Listado de la etiqueta: colexio_alemán

Vigo e a súa colonia alemá

/en , , , , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo para celebrar a reedición da obra de Antonio Giráldez Vigo y su colonia alemana en la Segunda Guerra Mundial (IEV 2024):

Entre o grupo de fundadores do Instituto de Estudios Vigueses (IEV), que dende hai máis de tres décadas investigan incansables a historia de Vigo, Antonio Giráldez Lomba ocupouse dalgúns dos temas chave para entender a cidade nosa da primeira metade do século XX. Dende o seu primeiro libro, El año del “Desastre” 1898 en Vigo (IEV, 1998), iniciado como o seu traballo de licenciatura, Giráldez abordou en diversas publicacións o impacto desastroso da guerra de Marrocos de 1921 (IEV 2003),  os primeiros días da guerra civil (Xerais 1993) e os posteriores anos da fame (IEV 1999), lembrou como os tranvías de Vigo configuraron a cidade metropolitana actual (Deputación de Pontevedra 2005; IEV 2014) ou afondou singularmente nas pegadas viguesas da Segunda Guerra Mundial. Temáticas de investigación exhaustiva que non lle impediron abordar unha intensa actividade de divulgación da historia de Vigo en publicacións como «Diario de la Reconquista de Vigo» aparecido en Faro de Vigo en artigos diarios entre o 31 de xaneiro e o 28 de marzo de 2009 ou o libro 200 años de Vigo. 1810-2010. Metamorfosis de una ciudad, publicado en fascículos por Faro de Vigo con motivo do bicentenario.

Labor divulgador da historia de Vigo e de Galicia que o profesor Giráldez desenvolve tamén nas súas conferencias amenísimas e didácticas, nas rotas históricas que conduce pola cidade e pola ría, no seu labor docente no Programa para Maiores da Universidade de Vigo ou nas súas intervencións radiofónicas no programa de Onda Cero «Pasión por la historia de Vigo». Sen esquecer o seu criterio sempre rigoroso e de longo alcance no deseño do ciclo anual de conferencias do Fórum do Instituto de Estudios Vigueses, entidade da que é vicepresidente, como das iniciativas da Sociedade Verne de Vigo, da que é fundador. Activista da causa viguesa, Antonio Giráldez posúe unha grande habilidade para relatar oralmente e por escrito os principais episodios da nosa historia, como fixo na súa primeira novela 1598: la peste en Vigo. El secreto del reclinatorio del prior (Ediciones Elvira 2020), prologada polo cronista Ceferino de Blas, na que reconstrúe con doses de intriga como era a cidade no século XVI a partir dun informe atopado no arquivo diocesano de Tui e elaborado polo prior da Colexiata sobre os danos causados pola invasión de Francis Drake.

Tras o interese co que foi acollido o libro Vigo y su colonia alemana durante la Segunda Guerra Mundial (IEV 2014), Giráldez acaba de presentar unha nova edición ampliada (IEV 2024), na que tras continuar coa investigación cose algúns cabos que lle quedaran soltos e engade novos protagonistas e historias. Un relato que comeza coa incorporación en 1905 de oficiais alemáns á oficina do Cable Alemán da rúa Velázquez Moreno e continúa coa chegada en 1916, coincidindo coa Primeira Guerra Mundial, de intereses empresariais alemáns instalados até entón en Portugal. Emigración alemá en Vigo que se intensifica nos anos vinte de crise (bancarrota) da economía alemá grazas á liña marítima regular entre Vigo e Hamburgo pola que irán chegando empresarios, químicos e comerciantes alemáns que se establecerán na cidade, participarán da súa actividade portuaria e fundarán en 1926 o Colexio Alemán que funcionará na rúa Pi e Margall até 1976. Colonia alemá que en 1939, ás portas do conflito mundial, era xa de duascentas persoas, con delegación local do partido nazi incluída, que se incrementará durante os anos da guerra e do «escuro obxecto de desexo» que constituía o volframio. Giráldez esculca sobre a actividade empresarial e social desta comunidade, ecos de sociedade incluídos, como rescata do esquezo outras historias heroicas, como a da fuxida de xudeus polo porto de Vigo, a partir de 1943, cando a policía franquista xa non estaba ás ordes da Xestapo e os submarinos nazis xa non reabastecían na ría de Vigo.

Apoiada nunha sólida documentación fotográfica, a nova edición do libro de Giráldez incorpora, entre outras novidades, a historia de Hanns Oswald Kukla, o soldado da Lexión Cóndor que desapareceu en Italia e acabou casando cunha viguesa, como aqueloutra protagonizada por Karel Holemans, o pintor flamengo que traballou para intelixencia militar alemá e recibiría en 1945 un premio de pintura do concello de Vigo. Testemuña daquela presenza alemá que desde 1980 ofrece na Praza da Industria a imaxe do «Ferreiro», primeira escultura moderna da cidade, icona do Vigo fabril, ensamblada peza a peza polo vigués Guillermo Steinbrüggen, neto dun oficial do Cable Alemán chegado a Vigo en 1905 e fillo de Francisco Steinbrüggen Klinkhart, coñecido como «Paco Radio», aquel deportista e amante das Cíes que formou parte do exército de Hitler e ao regreso da guerra abriu na rúa Joaquín Yáñez nº 13 unha tenda de reparación de radios.

Torrecedeira blues

/en , , , , , , /por

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a problemática do barrio de Torrecedeira:

A rúa Torrecedeira é unha das expresións máis fidedignas do «urbanismo desarrollista» vigués de hai corenta anos. Aprobada a súa apertura pola corporación en 1943, como enlace entre a nova avenida da Coruña e o paseo de Alfonso, tardou en completar até a década de 1970 a súa fasquía actual de espazo urbano de dura construción pechada sen unha saída natural ao centro e escasas dotacións para a súa veciñanza de aluvión. Por ventura, fora iniciada coas excelentes instalacións educativas das escolas de Peritos e Comercio (xerme da Universidade de Vigo) e do Instituto Politécnico (a punto de celebrar o seu 50 aniversario), onde o alumnado podía sentir a euforia do arrecendo a salitre e ferro dos estaleiros e conserveiras instalados ao seu carón, máis tamén admirar os chalés de Peniche, alfaias desaparecidas daquela pretendida cidade xardín, soñada polos arquitectos Jenaro de la Fuente e Manuel Gómez Román. Rúa de Torrecedeira cuxo trazado continuou dende Peniche a Picacho, seguindo en paralelo as liñas das praias de San Sebastián e San Francisco, engulidas pola avenida de Beiramar, dende o baile das Cabañas, instalado á altura da rúa Severo Ochoa, pasando polo Colexio Alemán, até o Barrio do Pescador, primeiras vivendas sociais do barrio, fronte ao Campo do Gas e ao que foi cemiterio de Picacho.

Xaora, chegados os setenta das alcaldías franquistas de Portanet e Ramilo, a rúa Torrecedeira emerxeu de súbito como un dos celmes do novo Vigo popular, desa entusiasta cidade de acollida e de fortuna onde retornou unha parte da nosa emigración europea, novos vigueses e viguesas procedentes de Alemaña, Francia ou Suíza, sen outra memoria anterior que a aldea (probablemente) ourensá da que partiron nos sesenta e a de concibir Vigo como o seu espazo de esperanza onde chantar raíces. Torrecedeira como expresión do Vigo revolcado, que resistiu as reconversións do naval, as crises de Citroën, da conserva e das frotas do Berbés, mais tamén como espazo urbano que gozou das estudantadas do «Destornillo» de Peritos e do pulo que supuxo a creación da Universidade de Vigo, enchendo moitos dos pisos da rúa con centos de estudantes. Torrecedeira como expresión do endemoñado tráfico vigués nunha rúa embude, onde a ausencia endémica de prazas de aparcamento incrementa o tránsito, e que non contou con vitrasa até que hai máis dunha década se abriu a primeira liña circular.

Abandonada a súa sorte, a comezos dos anos noventa o arranxo do Parque Camilo José Cela supuxo a primeira solución urbanística destinada a facilitar a mobilidade dos peóns entre Torrecedeira e Pi e Margall, actuación que xa anticipara Jenaro de la Fuente nun seu proxecto en 1927, bautizado como «Parque de Picacho», que deseñaba unha escalinata pétrea, entre pérgolas e fontes. Unha actuación, inaugurada no derradeiro mandato do alcalde Manuel Soto (1991), nun entorno preelectoral polémico, que ademais pretendeu humanizar por medio dunha intervención paisaxística un espazo urbano xa daquela degradado. Unha solución que co paso do tempo non resultou totalmente satisfactoria na medida en que os seus usos como parque infantil e de lecer interxeracional se foron degradando até ser colonizado por uns poucos veciños, como por desgraza tamén sucedeu no parque de Peritos, como espazo para o trapicheo, para ceibar cans ou para estrondosas celebracións nocturnas. Marxinalización do Camilo José Cela, que tamén se produciu arredor do Barrio do Pescador, á que, sen dúbida, non foron alleas nin a degradación inducida polo abandono do Barrio do Cura e de naves industriais de Jacinto Benavente nin a concentración nese entorno dos servizos públicos para persoas en perigo de exclusión existentes na cidade.

Son comprensibles as protestas destes días da veciñanza e dos comerciantes de Torrecedeira polos problemas de seguridade que sofren, dos que nós tamén fomos vítimas en diversas ocasións, mais que sería improcedente detallar aquí. En todo caso son síntomas que expresan a profunda desigualdade existente na sociedade viguesa actual e a ausencia de políticas sociais e educativas integrais para abordar as causas da exclusión, as dificultades da integración de comunidades diferentes, a difícil loita contra o trapicheo de drogas ou a axuda que se pode achegar ás persoas con adiccións severas. O que sucede cada día na rúa Torrecedeira obriga a todas as administracións, dende o goberno municipal á subdelegación do Goberno e a propia Xunta de Galicia, a non ollar para outro lado e a encaralo como un problema sociocomunitario. A ninguén se lle pode ocultar que  unha problemática tan complexa non se vai solucionar da noite para a mañán incrementando o cadro dos coidadores de barrio e a vixiancia policial, por imprescindibles e urxentes que sexan estas medidas.

Vigo alemán

/en , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo lembro a pegada que a colonia alemá deixou en Vigo na primeira metade do século XX, ao fío da publicación recente de catro libros.

46182_502736929744688_1810682281_n

Catro obras recentes salientan o carácter de Vigo como cidade internacional durante a primeira metade do século XX, con especial importancia durante a Segunda Guerra Mundial. Así o testemuñan dúas das últimas publicacións do Instituto de Estudos Vigueses, “Vigo y su colonia alemana durante la Segunda Guerra Mundial”, o primeiro dos volumes da monumental triloxía na que traballa o historiador Antonio Giráldez Lomba sobre Vigo e a Segunda Guerra Mundial, e “Vía Vigo. El Cable Inglés. El Cable Alemán” de José Ramón Cabanelas, nas que se pon en evidencia a importancia da colonia alemá en Vigo e o seu papel na industrialización da cidade e no desenvolvemento do comercio marítimo e comunicación transoceánica.

Como así tamén recollen esta dimensión cosmopolita dúas obras literarias en lingua galega de lectura engaiolante, a de Carlos G. Reigosa, “A vinganza do defunto” (Xerais 2014), e a de Fran P. Lorenzo, “Cabalos e lobos”, premio Blanco Amor de novela longa 2014, outorgado a pasada semana no concello de Redondela. Outras grandes novelas de Vigo que dende perspectivas ficcionais moi diferentes recuperan farrapos de memoria dun tempo no que nas rúas e cafés de Vigo competían os servizos secretos británicos e os da Xestapo. Unha cidade na que desfilaban as tropas da Lexión Cóndor, a forza de intervención alemá que viñera en auxilio do bando franquista, da que formaban parte os pilotos da Lufwaffe que bombardearon Gernika, e se homenaxeaba ao General Aranda. Aquel Vigo, como relata Fran P. Lorenzo na súa novela, onde a orquestra filharmónica de Berlín tocaba a terceira de Bethoven no teatro García Barbón, pouco antes do seu derradeiro concerto en Viena, para unha colonia alemá numerosa e aínda poderosa. Unha cidade onde se dirimía episodios decisivos da guerra económica do volframio e da batalla submarina atlántica.

Dende 1873 e durante setenta anos, como relata no seu libro José Ramón Cabanelas, Vigo convertiuse en referente das telecomunicacións internacionais, grazas ao establecemento da compañía do Cable Inglés primeiro e, máis tarde, a partir de 1896, do Cable Alemán, que compartían oficinas no edificio da casa Bárcena de Policarpo Sanz e a estación do cable de Roade en Alcabre. Dúas cableiras que puxeron a Vigo no mapa internacional como unha das tres bases europeas atlánticas e, tamén, como espazo de loita dos espionaxes dos seus países nos períodos das guerras mundiais e no de entreguerras. Unha presenza que deixou fortes pegadas na identidade viguesa, dende os edificios racionalistas de Francisco Castro Represas, na liña das vangardas europeas da arquitectura moderna da década de 1930, até a chegada dos deportes como o fútbol e o tenis, traídos polos telegrafistas, que nalgúns casos arraizaron na cidade.

Pegadas de familias de industriais e comerciantes alemáns radicados en Vigo, como os Künne, Vorkauf, Böhme (que colaborou co farmacéutico Rubira no instituto bioquímico Miguel Servet), Kruckenberg, Meyer, Emil von Jess, Steinbrüggen, entre outras, reconstruídas con detalle por Antonio Giráldez no seu libro, como a do Colexio Alemán instalado no edificio que o Cable Alemán construíu en Pi e Margall como residencia para os seus empregados solteiros. Unha institución educativa na que se formaron milleiros de vigueses durante medio século e na que chegou a impartirse toda a docencia en alemán e onde se utilizaba o sistema Fröebel no seu famoso Kindergarten.

Como confesou o xornalista Celso Collazo a Carlos Reigosa, “Vigo era nos anos corenta a única cidade do norte de España na que había luz e os pintores como Laxeiro ou Maside podían vender algún cadro”, unha afirmación coa que expresaba as posibilidades para uns poucos de facer aquí fortuna en anos tan difíciles da fame. O que abondaría na convicción do historiador Antonio Giráldez da importancia do papel militar de Vigo na Segunda Guerra Mundial. Testemuñan o protagonismo daquela cidade de máis de cen mil habitantes, tras a integración do concello de Lavadores, o feito da existencia de grupos do servizo secreto británico, capaces de perturbar a alza o prezo do volframio, que precisaban os alemáns para endurecer o seu armamento, como o papel xogado polo porto, primeiro nas perigosas operacións de rescate e salvamento de xudeus e, despois, de fuxida de nazis, cando a deriva da guerra xa agoiraba a derrota de Hitler, acontecementos destacados na citada novela de Reigosa e presentes tamén noutra magnífica de Luís García Mañá, “As plumas do moucho” (Ir Indo, 1999).

En cidade tan desmemoriada coma a nosa, cando se inauguran no porto de transatlánticos uns xardíns nos seis silos da antiga base de cableiros, ben é salientar o contido de todos estes libros que recuperan aquel Vigo alemán cosmopolita e abeizoar a todos os seus autores.