Onte 589: O gaiteiro do Fragoso

/en , , , , /por

Tras o recente pasamento de Melitón, outra nova tristísima a de onte, faleceu Henrique Otero, o gaiteiro do Fragoso. Morreu un mestre gaiteiro, o creador da primeira cátedra de gaita galega, un músico de raíz que levaba na ialma a harmonía da nosa cultura tradicional. Foi Henrique Otero facedor de gaiteiros e da pervivencia da tradición gaitística de noso, acadando un éxito rotundo nesta angueira, xa que son centos e destacadísimo os gaiteiros que se formaron ao seu carón, continuadores desta estirpe.

Sexa a miña humilde homenaxe recuperar o artigo que lle dediquei en Faro de Vigo o 4 de marzo de 2001 co título «O gaiteiro do Fragoso». Daquela tiven oportunidade de falar con el con motivo da aparición do seu disco en Do Fol.

O gaiteiro do Fragoso tocou a gaita que sabe a herba, a das raíces da terra, a do sabor popular que nos permite brincar con entusiasmo. Que a terra lle sexa leve, mestre gaiteiro!

Henrique Otero Covelo, “o gaiteiro do Fragoso”, naceu hai setenta anos no camiño da Brea, en Lavadores. Os seus primeiros pasos no eido da música deunos ao pé da casa, nas Escolas Nieto, onde Mónico García de la Parra y Téllez, descubriu o seu talento como instrumentista. Con apenas dezaseis anos, entrou a formar parte da Banda Municipal de Música como trompa, para pasar logo a tocar o fliscorno e o bombardino; despois de case cincuenta anos domeando o vento, era o músico máis antigo no momento da súa disolución no ano 93.

No servizo militar serviu na sección de gaiteiros do Ministerio do Exército de Madrid, cidade onde coñeceu o gaiteiro lucense Antonio Martínez, que lle deixou unha forte pegada. O mozo Covelo intuía xa o que era a gaita enxebre, a gaita non lixada, a gaita do arrogante gaiteiro de Penalta que cantou Curros Enriquez, a pureza das notas de Xan Míguez o “gaiteiro de Ventosela”, ou a de Avelino Cachafeiro o “gaiteiro de Soutelo”.

De volta a Galicia, entrou no grupo de gaiteiros “Vento das Cíes” e, pouco despois en 1958, coincidindo coa celebración do IIº Concurso de Gaitas convocado pola sección viguesa de Educación e Descanso, fundou co gaiteiro Suso Portela “Os Cruceiros”; un cuarteto clásico que completaban Carlos Conde, tamborileiro, e Manolo Solla, bombeiro, e, ao que ocasionalmente, se engadía Militón, un consumado xenio no arte da pandeireta.

“Os Cruceiros” sortearon durante vintecinco anos os perigos trivializadores do folclorismo que promovía a Sección Feminina e os Coros e Danzas do Réxime coas únicas armas do seu talento e da súa intuición; acadaron grande popularidade en todo o país, chegando a gravar un elepé e catro discos singles. “Airiños do Parque de Castrelos”, “Airiños de Sampaio”, “Os Morenos de Lavadores”, “Os Campaneiros de Vilagarcía”, “Os Garceiras de Melide” ou “Os Raparigos de Ferrol” foron outros grupos que mantiveron viva a nosa música popular nun tempo heroico para a expresión da nosa identidade.

O gaiteiro do Fragoso non se conformaba e será quen propoña en 1966 ao alcalde Portanet a creación dunha Escola de Gaiteiros na Escola de Artes de Oficios. Iniciativa que se concretaría en 1971 coa posta en funcionamento dunha aula experimental de gaita dentro do Conservatorio Municipal de Vigo da que será o seu primeiro mestre. O fito senlleiro desta primeira “cátedra da gaita galega” levarao a loitar por dar un paso máis aló: facer oficial a gaita. Un novo soño feito realidade en 1977, co apoio do pleno da Corporación, cando o Ministerio de Educación y Ciencia recoñeceu por vez primeira os estudios oficiais desta expresión musical.

Dende a súa cátedra do Conservatorio vigués o gaiteiro do Fragoso desenvolveu unha inxente tarefa como facedor de gaiteiros e defensor da mellor tradición gaitística galega. Coma formiguiña entusiasta puxo os alicerces da alborada actual da nosa gaita no mundo. Velaí a publicación das súas “Leccións de gaita” no ano 1978. Velaí os seus centos de alumnos e discípulos como o mestre Xaime Estévez Vila ou os recoñecidos Carlos Núñez e Susana Seivane. Velaí a vixencia das súas pezas interpretadas por grupos como Noitarega ou Treixadura. Velaí as súas duascentas dez composicións orixinais, reunidas baixo a denominación de “Os cantares dos gaiteiros”, unha única obra, magno friso creativo da música popular contemporánea de noso. Velaí a profundidade dalgunhas das súas pezas vocais, inesqueciblemente emotivas como a “Oración do gaiteiro” que escribiu no recordo dos rapaciños do Colexio Vista Alegre de Cabral, afogados no accidente do río Órbigo; velaí o virtuosísmo da súa muiñeira da “Marmuradiña”, a profundidade da súa “Alborada do Fragoso”, a enxebreza da súa “Muiñeira do Lagares”, ou a riqueza tímbrica formidable da súa “Jota do Gaiteiro do Fragoso”.

A concesión por parte do Ateneo Ferrolán da Gaita de Ouro, medalla Constantino Bellón, e a aparición do seu extraordinario disco “O gaiteiro do Fragoso”, editado dentro da colección Do Fol de Boa Music, constitúen dous merecidísimos recoñecementos para unha lenda viva da nosa música popular. O gaiteiro do Fragoso toca a gaita que sabe a herba, a das raíces da terra, a do sabor popular que nos permite brincar con entusiasmo.

Serra do Galiñeiro

/en , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo abordo as ameazas que sofre a Serra do Galiñeiro, unha das alfaias da natureza na nosa área metropolitana, ameaza pola instalación dun parque eólico e polas catas dunha prospeción mineira coa intención de «determinar o seu potencial mineiro en minerais de terras raras».

A coroa vexetal da área metropolitana viguesa, xunto á marabilla da ría, son as dúas principais alfaias da natureza  ao noso coidado. Un patrimonio natural trazado pola cordal da Serra do Galiñeiro que se estende polos concellos de Vigo, Mos, Gondomar, O Porriño e Tui. Os outeiros do monte Alba, o miradoiro do Cepudo e o pelouro do monte Galiñeiro (711 metros) constitúen referentes na paisaxe dos vales do Fragoso, A Louriña, o Val Miñor, o Baixo Miño e do propio Morrazo, ademais da orixe de regueiros e regos que manteñen afluentes dos ríos Zamáns, Vilaza, Chenlo, Miñor e Louro. Coa única excepción do Monte Aloia (629 metros) no concello de Tui, declarado parque natural en 1978, o resto da Serra do Galiñeiro, a pesar dos seus valores naturais, culturais, etnográficos, económicos e sociais carece de calquera figura de protección. Unha anomalía incompatible coas directivas europeas de protección dos espazos naturais, como denuncia o movemento social “Pola protección da Serra do Galiñeiro”, formado por catorce colectivos veciñais, deportivos, ecoloxistas e culturais, que reclaman a súa inclusión na rede galega de espazos protexidos.

O patrimonio natural da Serra do Galiñeiro está en perigo, a mercede dos cada día maiores intereses económicos que puxeron os seus ollos na riqueza que atesoura este espazo natural e cultural. A plantación masiva de eucaliptos, piñeiros e acacias reduce a biodiversidade dun espazo onde nas turbeiras e breixeiras húmidas se localizan endemismos florais como carrasco da turbeira e outras plantas en vías de extinción. Como agresivas co hábitat son a proliferación de canteiras, algunhas ilegais, outras abandonadas sen ser restauradas, e os vertedoiros incontrolados de lixo e entullo, agochados na impunidade do monte. Outrosí sucede coa apertura incontrolada de pistas e a súa ampliación con terra e entullo, e mesmo o seu asfaltado, co seu impacto brutal sobre as drenaxes dos mananciais, presas, levadas e muíños de auga, coa única intención de ser utilizadas por todoterreos, motos de cross e quads, vehículos moi agresivos para un espazo que lle é propio a endemismos como a saramaganta, á ra patilonga e ao cabalo do monte (raza autóctona declarada en perigo de extinción), un dos últimos cabalos salvaxes que quedan en Europa. Ameaza para os cabalos en liberdade, como para as aves que alí nidifican ou utilizan a serra como paso migratorio, que se incrementaría co proxecto intrusivo de instalación dun parque eólico que modificaría de forma irreversible esta paisaxe.

O patrimonio xeolóxico e cultural da Serra do Galiñeiro tamén está ameazado. A monumentalidade paisaxística das formacións de gneis de riebeckitanos, eses grandes pelouros do cume do Galiñeiro desafíados polos escaladores de todo Galicia, desaparecería de instalarse o aberrante parque eólico. Tamén estarían en perigo cavidades de valores xeolóxicos singulares, mais tamén orixe e morada dun amplo patrimonio de tradición oral, como a Cova da Becha (orixe dun culto relixioso non cristiano, ao que Ferrín dedicou artigos memorables) en Vincios e A Lapa da Moura en Morgadáns, covas estudadas polo Club Espeleolóxico Maúxo. Como quedarían afectadas as pegadas da presenza humana en xacementos de petróglifos da Auga da Laxe, Santa Lucía e Penedo das Pías, en mámoas como as de Chan das Moutas ou na fortaleza altomedieval do Galiñeiro. Un patrimonio arqueolóxico e etnográfico que ben merecía ser protexido sendo declarado Ben de Interese Cultural.

Como nova e grave ameaza supón para o futuro da Serra do Galiñeiro a solicitude da multinacional sudafricana Umbono Capital de realizar catas de prospección mineira nunha zona de monte entre os concellos de Mos e O Porriño coa intención de “determinar o seu potencial mineiro en minerais de terras raras”. Un eufemismo que non pode ocultar que procuran alí a existencia de itrio, escandio e outros minerais utilizados para a fabricación das baterías dos móbiles e automóbiles híbridos ou de pantalla de raios X.

Mais e sobre todo, o que está en perigo na Serra do Galiñeiro é un modelo de desenvolvemento sostible, tanto das actividades agrarias (especialmente o pastoreo de gando ceibe, a agricultura ecolóxica e aproveitamento forestal) como das deportivas (escalada, ciclismo de montaña, equitación, carreiras de montaña e orientación), culturais (celebración dos curros de Vincios e Morgadáns) e de turismo e lecer (senderismo, visita aos parques arqueolóxicos, colleita de cogomelos, etc.).

Esta alfaia do noso patrimonio natural e paisaxístico precisa do agarimo e compromiso de todos. Así o exixirán o vindeiro domingo 21 de abril os participantes na IV Andaina Pola Protección da Serra do Galiñeiro que saírá as 10:30 horas do Parque Forestal de Zamáns.

Campo do Fragoso CXXXVI

/en , , , /por

NAUFRAXIO

A innecesaria sobreexcitación de Iago Aspas no derbi de Riazor abriu unha perigosa vía de auga no Celta. Na matinal de onte, milleiros de celtistas comprobamos nun silencio inquedante como este furado na estrutura acadaba un tamaño alarmante. Non quedaban moitas dúbidas, arruinábanse as ilusións depositadas nun equipo que se afundía diante das nosas olladas abraiadas, quedando coma un barquiño de papel ao capricho da ventoleira combinativa do excelente Raio Vallecano de Paco Jémez.

Sobre o campo do Fragoso evidenciáronse onte moitos dos erros celestes dunha tempada moi mal planificada por Miguel Torrecilla, o principal responsable técnico deste novo fracaso. E moitas son as opinións a este teor que os seareiros realizan na bancada, que tamén deben ser compartidas no espazo público. Sen entrar a valorar os recursos económicos dos que dispuxo (superiores aos doutros clubes hoxe mellor clasificados), o director deportivo fichou mal, tanto en verán coma en inverno, con eleccións tan misteriosas como as do coreano Park ou a do veterano Pranjic. Desaproveitou a tempada de inverno para reforzar o equipo cun segundo mediocentro que acompañase a Borja e cun dianteiro que servise de referencia en ataque. E se todo isto non abondase, a absurda contratación de Abel Resino, incluído o estrafalario episodio do ultra Salva Ballesta e a conseguinte reacción de apoio incondicional da caverna mediática deportiva madrileña, só contribuíu a aumentar o deterioro no club e a liquidar a mellor das herdanzas do ascenso con Paco Herrera, o patrón de xogo dun equipo ordenado e sereno que coidaba o balón e procuraba así as súas oportunidades.

Fronte ao Raio, o Celta naufragou dende o inicio. Resino prescribiu ao seu equipo a mesma receita que diante do Barcelona. Defensa moi adiantada, case na medula, presión do resto dos xogadores por todo o campo e atención para as xogadas a balón parado a cargo de Fabián Orellana. Aí remata toda versatilidade táctica dun adestrador que en apenas seis xornadas (acadou catro puntos) estirpou de raíz calquera rastro do xogo académico dun equipo ao que, até entón, lle faltaba gol e lle sobraba capacidade combinativa. Foille moi doado ao Raio fender semellante proposta. Abondoulle deixar que o galego Trashorras dirixise devagariño e como moita precisión, como a el lle presta, a orquestra vallecana na que Lass e Leo Baptistão colleron moitas veces as costas dos nosos laterais, outra volta moi afastados das bandas. Non pasara o cuarto de hora, cando os madrileños se adiantaron grazas a un fermoso remate de tacón de Piti, xerado tras un erro celeste garrafal na marcaxe dos extremos. Daquela co taboleiro de marcas en inferioridade, o mellor do Celta en todo o partido xa pasara, catro minutos nos que chegou a forzar catro saques de recanto consecutivos. Rematou a primeira parte con dúas oportunidades estragadas por un Park moi nervioso, un cacheirón e unha cabezada dende a frontal que chegaron a Marcador.

Na reanudación o Celta non recuperou nin a orde nin o concerto. O partido transformouse nun pasacorredoiras no que o balón voaba dunha área a outra con escaso sentido. No obstante, a entrada de Mario Bermejo como dianteiro centro, un traballo de auténtico atalante, incomodou na área pequena á defensa madrileña. Foi un espellismo. Cando Trashorras e o seu escudeiro Domínguez recuperaron o control, o partido volveu coller acougo e o fútbol volveu ter sentido. O golazo de Delibasic, faltando apenas dez minutos, froito de catro pases ben orientados, amosou que o Raio Vallecano xogaba ao fútbol e os de Abel Resino á ruleta (rusa). Consumábase así o naufraxio dun equipo que queda á deriva. Boa falta fai un salvavidas.

Vigo, reconquista cidadá

/en , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo reflexiono sobre o carácter cívico que entendo debe ter a festa da Reconquista que hoxe celebramos en Vigo.

Abandonada a resesa compoñente antiliberal, decimonónica e franquista da celebración da Reconquista, recuperada a súa dimensión de festa netamente popular, vencellada á recuperación cidadá do Casco Vello, esta nosa efeméride local laica do 28 de marzo debería constituír tamén radical afirmación da nosa cidadanía. O “día da Reconquista” é a xornada acaída para actualizar cada ano o estado de saúde do proxecto colectivo de Vigo como cidade, que non é outra cousa que saber da calidade da nosa convivencia, a función primixenia e esencial de cada polis.

Desta reconquista 2013, hai razóns abondas para a maior preocupación, xa que Vigo, a pesar de conservar o seu carácter dinámico, inequivocamente revolcado e optimista, non vive os seus mellores días. Cidade portuaria atlántica de espírito aberto e cosmopolita, chantada no século XXI sobre a súa raíz industrial e obreira, non é allea aos efectos devastadores desta crise de devaluación interna, que baixa os salarios, provoca o peche de comercios, oficinas e almacéns, incrementa o paro, a desigualdade e a exclusión. Ao longo do pasado ano, Vigo perdeu como media case dez empregos diarios, rematando 2012 cunha porcentaxe de paro do 23,5 %, a máis alta das cidades galegas, case dous puntos por riba da media galega (21,8 %). As 33.530 viguesas sen emprego (48.909 persoas no conxunto dos concellos da área metropolitana) dan a medida real da ferocidade dunha crise que afecta de forma brutal ás persoas máis novas, onde para vergonza de todos se duplican ou case triplican estas porcentaxes. Situación máis dramática aínda para aquelas que agotaron as prestacións de desemprego, probablemente xa máis dun terzo, que viven á mercede da axuda familiar e dos soportes solidarios.

Situación á que tampouco é allea a desfeita da caixa de aforros, unha catástrofe de enormes dimensións para a nosa abella da ribeira, cuxas consecuencias aínda non foron suficientemente valoradas. O proxecto construído co esforzo dos emprendedores e aforradores vigueses dende 1880 malogrouse na primeira década de 2000 debido tanto aos “erros de xestión dos seus directivos” (prefiro utilizar este piadoso eufemismo) coma ao rotundo fracaso dos procesos de fusión (en 2000 o de Caixanova, en 2010 o de Novacaixagalicia) onde primaron máis a ambición dos políticos ca os intereses xerais dos impositores e da cidadanía de cada un dos territorios fundacionais das entidades. A enorme estafa aos preferentistas, sometidos a un curraliño que ameaza con quitarlles á metade dos seus aforros, a rápida desmontaxe da rede territorial da entidade, como a liquidación (na práctica) da obra social e cultural da caixa, un patrimonio de todos os galegos do que se descoñece o seu futuro, constitúen motivos abondos para a maior indignación da cidadanía viguesa.

Crise institucional tamén a que vive o concello vigués, sometido aos maiores rigores e dificultades por parte do resto dos poderes públicos con competencias sobre a cidade viguesa. Unha situación só explicable polo feito de que nas eleccións municipais a maioría cidadá non compartiu a orientación dos que gobernan na Deputación Provincial de Pontevedra, na Xunta de Galicia e no Goberno de España. A situación de bloqueo de proxectos fulcrais para Vigo como os da Área Metropolitana, os do Transporte Metropolitano ou os do Hospital de Valadares non son alleos a esta estrita “dieta” de austeridade para Vigo e a súa área ditada pola dirección do Partido Popular. Outrosí sucede coa situación do aeroporto de Peinador, sometido a un devalo programado, coa chegada do AVE e da variante por Cercedo (da que xa nin se fala nas previsións de atrasos), ou coa posta en marcha do proxecto de Cidade do Mar, esencial para o futuro da Universidade de Vigo. Por non falar xa dos proxectos “esquecidos” como a construción da Biblioteca do Estado ou co apoio “comprometido” a dotacións culturais básicas como o Marco, museo ao que hai tempo pretenden afogar, ou ao sempre maltratado Museo do Mar de Alcabre. Motivos abondos para a queixa cidadá e para exixir nesta reconquista a recuperación dun diálogo interinstitucional sen límites, propio dun sistema democrático de competencias compartidas coma o noso.

Mais tamén hai nestes días algunhas razóns para a esperanza. Os evidentes sinais de recuperación da actividade no sector da automoción, hoxe o principal activo do emprego industrial, como a anunciada recuperación da actividade nas gradas dalgúns estaleiros aventuran unha posibilidade de mellora para o sector industrial. Como tamén é alentador o incremento da actividade portuaria, que debería consolidarse coa consecución do seu carácter de porto nodal na rede de transporte europeo, reivindicación que debería unir a todos os sectores políticos e sociais vigueses.

Campo do Fragoso CXXXVI

/en , , , , /por

OUBIÑADA

Foi a de onte unha tarde dunha grande oubiñada, tanto polo gol decisivo do capitán celeste coma polo seu extraordinario partido no que sostivo ao Celta fronte ao mellor equipo do mundo. Poucas veces celebramos tanto un gol do grande Borja Oubiña, insignia do Celta desta década, como esta marabillosa cabezada, caíndo en chapa preto da área pequena. Un gol memorable, fermoso, que permite aos nosos continuar con maior pulo na pelexa pola permanencia. E non foi doado acadar este empate, que soubo a gloria, fronte a este Barça construído arredor dun Messi obsesionado por golear en Vigo e acadar outra das súas marcas.

Abel Resino adiantou a defensa, afastou aos seus laterais das bandas e con Insa e Pranjic construíu un trivote no medio do campo baixo o control de Borja. Este debuxo táctico permitiulle xuntar as liñas e reducir os espazos arredor de Messi, o que supuxo ademais reducir o tempo de posesión do Barcelona. Resultou un acerto, sobre todo polas posibilidades que tiveron Orellana e Augusto para chegar a área de Pinto, mais tamén un grande risco no terreo defensivo, xa que facilitou uns amplísimos corredores polos que Tello e Alexis intentaron buscarlle as costas aos nosos laterais Jony e Roberto Lago, aos que lles tocou a peor parte.

O partido foi tan igualado coma xusto resultou o marcador final. Foi de tenteo o primeiro cuarto de hora, no que o Barça xa procurou a entrada dos seus extremos. O Celta respondeulle coa velocidade dun Orellana motivadísimo e coa vontade diesel de Augusto, a quen lle foi anulado un gol no minuto doce. A posesión pasou ao Barcelona, mais o Celta non perdeu nin a súa intensidade nin a súa orde nin a súa paciencia, procurando atopar a mínima oportunidade para quebrar a cintura de Piqué. Cando os nosos aínda se recuperaban da primeira xenialidade de Messi, apareceu unha ocasión de ouro para eles. Park foi derrubado na área de Pinto, tras outra combinación de Orellana e Augusto. Un penalti non sinalado, que sería “compensado”, sete minutos despois, preto da media hora de xogo, cando o árbitro non quixo ver unha falta semellante de Roberto Lago sobre Messi.

Durante o treito final da primeira parte o xogo estaba moi vivo en ambas as dúas áreas. Oubiña xutou moi duro sobre Pinto, aproveitando na área un erro colosal de Piqué. Respondeu Messi cun servizo sobre Tello que a promesa guindou a Marcador. O Celta quería, e puido. No minuto 37, volveuno intentar Orellana. Entrou na área, caneou a dous defensas e deixou que fose Insa quen marcase o primeiro tanto dun biqueirazo. Decontado respondeu Messi cun saque de falta maxistral, desviado in extremis por Varas. Mais, un minuto despois sería Tello quen igualaría o marcador, cando por fin, despois de moito intentalo, pillou as costas de Jony.

Tras a reanudación o Barcelona recuncou na súa estratexia de entrada polas bandas. Nunha destas tiradas, Messi fabricou o gol que precisaba o seu historial. Abriu moi profundo sobre Tello, que despois de superar ao seu defensor centrou para que o astro arxentino marcase a pracer. Faltando menos de vinte minutos o encontro diante de tan poderoso rival semellaba perdido. Porén, o Celta de Resino non se rendeu. A entrada do medio centro gabonés Madinda foi decisiva. Das súas biqueiras naceu a incrible igualada. Un balón gañado polo canteirán permitiu o centro de Orellana que viu como quedara só Oubiña na área pequena. Non fallou o gran capitán. Foi un partido inesquecible para a nosa memoria como afeccionados. Poderemos contar que vimos marcar a Lionel Messi o seu primeiro gol en Balaídos, no mesmo encontro no que Borja Oubiña respondeu cunha gran cabezada para a historia do celtismo.

Vídeo de Gol tv.

Día mundial do teatro

/en , , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo, ao fío da celebración do día internacional do teatro, reflexiono sobre a precaria situación actual das artes escénicas.

O vindeiro mércores, 27 de marzo, celébrase o “día mundial do teatro”. Creada en 1961 polo Instituto Internacional do Teatro (ITI), durante esta xornada en milleiros de escenarios difúndese unha mensaxe na que se reflexiona sobre a importancia do teatro para a humanidade e o seu papel para a harmonía internacional e a súa achega ao diálogo entre pobos e culturas.

A mensaxe deste ano foi escrita polo italiano Darío Fo, premio nobel de literatura de 1997, que denuncia a situación actual do teatro na contorna da crise económica europea que estamos padecendo. Fo compáraa con aqueloutra crise sofrida polo teatro no século da Contrarreforma (XVII) cando se produciu un gran éxodo de actores de Commedia dell ‘Arte, despois de que en Roma se decretase o desmantelamento de todos os espazos teatrais, “acusados de ofender á cidade santa”. Darío Fo cre que, coma daquela, hoxe “o poder tomou unha decisión intolerante contra os comediantes expulsándoos do seu país”. “Actualmente, os actores e as compañías teñen dificultades para atopar escenarios públicos, teatros e espectadores, todo a causa da crise. Os dirixentes, polo tanto, xa non están preocupados por controlar a aqueles que os citan con ironía e sarcasmo, xa que non hai sitio para os actores, nin un público a quen dirixirse”. Remata a súa mensaxe o dramaturgo italiano salientando con moita retranca que a “única solución á crise reside na esperanza que se organice unha grande caza de bruxas contra nós [refírese aos comediantes] e sobre todo contra a xente nova que desexa aprender a arte do teatro”.

En Galicia, o día mundial do teatro celebrarase o mércores na Coruña coa cerimonia de entrega da XVII edición dos premios María Casares, organizados pola Asociación de Actores e Actrices de Galicia, presidida polo vigués Antonio Durán “Morris”. Dentro desta gala está prevista a lectura do “Manifesto galego do día mundial do teatro”, preparado para esta ocasión polo escritor Cesáreo Sánchez Iglesias. Unha fermosísima peza literaria na que se defende o teatro como testemuña e “actor-activista” da realidade cultural e social de Galicia. “Só da mao do teatro somos capaces de nos soñar nos outros, ao nos reflectir nas súas personaxes”, escribiu o grande poeta do Irixo, para expresar como o teatro é unha arte enchoupada na alma de noso,  xa que “en todo teatro, tamén no teatro galego, está depositado o ser colectivo dunha cultura”. “Se facemos memoria dos últimos corenta anos, a biografía do teatro galego é a biografía da cultura galega. No devir do teatro galego está insculpida a biografía deste pobo de noso”, afirma o actual presidente da Asociación de Escritores en Lingua Galega, para despois salientar o exemplo ético da actriz Dan Thi Lhin que “coas ferramentas do teatro, alentou os soños dun futuro en liberdade para a súa terra. Esta lección ética é a que sempre ollei en vós, todas as xentes do teatro galego”.

Este día mundial do teatro celébrase cando a cultura galega homenaxea no 17 de maio a Roberto Vidal Bolaño, unha das figuras senlleiras da nosa literatura dramática, ademais de promotor da modernización e dignificación en Galicia das profesións vinculadas coa produción teatral. Mais tamén nun momento no que estes oficios viven os días máis difíciles para súa supervivencia. Os recortes enormes dos poderes públicos no eido cultural, con especial crueza por parte da Xunta de Galicia, puxeron a todo o sector das artes escénicas na quebra e a piques do seu desmantelamento. A Plataforma das Artes Escénicas leva denunciado os graves efectos do atraso nos pagamentos de AGADIC (por traballos xa realizados) e a desaparición na práctica dos programas de distribución de espectáculos e de axudas á produción. Outrosí sucede coa situación baixo mínimos do Centro Dramático Galego, até agora unha peza esencial para os profesionais do sector.

O teatro galego, cuxa contribución durante as catro últimas décadas foi esencial para a cultura galega, precisa un plan estratéxico urxente de dinamización, que asegure a súa continuidade. Con vontade política e sen necesidade dunha millonada existen alternativas para facelo viable. É posible optimizar a rede de salas para ampliar o número de funcións e espectadores. É posible introducir medidas de estímulo directo para o público, como as do bono cultura, ensaiadas con éxito noutras comunidades. É posible priorizar o apoio a este sector, onde hai un emprego importante, sobre a quimera de “relanzar” a programación da Cidade da Cultura, que como era previsible xa desangra os orzamentos públicos. Cómpre apostar polo teatro. Ten razón Cesáreo Sánchez Iglesias cando alerta: “Se mancan o corpo do teatro, férennos e doémonos. Dóese a sociedade toda e sentimos que nos están a intentar saquear o que de máis verdadeiro nos posúe”.

Onte 558: Conmoción e pavor

/en , , , , , , , , /por

Transcorridos dez anos do comezo da guerra de Iraq, recupero o artigo que con este motivo do inicio de semellante disparate publiquei tres días despois, o 23 de marzo de 2003, en Faro de Vigo. Aquela «Conmoción e pavor», o título da peza, foi un agoiro dun erro gravísimo para a humanidade que supuxo unha guerra aínda non pechada, do que a poboación civil iraquí foi a primeira vítima. Á vista do sucedido e do que aínda comezamos a coñecer, creo que o artigo non perdeu interese. Recupero o texto tal como apareceu publicado daquela, apenas actualizado ortograficamente:

Na mañá do venres pasado, despois da segunda noite de bombardeos sobre Bagdad, gardáronse en Wall Street, momentos antes da súa apertura, dous minutos de silencio solidario, “unha homenaxe a eses trescentos mil militares profesionais norteamericanos que de forma tan valente defenden a libertade”, informaba o correspondente económico do noticiario radiofónico. Instantes despois, os brokers novaiorquinos lanzáronse a desputar no parqué a súa carreira entolecida para recoller os primeiros beneficios deste “ataque intelixente e selectivo sobre as residencias de Hussein”, unha operación cirúrxica que estaba sendo todo un éxito: os índices comezaron axiña a repuntar, mesmo acadando unhas cotas espectaculares (a maior suba dos últimos anos), o dólar recuperábase fronte ao euro, os prezos do petróleo situábanse por baixo dos vinte e cinco dólares o barril, nunha inxección de optimismo que contaxiaba os índices bolseiros de todo o mundo. George Bush, Donald Rumsfeld e Condoleeza Rice, tres bos colegas en excedencia temporal do sector petroleiro, non poden agochar a súa satisfacción, o efecto da chuvia de bombas intelixentes funciona, o presidente, despois destes días tan estresados, poderá disfrutar do seu merecido fin de semana no rancho texano.

Porén, non hai o mesmo optimismo en Moncloa. O presidente volveu disgustado da xuntanza trimestral da Unión Europea en Bruxelas. Os vicepresidentes e asesores saben que non gusta destas convocatorias tan numerosas e aborrecidas, onde sempre hai que chegar a consensos e a el non o valoran como un estadista mundial que participou nunha cimeira histórica nas Azores. Cóntalles que soubo esquivar a mirada deses pacifistas antipáticos, eses fachendosos que se cren os amos dos valores europeos e que tiveron a ousadía de pedir que cese o ataque americano: “o gordo alemán e Chirac sentaron xuntos, fronte miña, pero eu non piquei, metinme nos papeis e a traballar”. Moncloa respirou aliviada cando viu nos xornais a foto con Tony, “fixemos un á parte de dous minutos para falar do noso e logo me despachei a gusto na roda de prensa”. Polo que agora está mais anoxado o presidente é polo que lle contan os seus dos pacifistas: “hai manifestacións non autorizadas de estudantes en moitas cidades, insúltanos e apúpanos diante das nosas sedes; os seguidores de Felipe González e os comunistas queren sacar tallada; algúns violentos chegaron a tirar ovos nun acto pre-electoral. Presidente, hai que actuar”. “Acougade, meus. Acebes xa deu as ordes oportunas. Insisitide no discurso de firmeza e seguridade, na nosa tradicional defensa da tolerancia e dos valores democráticos que o partido forxou nestes últimos sete anos. Na legalidade indubidable da 1441 e da 687, nos crimes do sanguinario Hussein, nos intereses económicos agochados dos franceses, nos nosos buques de apoio humanitario. Non sexades mixiriqueiros!, sabedes que temos argumentos de abondo para gañar esta batalla e o partido, que eu saiba, é unha pina. Acougade, prometéronme que isto acabará nuns días!”, insiste o presidente.

Os cidadáns conscientes do mundo, os millóns de pacifistas, desprezados ridiculamente polo presidente Aznar, os que escoitamos a radio, os que lemos os xornais independentes, os que contemplamos enrabexados na tele as imaxes da muralla de fogo e morte sobre Bagdad, os que nos manifestamos pacificamente contra este horror somos tamén vítimas desta grande operación de conmoción e pavor sobre a dignidade humana. Seres humanos que sufrimos a mentira, o cinismo como arma de actuación destes políticos dunha e outra banda do Atlántico que defenden a creación dun imperio unipolar por medio dunha guerra ilegal, inxusta, inmoral, motivada por tan indignos intereses de apoderarse dese elixir negro que emborracha as súas contas correntes. (“Por qué o noso petróleo está baixo as areas deles?”, preguntaba de forma irónica nun maxistral artigo contra esta guerra o escritor Eduardo Galeano). Por moito que eles digan, pouco lles importa aos promotores deste ataque a destrución dun país empobrecido e as vidas dos seus cidadáns castigados durante trinta anos polo réxime dun dictador miserable e agora polos seus “liberadores”. Somos os cidadáns conscientes do mundo os que temos a responsabilidade de parar esta guerra de mísiles e mentiras, participando de forma activa nas mobilizacións que reclaman a restauración da orde da legalidade internacional e na recuperación dos valores da cultura da paz que comparte a humanidade. Guerra Nunca Máis!

Por moitos libros, Penzol!

/en , , , , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo homenaxeo a Fermin Penzol e a Francisco Fernández del Riego con motivo do premio outorgado pola Asociación Galega de Editores á Fundación Penzol.

O venres, no seo da Noite da Edición 2013, celebrada no impresionante galeón de pedra que é o auditorio de Beiramar, os editores galegos entregamos o Premio Francisco Fernández del Riego á cooperación no labor editorial á Fundación Penzol. Recoñeciamos así a traxectoria de medio século da institución creada por Fermín Fernández Penzol-Labandera en Vigo o 7 de abril de 1963, que dende o seu inicio se constituíu no centro de estudos e documentación especializada en lingua e literatura galega de referencia. Sabiamos que con este premio homenaxeabamos tamén no ano do centenario do seu nacemento a don Paco del Riego, o incansable director da Biblioteca Penzol, dende aquel 5 de maio de 1963 no que se inauguraron as primeiras instalacións no número 24 de Policarpo Sanz, no edificio Bárcena, nuns locais da caixa de aforros, até xaneiro de 2010, poucos meses antes do seu pasamento.

Penzol e del Riego compartiron o seu amor polos libros, a súa paixón pola bibliografía galega, coma unha tarefa política ao servizo do seu país, que asumiron con grandes doses de sacrificio e discreción. Ambos os dous formaron parte das Mocidades Galeguistas e despois do Partido Galeguista, tanto durante a República como logo na clandestinidade. Como salientou Isaac Díaz Pardo, o seu traballo paciente de “recoller libros e documentos, anacos esparexidos da nosa historia esnaquizada, constituiría o material necesario para a reconstrución da nosa memoria”. Un labor patriótico esencial para a nación galega. Durante os difíciles anos das décadas de 1940 e 1950, ambos os dous compartiron o proxecto de constituír en Vigo, que carecía dunha “institución galega” de referencia (ou nas palabras de Méndez Ferrín, “Vigo, o centro simbólico da Galicia futura e ceibe”), unha gran biblioteca nacional galega, sobre o país e sobre a súa lingua.

Un proxecto iniciado  de moi novo polo “gran bibliotecario de Galicia” (Carballo Calero bautizou así a Penzol). O propio Fermín confesoulle a Salvador de Lorenzana (un dos alcuños de don Paco), na entrevista publicada en 1957 en Buenos Aires en “Galicia emigrante”, que os primeiros libros da súa colección (“Galicia antigua” de G. De la Riega, “Varones ilustres de Galicia de Pardiñas Villardefrancos e dous ou tres tomos da “Galería de gallegos ilustres” do vigués Vesteiro Torres) mercáraos en 1916, nun posto da rúa San Bernardo, cando estudaba Dereito na Universidade de Madrid. Así comezou unha colección de material bibliográfico que Penzol foi [nas súas palabras na citada entrevista] “axuntando para Galicia e a Galicia lla entrego por medio de Galaxia que é, antre as entidades culturais da nosa terra, a que, ó meu ver, reune as meirandes garantías de fidelidade e de eficiencia dinámica en orde á revitalización da nosa cultura”. Unha doazón a Galaxia que entregou simbolicamente en 1956, mais que se faría efectiva en 1963, cando se constituíu a Fundación Penzol, como institución xurídica responsable dos fondos.

Aquela colección inicial de Penzol, formada por 7.751 libros e 6.012 folletos, revistas, periódicos, manuscritos e documentos diversos, incrementouse notablemente ao longo destas cinco décadas. Hoxe conta cun catálogo extraordinario que abrangue dende o denominado “fondo histórico” (400 libros do século XVI ao XVIII), a cerca de 50.000 libros, oito coleccións completas de periódicos, milleiros de cartas, revistas, publicacións periódicas e folletos, 400 manuscritos, ademais dun importante arquivo sonoro, fotográfico e a máis diversa documentación sobre Galicia e a lingua galega. A este desenvolvemento non foi alleo, o apoio proporcionado polo concello de Vigo, que permitiu en 1985 (sendo alcalde Manuel Soto) o traslado das instalacións da Penzol á Casa Galega da Cultura, na praza da Princesa, contando ademais dende entón co soporte técnico de persoal bibliotecario especializado, onde foi esencial o traballo de María Ángeles Vidal Fraile. Apoio municipal consolidado cando Carlos González Príncipe presidiu o primeiro goberno municipal vigués coa participación dos partidos nacionalistas (1991-1995), que acometeu as obras de ampliación das instalacións da biblioteca e cedeu á Fundación Penzol á “planta baixa para instalar nela un Museo Permanente do Libro Galego, con especial atención á participación da Cidade de Vigo no mundo da edición”.

Hoxe a Biblioteca Penzol é a biblioteca principal da edición en lingua galega e, probablemente, tamén o primeiro centro bibliográfico sobre a historia da Galicia contemporánea. Un proxecto consolidado que, porén, debe facerlle fronte ao reto ineludible da completa dixitalización dos seus fondos e da súa integración na rede. A Penzol do século XXI. “Por moitos libros, Penzol!”, como don Paco abeizoaba ao seu amigo Fermín.

Campo do Fragoso CXXXV

/en , , , /por

AFOUTEZA

A pesar do que vexamos na táboa clasificatoria, apenas un posto por riba do pechacancelas, o Celta non está morto. Fronte ao Real Madrid amosou que o seu lume aínda alampea, que atesoura doses moi elevadas de afouteza e orgullo e mesmo algunhas valiosas alternativas tácticas para este treito decisivo da liga, os próximos tres ou catro partidos, no que pode ou quedar desenganchado definitivamente ou continuar pelexando deica o derradeiro alento.

Resino non fixo grandes modificacións no seu once inicial, apenas a entrada de Túñez, que fixo mellorar a toda a defensa, e a inusual colocación de Quique de Lucas como enganche, entre Augusto e Krohn-Dehli, aos que o toledano quere como extremos natos. Porén, dispuxo unha defensa en liña máis adiantada da que era adoito con Herrera, probablemente coa intención de desfacer o perigoso ataque dinámico dun Madrid que durante a primeira media hora quedou unha e outra vez en fóra de xogo. Esta exitosa variante defensiva, xunto a unha intensidade de inequívoca intencionalidade atacante incomodaron a un Madrid que tardou vinte minutos, si vinte, en chegar á porta de Javi Varas cun disparo frouxiño de Cristiano Ronaldo. Pola contra, durante este tempo o Celta estragou tres grandísimas oportunidades de superar a Diego López, o extraordinario gardameta da selección galega. Excelente durante os noventa minutos, pelexando con afouteza cada pelota con Pepe e Albiol, foi Iago Aspas quen dispuxo a primeira no minuto nove, cando xutou moi cruzado dende o recanto esquerdo da área, obrigando ao mangallón de López (un metro noventa e seis) a estricarse ao máximo e a desviar coas unllas  pelota a poucos centímetros do pau. Na seguinte xogada, foi Álex López quen recuncou cun soberbio pexegazo dende a frontal que permitiu lucirse ao porteiro de Paradela. Dez minutos máis tarde, sería Quique de Lucas quen enviou con moitísima intención, xusto ao ángulo dereito, unha dura falta de Pepe sobre Aspas, merecedora dun cartón.

A decoración mudou no derradeiro cuarto de hora da primeira parte, no que comezou a funcionar o ataque dinámico visitante, sobre todo cada vez que o balón chegaba ás biqueiras de Benzema, o único dianteiro madridista capaz de superar a defensa celeste polas bandas. Con todo, sería Cristiano quen enviaría un remate ao pao tras outro centro excelente do internacional francés e Callejón quen estragaría un man a man con Javi Varas, na que foi a mellor oportunidade do seu equipo durante o primeiro período. Tras a reanudación, o Madrid coa incorporación no medio do campo de Xabi Alonso gañou en orde e rouboulle o balón aos nosos. O Celta comezou a zumegar tinta. Marcelo avisou aos dez minutos cunha subida que estragou guindando o balón á grada de gol. Mais catro minutos despois, Cristiano non perdoou, aproveitando de potra un rexeite do porteiro na área pequena, tras un xute de Callejón. Marabilla foi que o Celta se sobrepuxese decontado, marcando Iago dous minutos máis tarde, aproveitando un pase de Bermejo, que acabara de entrar. Un remate do astro de Moaña case a cámara lenta, nunha posición complicada, ao que semellaba podería chegar Diego López, mais que entrou para a ledicia nosa.

Co empate no peto, o Celta recuperou a iniciativa, procurando un segundo tanto. Puido conseguilo Iago nun pexegazo que López parou in extremis. Mais foi unha xogada desgrazada, cando mellor estabamos, á que estragou un partido moi notable dos nosos. Javi Varas chegou tarde a un balón doado e derrubou a Kaká. O penalti transformado por Ronaldo pechaba as nosas grandes esperanzas. Con todo, aínda puidemos e debemos empatar cando faltando un minuto, Park toqueou ao longueiro un centro magnífico de Pranjic.  Poucas veces nesta tempada quedamos tan chafados. A afouteza do Celta non merecía esta derrota.

O futuro da cultura impresa

/en , , , , , , , , , /por

No artigo da semana en Faro de Vigo, a raíz da xornada sobre o futuro da cultura da impresa, organizado polo Consello da Cultura Galega, abordo o debate arredor da gratuidade e o futuro dos xornais e da industria editorial.

Convocado polo Consello da Cultura Galega o venres pasado participei na xornada de debate arredor do futuro da cultura impresa na rede, con especial atención á xornalística e á do libro. Como era previsible, a cerna da deboura estivo en como facer compatible a mudanza do paradigma comunicacional actual –o paso irreversible dunha cultura impresa baseada na imprenta gutemberiana a outra dixital xerada por Internet– con modelos de pagamento dos contidos dixitais que permitan unha vía para unha economía sostible da industria editorial.

Á luz da presentación dos dous modelos de negocio das plataformas dixitais da prensa española, valorouse se é posible que os lectores e lectoras de contidos dixitais, afeitos até agora a acceder de forma gratuíta aos xornais na rede, estean dispostos a pagar por eles neses novos “quioscos dixitais”. Unha cuestión fulcral para o futuro dos xornais e das empresas periodísticas sometidas ademais estes últimos anos aos efectos do severo encollemento do mercado publicitario, tanto nos soportes impresos coma tamén nos dixitais, como á caída de vendas dos xornais impresos, por mor da crise de devaluación interna na que estamos instalados e a súa inevitable diminución da actividade comercial. Unha encrucillada de saída moi incerta e difícil, xa que polo momento os diversos modelos de prensa dixital en España, a pesar de aumentar de forma espectacular a súa audiencia, cada vez máis atomizada e multidispositivo (dende os ordenadores, mais tamén dende taboíñas e smartphones), non son capaces de xerar os recursos abondos para asegurar a súa viabilidade.

Unha encrucillada e unha incerteza que afecta tamén á industria do libro, sometida a un proceso de profunda transformación, dende hai case unha década, cando comezou o fenómeno e-book, que tras cinco séculos de grande estabilidade arredor do obxecto “libro”, separaba o continente do contido. Coa aparición do chamado “libro electrónico” (un concepto moi amplo, que engloba aos e-books, mais tamén ás aplicacións de lectura multimedia ou aos libros educativos en rede), o coñecemento ou a creación literaria podían deixar de viaxar de forma exclusiva nun soporte impreso e encadernado para ser ofrecido ao público nas librarías. Abríase así un novo concepto para o libro, definido só polo seu contido. Unha mudanza decisiva na historia da comunicación cultural. Unha transformación que afecta a todo o proceso de edición, dende as creacións autoral e editorial, pasando pola distribución, até a recepción. Os autores e autoras poderán tirar partido das utilidades do hipertexto, que define o novo paradigma dixital, botando man das posibilidades de enlazar os seus hipertextos ou empregando imaxes, sons e outros recursos multimedia. Mais tamén, e non semella menos importante, os lectores e lectoras terán a posibilidade de compartir a súa experiencia de lectura, tamén co autor, e co editor, utilizando as redes informativas e sociais. Unhas utilidades dixitais que obrigan a redefinir o papel de intermediación dos editores e distribuidores e a reinventar a cadea de valor utilizada no proceso.

Tanto no caso da prensa como na edición de libros, a pesar das súas singularidades, este incerto proceso de tránsito obriga á hibridación, á necesidade de ofrecer tanto produtos impresos como dixitais. Explorar as posibilidades da edición expandida, baseada na complementariedade entre soportes e utilidades (uns contidos para o papel, outros diferentes para as pantallas), ou artellar alianzas sectoriais, e mesmo multisectoriais, para a distribución do contido dixital (informativo, editorial, musical, audiovisual ou multimedia), mesmo en colaboración coas subministradoras de telefonía, poden ser estratexias a ensaiar neste entorno tan bretemoso. Porén, nesta reinvención da industria cultural dixital, os editores de prensa e libros, como os produtores musicais e audiovisuais, ademais de ofrecer produtos (servizos) dixitais atractivos ao prezo máis axustado, debemos defender un modelo de propiedade intelectual que faga compatible o lexítimo dereito a cobrar polo seu traballo por parte de autores e editores co dereito ao acceso á información e á cultura da cidadanía. Sen desanoar este nobelo prexuizoso que identifica o acceso a calquera contido dixital na rede coa súa gratuidade, será imposible saír desta encrucillada. Tras este debate, aparentemente inocente mais de grande importancia política, está en xogo a sobrevivencia dun sector de prensa plural e territorializado e a viabilidade dunha industria cultural de calidade. Unha encrucillada de saída máis complexa en culturas minorizadas coma a galega, con enormes dificultades para contar con contidos dixitais na lingua propia.