Historia da primeira edición de "Con pólvora e magnolias"

/en , , , , /por
A presentación da edición ilustrada de Con pólvora e magnolias (o público ateigou coqueto salón de Caixa Galicia) serviu para que Ferrín desvelase nunha intervención preciosa algúns pequenos segredos da primeira edición, aparecida baixo o selo do Grupo de Comunicación Poética Rompente.

Ferrín confesou que o libro nacera dalgunha maneira en Compostela en 1976. Pretendeu reunir nun libro poemas, na súa maior parte, publicados en revistas de fóra de Galicia, xa que daquela non existía un grupo de lectores e críticos atentos á edición poética. Ocupouse do “book design” Luís Mariño e da edición Carlos Delgado, imprimíndose o libro en Gráficas Minerva de Santiago. Coa idea de reducir os custes ao máximo utilizouse papel alba (dos de envolver) e unha tinta de cor lila que pretendía reforza o carácter de edición underground precisa nun tempo de ruptura estética e política.
A edición, sufragada polo autor, foi incorporada ao selo Rompente (movemento bautizado con este nome por Bernardino Graña), constituíndo o primeiro libro independente que saíu en Galicia sen consulta previa “voluntaria” (trámite ao que estaban obrigados os editores, que non posuían número de rexistro –todos os galegos, coa excepción de Val de Lemos de Manuel María– e todas as publicacións autoeditadas).
O momento máis emocionante da presentación produciuse cando a actriz Mónica Camaño leu unha escolma de poemas do libro, entre os que destacou a súa interpretación de “Estas como caída” e “Reclamo a liberdade pro meu pobo”. Un acto que verdadeiramente pagou a pena.

Diálogo entre a edición impresa e a edición dixital

/en , /por
Manuel M. Barreiro propuxo na súa intervención no Simposio un diálogo entre a edición impresa e a edición dixital a partir da análise da publicación de manuais de referencia e universitarios. Partindo da constatación do proceso en marcha cara a desaparición inevitable deste tipo de obras en edición impresa propuxo considerar o contido como auténtico nicho do futuro do negocio da edición de referencia.
Barreiro sinalou algúns dos trazos da relación entre editores e autores universitarios:
  1. Carácter pre-gutemberguiano do espazo universitario.
  2. Prevalencia da publicación impresa como factor de prestixio académico.
  3. Desencontro entre a oferta académica e a demanda editorial.
  4. Desaxustes entre os formatos.
  5. Preferencia non delcarada polo público minoritario.
  6. A investigación reñida coa divulgación.
  7. Manuais e materiais docentes universitarios con poucos incentivos e altos custes.
  8. Predominio do manual “difuso”.

Barreiro sinalou algúns dos elementos que neste eido pode achegar á cultura da rede:

  1. O produto sos editores son os contidos e non os libros.
  2. O espazo do autor é a creación de contidos.
  3. Investir no prestixio dos novos soportes dixitais.
  4. Unha nova relación cos orixinais: maior intervención, maior transacción.
  5. Difusión e atención como valores emerxentes.
  6. Aproveitar as características dos soportes dixitais.
  7. Reparar nas avantaxes da edición dixital para dar saída aos contidos de referencia e universitarios.

O libro galego na Internet

/en /por

A Mesa sobre “A presenza do libro galego na Internet” proporcionou máis información ca debate entre os participantes sobre o estado da cuestión. Malia esa carencia, creo que foi moi indicativa das orientacións existentes sobre a cuestión.

Jaureguizar, un dous escasos escritores con obra publicada con actividade constante na rede, criticou aos editores galegos por que considera “miran con perplexidade e un chisco de desconfianza cara a rede”. Jaure apostou pola idea de que os editores galegos estivésemos á fronte desta segunda revolución creando unha segunda liña de edición en Internet para aqueles textos dos que sabemos van ter escasa saída comercial en papel, realizando unha edición que gañaría cos efectos visuais, sonoros ou enlaces a outras páxinas propias da textualidade da rede. os libros publicados destes xeito, deberían constituír un fin en si mesmo, sendo promocionados do mesmo xeito que os impresos.

Santi Montes, responsable de Lg3, relatou a experiencia do portal do Consello dedicado á literatura galega. Gustei moito da súa reflexión sobre a necesidade de cambiar a percepción do papel da rede: “non é un feito subterráneo, se non que forma parte da comunicación social”. Montes criticou, tamén, ás editoriais galegas por que apostan pola rede sen confianza e sen convicción, o que se demostra en que moitas das súas páxinas non estean actualizadas ou sexan pouco atractivas. Para el isto ten que ver máis coas persoas que coa tecnoloxía: “precísase imaxinación e afondar na innovación”. Tamén foi moi claro cando expresou que hoxe “a necesidade de información sobre a literatura galega na rede supera a oferta”, razón pola que propuxo repensar o uso que estamos a facer dela.

Laura Fontaíña, primeira responsable da Biblioteca Virtual Galega, explicou que con esta experiencia, nacida da Facultade de Informática, pretendeuse proporcionar unha canle para a literatura galega e para poñer aos nosos escritores en contacto cos lectores, moi especialmente aos noveis que conta cun espazo de publicación onde se levan editados máis de cincocentos textos.

Xaime Nogueira, responsable de Andel Virtual, deu conta do funcionamento desta veterana experiencia de comercialización do libro galego na rede (remóntase ao ano 1997). qu na actualidade conta con 14.000 títulos en catálogo e con vendas directas aos cinco continentes. Nogueira insistiu na idea de que o mercado do libro galego está imbricado no entorno da lingua, sendo necesario un traballo incesante a prol do seu prestixio, así como para a incentivizar a dotación das bibliotecas e o labor docente.

Manuel Figueiras, creador de Filix (Biblioteca de Literatura Infantil e Xuvenil), hoxe a maior fonte de documentación en galego sobre este xénero (4.000 pantallas editadas), expresou que as funcións desta biblioteca dixital son: rescatar do esquecemento títulos descatalogados que conforman a historia da nosa edición (a rede convertese así, paradoxicamente, nun arquivo virtual); revalorizar a literatura infantil e xuvenil, razón pola que aparecen referenciadas todas as traducións que se fan de textos editados orixinalmente en galego; constituír un centro de documentación; e, por último, constituír un centro de información para os lectores máis novos (contou unha anécdota sobre esta cuestión moi pavera).

A edición baixo demanda

/en /por
Unha das ideas máis repetidas no Simposio foi a referencia á edición baixo demanda como unha posibilidade a disposición dos editores para realizar tiradas moi reducidas, reedicións de textos descatalogados ou inatopables. Este tipo de edición dixital permitiría continuar publicando títulos que empregando o sistema offset sería inviables.
Jacobo Bermejo, actual presidente da Asociación de Artes Gráficas de Galicia, expuxo as novidades actuais da industria, referíndose tanto ao offsett (sobre todo o CTP: “mellora os tempos de produción, proporciona maior calidade de reprodución de imaxes, ademais de poder actualizar contidos ata o último tempo”); ás novas probas de cor GMM (augurou que o “cromalín ten os días contados”), como, e sobre todo, sobre as avantaxes e problemas que lle ve á impresión dixital. Entre as primeiras sinalou que acurta tempos, simplifica o proceso, require stocks mínimos, pode personalizar cada un dos exemplares (por medio da Tecnoloxía do dato variable) permite a xestión documental de libros descatalogados e tiradas especializadas. Entre os inconvenientes sinalou o pagamento a realizar ao fabricante, os seus investimentos elevados, problemas nos acabamentos (non saen, aínda, libros cosidos e existen dificultades cos plastificados), así como o prezo elevado dos libros a cor. Rematou insisitindo na idea de que a impresión tradicional e a dixital convivirán no futuro e que Galicia conta cun sector industrial de Artes Gráficas moi atomizado (500 empresas e 6000 traballadores), que require elevar a súa autoestima.
Joán Badía Solé, responsable de edición baixo demanda de Xerox, na súa conferencia, presentouse como auténtico apóstolo da impresión dixital. Algunas das ideas da súa intervención moi entusiasta que apuntei foron:
1. Segundo os gurús en 2030 todo estará en formato dixital na rede.
2. Os libros impresos dixitalmente son aqueles que non arreceden a tinta.
3. A impresión dixital é a alternativa para os editores que pretendan contar cun stock cero.
4. A impresión dixital permite facer libros personalizados e á carta.

O libro electrónico

/en /por
Na Mesa Redonda sobre “Edición e Novas Tecnoloxías”, tanto Catuxa como Manolo Gago abordaron a cuestión do libro electrónico. Para min foi este un dos momentos máis interesantes do Simposio.

Catuxa Seoane (a súa intervención pode descargarse aquí) explicou con gran claridade (se cair en facer unha apoloxía) cales deben ser as características do libro electrónico, insistindo na importancia de deseñar tanto o produto, a interacción como a súa presentación; ao tempo, que sinalou a necesidade de respectar os criterios de usabilidade e accesabilidade. Quedei cunha idea fundamental dela: os documentos electrónicos requiren un novo tipo de lectura.

Manolo Gago abordou as tendencias que albisca no libro electrónico (a súa ponencia completa pode descargarse aquí), deténdose na experiencia que se desenvolve neste tipo de edición dende o CCG. Pareceume moi interesante a idea que expuxo sobre a “redistribución no libro electrónico do contido e a súa integración nos estilos de vida“; ademais, anotei algunhas das súas conclusións máis salientables:
1. A importancia do posicionamento e da promoción na rede deste tipo de produtos nunha web promocional.
2. A segmentación de formatos.
3. A edición dun libro “sen fin” (un contido sempre actualizado).
4. A necesidade de atopar un marco de dereitos máis flexible.
5. Aproveitar a interacción multimedia.
6. As posibilidades deste tipo de edición para a edición científico-técnica.

Na Mesa sobre “A edición en lingua galega e as aplicacións educativas”, Luz Castro de Imaxin Software tamén falou da usabilidade das aplicacións dixitais e das vantaxes do emprego do hipertexto. Presentou unhas interesantes experiencias de edición de teses de doutoramento en soporte dixital e dunha serie de xogos educativos conversacionais.

O futuro das Industrias Culturais

/en /por
O profesor Rogerio Santos ofreceu unha documentadísima conferencia, no inicio da segunda xornada do Simposio, sobre o impacto das Novas Tecnoloxías sobre as Industrias Culturais. Foi moi de agradecer que Rogerio analizase o concepto de Industria Cultural, a partir do concepto acuñado por Adorno (“a mercantilización da cultura, a través do desenvolvemento tecnolóxico”) e os seguidores da Escola de Frankfurt, establecendo unha distinción moi oportuna entre os conceptos de “mercadoría cultural” e “cultura de fluxo”, tamén acuñados por Zallo, como “edición discontinua” e “difusión continua”. Na miña opinión, tamén, foron relevantes as súas análises sobre os diferentes modelos empresarias das industrias culturais (e o impacto das fusións sobre o emprego), os conceptos de “cadea de valor” e de “Industrias Creativas” e a súa contribución ao PIB (4% en España, 10% no Reino Unido), ou da diferenza entre orixinal e copia.

Rogerio propuxo as seguintes conclusións:
1. As Industrias Culturais mudan o coñecemento que temos do mundo, pola información que nos achegan.
2. Por mor da dixitalización produciuse unha rápida transformación da estrutura dos negocios das diversas Industrias Culturais.
3. As Industrias Culturais son hoxe actividades económicas fundamentais para a a vida produtiva dos países.
4. Hoxe existe unha mestura entre os conceptos de “orixinal” e “copia”. Non existen diferenzas entre eles, o que require a construción dun novo edificio legal para abordar a cuestión dos dereitos de autor.
5. Algunhas Industrias Culturais pretenden combinar nos seus catálogos produtos máis rendibles con outros de menor audiencia para manter a súa lexitimidade.
6. Nas Industrias Culturais é imprescindible a asociación de innovación e risco.
7. Internet configúrase hoxe como un espazo de resistencia.

Da subvención á inversión

/en , , /por
Txetxu Barandiarán pronunciou unha conferencia que pretendía sacar as cores ao sector, baixo o título provocador de “O sector do libro da subvención á inversión” (pódese ler o PDF). Partindo da constatación de que os comportamentos evolucionan máis amodiño que as tecnoloxías, debullou o que entende por un cambio de paradigma: a cultura está hoxe por riba do soporte, convencido de que a década na que estamos será a do coñecemento e da cultura. Criticou a resposta do sector editorial fronte aos cambios producidos polas NN. TT., lenta e demonizadora, xa que quedou durmido á chegada de Internet.
Diante desta pasividade, Barandiarán propuxo dúas estratexias de acción: pasar da subvención á inversión (xa que as NN.TT. son un recurso básico, unha infraestrutura de transporte) e pasar da sobreprodución á produción de calidade (máis libros non son mellores libros: “a proliferación de títulos non é síntoma de maior diversidade, se non de falta de profesionalidade”; “o exceso leva á non elección”). Barandiarán apostou con radicalidade, e non lle falta razón, pola edición de libros de calidade, recordando a frase de Rosa Mora: “os moitos libros non nos deixan ver a literatura”.
Concluíu a súa intervención con estas conclusións:
1. A edición é un sector de contidos de valor, non de soporte.
2. O papel do editor é consolidar contidos, construír un catálogo con sentido.
3. Aposta polo multisoporte.
4. Procurar a eficiencia na cadea de valor virtual.
5. Realizar un traballo en rede, áxil e flexible.
6. Necesidade de que os editores se volvan definir. Pechouse un ciclo editorial en España.
Ideas e análises para tomar moitas notas, si señor.

É lexítimo fotocopiar un libro?

/en /por
Ando estes días moi apurado preparando as últimas novidades, razón pola que apenas puiden botar hoxe unha olladiña na rede.
O que máis me chamou a atención foi a información sobre a solicitude de CEDRO aos grupos parlamentarios para eliminar dous aspectos da nova Lei de Propiedade Intelectual, especialmente o que atinxe á posibilidade de fotocopiar ou reproducir en soporte dixital, sen límites, libros nos centros escolares. É lexítimo fotocopiar a totalidade dun libro, aducindo que vai ser empregado con finalidades didácticas? Non se estará abusando, acolléndose ao principio do dereito á copia privada?

Edicions virtuais para noveis

/en /por
É moi interesante a reflexión que fai Txetxu hoxe sobre a iniciativa que promove a AELG sobre a edición de autores noveis en soporte virtual. Non estaría de máis que a inqueda nova directiva da AELG coordinase os seus esforzos co dos editores para acadar maior repercusión de ideas coma esta, ou como coa do “escritor do mes” (mágoa que non puidera ser mellor aproveitada por todo o sector). Coordinar esforzos é impresindible para conseguir esa visibilidade que se persigue para a literatura galega (sexa para noveis ou para a obra editada en papel).

Edición pública

/en /por
Mañá participo no curso sobre Edición institucional que organiza a Escola Galega de Administración Pública (EGAP), dentro do seu programa de formación continua. A preparación da conferencia obrigoume a volver reflexionar sobre cuestión tan polémica. Que e como deben editar os poderes públicos?
A primeira precisión que entendo debe facerse é sobre o propio concepto de “edición institucional”, que propoño modificar polo de “edición pública”, como a realizada por axentes editoriais da Administración Xeral do Estado, da Xunta de Galicia, das Administracións Locais e das Institucións Educativas e Culturais Públicas (singularmente as tres universidades).
A segunda, é que nos últimos dez anos a edición privada en galego medrou un 139%, mentres que a edición pública reduciuse case nun 30%. O que supón que é falsa esa idea tan estendida de que a Xunta de Galicia é o primeiro editor en galego (chegou a selo a comezos dos anos noventa). É un feito irrebatible que hai unha tendencia clara e constante de redución da edición pública en Galicia (ata adoptar unha magnitude moi inferior ao do conxunto da edición pública española; en 2003 en Galicia supuxo un 9,58% do total da edición en galego, mentres no conxunto do estado acadaba o 15,15%).
A terceira atinxe aos obxectivos desta actividade editorial pública: fomentar a lectura, recompilar normas xurídicas emanadas dos seus órganos e informar á cidadanía sobre o traballo das diferentes administracións ou sobre cuestións consideradas de interese xeral.
O cuarto fai referencia aos criterios da súa organización: necesidade administrativa, utilidade social e austeridade.
Por último, no que atinxe as propostas para reorientar a edición pública, ademais das contempladas no borrador da Lei do Libro e a Lectura, propoño:
  1. Aquelas publicacións que sexan consideradas como de carácter non venal (as que teñen posibilidades escasas de entrar no circuíto libreiro, como informes, plans dos gobernos e administracións…) deberían ser editadas en soporte dixital para ser descargadas na rede en formato PDF ou só a primeira en tirada moi reducida. Esta é a experiencia exitosa que ven desenvolvendo a mediateca do Consello da Cultura Galega. Aforraríanse os custos variables de papel, impresión e encadernación.
  2. Os proxectos de coleccións estables de carácter literario ou relacionadas coas artes, que pretenda promover a edición pública poderían ser realizados por medio do sistema de coedición ou de creación editorial concertada. Esta é a experiencia exitosa que ven desenvolvendo o IGAEM coa coedición con Edicións Xerais de Galicia, dende hai dezaoito anos, da colección “Os libros do Centro Dramático Galego”, hoxe a máis importante colección do teatro galego, que acada case o medio centenar de títulos. Modalidade que desenvolveu a editorial Galaxia coa Consellaría de Presidencia para a publicación dunha colección de “Clásicos Universais” en galego. Este sistema presenta na miña opinión importantes vantaxes para as dúas partes: para o sector público, axilidade na xestión dos dereitos de autor, maior visibilidade nos medios de comunicación e continuidade nun catálogo; para o sector privado, permite atopar viabilidade para xéneros moi minoritarios a custes asumibles.
  3. Este mesmo sistema podería ser empregado para edicións singulares propostas por editoriais privadas. Esta é a experiencia exitosa que ven desenvolvendo o Consello da Cultura Galega. Tanto nun caso coma noutro, os convenios de coedición deben axustarse ao sistema establecido polo réxime de contratación coas administracións públicas.