tan fráxiles e volubles como os do chamado Eixo Atlántico, que nunca chega a arrincar.
Mais tamén contribuíu Ponte nas ondas a afianzar nas escolas participantes prácticas de renovación pedagóxica, como o traballo cooperativo dos docentes e escolares dentro e fóra da aula, a utilización de medios tecnolóxicos de comunicación a distancia, a apertura de cada comunidade escolar á súa contorna, a participación doutros profesionais e medios no traballo didáctico, a realización de intercambios, a publicación de libros e cedés…
Beizón pois por tan valioso traballo sociopedagóxico á asociación cultural e pedagóxica Ponte nas ondas e aos que son os seus responsables, os profesores Santiago Veloso e Gerardo Feijoo, promotores e animadores tamén da experiencia dende o seu inicio.
Tras o éxito dos libros narrativos de non ficción de Emmanuel Carrère, como El adversario ou Limonov, o editor Jorge Herralde decidiu recuperar este outono para o seu catálogo de Anagrama as dúas novelas que publicara con anterioridade, El bigote e Una semana en la nieve. A verdade é que lle tiña moitas ganas a esta última, polas recomendacións entusiastas de varios amigos. E abofé que non me decepcionou, papeina de dúas inquedantes e gozosas sentadas. Carrére escolleu unha atmosfera branca e moi fría para narrar con enorme precisión e elegancia unha historia sobre os medos da infancia e as feridas que condicionan a existencia futura. Coa presenza recorrente dos contos clásicos de Perrault e Grimm, o lector asiste desacougado á travesía dun rapaciño que, secuestrado emocionalmente polo pai, camiña cara a unha revelación espantosa, que moi pouco ten que ver coa fantasia, os pesadelos febrís e paseos somnámbulos vividos na súa semana branca. Novela valiosa.
Celebrouse onte o día das inocentes que inundou as redes coas súas brincadeiras, máis ou menos afortunadas. O mellor foi unha anotación luminosa en Fb de Montse Tintimán lembrando ese refrán tan noso «O un de abril van os burros onde non deben ir.» Unha forma moi elegante de expresar que esa é a xornada que o calendario tradicional galego dedica ás brincadeiras. Tamén a xornada que salientaba Otero Pedrayo na súa Historia de Galicia para xogar aos enganos e ás trampas, como fan tamén en Portugal, Reino Unido, Francia, Italia, Polonia ou nalgunhas zonas de Alemaña. Deixemos, pois, as brincadeiras do 28 de decembro para os inocentes e ocupémonos das nosas, sen subalternidades, coma outros europeos, o 1 de abril, o noso día dos enganos, unha tradición esmorecida que cómpre reactivar e volver poñer en valor. A nosa gratitude a Montse Tintimán por lembralo onte de forma tan acaída.
Na cola dos cines Norte escoitamos onte como a persoa que nos precedía preguntaba se Os fenómenos era en galego. A contestación da taquilleira foi reveladora: «Non, en mezclado». E non lle faltaba razón, xa que o confuso e prexuizoso abordaxe bilingüe (só utilizan o galego algúns albaneis) é o punto máis fraco dunha película moi digna sobre a orixe e os efectos da chamada «crise do ladrillo».
A gran interpretación de Lola Dueñas subliña o valente enfoque feminista que Alfonso Zarauza (o director de Encallados) escolleu para contar unha historia social que polas paisaxes e espírito solidario da cuadrilla nos lembrou a narrativa d’ Os luns ao sol. Escenas memorables como a do vestiario, as do pagamento dos salarios en a e en be ou a do albanel xubilado que retorna á obra merecen os maiores parabéns, como as excelentes interpretacións do elenco de actores galegos como Ledicia Sola, Miguel de Lira, Morris, Uriarte, Touriñán, Federico Pérez, entre outros.
Porén, o abuso de tópicos para as escenas de humor, como o tratamento rutineiro no guión do triángulo amoroso, fan que a película decaia nalgúns momentos. Xaora, a resolución escollida fai que gañe densidade e interese no seu treito derradeiro, deixando no espectador un sabor inequivocamente amargo. En definitiva, outra moi interesante achega do cine galego actual que, a pesar dalgunhas pequenas eivas, paga moito a pena ver.
Quedei abraiado cando lin onte que o secretario xeral de Política lingüística, respondendo no Parlamento a unha pregunta da deputada Ana Pontón, atribuíu ao bipartito o descenso de galegofalantes. Por moito que se retorzan as cifras, non é iso o que indican os datos publicados do IGE nin tampouco o que se pode inferir das políticas lingüísticas dos gobernos de Feijóo que fixeron retroceder o uso do galego como lingua vehicular no sistema educativo non universitario e modificaron o seu estatus na sociedade galega. Como é abraiante que os responsables da política lingüística do actual Goberno Galego non recoñezan o dano causado polo Decreto de Plurilingüismo de 2010 e atribúan agora ás familias toda a responsabilidade do futuro do galego. Xaora, pouco debe estrañarnos xa que Feijóo non identifica a lingua (nin tampouco a cultura) entre as súas prioridades, como el mesmo recoñece ao non incluílas entre as vinte «palabras que por fin volveron este ano que remata a Galicia». A lingua queda, pois, fóra da axenda política de Feijóo, e tamén dos orzamentos de 2015, ano no que continuarán os recortes severos na Secretaría Xeral de Política Lingüística, baleirando de contido os xa moi fracos programas de dinamización lingüística e fomento do emprego do galego que non foron suprimidos.
Diante dunha situación tan precaria, crítica, de auténtica emerxencia como a que vive a lingua galega, non vexo outro camiño que a súa inclusión entre os compoñentes da posición orixinal da nosa comunidade, aqueles temas esenciais que conforman os principios da nosa convivencia e autogoberno. Posición orixinal que pasa por recuperar decontado o consenso forxado arredor do Plan Xeral de Normalización da Lingua Galega de 2004, asumido por unha ampla maioría social, como reclaman teimosamente Prolingua, a Mesa pola Normalización, a Academia Galega, o Consello da Cultura Galega e todos os partidos da oposición. Recuperar o consenso de 2004 é o requisito para afrontar o deseño do plan de rescate que o galego precisa para evitar a súa desaparición. Por incómodo que lle resulte, o goberno de Feijóo non pode renunciar a súa responsabilidade sobre o futuro do idioma. Facelo significaría renunciar, tamén, a consideración de Galicia como suxeito político e ao seu propio autogoberno.
O comportamento racista dos responsables do roupeiro da delegación de Cáritas da Coruña é un síntoma da pervivencia deste tipo de prácticas discriminatorias na sociedade nosa. O feito de diferenciar no funcionamento e organización do roupeiro entre «personas en general» e «gitanos», como a delegación de Cáritas da Coruña ven facendo dende hai quince anos, vulnera a dignidade das persoas e constitúe unha práctica inadmisible, como sería calquera outra que discriminase aos usuarios e usuarias dun servizo polo seu sexo, raza, lingua ou procedencia xeográfica. Comportamentos e expresións racistas sintomáticas, que aparecen entre nós con facilidade, o que nos obriga a mantérmonos a espreita para denuncialas e para propór comportamentos e medidas verdadeiramente inclusivas. Xaora, cómpre recoñecer a rapidez coa que Cáritas expresou a súa repulsa e incompatiblidade con estes comportamentos por medio dun contundente comunicado. Como tamén é de xustiza recoñecer o apoio da Igrexa Católica á Fundación Secretariado Xitano, sobre todo no eido educativo e da infancia, que ven traballando de forma moi seria en políticas inclusivas e de desenvolvemento do pobo xitano dende unha perspectiva intercultural. Non esquezamos que a e construción dunha sociedade inclusiva e igualitaria é unha tarefa complexa que a todos atinxe.
«Do voltar» é o título desta magnífica nadaliña cinematográfica que Víctor Hugo Seoane preparou para o blog «Acto de primavera». Lembremos que o pasado ano a nadaliña foi esta peza de Carla Andrade, en 2012 a de Eloy Domínguez Serén e no 2011 a de Xurxo Chirro. Parabéns a Martín Pawley, Xurxo González e José Manuel Sande, responsables do blog, por poñer en valor a creación audiovisual neste eido, algo aínda pouco frecuente na cultura galega.
