Listado de la etiqueta: emilio_martínez_garrido

Día de Portugal

/en , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao Día de Portugal:

Celébrase hoxe o Día de Portugal, de Camões e das Comunidades Portuguesas, coincidindo co cabodano de Luis de Camões, autor d’ Os Lusiadas (1572), poema épico que canta os logros nas exploracións e descubertas portuguesas ao longo do século XVI. Celebrado dende 1880, cando se conmemorou o tricentenario do pasamento do poeta, foi declarada en 1924 festa nacional portuguesa. Xornada do 10 de xuño dende 2013 conmemorada en Estremadura cun significativo programa de concertos, proxeccións e actividades literarias organizadas polo goberno rexional coa intención de ofrecer a cidadanía estremeña opcións para coñecer máis e mellor a cultura portuguesa. Celebración que reforzou  o compromiso da Junta de Extremadura de impulsar dende 2009 a aprendizaxe do portugués nesta comunidade arraiana, na que máis de cinco mil alumnos de Primaria o estudan como segunda lingua estranxeira e outros vinte e mil o fan nas etapas de Secundaria; acordo que chega a celebración cada 9 de xuño, do Día Escolar da Cultura Hispano Lusa.

Efeméride que tamén se celebrará hoxe en Vigo cun programa de actos do Centro Portugués presidido por Bernardino V. Crego no que non faltará nin un recital poético nin a colocación dunha coroa de louros no monumento a Camões na praza de Portugal. Celebración iniciada o 5 de maio coa xornada dedicada a Camilo Castelo Branco con motivo do bicentenario do seu nacemento, organizada polo Centro Cultural Portugués do Instituto Camõens, onde dende o pasado 22 de maio está aberta a exposición «Versões de Um amor de perdição» e onde hoxe ás 19:30 haberá un concerto do Grupo de Fado Académico do Orfeão Universitario do Porto. Programa ben cativo para unha cidade coma Vigo que dende 1882 abriu a conexión ferroviaria con Porto, constituíndo dende entón a referencia económica e urbana da poboación do norte de Portugal.

Relacións luso-viguesas facilitadas polo ferrocarril no que o 28 de xuño de 1901 chegou a excursión portuguesa, que devolvía visita, comitiva da que formaba parte o fotógrafo Aurelio Paz dos Reis, que fotografou Vigo utilizando un procedemento estereostópico, deixando unha reportaxe memorable do Vigo do inicio do século XX. Relacións que callaron o 10 de novembro de 1927 na inauguración do Centro Portugués de Vigo e na Semana Hispano-Lusitana de Vigo, organizada pola patronal viguesa entre o 26 de marzo ao 2 de abril de 1933, sendo alcalde Emilio Martínez Garrido, coa intención de reforzar as relacións entre a cidade e o país veciño. Inaugurada coa solta de 10.000 pombas desenvolveu un programa completísimo, que incluía unha exposición de produtos portugueses no pavillón da Aduana e unha feira do libro portugués, no que se mesturaban conferencias, actividades deportivas, representacións teatrais, excursións e até un festival de escaparates da rúa Galán, hoxe do Príncipe, para recibir á delegación portuguesa. Relacións culturais que se estabilizaron arredor do Centro Portugués desde que en 1937 ocupou a sede de Príncipe 13, 1º, onde permaneceu até 1989, para ser trasladado a Romil 12, 1º. Como non esquecemos a inauguración da praza de Portugal en 1933, obra de Jenaro de la Fuente, e un ano despois en agosto a do busto de Luis Camões, obra do escultor Souza Caldas.

Habería que agardar a 1998 para que se inaugurase na Casa Aríns, a edificación laica máis antiga de Vigo, o Instituto Camõens como centro de difusión da cultura e lingua portuguesas. En 1992 once cidades galegas e do norte de Portugal constituíron o Eixo Atlántico para solicitarlle recursos á Unión Europea e concertar políticas comúns, situando a sede naturalmente en Vigo. Sen esquecer o histórico 15 de marzo de 1995, no que os alcaldes de Vigo e Porto falaron na Porta do Sol tras a manifestación que reclamaba a liberación do Cabo Estai no marco da chamada Guerra do fletán.

O futuro das relación luso-galaicas, que é o mesmo que dicir ca luso-viguesas, pasa pola finalización do Eixo Atlántico ferroviario de Alta Velocidade, que una Vigo e Porto nunha hora, prioridade política aínda non acabada de concretarse con idéntico compromiso polos gobernos dos dous estados. Como a nivel cultural é imprescindible que o Goberno Galego actualice o seu compromiso coa Lei 1/2014 do 24 de marzo para o aproveitamento da lingua portuguesa e vínculos coa lusofonía, máis coñecida como Lei Valentín Paz-Andrade, aprobada por unanimidade que, sen embargo, Feijoo e Rueda meteron no conxelador. Unha oportunidade estratéxica para o futuro do galego como para revirar por fin as costas entre dúas comunidades que comparten orixe da súa lingua. Proceso que lle corresponde liderar de forma indiscutible á cidade de Vigo, como veu acontecendo dende hai máis dun século. Celebrar con maior entusiasmo e compromiso este Día de Portugal podería ser un bo recomezo.

A saca da curva de Puxeiros

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo á saca da curva de Puxeiros do 15 de setembro de 1936:

Como é de xustiza, o 27 de agosto lembrouse no cemiterio de Pereiró aos dez executados contra o seus muros tal mañanciña de 1936. Execucións tras a causa 124/1936, pola que foron levados a xuízo sumarísimo os responsables do socialismo vigués, acusados de oporse ao golpe de estado e repartir armas entre a veciñanza: o alcalde de Vigo, Emilio Martínez Garrido; o impresor Enrique Heraclio Botana, responsable da UXT en Vigo durante catro décadas; o mestre Apolinar Torres López, presidente da agrupación socialista e responsable da «Página Pedagógica» de Faro de Vigo; o médico e veterano concelleiro Waldo Gil Santostegui; o concelleiro Ramón González Brunet; o panadeiro e candidato da Frente Popular Ignacio Seoane Fernández, así como Manuel Rey Gómez, delincuente común coñecido como «Vilagarcía». Fusilamentos aos que se engadiron os da causa 140/1936, pola que o 22 de agosto foron xulgados o alcalde de Lavadores, José Antela Conde e os irmáns Antonino e Demetrio Bilbatúa Zubeldía, membros dunha familia socialista fortemente castigada polos sublevados.

Dous consellos de guerra moi rápidos e sen garantías ningunhas, que despois dos máis de corenta mortos na Porta do Sol, tras a lectura o 20 de xullo do bando de guerra polo capitán Carreró, e dos combates nas barricadas de Lavadores, sinalaron o comezo do terror en Vigo e na súa bisbarra. No libro recomendabilísimo, O soño crebado. Da República á Guerra Civil en Vigo e na súa bisbarra (IEV, 2019), o historiador Xoán Carlos Abad, presidente do Instituto de Estudios Vigueses, estima que só no período que coincide coa duración da Guerra Civil en Vigo foron fusilados preto de 100 veciños, 48 en Tui e outro en Nigrán. Vítimas ás que habería que engadir as provocadas, ademais dos coñecidos como «paseos», polas «sacas» criminais de grupos de presos seleccionados que agardaban pola investigación das súas posibles responsabilidades, mais que unha noite serían sacados do cárcere da rúa do Príncipe ou do Frontón de María Berdiales ou das cortes da Garda Civil da rúa Magallanes por un grupo armado composto decote por gardas civís e falanxistas para aparecer ao día seguinte asasinados en lugares afastados.

Para Xoán Carlos Abad, a primeira daquelas «sacas» foi especialmente sinalada, «xa que foi dirixida contra un grupo de reclusos que tiñan unha especial relevancia dentro da cidade». Tratábanse de sete presos sacados sen explicación ningunha do cárcere vigués na madrugada do 15 de setembro de 1936, cuxos corpos baleados na caluga foron atopados de mañanciña na estrada por un grupo de leiteiras de Mos nunha curva inmediata ao cemiterio de Puxeiros. Cadáveres identificados como os do xinecólogo Eugenio Arbones Castellanzuelo, impulsor do Ateneo vigués e deputado socialista nas Cortes constituíntes; do médico Adolfo Morgade Pazos, militante de esquerdas; de Segundo Echegaray García, fillo do primeiro presidente de Tranvías Eléctricos de Vigo, tesoureiro da Federación Galega de Atletismo e considerado masón; do funcionario Luís Bilbatúa Zubeldia, xefe do servizo de Telégrafos, cuxos irmáns Antonino e Demetrio foran fusilados en Pereiró apenas dúas semanas antes; do empresario Inocencio Taboada Montoro, exportador de peixe; do palentino Abraham Muñoz Arconada, funcionario de prisións e socialista e do metalúrxico Marcial Araújo Conde, sindicalista comunista.

A saca da curva de Puxeiros, que coincidiu con varios sinistros «paseos» froito nalgúns casos de vinganzas persoais, quizais polo feito de tratarse de persoas moi coñecidas en Vigo, nalgúns casos con amizades entre os sublevados que impuñan o novo réxime, obrigou a que as autoridades militares xustificasen as sete mortes. E o fixeron, como demostra Xoán Carlos Abad, falsificando un documento no que «atribuían as defuncións ao resultado dun tiroteo sufrido polos vehículos policiais cando estes pasaban pola zona de Cabral, por parte duns descoñecidos, momento que aproveitaron os presos para tentar fuxir; e como lamentablemente non fixeron caso ás ordes de deterse, a forza viuse na obriga de ter que disparar contra eles». Sinistra falacia, que non puido agachar que a nai de Segundo Echegaray, Inocencia García fose sancionada economicamente e axudada en tan difícil transo polo industrial Eugenio Fadrique. Saca de Puxeiros que precedería aqueloutra do 16 de outubro de 1936 de nove persoas, case todas afiliadas ao Sindicato de Industrias Pesqueiras o Espertar de Panxón e ao Sindicato de Mariñeiros de Baiona, vinculados ambos os dous á CNT, sacadas por vinganza dos cárceres de Vigo, cuxos cadáveres apareceron na curva da Bombardeira de Baredo, lembrados de forma subversiva durante o franquismo con nove cruces vermellas gravadas na terra, coñecida agora como «A volta dos nove».

Ilustración Frontón de María Berdiales: Evaristo Pereira. Moitas grazas.

Luces republicanas

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao 90 aniversario da proclamación da Segunda República:

Salvador Rodríguez lembraba moi oportunamente o domingo nestas páxinas de Faro de Vigo as figuras dos primeiros alcaldes republicanos das cidades galegas con motivo do noventa aniversario da proclamación da Segunda República. E lembraba que foi o concello de Vigo o primeiro de España no que durante tres cuartos de hora ondeou a bandeira republicana, izada a unha da madrugada do 14 de abril de 1931 no balcón da casa do concello por simpatizantes republicanos e retirada minutos despois pola Garda Civil. Unha madrugada de entusiasmo na que os republicanos vigueses reunidos na Porta do Sol celebraban a vitoria (axustada, por apenas 1.500 votos) nas eleccións municipais do 12 de abril e agardaban as novas chegadas de Madrid recollidas polos xornalistas de El Pueblo Gallego, ao tempo que as orquestras dalgúns cafés do centro interpretaban os acordes da Marsellesa, himno da liberdade que anunciaba a chegada da República.

Habería que agardar até ás oito da tarde do 14 de abril para que as figuras do movemento republicano vigués, entre elas o avogado Amando Garra Castellanzuelo e o líder socialista Emilio Martínez Garrido, anunciasen dende o balcón da Casa do Concello a constitución da Xunta municipal de concelleiros electos, como goberno lexítimo de Vigo, solicitasen disciplina e cordura á cidadanía e ao alcalde monárquico Casiano Méndez o inmediato traspaso da alcaldía. Mágoa que  boa parte daqueles políticos republicanos vigueses participantes nunha xornada esperanzadora fosen cinco anos despois, como amosan os traballos do historiador Xoán Carlos Abad Gallego, actual presidente do Instituto de Estudios Vigueses, vítimas da represión tras o golpe de estado do 18 de xullo de 1936.

O primeiro alcalde republicano Enrique Blein Budiño, tras ser encarcerado, morreu o 10 de decembro de 1936 doente de cancro no Hospital Municipal, sendo multada a súa familia con 50.000 pesetas e embargados os seus bens. Emilio Martínez Garrido, alcalde de 1932 a 1934 e tras as eleccións de febreiro de 1936, membro da comisión de alcaldes de Galicia que viaxou a Madrid para entregar o 13 de xullo de 1936 o Estatuto de Galicia aprobado en referendo, sería fusilado no cemiterio de Pereiró o 27 de agosto de 1936, xunto a outras oito persoas, entre elas os socialistas José Antela Conde, o primeiro alcalde de Lavadores, e Heraclio Botana Pérez, concelleiro elixido tamén naquela primeira corporación republicana de 1931. Como o mestre socialista Víctor Fraiz Castellanos, que interveu tamén aquela tarde do 14 de abril, internado na Illa de San Simón, sería paseado o 10 de novembro de 1936 na estrada Redondela-Vigo, na Cuncheira. Represión que sufrirían tamén os primeiros alcaldes republicanos de Ferrol, Xaime Quintanilla Martínez, paseado o 17 de agosto de 1936, e de Vilargarcía, Elpidio Villaverde Rey, fuxido e exiliado na Arxentina até o seu pasamento en 1962.

Tras décadas de esgotamento da restauración borbónica de 1876, incluídas as ditaduras de Primo de Rivera de comezos dos felices anos vinte e de Berenguer dos convulsos trinta, a Segunda República proclamada hai noventa anos, encarnaba os valores republicanos tradicionais (as luces da república) de liberdade, igualdade e fraternidade, mais tamén os de laicidade, austeridade, racionalidade, deliberación e exemplaridade que serían desenvolvidos tras moito debate nos 125 artigos da Constitución aprobada o 9 de decembro de 1931. Toda unha concepción nova do estado de dereito que por primeira vez recoñecía un amplo catálogo de liberdades, dereitos (entre eles o sufraxio feminino) e obrigas a cidadanía que permitisen unha democratización plena. Un modelo modernizador do estado dotado cun forte constituínte social, que privilexiaba o ámbito educativo, considerado como a principal carencia dun país entón analfabeto, e a mudanza das estruturas sociais e económicas do mundo do traballo (seguro de doenza, paro, vellez e invalidez). Ao tempo que pretendía abordar, con bastante menor fortuna, o problema territorial, o «caso catalán» e os das mal chamadas rexións.

Nove décadas despois daquel 14 abril, no marco do deterioro da imaxe da monarquía borbónica producido na última década, cabe preguntarse se é posible a re-existencia dun novo movemento republicano capaz de presentarse como alternativo por ofrecer unha lectura actual dos valores da igualdade e do catálogo dos dereitos cívicos, como das aspiracións nacionais e da propia supervivencia do planeta. Un novo republicanismo plural e politicamente transversal que sen renunciar ao lexítimo exercicio de memoria histórica, aínda incompleta, con moitos cadáveres nas fosas e gabias, non pode aparecer nin como arremedo nostálxico da Segunda República nin vencellado exclusivamente coa esquerda.

Na honra da familia Fraiz Castellanos

/en , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a lembrar a memoria da familia Fraiz Castellanos:

O pasado sábado fixéronse oitenta e dous anos do fusilamento de Víctor Fraiz Villanueva, militante comunista, mestre nacional de 50 anos, con escola en Coia, na rúa Tomás Alonso nº 62, e de Manuel Rodríguez Careu «Chato», comerciante de 46 anos, veciño de Bouzas. Ambos os dous foran xulgados en Vigo por rebelión militar co resultado de sentenza a pena de morte e executados ás sete da mañá do 14 de setembro de 1937 no monte do Castro. O seu delito foi ser dirixentes sindicais, Víctor un dos fundadores da Federación de Traballadores do Ensino da UGT, o «Chato» do Sindicato de Transporte Marítimo da CNT de Bouzas.

Aquela negra xornada foi lembrada durante moitos anos pola esquela que Salustiano, un do sete fillos de Fraiz, publicaba nas páxinas de Faro de Vigo cada 14 de setembro, lembrando «aos seus mártires»: ao seu pai, a súa nai Placeres Castellanos Pan e aos seus tres irmáns, Víctor, Vicente e Moncho, vítimas dunha ou doutra maneira daqueles anos de terror, tras o golpe de estado contra a legalidade republicana.

A figura de Víctor Fraiz Villanueva pasará a historia viguesa por representar xunto ao tamén mestre nacional, sindicalista de FETE e xornalista educativo Apolinar Torres López –executado o 27 de agosto de 1936 en Pereiró, xunto aos alcaldes de Vigo e Lavadores, Emilio Martínez Garrido e José Antela Conde e outros cinco militantes socialistas, noutra das xornadas máis infames para a cidade– as luces de progreso e igualdade emitidas pola educación republicana.

Mestre, fillo, neto e irmán de mestres, dende as súas escolas de Pontecaldelas, Vilaza e Coia, Víctor loitou ao longo de vinte e cinco anos de profesión pola causa do maxisterio. Fraiz foi un activista da educación nova organizando aos mestres, que entón vivían en condicións moi precarias, nun sindicato que os defendese, artellando reunións e festas escolares, creando batallóns de boys-scouts, promovendo cadros de declamación, equipos deportivos, pronunciando conferencias, publicando artigos nos xornais ou en revistas profesionais como Escuela Vivida (1935).

Víctor Fraiz e a súa compañeira Placeres Castellanos, a primeira muller da agrupación socialista de Vigo (1933), pagaron un prezo enorme pola súa angueira educativa e republicana. A súa familia – fotografada por Pacheco nun dos seus retratos en escala máis característicos– foi destrozada dende o mesmo día do alzamento que sorprendeu a Placeres en Madrid nunha reunión do Socorro Vermello Internacional, organización da que ela era secretaria do comité de Vigo. Víctor agachouse nunha casa de Gondomar e logrou pasar a Portugal, o que provocou a detención en Vigo do seu fillo Víctor Jesus (19 anos), que dende había pouco era funcionario en Madrid e viñera a visitar a súa moza. Recluído no frontón de María Berdiales, habilitado como cárcere, o rapaz correu idéntica desgraza ca do xornalista de Faro de Vigo Manuel Lustres Rivas (48 anos), xa que despois de ser conducidos á illa de San Simón aparecerían paseados noutra noite de terror o 10 de novembro de 1936 no Alto da Concheira, na parroquia redondelá de Trasmañó. Tras a detención doutros dous dos seus fillos, Vicente e Moncho, Víctor Fraiz decidiu entregarse no consulado de Uruguai a cambio de que os liberasen e tivese un xuízo xusto.

Depurado como mestre nacional en 1937, o prego de cargos, recuperado polo catedrático de Historia de Educación da USC Antón Costa Rico, amosa toda a iniquidade do réxime de Franco co profesorado fiel ás luces da educación republicana. Como tamén dúas cartas de despedida de Víctor ao seu irmán Celso e a súa muller Placeres, escritas no cárcere o 15 de agosto de 1937, exhumadas en 2002 polo seu biógrafo Emilio Garrido Moreira, expresan o desgarro atroz sufrido por esta familia.

Estremecedora foi tamén a peripecia de Placeres Castellanos, investigada pola escritora Elsa Quintas Alborés, lonxe de Galicia e impotente ante a traxedia que sufría a súa familia. Mestra e enfermeira no Madrid resistente, en 1938 desprazouse a Valencia onde traballou como secretaria da Solidariedade Galega Antifascista. Tras a caída da República, exiliouse e incorporouse en Francia en 1941 á terceira brigada da resistencia contra os nazis como guerrilleira 35.435, desempeñando un importante papel como enlace.

Unha peripecia que, finalizada a segunda guerra mundial, continuaría coa súa participación en 1945 no Congreso Internacional de Mulleres de París e co reencontro con Manuel, o seu fillo máis novo, con quen embarcaría en 1949 para Arxentina, onde vivía Celso Fraiz, o seu cuñado. Placeres regresaría a Vigo en 1955 e finaría o 25 de xuño de 1971, sendo enterrada no cemiterio de Pereiró xunto ao seu amado Víctor.

A memoria resistente da familia Fraiz Castellanos forma parte da historia viguesa e da súa loita contra a barbarie fascista. Continuemos lembrándoa cada 14 de setembro.

Onte 344: Día dos Mártires Galegos

/en , , , , , , , /por

Como é adoito cada 17 de agosto lembrouse na Caeira o fusilamento de Alexandre Bóveda, o que foi o motor organizativo e medula política do Partido Galeguista da Frente Popular. Unha lembranza imprescindible para manter o facho da memoria republicana de Galicia, como a que se volverá acender mañá 19 en Cacheiras para recordar a Ánxel Casal, o libreiro e editor de Nós, tamén alcalde de Compostela en 1936, de quen Castelao dixo que «fixo máis por Galicia ca todos nós». Como merecen a nosa lembranza as oito persoas socialistas e republicanas fusiladas contra as tapias do cemiterio de Pereiró o 27 de agosto: o alcalde de Vigo, Emilio Martínez Garrido; os deputados socialistas Antonio Bilbatúa Zubeldía e Ignacio Seoane Fernández; o impresor Heraclio Botana; o mestre Apolinar Torres; o médico Ubaldo Gil Santóstegui; o que fora alcalde de Lavadores José Antelo Conde e o funcionario da Casa do Pobo de Vigo Ramón González Brunet. Na memoria de todas estas persoas e de todas aqueloutras vítimas da represión fascista a Irmandade Galega de Bos Aires fundada por Castelao acordou en 1942, hai agora setenta anos, declarar o 17 de agosto como «Día dos Mártires Galegos», como anuncia a revista A Nosa Terra o 25 de xullo de 1942:

«A Irmandade Galega, nunha felis inspiración patriótica, tomou o acordo de instituír como Día dos Mártires Galegos a data do 19 de agosto [un erro evidente de imprenta]. Nun día como ise do ano 1936, as forzas negras da reaución nemigas da liberdade de Galicia e treidoras a República Hespañola, fusilaron ao mártir máisimo da Patria Galega: Alexandre Bóveda, segredario do Partido Galeguista. Ningunha data máis axeitada que isa, pra nela lembrar e honrar aos milleiros de galegos que foron fusilados polo seu ‘delito’ de querer a Autonomía de Galicia e de ser leiales a República Hespañola. Isa data, Día dos Mártires Galegos, ficará consagrada na ialma do pobo galego como xusta eisaltación dos que deron o seu sangue e a súa vida pola nosa sagra Terra e ficará como eterna maldizón para os treidores de Galicia e pra os que decretaron i executaron as mortes dises milleiros de irmáns nosos».

Con ese espírito de integración republicana e galeguista deberían celebrarse todos os actos na memoria dos Mártires Galegos. As miñas beizóns para Mini e Mero por manter ese lume sempre aceso.