Onte 1854: “A elegancia do século” de Pura Tejelo

A_elgancia_do_seculo_30-03-2017

XG00262501Moita xente, moita, acompañou onte a Pura Tejelo na presentación en Portas Ártabras do seu primeiro libro de poemas, A elegancia do século, premio Johán Carballeira 2016 do concello de Bueu. Tras as cantigas dos Cantareiros do Naval, o poeta Xulio Valcárcel salientou a madurez deste debut poético, todo un canto humanista de esperanza, “onde as palabras de Pura firen o noso corazon”. Un poemario sobre a cidade e sobre os libros, “Se vas morrer na guerra leva un libro contigo”, dise con ironia nestas páxinas onde abrollan, tamén, flores de pena e contrapena, que posúen a intriga do descoñecido. Un serán onde a autora leu versos memorables, acompañada do acordeón desgarado de Sabela Caamaño: “Mentres a nai lea, haberá luz na casa”. Un libro cuxo título, explicou a autora, “fala de emigrantes que remiten fotos da nova cidade onde viven dando esperanza e valor ás persoas que aquí os agardaban”. Un libro que é un ramallo de vida.

Guardar

Onte 1853: Víctor presidente

Academia_Galega_28-03-2017

A elección de Víctor Freixanes como presidente da Academia debería abrir un período de relanzamento da institución de Tabernas. A experiencia de xestión empresarial de Freixanes, a súa capacidade de comunicación e o seu compromiso inquebrantable coa patria da lingua son razóns abondas para confiar nun proxecto que deberá enfrontar retos complexos. O primeiro, asumir a situación dramática da lingua galega e contribuír ao desenvolvemento dunha alternativa ao vixente decreto de plurilingüismo que, asegurando a adquisición da dobre competencia de todo o alumnado ao remate do ensino obrigatorio, sexa capaz de forxar un amplo consenso social e político. O segundo, consolidar o carácter académico da institución, coa publicación da nova Gramática e co desenvolvmento de novos estudos sobre a produción literaria galega dos séculos XX e XXI. E o terceiro, quizais o máis determinante para o éxito do proxecto, recuperar o diálogo a nivel interno, mais tamén coa sociedade civil, con especial incidencia co asociacionismo e co mundo empresarial. O resultado da votación de onte expresa que o novo presidente conta co apoio dunha maioría ampla no plenario, anque tamén que continúa aberta unha fenda cun sector significativo, aquel que durante as presidencias de Barreiro e Ferrín termou dos proxectos da Academia (como o Portal das palabras, o dicionario en liña ou a comunicación dixital) máis exitosos e valorados pola sociedade. Como tamén será un reto para Freixanes continuar feminizando a institución e pluralizando a procedencia das súas incorporacións, até agora moi debedoras de dinámicas que veñen de moi lonxe. En definitiva, non vai ser doado para Víctor Freixanes transformar a Real Academia Galega nesa factoría de ideas e plataforma de encontro que tanto precisa o país. En todo caso, sei que Víctor e o seu equipo vai intentar darlle a volta ao carpín con toda a súa intelixencia e traballosa teimosía. Os meus parabéns e mellores desexos dun venturoso desempeño.

Vigo literario

No día da Reconquista dedico o artigo da semana en Faro de Vigo a importancia de considerar o Vigo literario como un eixo estratéxico para o Vigo metropolitano:

XG00262201Coincide a festa da Reconquista deste ano coa chegada ás librarías de O Códice esmeralda (Xerais, 2017), a novela de Alberte Blanco arredor da batalla de Rande de 1702, que utilizando os recursos dun engaiolante relato de intriga, alicerzado sobre unha sólida documentación, afonda nun dos episodios históricos claves do Vigo metropolitano. O escritor de Santoardán deita outra ollada orixinal sobre o tema da procura do tesouro dos galeóns de Rande, que xa fora abordado polo cronista Avelino Rodríguez Elías en La escuadra de plata (1935), libro felizmente reeditado en facsímile polo Instituto de Estudios Vigueses (1994), e con gran éxito por Pedro Feijoo en Os fillos do mar (2012).

Blanco e Feijoo escolleron a ría de Vigo para localizar as súas novelas convertendo este espazo metropolitano en excepcional coprotagonista duns relatos nos que afondan na historia e na orixe da propia cidade. Un recurso que de forma pioneira empregara a escritora María Xosé Queizán en Amor de tango (1992) e que, máis recentemente, foi usado por Domingo Villar en Ollos de auga (2006), Jaureguizar en Amor de serea (2013), Francisco Castro en Tes ata as dez (2014), Fran P. Lorenzo en Cabalos e lobos (2015) ou Ledicia Costas en Jules Verne e a vida secreta das mulleres planta (2016). Obras, todas elas escritas en lingua galega, capaces de formar un catálogo dunha auténtica cidade de novela, relatos que dende os territorios da ficción contribúen a forxar a memoria local e o orgullo de cidade, probablemente de forma máis eficaz que os textos (imprescindibles) dos investigadores locais, ao tempo que a proxectala no mundo, na medida que a maior parte delas foron traducidas a outras linguas. Novelas viguesas, pois, que fan cidade e cidadanía lectora.

A esta condición de ser cidade de novela, Vigo engade a súa orixe de estar fundada no século XII polos versos do poeta Martín Codax, como testemuña o “Pergamiño Vindel”, a nosa primeira icona, cuxo orixinal por ventura coñeceremos in situ no vindeiro outono. Como Vigo ten na historia de Galicia o privilexio de ser a cidade onde Rosalía de Castro publicou “Cantares Gallegos” (1863), o seu primeiro libro de poemas. O seu editor, Xoán Compañel, iniciou no obradoiro da rúa Real, a condición de Vigo como cidade editorial, que a partir da década de 1940 recuperarían editores vigueses como Eugenio Barrientos na editorial Cíes da rúa Elduyen, Francisco Fernández del Riego da Galaxia de Reconquista 1 e Xosé María Álvarez Blázquez das edicións Monterrei e Castrelos da rúa Pi i Margall. Tres editores pioneiros dunha actividade que dende 1980 convertiu a Vigo en capital editorial de Galicia e un dos referentes máis activos da edición en España.

Vigo é cidade literaria de seu por contar coa Biblioteca Penzol, a primeira en temas galegos do mundo, co Verbum, un museo (infrautilizado) dedicado á palabra, e coa potencia formativa e investigadora da Facultade de Filoloxía e Tradución da Universidade de Vigo. E, sobre todo, é cidade literaria por que aquí viviron algunhas das grandes figuras literarias das últimas décadas, como don Álvaro Cunqueiro, o poeta Celso Emilio Ferreiro ou os para nós inesquecibles Agustín Fernández Paz, Xela Arias e Ramiro Fonte. Como o é por que en Vigo continúan traballando arreo María Xosé Queizán, Xohana Torres, Xesús Alonso Montero e Xosé Luís Méndez Ferrín, nomes que inician a longa lista de autoras e autores vigueses. Como é cidade literaria polo seu carácter de segunda cidade verniana do mundo, un privilexio que para si moito quixeran outras con tradición cosmopolita, ademais de berce da lírica galego-portuguesa, como xa adiantamos.

Xaora, chama moito a atención que, coa excepción do Festival Kerouac de performance e poesía, que se celebra dende hai seis anos no mes de outubro, Vigo careza doutros grandes eventos, como festivais, encontros ou feiras do libro, que mobilicen os recursos e a atención dos públicos lectores. Como é incomprensible que, despois da desaparición hai dúas décadas do Premio internacional de poesía Celso Emilio Ferreiro, o concello de Vigo non promova nin participe nalgún premio literario relevante, apoiando así a creación dos nosos autores e autoras ou recoñecendo a traxectoria dalgunha figura internacional, como correspondería a unha cidade literaria cosmopolita, que pretende ser recoñecida como tal.

A súa condición de cidade literaria, case milenaria, achega a Vigo unha potencialidade de cohesión interna e de proxección internacional, que non debería desaproveitar. Poñer en valor o Vigo literario debería constituír un dos eixes do desenvolvemento estratéxico metropolitano.

Onte 1852: Os versos dun fistor no Liceo de Ourense

Afonso Vázquez Monxardín presentou onte no Liceo de Ourense Versos dun fistor republicano, marxista, ateo e un pouco epicúreo, onde Xesús Alonso Montero escolma a súa produción poética das últimas cinco décadas. Comezou abeizoando ao profesor polo seu labor interesante no seu período como presidente da RAG e lamentou a escasa presenza de autores ourensáns na RAG, tanto como membros de número como correspondentes. Sinalou a seguir que «Xesús Alonso Montero é o intelectual que conta co máis amplo catálogo de obras e premios dos que hoxe están activos en Galicia». Lembrou que hai sesenta anos tivo a súa primeira prohibición cando lle foi negada a súa participación com orador nos Xogos Minervais. «A traxectoria activísima de don Xesús é un luxo para o país e para todos os que somos os seus amigos».

XG00268801Monxardín ocupouse de comentar a palabra fistor, clave no título da antoloxía. Segundo o dicionario de Carré Alvarellos de 1951, fistor é un vate popular, é unha palabra galega e do norte de Portugal que fai referencia a unha persoa moi falangueira. En definitiva, fistor identifícase co popular». Ocupouse despois de explicar a estrutura do libro, composto por 43 poemas organizados en dez capítulos temáticos. «Comeza cun poema moi duro, datado o 2 de abril de 1963, escrito despois de escoitar pola radio a noticia do fusilamento de Julián Grimau. Inclúe algunhas paráfrase de poemas coñecidos de Curros Enríquez, Celso Emilio Ferreiro ou Rosalía de Castro, dos que utiliza a súa forma. Homeaxea a Lorca, Machado, Chichi Campo ou a MIni e Mero. Mesmo hai pregóns de festas e algunhas xoais como é o poema das 110 palabras máis fermosas da lingua galega ou o poema de amor a María, inédito até agora, de carácter neotrobadoresco no que dialoga coa cantiga de Mendinho».

Concluíu Afonso resumindo as tres liñas temáticas do fistor Alonso Montero: a primeira a de poemas militantes, con compoñente revolucionario e antimonárquico;  a segunda, a de poemas de sabor medieval, na que homenaxea a lírica galago-portuguesa; e a terceira, a epicúrea, na que celebra os praceres da vida. «Versos dun fistor republicano… é un libro importante na traxectoria de Xesús Alonso Montero, a pesar de que a poética non é a súa faceta intelectual máis importante. Un libro que moito recomendo».

Onte 1851: “La pazza gioia”

Locas_de_alegr_a-140534491-largeMágoa de tan enganoso título que a distribuidora española escolleu para La pazza gioia (A tola ledicia), a película de Paolo Virzi sobre as estreitas marxes nas que se moven as persoas que padecen doenza mental grave. As interpretacións memorables das protagonistas, Beatrice (Valeria Bruni Tedeschi), unha ricachona con trastorno bipolar, e Donatella (Micaela Ramazzotti), unha moza excluída con depresión, sosteñen unha trama bastante previsible, sobre todo cando pretende homenaxear a fuxida en automóbil de Thelma e Louise. Dúas mulleres vulnerables asómanse a un abismo no que hai tempo foran devoradas. La pazza gioia é o relato esgazador, non exento de tenrura, deste fracaso, da imposibilidade de dar continuidade a momentos de ledicia ou apenas a conservar a memoria do sorriso do fillo dunha delas. A amizade como táboa de salvación e a intervención humanista dos profesionais da institución psiquiátrica (relativamente aberta) mitigan a tristeza desoladora dun relato valioso.

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Onte 1850: “Soño de infancia” de Moncho Rouco

Presentamos onte na Casa do Libro de Vigo Soño de infancia a novela coa que debuta Moncho Rouco, escritor galego residente en Canarias dende hai tres décadas. Como xa sucedera o pasado martes na presentación na Libraría lume da Coruña, foi a escritora María Xosé Porteiro, prologuista da obra, que comezou gabando a afouteza do autor de “meternos nun conto que fala da nosa propia vida, entroncado coa tradición da narrativa oral galega”. “Soño de infancia é un libro documento, un divertimento para os lectores e lectoras e un atrevimento para o autor”. Tras referirse a libros de contos encadeados clásicos, como os das mil e unha noite ou os contos de Canterbury, Porteiro sinalou que o libro de Rouco ten ese mesmo carácter reversible, “onde ten un gran mérito o ritmo trepidante das trescentas páxinas e súa sinxeleza narrativa, froito dun gran esforzo de sofisticación. Todo está afinado nesta novela, cada capítulo ten vida de seu”. Rematou confesando que Soño de infancia lle lembrara a obras esenciais na súa formación como lectora, As aventuras de Tom Sawyer  ou As aventuras de Hucleberry Finn, “ambas as dúas protagonizadas por nenos, como a novela de Moncho Rouco”. “Unha novela para todos os públicos, pode lerse a calquera idade”.

XG00263501Pola súa banda, o autor confesou que comezou “un borrador con camiño a parte ningunha, coa intención de facer un retrato dunha época, a da miña infancia, para deixala para os meus fillos e netos”. “Cheguei aos seis anos ao cuartel da Garda Civil da Coruña, que estaba cheo de nenos. Alí pasaron moitas cousas”. “Escribín o relato daquel tempo tendo presentes dous principios que sempre me guiaron: o primeiro, “non hai tempo que perder”; o segundo, “”non hai dereito”, unha frase que marcou toda a miña vida”. “O libro termina cando o neno protagonista deixou de soñar, cando a infancia deixou de ser un soño e pasou a ser unha lembranza”. “Pretendín que o relato tivese un ritmo palpitante, como foi o da miña infancia, ao tempo que sinxelo de ler sen falsas petulancias das que carezo. Quixen ofrecer un libro áxil, divertido e sen complicacións”. Rematou Moncho Rouco expresando “o inmenso agradecemento a María Xosé Porteiro, que me deu entrada nun mundo que non abandonarei”.

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

O valor do apego

Dedico o artigo da semana en Faro de Vigo ao programa Apego:

02_logo_completo_apegoO anuncio da incorporación do concello de Nigrán e doutros seis municipios (entre eles Ponteareas e Vilagarcía) ao proxecto Apego de fomento da socialización da infancia en galego merece todos os parabéns. Acádase así o número de trinta concellos (con gobernos municipais de todas as cores políticas), entre os que están os da sete grandes cidades, participantes nun programa colectivo deseñado co obxectivo de fomentar e mellorar a transmisión do galego como lingua inicial.

Promovido pola Coordinadora de Traballadores/as de Normalización da Lingua e desenvolvido de forma cooperativa polos servizos de normalización lingüística dos concellos participantes, onde vive a metade da poboación galega, o proxecto Apego diríxese ás familias novas, tanto as que se preparan para a chegada dun novo membro como para aqueloutras que teñen nenos e nenas ata seis anos, coa intención de propoñerlles que valoren o uso da lingua galega como vínculo de apego familiar e como raíz de arraigo nosa nosa terra.

A elección do nome “apego” foi moi meditada polos deseñadores deste programa, tanto polo seu significado no dicionario galego (“afección, inclinación, amor por algo ou alguén”) como pola súa proximidade á teoría do apego formulada polo psicólogo inglés John Bowlby, que o define como “o vínculo emocional que desenvolve o neno ou a nena coa nai ou as súas persoas coidadoras, o que lle proporciona a seguridade emocional indispensable para o desenvolvemento da súa personalidade”.

Nos primeiros anos de vida, o apego sería tanto sinónimo de amor e afecto como de vínculo, de lazo con esa figura adulta cuxa presencia incondicional asegura a supervivencia e achega a seguridade necesarias para a vida. O afecto e o vínculo como atmosfera na que se establece a comunicación corporal de agarimos, aloumiños e coidados e a lingüística dos primeiros falares e cantares. Do sentimento apego nacen as primeiras palabras, a lingua na que aprendemos a falar, como base da identidade futura, unha experiencia única e irrepetible.

Neste contexto, cada unha das familias que agarda un novo membro pode valorar a posibilidade de poñerlle un nome en galego, o que constituiría un elemento máis de apego á familia e orgullo sas súas orixes, como pode valorar as razóns para falarlle en galego dende o principio. E abofé, como amosa o proxecto Apego, que existen razóns abondas para facelo. Sexa polo feito de que o que cada un falamos será o que quede prendido nos picariños coma un pouso; sexa pola feito de que a chegada dun novo membro á familia é un momento de mudanzas, emocións e ledicias ou sexa por que a transmisión da cadea da lingua de nais e pais a fillos e fillas é a chave para o futuro da calquera lingua.

Como tamén existen outras razóns para comprometernos co galego como valorar o orgullosas que non sentimos da nosa terra, da nosa paisaxe e da lingua que recibimos como herdo e en herdo nos corresponde deixar os que nos suceden. Ou polo feito de que se os nosos medran dende o inicio co galego no futuro poderán decidir se seguen ou non utilizando unha lingua que sabemos é unha ponte marabillosa para aprender portugués e que as fai persoas bilingües, xa que todos os nenos e nenas galegofalantes saben tamén castelán.

O programa Apego achega recursos gratuitos a aquelas familias que agardan un bebé e deciden utilizar o galego na crianza. Contan cunha caixa de benvida con materiais como un boneco-manta, un álbum de recordos das primeiras experiencias, un disco de música en galego para os primeiros anos ou un medidor para seguir o crecemento. Ademais de ofrecer outros recursos na web do programa (apego.gal) como un libro descargable dirixido ás embarazadas para preparar a acollida da crianza ou o acceso a arrolos, cantigas de berce, cancións de anainar, recitados, xogos de mans ou xogos para o colo, pezas pertencentes á literatura de tradición oral galega que contribúen ao establecemento do apego entre a persoa adulta e a crianza.

Programas como Apego forman parte da estratexia de fomento do emprego do galego dirixida á primeira infancia e baseada na corresponsabilidade das familias e no apoio tamén corresponsable das administracións locais e dos seus profesionais. Hoxe a creación de espazos de socialización en lingua galega para nenos e nenas é un requisito indispensable para restaurar a cadea rota da lingua galega. O futuro do galego depende de cada un de nós, de cada unha das familias, xa que as linguas perviven só se os seus falantes deciden usalas. A nosa lingua terá futuro se a utilizan os nosos fillos e fillas, eles e elas están chamados a transmitila aos falantes do mañá. Aí o valor do esperanzoso Apego.

Onte 1849: Outro derbi celeste

davila_derbi_19-03-2017Tras a clara vitoria de onte, o Celta lidera outra tempada máis o fútbol galego. Un fermoso gol do mago de Moaña, que conseguiu por vez primeira enmudecer Riazor, un estadio que se lle resistía, abondou para decantar un derbi controlado de principio a fin polos xogadores de Eduardo Berizzo. Un tanto que culminaba unha contra celeste de tiraliñas, iniciada por un cambio de orientación de Daniel Wass, continuada por un centro medido a baixa altura de Claudio Beavue e finalizada por un remate de precisión de Iago que tomaba as costas aos centrais deportivistas. Un gol (o décimo quinto en liga) que racha as estatísticas goleiras de Aspas nesta tempada achegándoas ás dos mellores dianteiros da historia do club e do propio fútbol galego.

É innegable que o Celta notou o cansazo da vitoria en Krasnodar e que a lesión de Guidetti, pasado apenas o primeiro cuarto de hora, curtou o ritmo dun excelente inicio de partido. Como tamén o é que a extraordinaria intervención de Sergio emendou in extremis un erro garrafal de Roncaglia, que puido adiantar aos de Pepe Mel. A pesar de todo iso e da incómoda presión coruñesa, o Celta soubo manter o control do partido na primeira parte, grazas en boa medida a unha actuación soberbia de Tucu Hernández e de Radoja; sendo xa moi superior no segundo acto, cando Pione, Beauvue e Aspas introduciron unha marcha máis no xogo de ataque desarborando á defensa do Deportivo.

Por ventura #onosoderbi vaise normalizando, tanto na lameira como na bancada, onde reinou en liñas xerais o fair play. Mesmo a pesar da falta de cortesía de ambos os dous cadros de xogadores no momento da interpretación do himno galego, o que se ven repetindo en cada derbi, e dalgúns excesos de entusiasmo e falta de xenerosidade, doenza que padecen tanto uns coma outros, sexa dentro como fóra do estadio.

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Onte 1848: “O viaxante” de Asghar Farhadi

El_viajante-582300856-largeO viaxante (Forushande, título orixinal) é un prodixio narrativo de Asghar Farhadi. Un drama que dialoga de forma explícita con Morte dun viaxante, a peza de Arthur Miller, para relatar a traxedia dun home corrente (un actor e profesor de secundaria) nunha sociedade patriarcal como a iraniana. A violencia que sofre a súa muller, agredida na propia casa, no que aparenta ser un malentendido, é concibida por el coma unha humillación. Mediatizado polo que dirán e alleo a dor da súa compañeira, preparará unha vinganza que non lles devolverá a felicidade. Unha película de fasquía teatral, non só polo feito de recrear escenas da obra de Miller, tamén polos diálogos e a estrutura de traxedia dun guión sutil e preciso. A media hora final deixa ao espectador sen alento, sometido á devastación que sofren os personaxes masculinos que como xoguetes do destino son vítimas dunha espiral de indignidade e desolación. Un filme penetrante, unha indagación sobre a ambigüidade do ser humano. Paga a pena.

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Guardar

Rúas para o escritor Álvaro Cunqueiro

Ao fío da polémica suscitada en Madrid, publico hoxe no Faro de Vigo un artigo sobre as rúas do escritor Álvaro Cunqueiro:

Calle_Alvaro_Cunqueiro_Madrid

Felizmente Álvaro Cunqueiro continuará formando parte do rueiro de Madrid. A rúa co seu nome, situada preto do barrio do Pilar, como as bautizadas como Rosalía de Castro, Islas Cíes ou Monforte de Lemos, seguirá sendo testemuña de galeguidade na zona norte da capital. Supérase así unha polémica absurda provocada hai case dous anos cando o nome do xenial escritor de Mondoñedo foi incluído entre os que o equipo de goberno do Ayuntamiento de Madrid estudaba retirar do seu rueiro, en cumprimento do artigo 15 da Lei da Memoria Histórica. Evítase así un delirante “cunqueiricidio”, que nunca debeu producirse, nin sequera no papel, xa que as razóns de que o seu nome fose incorporado ao rueiro madrileño obedeceron aos seus méritos literarios e non ao seu comportamento político, vinculado ao franquismo, tras os primeiros anos do alzamento militar e até o seu regreso a súa vila natal en 1947.

Ninguén discute hoxe en Galicia a simpatía e agarimo que concita a figura literaria de don Álvaro, cuxo nome (como o do poeta Celso Emilio Ferreiro ou da escritora Rosalía de Castro) aparece con fachenda inzado aquí e acolá o país enteiro. En Vigo, o autor de “Merlín e familia” (1955) honra co seu nome o novo hospital do Sergas en Valadares e dende hai décadas un dos institutos de Secundaria de Coia. O seu nome forma parte do rueiro de todas as sete grandes cidades galegas e da maioría das outras pequenas cidades e vilas do país. En todas elas réndese homenaxe a quen foi un escritor memorable, tanto como poeta, narrador, autor dramático e excepcional columnista de “El envés”, pezas publicadas en “Faro de Vigo”, xornal que dirixiu de 1964 a 1970.

Rúas para o escritor Álvaro Cunqueiro de quen herdamos a confianza esperanzosa de traballar a man tenta e a man común para que a nosa lingua continúe florecendo mil primaveras máis. O feliz trasacordo do goberno de Manuela Carmena obedece a idénticas razóns: lembrar e recoñecer ao escritor e humanista galego. Longa memoria para don Álvaro nas rúas co seu nome!