Onte 678: Do Irixo á Pedra de abalar

Foi a de onte unha xornada de viaxe polos vieiros do país de noso, de Vigo ao Irixo pola mañá, do Irixo á Pedra da abalar pola tarde, de Muxía a Vigo pola noite. Acudimos á convocatoria da #Festadapalabra da Fundación Ínsua dos Poetas, na que se entregaron os premios Setecarballas e Salvador García Bodaño, Víctor Campio e Arcadio López Casanova homenaxearon aos poetas do Rexurdimento. Foi o do Irixo un convivio promovido con moito agarimo polo «Che» Tosar, movido polos ideais da colaboración e a irmandade, nun espazo natural privilexiado, un xeito de Brocelandia ourensá. No serán apoiamos os actos organizados en Muxía pola Fundación Gonzalo López Abente (impulsada polos incansables irmáns Rivadulla) con motivo do cincuenta aniversario do pasamento do escritor da Terra de Nemancos. Un serán histórico comezado coa presentación da edición da Poesía completa de López Abente, unha proeza bibliográfica (de máis seiscentas páxinas) do editor de Espiral Maior Miguel Anxo Fernán Vello e do editor literario Miro Villar destinada a poñer en valor, definitivamente, ao poeta muxián. Entusiasmo que continuou coa entrega a Daniel Salgado do premio de poesía López Abente por Dos tempos sombrizos (Diario). O poeta de Monterroso nunha gran intervención definiu a obra gañadora como «poemas sobre o medo escritos nunha lingua desprezada, amarrado a unha esperanza desesperada, un libro dos vencidos». Peche magnífico para unha xornada na que abalamos polo país entre a memoria e o futuro da poesía galega. Pagou a pena.

 

Onte 675: «Costa da Morte», outro éxito de Zeitun Films

Costa da Morte (teaser 1) from lois patiño on Vimeo.

Soubemos onte que Costa da Morte, a primeira longametraxe (80 minutos) de Lois Patiño, foi seleccionada para participar na 66ª edición do  Festival Internacional de Cine de Locarno na súa sección competitiva «Cineastas do Presente». Un documental non estreado no que o realizador vigués realiza unha esculca sobre as relacións entre o ser humano e unha natureza impoñente utilizando as súas relacións visuais e sonoras. A participación de Costa da Morte en Locarno é unha nova proeza da produtora Zeitun Films, tras o éxito de Todos vós sodes capitáns de Oliver Laxe, Arraianos de Eloy Enciso e O quinto evanxeo de Gaspar Hauser de Alberto Gracia, películas multipremiadas en diversos festivais internacionais nos útimos tres anos. Un éxito ao que non é alleo o rigor e o coñecemento dos produtores, Felipe Laxe e Martin Pawley, que acreditan na «fantasía do novo cinema galego», simulando o eufemismo que decote utilizamos para referirnos ao noso sistema literario. A pesar da redución das axudas públicas e do escaso peso da creación fílmica nos estándares da cultura galega actual, as arriscadas propostas de Zeitun Films van abrindo o seu vieiro. Un síntoma esperanzador de vitalidade. Os nosos parabéns aos produtores e aos equipos de creación.

Onte 674: «Os xornalistas utópicos» de Manuel Veiga

Jaureguizar publicou onte un chío recomendando de forma entusiasta a lectura d´ Os xornalistas utópicos, a novela máis recente de Manuel Veiga. «Culta, divertida, estarrecedora, emocionante» foron os adxectivos utilizados para cualificar unha novela coa que Veiga acada a súa madurez como narrador achegándose a propostas de «ficción radical» como as de Roberto Bolaño, Enrique Vila Matas ou Ricardo Piglia, nas que se funden a vida e a literatura.

Unha novela que Manuel Romón no acto da súa presentación en Librouro emparentou coas de Christa Wolf e Thomas Bernhard e definiu como «cronica dun disidente que non renega, construída coma un mecano capaz de explorar casualidades e interferencias». No mesmo acto, Manuel Veiga recoñeceu que coa novela realizara un esforzo literario. «Escribín Os xornalistas utópicos baixo a influencia de Roberto Bolaño, os autores debemos ler xa que precisamos un pulmón grande para subir todas as cotas que require a escritura». Confesou que o consideraba o seu mellor libro e o «que máis esforzo me levou». «Teño a sensación que os meus libros anteriores non envolvían ao lector de forma suficiente para que tras a lectura acabase con algo novo. Isto é froito das condicións de precariedade do país que fai que as cousas queden á metade, que lles falte acabamento». Salientou despois a súa intención de «facer cada un dos meus libros á altura de calquera outro autor dos que poidamos atopar nesta libraría». «Estamos obrigados a esforzarnos. Xa non abonda con ofrecer unha novela mediana», asegurou, para confesar despois a súa intención de formar parte «do grupo daqueles autores que teñen intención de crear público». Rematou Veiga as súas palabras referíndose á oportunidade que o momento actual supón para a literatura. «Este é o mellor  momento, dende a Transición, para os escritores e o xornalismo. A sociedade con contradicións é magnífica para o traballo do escritor. Este momento debería ser aproveitado para sacar as ambigüidades da sociedade; é un magnífico momento, xa que non sabemos por onde vai saír».

Onte 669: Proxecto «Nimbos»

A iniciativa de Martín Pawley de promover o proxecto Nimbos de creacións fílmicas arredor do libro de Díaz Castro adianta o que pode ser unha celebración ventureira do vindeiro 17 de maio. Polo que conta Pawley a resposta dos cineastas galegos está sendo moi ampla e xenerosa, aventurando a posibilidade de que algún destes novos nimbos de luz chegue de fóra de Galicia. Poesía e cinema concibidas como expresións artísticas xeradas pola luz dun poeta a reler. Agardaremos polas primeiras pezas que, polo que sabemos, axiña poderemos coñecer.

Onte 668: A experiencia dos nacionais da Xeración Lamote

Máis dun cento de participantes no curso de formación continua de LIJMI moito celebraron cos seus aplausos cada unha das intervencións de Agustín Fernández Paz, Fina Casalderrey, Paco Martín e Xabier DoCampo na mesa redonda sobre a súa experiencia como «premios nacionais» galegos de literatura infantil e xuvenil. En cadanseu parladoiro, os membros da Xeración Lamote (Xavier Senín estaba entre o público) expresaron con moita ironía o chimpo de xigante que supuxo para a nosa incipiente LIX a concesión de tan importantes recoñecementos que a cada un deles, sen excepción, pillou por sorpresa (e traballando na escola). En tardes tan divertidas (e emocionantes) como as de onte, comprobamos a xenerosidade e grandeza destas catro persoas amigas capaces de forxar un éxito colectivo (para a nosa lingua e cultura literaria) e continuar sentíndose partícipes e corresponsables dunha tarefa inacabada nas súas angueiras vitais como educadores, escritores e militantes do idioma. Unha marabilla, a dos mestres da Xeración Lamote!

Beizón, á parte, merece a profesora Blanca Roig e o seu equipo de LIJMI capaces de consolidar (e mesmo ampliar agora ao ámbito iberoamericano) este espazo formativo e a publicación anual que recolle os seus contidos (xa son nove os volumes editados). É de xustiza salientar que grazas ao esforzo deste equipo de investigadoras, Galicia é, tamén, unha referencia no eido da investigación e mediación sobre as literaturas infantís e xuvenís.

Onte 667: Fóra de Xogo 150

Onte chegaron os exemplares de control de calidade de Todos somos, a nova novela de Marcos Calveiro, coa que a colección Fóra de Xogo acada o seu título 150. Unha cifra redonda que non podo deixar de salientar. Creada en 1994 con catro títulos (A sombra cazadora, Tristes armas, Flanagan de luxe e ¡Asústate Merche!), hoxe emblemáticos, e recibida con gran severidade e moitos prexuízos por parte da crítica literaria galega daquel tempo, Fóra de Xogo foise constituíndo devagariño, ao longo de dúas décadas, mesmo contra vento e marea, nun esteo de referencia para o desenvolvemento dun espazo editorial literario dacabalo entre a edición infantil e adulta. Mais tamén serviu para contribuír a consolidar un espazo amplo de lectura en lingua galega e para axudar no esforzo do profesorado por formar un criterio literario nos estudantes do ensino secundario obrigatorio. Unha colección, a que non tivemos medo en poñerlle a etiqueta de «xuvenil», coa que quixemos e queremos reivindicar o pracer transgresor da lectura (eis a razón do seu nome inequivocamente futbolístico), mais tamén coa que pretendimos e pretendemos que cada persoa lectora explore as posibilidades da diversidade da narración e dos seus diferentes subxéneros.

Dende o inicio apostamos polo carácter transversal da colección, introducindo traducións de clásicos contemporáneos e novelas de xéneros moi diversos. Foi este o guieiro principal do catálogo da colección na que fomos ampliando marxes e gañando perímetro para a nosa literatura xuvenil (un xénero de fronteira, que admite definicións moi amplas). Se repasamos o catálogo, comprobaremos que en Fóra de Xogo hai novelas de terror  (Cartas de inverno, Cando petan na porta pola noite ou Pel de lobo…), de aventura (A expedición do Pacífico, Irmán do vento), de amor, de fantasia (dende Arnoia, Arnoia ás triloxías do Brindo de OuroDragal…),  diarios, novelas da memoria (A sombra descalza, Noite de voraces sombras…), históricas, biografías, policiais, realistas, até as mal chamadas «novelas de instituto» (Anxos en tempos de chuvia, Unha estrela no vento…). Mais coa madurez da colección, puidemos abrila ao teatro e á poesía, xéneros que tamén interesaron ao seu lectorado, como amosan éxitos rotundos como os acadados por títulos como Poetízate e Makinaria.

Non descarto que fose esta diversidade á que axudase na importante difusión acada polos títulos de Fóra de Xogo. A día de hoxe, cando aínda non se cumpriron os dezanove anos dende a aparición dos primeiros títulos da colección, levamos vendidos 834.195 exemplares, o que supón unha media de 5.561 exemplares por título e de case 44.000 por ano. Cifras excelentes para a edición en lingua galega. Sen dúbida, un gran éxito colectivo da nómina de autores e autoras de Fóra de Xogo, mais tamén (e sobre todo) dos seus lectores e lectoras («Xeración Fóra de Xogo»), ao que sabemos non foi alleo o papel esencial dos mediadores, sobre todo o profesorado de ensino secundario, que creron no valor destes libros e da proposta literaria da colección. Coincidindo co título 150 aparecen este verán os primeiros títulos de Fóra de Xogo en E-pub, un formato electrónico que a partir de agora compartirán todas as novidades en papel e na que iremos recuperando unha parte significativa do catálogo da colección. Beizóns a todas as persoas que compartiron e comparten o esforzo de Fóra de Xogo, un espazo transgresor da lectura en galego.

Onte 664: «A noite no deserto»


A pesar da calor abafante, a conversa entre os escritores Chisco Fernández Naval e Antón Riveiro Coello, moderada polo crítico Ramón Nicolás, resultou moi interesante. Unha etapa máis dunha actividade, presentada baixo o título «A noite no deserto», que se celebra en cada unha das Feiras do Libro de Galicia deste ano e supón a colaboración entre dous escritores, dúas editoriais, coa intención de crear un espazo para a conversa estritamente literaria. Os autores de Laura no deserto e A noite branca, dúas das novelas máis premiadas e valoradas polo lectorado das publicadas o pasado ano, obras entre as que existen certas coincidencias temáticas, de arquitectura e mesmo de enfoque, falaron con Ramón Nicolás sobre o proceso de ideación e escrita de cadansúa obra. Abordaron tamén a importancia das personaxes femininas e da memoria (tamén do esquecemento) e da identidade como motores das súas novelas. Como remate confesaron que na actualidade traballaban en proxectos de longo calado, coincidindo desta volta no feito de facelo sobre temas e problemas do noso tempo. A nosa gratitude a Chisco, Antón e Moncho por tan excelente serán literario, a pesar da calor, que debeu achegarse aos temibles corenta graos.

Onte 662: «Inmaterias» de Suso de Toro

Outro serán excelente na Feira do Libro de Vigo. Unha marabilla! Moito público nas asinaturas de Agustín Fernández Paz e Xabier Paz e nas presentacións de Cartas de inverno, a novela gráfica de Antonio Seijas, e Inmateriais, o novo libro de Suso de Toro.

Moi interesante foi a intervención de Suso de Toro na presentación de Inmateriais. Comezou cualificando o libro como «un acto político». «Inmateriais leva dentro un argumento político, presento o meu país como me sae de dentro. Non pretende ser un libro de investigación. Son trinta narracións, trinta vidas». Explicou despois a xénese máis profunda do libro. «Tras trinta anos como autor dinme conta que un se fai dono da súa vida cando se fai relato. A vida vivida con profundidade pode ser relato. Só cando tes a vagar e o acougo, a posibilidade de verte dende fóra e, ademais, o podes contar, que é o traballo do escritor, pode comprenderse verdaeiramente o destino da vida. A vida é un conto. A literatura é unha forma de estar na vida».

Referiuse despois a súa condición como autor. «Quen son eu? Un rapaz ao que os seus avos maternos dicían “o ghalleghista”. Tiven e teño unha querenza por enlazar coa vida dos meus avós campesiños, mais tamén coa música dos Tamara, dos Beatles ou dos Rolling Stones. Quixen enlazar cos meus avós e co meu tempo. Coñecín o mundo do silencio, tamén despois o da radio e o da televisión. Foi unha viaxe rápida dende o mundo oral ao actual dixital dos medios de comunicación. Mais tamén fun un neno fantasioso e soñador. Fun un adolescente militante, a miña primeira cita clandestina foi no 72, son fillo do 72, daqueles conflitos de Ferrol, onde mataron a dous obreiros, de Santiago, onde morreu un estudante, das folgas de Vigo daquel ano. Foi toda esa memoria a que me fundou. Deixei a vocación artística de lado. Dende entón partellei a vocación literaria coa da acción social, sempre dende o compromiso co meu pais. Teño sido sindicalista agario e obrero. Teño traballados en moitos oficios. Teño servido moitos viños e cafés. Iso formoume. Con todo iso escribín este libro no que busquei o sentido de cada unha destas vidas. Ningunha delas é unha biografía exhaustiva, a pesar de que me documentei até que comprendín a razón de cada unha delas. Fixen o esforzo de comprendelas a cada unha delas. Intentei identificar o dilema de cada unha destas figuras, que participaron na construción do país».

Rematou o seu discurso Suso de Toro facendo referencias a algúns dos retratos do libro, dende a polémica entre Rosalía de Castro e Emilia Pardo Bazán, a inclusión de figuras como Torrente Ballester ou Maruja Mallo, a súa devoción por Xelmírez («o verdadeiro fundador político do reino de Galicia»), ou a súa admiración por Antolín Faraldo («o fundador da Galicia moderna, o artífice da revolusión de 1846»).

Onte 661: «Faneca Brava» en Vigo

Excelente o serán na Feira do Libro de Vigo no que Manuel Portas presentou Faneca Brava, Manuel Rivas fixo unha lectura d’ As voces baixas e Elena Gallego asinou exemplares da súa triloxía Dragal.  As presentacións dos libros dos manueles constituíron senllos alicientes para moitas persoas para as que a carpiña da Alameda quedou moi pequena.

Foi Ramón Nicolás quen presentou Faneca Brava que comezou cualificando como «unha ficción escrita con maiúsculas». Salientou despois aspectos que consideraba comúns con respecto ás novelas anteriores de Portas, como a importancia da arquitectura e das relacións de amizade ou consaguinidade que establecen os personaxes. «Portas non opta por unha ficción historicista. Até agora todas as súas ficcións foron moi contemporáneas, protagonizadas por personaxes de carne e óso. En todas introduciu unha dosificación da intriga e de certo nivel de suspense como elementos que axudan a soster o interese do lectorado». A continuación, sinalou Ramón Nicolás os elementos que entendía principais en Faneca Brava. Primeiro: «a construción dunha saga familiar con arrecendo e precedentes en autores como Otero Pedrayo e Carballo Calero». Segundo: «o respecto ao tratamento á figura da muller e a presenza de moitos personaxes femininos». Terceiro: «a figura da voz narradora, que o autor domina moi ben, como un recurso que vai dando frescura, veracidade e movemento , para chegar a un final explosivo, un clímax, unha catarse, que permite a reconstrución da memoria familiar e colectiva». Rematou o seu discurso Nicolás cualificando Faneca Brava como »un libro chamado a perdurar». «Manuel Portas é un escritor que escribe con claridade, talento e con vontade de que lean».

Pola súa banda, Manuel Portas comezou a súa intervención sinalando que consideraba Faneca Brava como unha novela diferente ás dúas anteriores. «En Faneca Brava hai unha espiña central constituída pola historia dunha muller que lle tocou vivir unha etapa moi dura, a infancia na metade do franquismo, na que sufriu os problemas daquel tempo e o feito de ser muller. Concha Pereira padece pola súa beleza, polo seu espírito rebelde, que a leva a non calar, a reaxir fronte a sociedade que lle tocou vivir». Referiuse despois a Arousa, Compostela e Barcelona como os tres puntos do seu topos vital, presentes tamén nesta novela, e ao seu «atrevemento» a escribir aos cincuenta anos. «A esta idade non abonda co chispazo dunha boa historia. É tamén o momento de construír unha arquitectura. De novo quixen ser arquitecto. Na primeira novela, Denso recendo a salgado, xoguei coa estrutura do tempo. Na segunda, Un dendo manchado de tinta, xoguei como Pirandello cos personaxes. Nesta terceira quixen facelo coa narración, coa gradación da información, cos puntos de vista. Fíxeno para abordar a biografía dunha muller muller considerada como a ovella negra do seu entorno familiar. A polifonía resultaba necesaria para transmitir a idea de que a realidade non é única, fun engorsando a historia para facela verosímil, así como introducindo unha tensión para manter o interese da narración». Rematou Portas desculpando que na obra non se fixese máis referencia «á importancia da música, especialmente a de Fausto».

Onte 660: «Raro»

Marcos Calveiro amosa no seu libro máis recente, Raro, que xa non existen temas inabordables para a literatura infantil. Publicado na serie vermella da colección Ala Delta, a que Edelvives recomenda a partir dos cinco anos, Raro aborda un dos medos infantís máis complexos, o da agorafobia, o medo aos espazos abertos ou públicos. Tomás é un rapaz que vivía agochado na súa casa pendente da man do medo até que na súa vida irrompiu Ana, unha veciña do seu tempo. Amigando con ela desenvolverá outra ollada sobre o seu mundo e sobre si mesmo. Eis o eixo dunha historia de aparente sinxeleza e grande fondura humana.

Calveiro reivindica en Raro outra ollada sobre a diversidade, sobre a diferenza, sobre  as consideradas como «persoas raras», que son persoas todas iguais, mais todas diferentes. Este é un libro que vindica aos raros, superando os prexuízos (eses anteollos tan difíciles de tirar) e as falsas crenzas sobre estas persoas decote estigmatizadas sexa polas súas doenzas, diferenzas ou pola mera aparencia física. Parabéns a Marcos Calveiro por ofrecernos este libro tan necesario que nos lembre a propostas dos mellores traballos sobre a diversidade de David Mckee. Mención á parte merece o excelente traballo de ilustración de Ana Pez, sobre todo no deseño dos espazos urbanos, dos que ofrece unha ollada rara e moi orixinal. Un libro moi recomendable.