Onte 1684: Repensar a identidade galega

/en , , , , , , /por

Como sucedera en Santiago e na Coruña resultou moi interesante a presentación que no serán de onte fixemos no Círculo das Artes de Lugo de Historia das historias de Galicia, o libro colectivo desmitificador da historiografía galega coordinado por Isidro Dubert. Un acto no que acompañaron o editor dous dos coautores, Manuel Gago e Javier Fernández.

XG00247101Comezou o editor da obra, lamentando que a divulgación histórica feita dende a universidade galega non conseguira desmontar os mitos e prexuízos existentes sobre a Historia de Galicia. “Botábase en falta un libro concibido a inglesa, feito por especialistas en divulgación histórica, que estivese ben escrito, sen necesidade de notas a rodapé e grande aparello crítico, presentado de forma atractiva para o lector. Historia das historias de Galicia pretendeu ser ese libro desmitificador dos mitos e historias como os dunha Galicia castrada e domada, que viviu trescentos anos de séculos escuros, arrastrando esa enorme condena do seu atraso”. Dubert insistiu en que era necesario desmontar criticamente esa visión do noso pasado “que fosiliza o presente e condiciona o noso futuro. O pasado como unha losa que constrinxe o noso futuro”. Dubert sinalou que esa imaxe que temos de nós mesmos foi construída ao longo da historia por uns sectores moi determinados e de forma moi consciente.

“O libro pretende dar conta dos mitos existentes arredor do celtismo e que se agocha detrás diso. Outro tanto cos temas dos Séculos Escuros e desoutro incomprensible do atraso, cando somos un país rico que conta cun gran capital humano.” “Interesounos coñecer como se xestaron estes construtos e procuramos ler criticamente todos estes mitos.” Rematou Isidro resumindo que todos os autores e autoras do libro, dende posicións diversas, asumiron como obxectivos comúns utilizar a perspectiva histórica e asumir a perspectiva inglesa da divulgación histórica”.

Javier Fernández sinalou que tres eran os grandes valores do libro. Primeiro: “Esta é unha obra que enaltece o oficio de historiador. neste libro non se repiten mitos, analízanse historicamente”. Segundo: “Este é un libro que fai país, que permite saber quen somos, que é Galicia”. “Así cando se nos pregunta aos historiadores se somos celtas ou romanos, non podemos contestar outra cousa que somos simplemente galegos. O mesmo sucede cando se nos pregunta se somos atrasados ou modernos, somos modernos á galega”. “Neste libro, por exemplo, Manuel Gago propón substituír o mito celtista polo atlantismo, como novo mito e nova identidade cara o futuro. Un exemplo de que a identidade necesita ser repensada, ao que moito axuda este libro.” E terceiro: “Este é un libro historiograficamente moi importante. Un libro feito por profesores universitarios e investigadores que ofrecen a crítica, a revisión e a posibilidade de repensar a historia que antes se fixara. É unha mensaxe desmitificadora e seria, unha obra importantísma”.

Rematou a quenda de intervencións coa de Manuel Gago para quen “o libro sitúa á historia no debate cultural, leva a historia de Galicia máis alá das aulas e do debate académico, xa que desacraliza os mitos”. “O feito de que na exposición Galicia 100, na que escollemos cen obxectos para contar a historia de Galicia a peza máis fotografada sexa a bata de GOA de Amancio Ortega, que se conseguiu nunha mercería de Porto do Son, quizais amose que en Galicia se valoran os modelos de éxito”.

 

Onte 1679: Os outros feirantes de Lugo

/en , , , , , , , /por

Feira_do_Libro_Lugo_2016

Acompañei onte a Manuel Iglesias Turnes na presentación de Que non te aten na Feira do Libro de Lugo. Quedei moi gratamente sorprendido coa gran actividade desta feira, onde os libreiros de Lugo tomaron as rendas do programa de animación. Rematada a presentación de Turnes comezou «Os outros feirantes», un programa alongado até ás once da noite, ao xeito de noite branca, conducido polo poeta Lois Pérez e a escritora Esther Carrodeaguas, coa participación do mago David Méndez e a música de Zócalo. Unha iniciativa magnífica, moi ben acollida polo público, que se engade a outras tamén excelentes como as actividades para escolares, o concurso de relatos en colaboración con El Progreso, a exposición «Debuxando na feira», o programa de recomendacións dos lectores e lectoras e o concurso de tapas «Substantivo feminino».

Esta auténtica revolución da programación e da comunicación da feira do Libro de Lugo demostra que as actuais feira do libro de Galicia teñen moitas posibilidades de mellora. A participación corresponsable de todos os sectores da lectura, o liderado das librarías e editoras locais e o apoio das administracións locais son imprescindibles para a posta en marcha dun novo modelo axeitado a cada cidade ou vila. Outras feiras do libro son posibles. Parabéns ás librarías lucenses por este compromiso renovado coa súa feira.

Onte 1678: Camiño aberto para Lueiro

/en , , , , , , , /por

5

Participamos onte na mesa redonda sobre a narrativa de Manuel Lueiro, O segundo acto do ciclo  que durante todos os xoves deste mes de maio se desenvolve no marco da excelente exposición Camiño aberto, instalada Pazo da Cultura de Pontevedra, comisariada por Ramón Rozas e concibida por Carmen Carreiro, con motivo da celebración do centenario do escritor Manuel Lueiro Rey. Unha sesión literaria magnífica, na que interviron Ramón Nicolás e Modesto Hermida, que serviu de presentación da nova edición de Xerais de Non debían medrar, a noveliña de infancia de Lueiro, unha das pezas narrativas máis importantes da súa traxectoria.

Particular interese tivo para nós a intervención do profesor Modesto Hermida García, amigo e camarada de Lueiro e estudoso da súa obra narrativa, que comezou expresando a necesidade de “restaurar a memoria e os valores literarios de Manuel Lueiro Rey”. “Foi un autor premiado onde aparecía, fose España ou América, mais é sorprendente que a pesar de ser tan premiado e divulgado non acabou de enraizar no sistema literario nin educativo galego, quizais por que os seus defensores non souberon divulgalo mellor”. A seguir Modesto Hermida leu algunha das referencias que se teñen feito de Lueiro por parte de autores do seu tempo. “Ferrín destacou que Lueiro era un autor que ao simbolizar a realidade pretendía subvertila, é un poeta subversivo, Lueiro”. Citou, despois, as emocionantes palabras do profesor Herminio Barreiro, outro dos grandes amigos de Lueiro: “Poeta, sentimento de poeta, razón de poeta, conduta de poeta, soidade de poeta, tristeza de poeta, ledicia de poeta, amor de poeta, paixón de poeta.. esa era a razón vital de Manuel Lueiro”. “Ferrín, Basilio Losada, Xesús Alonso Montero, Luís Seoane, Lorenzo Varela, mesmo Benedetti escribiron marabillas de Lueiro, aínda que non o fixeron como merecía a súa obra literaria.”

XG00259301Modesto Hermida salientou que “Manuel Lueiro posuía, fundamentalmente, sen merma de calquera outro rasgo definitorio, unha apaixonada vocación de escritor, concibida como unha necesidade estética, como un medio liberador da súa intención creativa, como unha proxección ao tormento de ser dunha personalidade posuída polo canto e pola estrela”. Xaora, Hermida detívose na análise de Non debían medrar, “unha obra na que debe ser valorada a novidade estrutural que supón que entre os relatos de infancia que teñen autonomía de seu, Lueiro compuxera unha novela engarzada pola pomba, un elemento determinista que xurdiu da súa capacidade como narrador”. “Hoxé é seguramente posible facer unha análise desa pomba que provocar reaccións e circunstancias, manchándose de bulleiro social nun ámbito de comrpomiso”. Rematou Modesto Hermida salientando que “a obra de Lueiro bifúrcase entre o home comprometido que escribe e o escritor de tema de compromiso  non de todo ben tratado pola crítica dos observadores”.

Onte 1672: Presentación de dous libros de Caride en Cambados

/en , , , , , , /por

ramon_caride_cambados_13-05-2015Magnífico serán o de onte en Cambados onde acompañamos a Ramón Caride na presentación da súa novela Liquidación de existencias e do máis que recomendable disco libro Xeografías do deserto, un traballo indie preparado polos cantautores Moncho Núñez e Sito Suárez sobre textos poéticos que Moncho publicara en Flor de deserto e Xeografía de sal. Excelentes foron as intervencións musicais como as lecturas que da novela fixeron o escritor Domingo Tabuyo e a filósofa María Leyra Fernández Labandera. No seu discurso Tabuyo anunciou que «con Liquidación de existencias volve o mellor Caride, con toda a súa potencia narrativa para abordar historias cotiáns, maldades de toda condición, feridas infectadas, temas que non son novos, pero que teñen toda a actualidade, que todo o mundo entende como a corrupción, as inxustizas e as violencias».

XG00246701Maria Leyra Fernández comezou salientando a oportunidade do título escollido por Caride, Liquidación de existencias, para «un libro onde o humano é unha mercadotecnica máis, un mundo emporcado de seres desposuídos, que dalgunha forma son tamén parte de nós, seres que reviven a paixón dionisíaca fronte á beleza estática». Cualificou a novela de «texto salvaxe e rochoso», «unha obra de arte, xa que como sinala María Zambrano dá a ver un mundo que naufraga, licuado pola extinción dun tempo forte, fragmentado, un tempo de vendas, tempo de música que marca pautas». «A novela de Caride está protagonizada por seres caídos que pouco interesan nas nosas vidas, seres perdedores, restos dun naufraxio, apenas saldos, refugallo dunha realidade con moitas pestes, nunha cidade onde se esvaen os límites.». Rematou María Leyra lembrando a imaxe da realidade líquida de Bauman e cualificando a novela de «pesimista e hilarante, de lectura engaiolante mais de dixestión lenta».

Onte 1671: “As horas roubadas” de María Solar en Cronopios de Compostela

/en , , , , , , /por

as_horas_roubadas_12-04-2016_01

Éxito rotundo da presentación do serán onte d´As horas roubadas de María Solar na Libraría Cronopios de Santiago. Agarimada pola crítica Malores Villanueva e por case un cento de persoas no seu debut cunha novela para adultos, a escritora e xornalista compostelá contou coa fermosísima sorpresa do agasallo de dúas cancións do grupo De Vacas.

XG002530012Malores Villanueva comezou salientando que “María Solar non defrauda nesta a súa primeira novela para adultos, unha autora que sempre escribe dende a honestidade”. A seguir, Malores confesou que sempre considerou a “María Solar como a escritora galega dos bicos” e lembrou o capítulo sete de Rayuela, “unha cita inevitable estando en Cronopios”. Debullou algúns dos temas da novela: a dureza da emigración paras as mulleres, a violencia sobre as mulleres, a dicotomía existente na sociedade de 1979 entre os sectores conservadores e os que querían outra sociedade… Servíndose dunha frase do escritor peruano Santiago Rocangliolo (“hai libros fáciles de ler e difíciles de procesar”), afirmou que “As horas roubadas é unha reflexión sobre a vivencia do amor e da violencia fácil de ler e difícil de procesar”. “Un amor eterno, adolescente, pasional, hai tantas formas de amor nesta novela que nos leva a refacer aquela frase de Silvio Rodríguez que non todas as formas do amor son válidas”.

Detívose, despois, Malores en reparar nos detalles da ambientación da novela a finais da década dos setenta. “María conta como se pasou da televisión en branco e negro á de cor, como se poñían os cornos á tele portátil ou como a televisión vai ocupando o espazo da casa”. “Na novela descúbrese que as cousas valiosas non se gardan nunha caixa ou envoltorio calquera”. “Aparecen os sofás de escai, a importancia da lavadora, que foi unha liberación para a muller, o pago a prazos dos electrodomésticos, o descubrimento do sexo ou o papel da igrexa que pexaba e censuraba”. “María Solar lembra que naquel tempo houbo pioneiras na loita das mulleres por desfacerse das ataduras”.

María Solar confesou que levara catro anos puíndo unha novela que cualificou como “un libro de sentimentos”. “Busquei os sentimentos para poder narrar unha historia que deitase a idea de que ao final da vida o que debe quedar claro é que viviches a vida que quixeches vivir”. “As horas roubadas é un libro sobre a transición na política e na televisión, mais tamén das transicións que sofren as persoas de tres xeracións distintas”. Definiu a novela como coral, aínda que recoñeceu que lle preocuparan especialmente os personaxes de Damián e Rosa, “xa que era difícil transmitir a figura dese pai brusco e controlador xunto a de Rosa que confundía o control co amor, unha muller incapaz de rebelarse, que comezou a ser ninguén, non sendo respectada polo seu home nin polos seus fillos”.

 

Onte 1666: «Presas fáciles» de Miguelanxo Prado

/en , , , , , /por

presas_facilesCada novo título de Miguelanxo Prado, o máis internacional dos nosos narradores, xunto a Manuel Rivas, é un acontecemento para a edición e creación galega. Asi sucedeu esta semana, coincidindo coa celebración do Saló Internacional del Cómic de Barcelona, con Presas fáciles, a súa contundente resposta á degradación moral e política que vivimos na última década. Ao fío do estremecedor suicidio de dous maiores estafados polas preferentes, cando ían ser desafiuzados, Miguelanxo recupera a súa expresión máis realista, tanto no que atinxe á trama como á representación (detalladísima) dos espazos da Coruña, a súa cidade, para ofrecer un dos seus libros máis memorables, á altura de Ardalén ou Trazo de xiz. A corrupción e a impunidade coa que actuaron as entidades financeiras son denunciadas nesta novela gráfica como formas de violencia avaladas polo estado cando non defende aos máis débiles. Recomendo moi vivamente.

Onte 1663: “Quen dá a quenda?”, o debut de Cajaraville na literatura infantil

/en , , , , , , /por

O salón da Feira do Libro de Santiago encheuse no serán de onte (onde se superaron os trinta graos) na presentación de Quen dá a quenda? a novela coa que Héctor Cajaraville debuta na literatura infantil. Un acto no que presentamos a traxectoria fulgurante do autor de De remate, gañador nos últimos once meses dos premios Xerais (de novela), Raíña Lupa (de literatura infantil e xuvenil) e Ánxel Fole (de narración curta), como a importancia deste seu primeiro libro infantil, que resultou finalista do pasado premio Merlín, que demostra a versatilidade dun narrador natural, coñecedor profundo de todas as técnicas do relato, dotado dunha imaxinación e fantasía desbordada e auténtico “rei das palabras” e do seu xogo.

XG00253401Comezou Héctor a súa intervención confesando que concibira este libro non só para nenos, “mesmo tiña medo que este libro, premeditadamente infantil, non lle gustase aos rapaces”. “Non quedei tranquilo até que recibín as primeiras críticas dos rapaces, que foron moi boas e entusiastas, mesmo propoñéndome ideas para unha segunda parte ou facendo reflexións sorprendentes para min. Foi gratificante coñecer o nivel de implicación e esixencia do lectorado infantil”. Explicou Cajaraville a proposta que se lle fai o lectorado: “A protagonista principal da obra é unha meiga, Divina Sandamil Penas, que na súa casa do souto de Sombreu atende a calquera doente que ten unha preocupación ou precisa axuda. Persoas, animais, obxectos ou mesmo fenómenos naturais buscan na consulta de Divina remedio para o seu mal. Ela proporcionarallo coa única condición que fagan un favor a prol do ben común, do ben xeral”.

Ao fío da proxección das ilustracións de Ignacio Hernández presentáronse algunhas das vinte historias que contén a novela. a da nube que non ten forma, a do ordenador desordenado, a do dicionario ao que se lle escapan as palabras do seu segundo tomo, a da mesa que non esquece detalle, a do cero que non se conforma, a da fervenza que busca un río do que formar parte, a do rapaz que mestura soños, a do barco de vinte metros de eslora que se marea.. Historias todas cuxo ingrediente principal e a fantasía e a imaxinación. “Historias que poden parecer moi disparatadas, mais onde pretendín que todo tivese coherencia para que fosen verosímiles.” “Cos primeiros contactos que tiven co lectorado infantil descubrín que aquí hai un lector que vai máis alá que o adulto, chegando a convertirse en protagonistas do propio libro”.

Salientou que outras propostas de Quen dá a quenda? eran o humor, o coñecemento e os valores, como o traballo en equipo, a cooperación, o esforzo e a autoestima. “Quen fai o ben acabará recibindo de volta. O pouco que custa facer felices aos demais está presente de forma transversal en todas as historias”. Por último, Héctor insistiu na importancia das palabras, “as verdadeiras protagonistas do libro”. “Creo que os libros infantís, máis que ningúns outros, teñen que estar cheos de palabras diferentes e de xogos de palabras, como as do propio título (“Quen dá a quenda?”) ou do nome da meiga protagonista (Divina Sandamil Penas). Rematou Héctor expresando a súa ledicia por escribir e publicar libros coma esta para o público infantil, confesando que “unha vez remate dous proxectos narrativos para adultos que ten entre mans, volverei retomar”.

Onte 1661: A breve historia da literatura de Mercedes Queixas

/en , , , , , /por

feira_libro_santiago_02-05-2016

Acompañamos onte a Mercedes Queixas na presentación do seu libro De pergamiños, follas voandeiras, libros ao punto gal na Feira do libro de Santiago, un evento sempre polémico que este ano coincide na Alameda co balbordo das festas da Ascensión e con outros actos importante da programación cultural compostelá. Mercedes Queixas comezou a súa intervención lembrando que a orixe deste ensaio estivo na Breve historia da literatura galega que publicara en 1999 en Edicións A Nosa Terra. “Aquel foi un punto de partida, un traballo actualizado agora coas novas ferramentas que nos últimos quince anos foron xurdindo na investigación literaria galega”. “Esta obra pretende ser un paseo, apenas un petisco antes de adentrarse na literatura galega. Aquí están esbozados os camiños da nosa literatura nun rexistro propositadamente divulgativo para un lectorado curioso que quere coñecer o seu papel no ámbito da literatura universal”.

XG00247201Lembrou a autora que escollera un poema de Manuel María no que fala do poema como un ser vivo coa intención de considerar tamén como tal a literatura galega. “Así o quixen expresar no propio título, que expresa diversos momentos históricos dun proceso que se alongou desde hai oito séculos. A miña intención foi ofrecer unha panorámica sintética de cada etapa coas súas pautas. Utilicei ao comezo do libro dous poemas de amor, unha cantiga de amor de Airas Nunes e un poema de Berta Dávila, para expresar este camiño de oitocentos anos”. “A obra constitúe unha panorámica moi aberta e sintética, onde non hai espazo para facer unha relación de datas, nomes e obras. Porén, había que ofrecer un relato da historia literaria galega, o que supuxo un reto”. Referiuse, despois, Queixas as razóns polas que o libro estaba dedicado ao seu alumnado, cando ela mesma entraba na maioría de idade docente. “Era moi importante ter en conta un destinatario para unha obra con este afán didáctivo e divulgativo”.

A seguir, Mercedes Queixas salientou que pretendeu incluír os avances que nos últimos quince anos se produciron na investigación literaria galega,como tamén que aparecesen os nomes silenciados, os que neste relato semellan sempre invisibles. “Hai por iso unha razón propositiva na presenza de mulleres, dende a Idade Media, até as voces máis contemporáneas como a de María do Carme Krukemberg, a xéneros como a literatura infantil e xuvenil ou a toda a rede de tradución tan importante para a proxección internacional da nosa literatura.”

Rematou Queixas referíndose a fraga de diversidade de xéneros da nosa literatura, metáfora de biodiversidade recollida no booktrailer que para a obra preparara Distrito Xermar. “Esta é unha historia felizmente inconclusa. A historia literaria galega é un proceso vivo no que estamos autoxenerando novas formas de expresión.” Concluíu a autor aconfesando que  “a escrita deste libro foi para min un refuxio, un xeito de GPS na procura da raíz, das fortalezas da nosa literatura no medio da campaña que vivimos de ataque ao galego”.

Onte 1658: «Poemar o mar» de Antonio García Teijeiro

/en , , , , , , /por

poemar_o_mar_librouro_29-04-2016

A libraría Librouro encheuse onte coa presentación de Poemar o mar, o novo libro de Antonio García Teijeiro, ilustrado por Xan López Domínguez. Iniciou o acto Helena Pérez, en representación de Xerais, que explicou a orixe desta edición, a primeira colaboración entre Teijeiro e López Domínguez, e a encadrou na triloxía do mar do autor, da que forman parte ademais deste volume Palabras do mar, editado por Embora, e En la cuna del mar, editado por Creotz ediciones.

XG00253201No inicio da súa presentación, o escritor e crítico Ramón Nicolás lembrou a relación de García Teijeiro con Celso Emilio Ferreiro e Moraima, a quen entrevistou. Definiu Poemar o mar como «libro memorable e indeleble, con ritmo de seu dende o propio título, «un libro que constitúe un compendio e actualización de toda a poesía galega do mar, dende Johán de Cangas e Mendiño, pasando por Manuel Antonio e Cabanillas, até os poetas actuais.» Para Nicolás «a palabra clave no libro é a emoción poética«, como tamén o é «a idea do mar como salvación», «xa que Antonio García Teijeiro cando fala do mar fala de todas as cousas». Rematou Ramón Nicolás identificando o paralelismo do libro de Teijeiro coa obra de Rafael Alberti cando dicía aos oitenta e seis anos que «o mar cabe nunha soa onda». Pola súa banda, o autor salientou que concibe «o mar como un sentimento íntimo», «sinto que o mar me chama, como me chaman os poetas do mar como Alberti, Mendiño ou Martín Codax».

Onte 1657: “A rotura das paisaxes” de Xesús Constela

/en , , , , , , , /por

constela_rozas_bragado_28-04-2016

Máis dun cento de persoas participaron onte no Museo de Pontevedra na presentación d´A rotura das paisaxes de Xesús Constela. Un acto organizado polo Atneo de Pontevedra que resultou fermoso, divertido, emocionante nalgúns momentos, onde o autor conversou co xornalista e crítico Ramón Rozas e recitou parte do poemario “Cidade castigada” (incluído na novela). Un serán literario no que puidemos gozar da estrea dun teaser conmovedor sobre a obra preparado polo cineasta Mario Iglesias e locutado por Ruth Sabucedo.

XG00247601Comezou a conversa Ramón Rozas cualificando A rotura das paisaxes como “novela importante, que consolida unha obra singular coa que autor dá un salto cualitativo na maneira de escribir e como facelo. Un salto que se iniciara a partir de 15.724, asumindo dende entón Constela un risco, concibindo a actividade literaria como carácter de aventura, que fideliza ao lector por crear un mundo tan singular e inesperado”. Rozas definiu a novela como “relato poliédrico de moitas narracións que se van enfiando a través da conversa de dous personaxes que camiñan nunha praia”. Na primeira das súas intervencións, Constela confesou que se dedicaba á literatura “por que son feliz escribindo”, porén, recoñeceu que “a publicación deste libro dáme un pouco de medo, é arriscado, non é narrativa ao uso”. “A rotura das paisaxes é unha homenaxe a Rayuela de Cortázar, razón pola que o libro ten dúas formas de lectura, como un libro de relatos ou como unha novela que contén un relato principal no que os contos forman parte da trama”.

Referiuse despois o autor o seu primeiro libro, As humanas proporcións, “ao que estou terriblemente agradecido; tiña ganas de volver a aquela maxia do relato, volver a escribir sen ataduras de ningún tipo”. “N’ A rotura das paisaxes escribín o que me apetecía escribir, fixen un libro de relatos que é máis que un libro de relatos”. A ese fio Rozas interpelouno sobre as razóns de pór en cuestión o concepto de novela nunha obra na que se xoga coas estruturas e mesmo cos xéneros. Para Constela é esencial para o escritor “cambiar, experimentar con distintas estruturas narrativas”. “A realidade non é unha novela, as cousas non suceden na secuencia prantexamento, nó e desenlace”. As cousas no século XXI entendémolas dixeríndoas aos poucos. As novas xeracións no dixiren 300 páxinas seguidas. Intentei poñer moitas cousas diferentes no mesmo libro para que o lector se interesase por unha información presentada de forma pixelizada. Algo que xa inventaron os impresionistas. Creo que a literatura actual ten que ir por aí. Ten que imitar á realidade, que nos está ofrecendo cousas pequenas e distintas. A rotura das paisaxes son un montón de relatos que enfrontan unha visión do mundo, da xente común, como os desempreagados, un tema abordado dende o humor negro; en definitiva, a realidade metida dentro da ficción.”

Rozas preguntou sobre as preocupacións do Constela narrador. O autor non dubidou en confesar que “sacar da cabeza as cousas que teño dentro, canalizalas na escrita de xeito que ao lector lle guste”. “Na literatura busco poder seguir facendo os experimentos que fago e poder transmitir as cousas que teño na cabeza de xeito que a xente as entenda.” A seguir, Rozas salientou a intención de Constela de “atopar tanto unha voz singular como que o lector sinta as cousas sen necesidade de dicirlle nada”. A ese respecto, Constela dixo que intentara en todo o libro eliminar ao narrador, “quería que o lector soubese o que pasaba a partir dos propios personaxes, o narrador funciona aquí como un espectador, o que sei que é difícil de conseguir”. Con respecto a outra cuestión afirmou que “o mellor que lle pode pasar a un artista, sexa un pintor ou un escrtior, é te runha voz propia, é o meu gran reto persoal, ter esa voz”.

Ramón Rozas preguntou, entón, sobre como conseguir que o lector olle a realidade doutra maneira. Constela confesou que sempre intentara “ver a realidade dun xeito distinto; gústame observar a realidade que me circunda, todo”. Seguiu a conversa sobre a devoción común sobre Julio Cortázar, tanto pola sensación de misterio dos relatos como polo xeito de afrontar a lectura da novela. A este teor, Constela recoñeceu que lle encantaba pasear pola praia cos cans, “no inverno en Lourido, Areas ou A Lanzada atopas de todo”. “O máis difícil que Cortázar conseguiu foi tecer un fío co lector sobre algo que poida parecer absurdo, pero absolutamente verosímil e coherente no relato. ë moi díficl de conseguilo. Eu inténtoo tamén. Lévame moito tempo corrixir e corrixir para conseguir esa capacidade de conectar co lector”.

Rematou a conversa reflexionando os dous participantes sobre a posición da figura humana con respecto á paisaxe. Constela lembrou a cita de Toulouse Lautrec que colocou ao comezo do libro: “Só a figura existe, a paisaxe é e non debe ser nada máis ca un accesorio. A paisaxe non debe servir senón como medio para facer comprender mellor o carácter da figura”. “No libro deliberadamente eliminei a paisaxe. Ven descrita en moi poucas ocasións. Interésame o que din os personaxes, a figura. A figura é o máis importante. A miña idea é que falasen os personaxes e ir metendo as ideas nos lectores directamente”.